I.

154Iver lest ikkje som han såg Odin da han kom heim, og det skulde mykje til at han vart vâr han sia òg. Elen la merke til kor det tok guten. Det var snart ikkje anna enn Iver han såg. Han elska han knapt, og det same kunde det vera, tykte ho, men han hang med han og synte seg fram for han alt han var godtil, så ho kunde ha smilt med seg sjøl. Smått om senn tok han til å likne Iver, både når han stod og gjekk, og i det han sa og enda meir når han tagde.

Åsel kom til Vennestad av og til, etter den gongen Elen var heime. Ho hadde gjerne eit auge etter Odin. – Det blir mindre og mindre om ord i han, meiner eg? – Han snakkar vel nok, trudde Elen. – Ja. Men det var anna vêr i han, den tida han var i Kjelvika. – Ja, kan eg noko råd for det? Og eine kvelden la ho til, – det gjekk ein liten hard smil over andlete hennar: Han har vel ikkje likare pratarane å skytast på? Eg har no elles fleire born enn han 155Odin. Sjå her, mor! du ser aldri den her. – Jauvisst ser eg henne, sa Åsel. Men Elen la frå seg ungen bortpå senga; ho bestmor såg henne ikkje lel. Og der var eitt til i emninga, såg Åsel, og det var ho glad for.

Da hører dei eit skrik utpå garen, og vognrammel, og ein hest som kjem tråvande. Dei spring til vindauga, men dei ser berre snurten av Bruna, i det ho skymtar framom og inn i stallporten, og Kristine, som står der liksom ho er handlaus og stirrer med tomme kjakar etter uferda.

Det var i våronna, og karane var utpå åkeren og kjørte ut gjødsel. Bruna var ingen unghest, men ho var litt skvetten for bikkvogna når dei velta lasse. Iver kjørte sjøl, og Odin var med og hakka i lasse som skulde breiast utover. Best det var skvatt Bruna til, og det så kvast at taumane fór utor handa på Iver, vognkista slår nedpå lasse og ryk av, og merra ligg i renne. Iver etter, men det var det ingen mon i. Odin har sett tilburden, og no endelig er det hans tur. Merra kjem i ein stor sving tett framom han, i fullt tvirenn, og han står ferdig, ser taumbukta under vogna og tek sikte på tøyelen, no! og der heng han og dinglar med lufta susande kring øyra som strie fossen. Ptrro! skrik han i eitt vekk, og lagar seg til nytt tak, men han blir slengt og slengt og skal til å misse samlinga. Tyngda av han heftar ikkje Bruna, ho flyg for live no, men sleppe kunde han ikkje om 156han så vilde, han får dunk for dunk av vognarmen, og så ein stor, med det same dei fer over bekken. Iver spring etter og ropar: slepp! slepp! for no ber det inn på garen og i same renne beint inn i stallporten så det smalar i bordveggen.

Åsel og Elen stod der alt med guten, da Iver kom. Han såg blode stod utor munn og nase på han, og sette i som han var fullt rasande:

«At du ikkj sleft da, din svimling te gut! Du skuld ha pryl, skuld du!»

Slik kan ein forfæld ein sette i, tenkte Åsel. Ho tørkar blode med forklæe til Elen. Elen er bleik og tør knapt sjå på. Dei leier guten inn, og Iver gir seg til å stelle med Bruna. Han kjem etter til kjøkene, og seier høgt og hastig: Er det liv i han da? Odin har vore i svime med dei rengte av han klæane og vaska av han, men no rettar han på seg og seier så godt han kan:

«Ja da. Berre urliti næssablo. Vi knustra ein døra, men.»

Åsel handfór han fleire gonger, da dei hadde fått han på lofte, og så retta ho på ryggen og sa, at ho trudde han var heil innvendig. Elen stod som ho ikkje hadde hørt det. Så seier ho: Eg er glad lel, at det ikkje var slik laga. At det vart enden med han. Du får i veg etter dokteren da, Iver. Åsel stelte med han det beste ho kunde. Han hadde ei stor flære oppi hovude, og var klemt og skrubba over all kroppen. Han kvinka og bad for seg, når ho måtte vera hardhendt, men sia kviskra han at det var ikkje verdt 157han Iver fekk vita om det, – eg kom ikkje i hug meg, sa han. – Stakars liten tull! sukka ho. Er du så glad i han styfar da? Odin gjorde store auga. – Vilde du ikkje heller komma og vera hoss meg da? Eg er da mormora di? Da han hadde tenkt på det ei stund, sa han: Nei, det går ikkje godt an det heller. – Ikkje det? – Nei. For da vart ho mor åleine igjen. – Nei nei, Odin. Du har rett i det. Ein må ha seg eit rom einkvan staden. Der ein trengs. Og – når tida kjem, så kjem du. Til Håberg, meiner eg.

Dokteren kom og plåstra han og nesta han i hop. Odin gjorde seg stiv, og stod det over.

Elen merka at guten vart ansles etter den dagen, både imot henne og Iver. Han smaug ikkje frammed veggen lenger og tagg seg rom. Sprang gjorde han, straks Iver bad ham om einkvart, og leike seg såg dei knapt han gjorde. Men han kunde sjå på dem somtid, liksom han undrast over kva dei hadde her å gjera. Av og til tok han oppatt orda deira og vog dem med seg sjøl. Eit par gonger lo han beint opp i andlete til Iver, så Elen vart spritande raud. Iver heldt på og skjefta øksa si ein dagen utpå hausten. – Det blir ikkje kleint grevskaft det der, sa guten. – Kan du gjera likare øksskaft da? Iver såg kvast opp. – Nei, ikkje enno, men.

Da vesleguten kom til, vilde han ikkje sjå ut i kammerse til mora ein gong. Og sia måtte ho true han til å ta barne. Det såg ut som han 158vilde kaste det, og straks etter fann ho att det bortpå senga.

«Du gjer no vel det fer mæ, Odin?» sa ho ein gong.

Da fór det som iskalde vinden over andlete hans; han stod og såg på henne utan å blunke.

«Du, som ligg i lagmed han!» kom det; det var lite om å gjera at han ikkje gret.

«Du veit vel ka Vakkermann’ sei: at du ska hædre –»

«– fader og moder ja! Ja. Og,» – han stod litt og snudde seg ifrå henne, – «så e det ånderne som er i forvaring, og alt det der – æ trur ikkj på dem lenger!»

«Nei? Ka slags tull e det du –»

«Tull? Det står no i bibeln. Hi du alder merka dem du da?»

I det same kjem Iver drivande inn. Han kjem kvast: No hadde ho vore i mjølbingen att og teke til kyrne! Og han, som hadde forbydd henne det både to og tre gonger! Han såg fortærande på henne, og enda kaldare snudde han seg ifrå henne. Ho stod att både raud og skjemt.

«Det va æ som gjord det,» sa Odin.Odin] rettet fra: Odein (trykkfeil) «Åt nybærskua.»

Iver og Elen såg like undersamt på han. Det såg ut som Iver vilde løfte foten og spenne brokk på han, men i staden snur han seg til Elen og kaldflirer: Ja, så var det ikkje du da, den der gongen. Det er elles same tye i dykk 159båe to. Du kan vel ja, som har vore i Kjelvika! Men rikka du deg ein gong til –

Odin smilte skamlaust oppi andlete til han.

Elen kom etter Odin utom døra. Ho hadde tårane i auga.

«Du må ikkj lyg oftar, Odin!»

«Ingen fara med di. Osså kan du byst imot’ n sjøl da, ein annangong.»

Ho stod og såg han for seg etter han hadde gått: Han stod med lyse låtten og såg på henne, auga var ikkje blå, såg ho, dei var grå, men det skjein blått av dem lel, og andlete det opna seg des meir ho såg på det, vart lysare og sterkare, som lande i godvêre, – så snudde han seg og gjekk sin veg. – Det er vel på vona om det blir folk tå deg, smilte ho. Det får bli det det vil, i Guds namn.

Sia hendte det gong for gong, at han tok av for henne. Om ikkje anna, så kom han gjerne slengande og var til stades når Iver ikkje var blid på henne, og da var det ikkje noko bitt for Iver lenger. – Ka er det du kjem etter? sa ho til han ein gong. Eg har ikkje sendt noko bud på deg – han Iver må vel ha lov til å seie meininga si, for deg? Odin såg litegrand langlett på henne; men da han gjekk sin veg, smilte han.

II.

Vinteren før Odin skulde gå for presten, stedde Lauris seg til dreng borti Mikkalstu’n på Vennestad. Odin spurte opp att eit par 160gonger før han trudde det. Og enda hadde han gått og venta Lauris heile tida.

Borti Mikkalstu’n hadde Odin knappast sett foten sia han var urliten. Dei var så kalde, folka der. No kom han dit oftare og oftare. Sundagskvelden samlast der gjerne mykjen ungom. Der var ein totre giftandes døtrer heime, og den nye drengen var det slikt liv i. Med kvart dansa dei. Kristine var der støtt, for ho hadde fått presthanda av seg i fjor, og fekk lov. – Odin gjekk utan lov. For meg kan han fara kor i sytten han vil, sa Iver, og Elen sa, at det var ikkje sagt han tok noko tukt av henne lenger.

For Odin var det som å komma uti villaste Kjelvika att, han kjente att seg som ein liten og forvilla ein, som stod framfor ting etter ting og undra seg og vart aldri ferdig med det; det var her og ikkje der at eventyre var.

Dei kunde sitte i mørkninga oppå lofta, gutane, eit utrulig stort og vidt loft, med mørklofte tett over hovude på dei vaksne stakallane og med senger frammed veggene, og ved eine veggen var røre ifrå omnen nede, så der var det varmt nok i all slag vêr. Da røykte dei, vaksnekarane, så halvmørkre stod blått i kring dem. Somtid hadde dei på flaska, og det var det store sjøl, ho gjekk som høgtida i millom dem, ein gong eller to gonger, og så kom ho bort att. Odin kom seg knapt til å smaka, om det bar til at dei baud han. Ofte sat dei og småsnakka om gjentene, halve ord og meiningar berre, som kom 161utor mørkre og gjekk til mørkre att, små blenk som spurte og lo og fortalte. Odin syntes det var som flaska, så ulovlig å høre på, og ikkje til å undvera. Verda rann full av kviskrande mørker, med lofter og senger og lange nætter som få visste om; eit og anna andlete lyste fram og lo med løynske auga og vart borte att. Midt inne i det kunde dragspelle ta til å låte: nokre små minningar utanfrå marka og sjøen og den tida, ein to-tre takter frå dansarnættene og framtida og ugudelige lukka; det reiv så forunderlig søtt og sårt i ein. I eine stunda var ein ørande liten og utanfor, og så bar det fram gjenom heile live i ein sus, for det var han og ingen annan det venta på.

Nede sat gjentene og hadde sitt for seg. På lofte torde dei ikkje når stakallane var der. Odin vart kald og forstod dem; dei fekk halde seg unna her. Så bar det ned til dem, og så leika dei jul-leik i mørkre, med kviskring og kvin, det eine påfunne dummare enn det andre, og trøysamt var det alt i hop. Ein kunde bli sittande på fange til ei gjente før ein ansa seg og ha armen hennar kring ryggen sin. Best det var, tendte Lauris i ei stikke og lyste på dem. Ein gong gjorde ein annan det, og da sat Lauris og Kristine og tviheldt eiannan borti benken, – det gjorde ingen ting!

Da var dragspelle der att, og no reiv det han klår i nordvesten: All verda og herligheita synte det fram for ein, snaue Kjelvikstranda og 162sunde, som berre månen skjein på, og all bygda, og alle bygdene, der folke og lukka heldt til; og ein stor og sterk ein raga framgjenom det og tok seg veg, – det måtte vera uransakelig rart å bli vaksen! Så tendte dei lampa, og så dansa dei.

Odin kunde gå midt inne i det halve veka etter. Rett som det var såg han dansen for seg: Slik vogga dei i veg; så vakre var dei når dei svinga seg. Hårfluren til Kristine kom fram under lampa, og det kvite mjuke andlete, og slik var det ho heldt omkring dansaren når det var han Lauris. Det gjekk ein kald-eling gjenom kroppen: Om nættene somtid var han Lauris på lofte hoss henne.

Somme kveldane kom han Iver dit og sat ei stund, og gjerne nokre andre av grannane. Da vart det ingen dans, men kveldstunda vart ikkje mindre for det. Dei sat og prata. Dei fortalte berre einkvart som hadde hendt i bygda, no eller før i tida. For Odin var det historie og eventyr; han glømte bort seg så han kunde finne seg att med halvopen munn. Det var slikt makt i det som hadde gått for seg, det var ei tyngd å kjenne på. Ein gong snakka dei om ein frå Juvika, ein grov hedning til kar, som jaga folk på sjøen. Ein annan gong fortalte dei om han gamle Anders Håberg; det hadde òg vore eit vålig menneske. Dei tagna da dei vart vâr at han sat der, og han ryktest bein på stolen. Han sat midt imillom dem og var vaksen 163kar. Ofte bar det borti politikken med dem, og da var dei tunghendte med kvarandre, han undrast at den eine ikkje tok borti den andre sistpå. Ein kvelden snakkast dei ved lågt og varsamt, det var ikkje botn å få i det, anna enn at det var nokon i bygda dei vilde innpå; dei svor seg i hop, syntes han, det kom til å skje einkvart og det snart. Han gjekk og bar det i seg lenge etter, tok det fram og let det vekse for seg, til det stod i ein strid all bygda over, som i grommaste gammaldagane. Men det spurdest ikkje noko meir. Dei fekk det vel ikkje til å brenne inn, eller kor vart det tå dem?

Folke i bygda vart til noko trøysamt likevel. Dei vart som skjelene han leika med ein gong, langt unna liksom, men meir levande enda enn dei var. Slik hadde han havt for seg vikingane; dei gjorde det han vilde ha dem til; mange sterke ting.

Gong og annan hørte han dei nemnte far hans. Det var ikkje noko meir å fortele om han, som han hadde sagt eller gjort. Dei nemnte han berre, som eit under midt i bygda. Han var ein tust å kalle, alt det Odin kunde forstå, men enda hørtes det som han skulde ha vunne over dem. No nyst hadde han kjøpt seg ein liten gar på denne sida fjorden, hadde kjøpt skamdyrt og let dem enda snyte seg med opne auga etterpå, og der dreiv han og snekkerte. Han skulde få seld eitt og anna til rikfolk i byen. 164Han var dem ein konstig knekt. Odin syntes ikkje det skilde seg.

Det vart full sommar med ein gong det åre, mairegn og junivarme, det grøntes og blomstra på topp og tuve, så folk knapt trudde auga sine. Soldagane la seg for over lande og heldt helg veka lang, og sommargrønne glansen dirra over vollen og skogen, det var så ung og kåt ei lukke. Stund-imillom kom regne. Det auste ned, ein flaum med velgjerd, det skjein i væte og groe så hjartans ovmodig og uforfælt. Så radde blanke solskine att.

Sankthans-natta var ungdommen på Leira og dansa. Den natta var det blåaste og vakraste Odin hadde opplevd. Låglenda seig inn i kvitnande dogg, men skogen og garane levna til med nye andlet i sømnen, og fjella rundt omkring stod store og stille og blåna. Langt ute såg ein skjera imot himmelen.

Odin dansa ikkje stort. Han kom så bort i dansen. Han stod heller og såg på, og hørte kor slåttane gjekk millom fjella; dei fanga så djup og einslig ein tone da. Der såg han Karen-Anna millom dei andre. Ho dansa så lystig som nokon ein. Liksom ho aldri hadde vore uti Kjelvik-marka.

Da gjekk han opp på høgda, der dei elda, og sat der og såg på elden frå andre bygder, der annan ungdom heldt til med si moro. Han ønska seg attende til Kjelvikmarka. – Men ein gong skal eg gå ned og danse, gutar! sa han, 165best han sat. Det hastar ikkje, men det skal bli. – Det blir vel når han far din får assurancen det? var det ein som sa. Odin glåmte på han. – Ikkje å seie noko om det, sa Lauris, – han har ikkje hørt det enda han. Kom Odin! sa han, og gav seg til å stige nedetter bratta.

Men Odin vilde vita det. Hjarte hadde gitt seg til å banke, han hørte det og undrast. – Så, du veit ikkje han brente opp husa sine her i før-natt? Dei brann opp, rettare sagt. Enten blir’n rik no, hell så –

«Du lyg!» sette Odin i. Og før han vardest, var han midt inni heite krigen. Han gjekk villmann i mot dem, han var så harm at gråten vilde kvæve han. – Du lyg! det var det einaste han fekk fram. Det kom for han noko slikt som at dei skulde lystre og tie, han slo til den første og nærmaste som berre drog på smilen. Han brukte handfeng sistpå. Endelig hadde dei han under seg og tok til å gi han det han skulde ha.

Da kom Lauris og berga han. Han var enda med han nedtil bekken og fekk vaska av han blode. Vakse folk kom til og stod og tagde, eller sa eitt og anna orde. Så ser Odin opp, møter eit par tankefattige andlet og smiler til dem. Han legg i veg borttil dansarvollen, og dansar til blanke morgonen.

Han sov utetter dagen, var i kjøkene og fekk seg litt mat, og sia rak han austover vegen. Da kom faren gåanede etter han. Først kom han ikkje på kven det var, fekk berre sneven 166av ei uro i seg, han syntes han skulde stane, men gjorde det ikkje. No var han der, og helsa. – Han har skjegg og åsyn som Jesus, tenkte Odin, kva skal slikt vera godt for. Dei gjekk side om side.

Det hadde vore ein floing med Odin sov. Det skjein svartblankt av dei regnvåte berga, dei stod der som dei var slipa i sol. Med kvart stod strålane tvert attende frå dem og råkte ein beint i syna. Da litt hadde vore, kom sola bort. Ein ny floing sette opp.

Faren gjekk og såg ned, men han kremta av og til, og Odin kjente at no spurte han snart om einkvart. – Jaså, du har vore på Leira i natt, sa Otte. – Ja, det forstår seg. Eg kom opp å slåss, du har vel hørt det? – Ja, så vidt. No snudde han andlete imot Odin. Det var fint og stilt, likna ikkje på noko han hadde sett. Skjegge det var mjukt som silke. Han smilte som ein annan unggut: – Ja, det er vel så det, Odin. Men du skulde vera større enn dem. Du skal aldri sette hardt imot hardt, no når du vil bli vaksen. Det er som å slåss med feiaren det: du kan vinne, men du blir svart. Den som er vaksen nok til det, han snur heller andre sia til når dei slår han.

Odin gjekk og tumla med det eit tak, og så seier han: Har det brunne hoss deg? – Ja, Odin, det har det ja. Kvar ein smitter og smule. Og no vil dei tjuvkjenne meg; at eg har sett på varmen 167sjøl. – Ja? – Dei får vel det da. Sannheita kjem opp til slutt.

Odin fekk brennraude flekker oppetter vangane. Han lo, men det var hardt.

«Ja, æ veit det der. Men det smaka mæ ikkj – tvi fan rett!»

Otte gjekk og såg like ens på han. Fine små rukker krusa seg i panna på han og under auga, det var visst nær på han lo.

No stod regne over dem, og Odin måtte snu. Skya bygde seg opp som fjellvegg over fjellvegg rundt omkring, og lande var mørkgrønt nedunder, snudde andlete imot ein så tungt til modes. Skjera og bergstrendene på andre sida fjorden lyste underlig kvitt og nær ved unna floingen, liksom dei vilde seie at dei var slik dei var. – Det bløytte han til skinne før han nådde heim. Han sprang og lo, med regnvêre lyste av andlete på han: – Det var no godt eg fekk sagt det lel!

Med han var borte, hadde Ola Håberg vore der og snakka med Elen. Ho nemnte det ikkje før dei vart toeina, da han heldt på bytta klæa. – Sei meg no, Odin, kva du helst vil bli? – Bli? – Ja, han Ola Håberg var her, han morbror. Han er ikkje den som fer og vil hjelpe folk, sa han. Men deg kunde det kanskje bli einkvart tå; visst du vilde vera folk. – Ja vel, eg var i hop med einkvan i natt, dei kom og sa han far var ein kjeltring. – Han fortalte det. Elen såg tungsint på han. Visst du vilde bort 168og lære noko, sa han, så skulde han sjå kva han kunde gjera. Visst du stelte deg så du slapp fram for presten, sa han enda. For du hadde vore dyktig på skolen.

Odin merka både angsten og gleda i andletsdraga hennar.

«Da vil æ te sjøs!» sa han.

«Det får du ikkj, Odin! du får ikkj reis ifrå mæ!»

«Nei, du veit, æ meint ikkj det heller, for allvor.» Han såg på henne enda ein gong. «Trur du ikkj det bli folk tå mæ da?»

Det var så sterk ein lovnad i dei orda, ho undrast ikkje han gjekk sin veg.

III.

Ein kvelden rodde Odin og Lauris på seisjøen i lag. Dei rodde elles på kvar sin båt.

Det var blankvêre, og smått med fiskevona, og dei måtte heilt ut til Leinlands-oddane før dei fekk kokefisk. Sølvblanke sommarnatta kring alle skjera og strendene, og godvêrsblånaen skapte om lande innover, det vart så langt dit. Folke derinne vart som ein draum å minnast.

Det var ikkje mange orda i Lauris heller i natt. Det hadde vore litt stust imillom dem sia den kvelden her i sommar, da Odin berga han: Dei låg utpå taren og kapprodde etter seien, det var om å komma først oppi stimen når han ovra seg; det var blankstilla og litt sjøbord i. Da 169svingar Lauris for knapt inn til taren, og i det same går grunnen til falls og tek han. Sjølve brotte fekk han ikkje, men båten dansa i veg så seitrøene fór bortetter sjøen, og før ein fekk sukk for seg, var kjølen i vêre. Odin rodde borttil og fekk Lauris inn, og sia retta dei kolve og samla opp det som flaut. Dei lo da det var overstått, og Lauris ikkje minst. Men Odin hadde merka litt om senn at Lauris kom i hug det og likte det ikkje. Eit par gonger hadde han komme med eit ord om at Odin hadde fortalt det heime. Odin hadde fortalt det; det var da såpass til varp han hadde gjort? No var det for seint å anke seg for det, – og ein som var snort i lengda slik, gav han seg sytten om; den måtte han smile til. Desutan kitla det i han rett som det var: kva kunde han Lauris finne på å gjera ein for det der? Kvifor kom han ikkje med det? Men venner hadde dei vore. Lauris var eit godt menneske, langt inne ein stad, syntes Odin.

Seien vilde ikkje meir, og dei låg utpå ei vik og tenkte på heimroren.

Da bynte Lauris å snakke om gjentene. Han tendte pipa, og sat og såg kast og anna på Odin. – Du! bles han og såg etter røyken. Du som ikkje har vore på loft eller lemm enda. Nei, men eg veit om ei, eg, ho er no blomsteren da! Her, oppi Vika gut. Ja du minns da henne? Ho Karen-Anna Jørnstranda, Karen-Anna Jensen som ho kallar seg no. Når du rodde heim om kveldane – he? Vart du aldri vâr at eg gav 170meg etter her? – Har du vore hoss henne da? – Ja, det var da eg som var der? – Ja ja men. Men du fekk no ikkje ligge der da? Det hørtes som Odin hadde vakna og ikkje visste kor han var. – Jaså, ikkje det no! Lauris vart rukkut oppgjenom panna. Det kjem meir an på korles det gjekk deg. Men henne vil eg ha for meg sjøl, for resten. Ho er 16 år alt, ho er takandes gjente.

Odin kom i hug at Karen-Anna vart konfirmert i fjor, i lag med Kristine. Ho stod så fortenkt på kirkegolve. Ho var vakrare enn alle dei andre, og det var han åleine om å sjå. Men sia hadde han ikkje komme i hug henne; han hadde berre gått med det i seg, at der skulde vera ein god og kostbar ting ein staden. Lauris hadde ikkje vore hoss henne, han laug der han sat. Hoss Kristine hadde han vore, det var ein annan ting.

Skulde dei ro dit? spurte Lauris. Odin raudna: Det kunde dei alltid. Og dei gjorde det. Da dei var i støa, sa Lauris: Ja, skal eg? – eller du? For ein må passe båten, veit du; så kan han gjera opp fisken. Odin prøvde å tenke seg om, men tankane småsprang hit og dit for han, og så hoppa han i land.

Han måtte dit. Det ranns for han som noko gammalt og visst, at han og Lauris skulde bitast om ei gjente, dei skulde slåss kanskje så blode rann, så siste bloddropen rann, det var det som var ungdommen og live, og slik var det dei fór, 171gammalkarane, det kjente han på seg. Og dette skulde ho Kristine få vita, og ho Karen-Anna ho hørte han og ingen annan til, – og korles var det i grunnen å komma til ei gjente slik? – Du må ha prøvd det, for kva er du elles? sa han med seg sjøl, og i veg bar det: opp over vegen og fram over tune beint på låvebrua. All ting så stod det stilt og såg etter han, blomsteren og husa og fjella stod still og undra seg: Kva var det som hadde komme i han Odin no? Han stana og drog anda, kjente kor hjarte banka i seg, – og kvifor torde ikkje han Lauris? Passe båten? tøv åt meg! Hjartebankinga syg han med seg, låvebrua opp og inn på lemmen, og slik måtte det kjennast å vera Lauris, å vera fri fant og ikkje sitte fast i nokon ting; eit rart liv.

Ho låg der åleine og sov. Han sette seg attmed henne. Ho vart redd med det same, ho kjente ikkje att han. Endelig gjorde ho rom til han.

«Men e det du da?» sa ho.

«Ja visst e det æ ja.»

«E du ålein da? Va du ikkj i lag-med ‘n Lauris på sjøen da?»

«Jaså, du hi greia på den karen? Jau, han sitt og passa båten han. Visst ‘n ikkj e hoss ei anna veikj no da, han fer mangstads den karen»

«Det trur æ alder. Ja, fer resten – –»

Ho er litt tangst av seg. Det er armelig han får handa hennar under hovude.

172«Trudd du ikkj det va æ som kom da? Trudd du det va ‘n Lauris?»

Ho var så fin og god. Ho visste ikkje kva vondt var. Han ligg ei lang stund, tenker ikkje på å røre henne. Han synes han blir som henne. Men no kjenner ho visst ho hører han til, som ho gjorde før; ho tek handa kring halsen hans; ho pustar tett innåt han, enda tettare innåt han.

– – – Han hadde sovna, og sprang opp og til døra. Sola skin i alle fjella, og fuglen er i fullt skrik utpå taren. Det er dagen. Han hører ho ler, den gamle skøyarlåtten sin, og auga hennar ser han for seg, dei er tirande blanke og fulle av trøyheit, no da han er for sein og på sprange. Men at ho kunde le no? For det kunde Kristine ha gjort. – Du får ha godnatt da! han famla i huva si og fór. Han hørte ho ropa natt etter han.

Morgondåmen var som eit hefte å springe igjenom, han la seg for bringa som ei søt tyngd og blinda tankane.

Båten var der ikkje. Var ikkje å sjå nokonstads. Nei, og ikkje burde han ha venta det heller, det var lysan dagen, og Lauris og han dei var ikkje venner, og skulde ikkje vera det ein gong. Odin stod rolig og smilte: Var det ikkje verre pusse han Lauris kunde gjera ein? Det var landvegen heim, og flust med tid. Resten vart det alltid ei råd med.

I heimvegen møter han tre mann som kjem og skal på urs-sjøen. Han går seg på dem i ein 173sving, og tek hardhuda på seg og helsar liksom han kjem frå kirka eller krambua, – Jaså, han var ute og gjekk? På den her tida? Dei stod der og var småøygde og lukkelige, og han svara med same blunken. Han kunde gjerne ha tilstått det med ord, kor han kom ifrå.

Han tok beinvegen over myra til Håbergvågen, og der var Lauris enda, hadde såvidt fått opp naustdøra. – Når du aldri kom så, sa Lauris. Odin lo berre. Og no var det straks ansles å komma i hug Karen-Anna og natta på låven. Nei, han hadde ikkje drømt det, det var han og ikkje Lauris ho var god med. Og var det gale, så fann dei han her.

Dei sette inn båten, og tok fisken og gjekk. Lauris spurte ikkje om nokon ting. Dei var to vaksne karar; og forlikte som dei hadde vore.

Det var ikkje lenge etter, så tok Kristine til å sjå på han når ho kom framom han, og ein kvelden spurte ho korles det stod til i Vika.

Odin vart ikkje forfælt for det. Han vart forfælt over at han stod ferdig til å ta etter henne òg. For korles gjekk det visst han det gjorde? Da hadde han Lauris vorte for veik att. Og ingen til å vera glad over det. – Og du, som skal på kirkegolve i morgo? lo ho, ho såg opp og ned over han. Han merka han vart raudlett, og det arga han seg over.

Sia hørte han ord og anna som var ute og kleip etter han. Ein kvelden tok mora han for seg på tomanns-hand: Det er no vel ikkje sant, 174Odin, det dei forteler om deg? – Han stod like vis og såg på henne. – At du har vore på lemmen i Vika hoss den der førkjungen? – Er du ikkje frisk du? lo han. – Nei, det var det eg visste at det var ikkje sant. Du som går for presten, og så fer du ikkje slik, det veit eg. – Nei, eg kan aldri tru det. – Du snakkar sant, veit eg? Til meg? Odin vart raudflekkut oppetter kinna, men han smilte berre: – Eg skal vel ikkje vera skrønemakar all min dag? Da trudde ho han. – Eg vart henne for sterk, den der gongen, tenkte han.

For det var eit spørsmål om makta, han såg det no og vart undren over det. Det var den som skulde til. For elles vart det berre ingenting, alt i hop, da vart ein gåande som – ja, som han far!

«Det smaka mæ ikkj!» sa han. «Og ho Karen-Anna e no blomstern da.»

IV.

Men laurdagen før konfirmasjonen vart han bedt opp på prestlofte da dei skulde gå heim. Presten sat bortmed borde og snudde ryggen til han, men bad han sette seg. Odin var meir nyfiken enn redd. Enten var det det, eller så var det einkvart storveges, noko slikt som klokkaren hadde nemnt til ho mor. No snudde presten seg. Da såg Odin kva det var, og skjelvingane fór han heilt ned i både kne og legg.

175Presten hadde hørt noko om han. Han vilde vone det var ikkje sant; for Odin hadde vore ein flink konfirmant, ein svært flink konfirmant, og hadde gitt inntrykk av å vera ein gut med framtid.

Odin tok åt seg auga, men dei retta seg opp att av seg sjøl og heldt ut presten sine.

«Nu spør jeg dig, Odin: Har du vært på låven hoss en pike i – ja, hvor var det det var?»

«Veit eg det?» heldt Odin på og skulde svara, han stod der liksom i annan-manns klæa. «I Vikja, venteli,» sa han lågt.

«Det er altså sant da?»

«Ja, æ nekta ikkj fer det.»

Presten såg vel på han, prøvde å komma inn i han.

«Du vet hvad dette vil si, Odin?»

Odin tagde. Presten sa ei heil mengd no, han reiste seg og gjekk att og fram på det vesle golve, og Odin stod og hørte det liksom gjenom sømnen. Det måtte vel ein gong ta slutt? No gjekk det traut for han, han stod tett framfor han og såg i golve; han var raudlett ovom det svartgråe skjegge:

«Skjedde der noget – – noget mere, noget – –»

Odin tagde enno litt. Så sa han bort imot veggen:

«Om så va, så sa æ det ikkj. For hennes skyld. For resten så e vi forlova, å kall.»

Det vart dimt omkring han, og allting så 176likesælt for han; som snarast såg han Karen-Anna for seg, og så mora; dei rann i eitt for han og så vekk, og no var han mo åleine med presten.

Presten snakka ikkje blidt lenger, og der kom det, sjølve orde: Han vilde ikkje konfirmere han! Ungdommen her i bygda hadde vore ein mønsterungdom hittil, men no var det snart eit Sodoma, og hans skulde ikkje skylda vera, Odin kunde gå!

Odin fekk sagt farvel tålig bra, og i troppa smilte han enda med seg sjøl: Jaså, det var slik dei dreiv seg i Sodoma? Men i ytterdøra sa han hardt til seg sjøl: Dette her, Odin, det går tå fliran det, du er ifråvist no! Du blir tynn før du kjem heim, skal du få merke. Han snakka høgt med seg sjøl heile tida i heimvegen, ansles fekk han ikkje til å tenke. – Folk kjem aldri til å forstå det. Da måtte dei ha vore meg. Men du greier deg lel, veit du. Du treng ikkje å ha noko med dem å gjera.

Han møtte Astri Håberg, søskenbarne sitt, ho kom og skulde til Segelsund, til handlaren, så dei hadde same vegen eit stykke. Ho var konfirmert i fjor. Henne hadde han aldri gitt nokon ans, han gav seg ikkje om å vera skyld med dem. Ho var svært ålvorsam, og best det er, seier ho: Er det sant at du er ifråvist, Odin? – – Skil deg ikkje! – – Nei, men. Men vi er no søskenborn da. Det var ikkje noko å vise deg ifrå for, tykkjer eg – og kven er det som har bore det i presten, tru?

177Han måtte sjå på henne. Ho var så underlig uredd i åsyna, men nede ved munnen ein staden der hadde ho eit mjukt drag, – ho meinte det ho sa, at ho var av same folke som han. Enno sa ho noko, – han fekk ikkje tak i det, men det gjorde godt å høre. Han måtte skynde på gonga, skulde ha vore langt vekk.

«Jau, ho fekk da glæde tå lausingsongjen sin, ho mor! Ho fekk da glæde ja!» Han hørte han sa det høgt, men det kunde for resten bli det same, dei kunde gjerne vera to om å høre det.

«Ja, det var sørgeli, va det.»

Han hørte ho sa farvel, og no stod ho visst og såg etter han. Det var vel inga sak!

Han hørte styfaren, da han var i kjøkene heime, det var mora han hadde for seg:

«Enn om du gjekk ette ein tørvsekk sjøl, mein du?»

Odin gådde dei knapt.

«Ja, no e æ ifråvist!» sa han.

Dei snudde seg så vidt; dei trudde berre han fór med slanker og vas.

«Jau da, det e allvors snakk. Det e gjort fer i år, sa vi.»

Elen såg det var sant, enda så likeglad han stod der, og Iver han såg det på henne. Grunnen? småflirte han. Den fekk dei tidsnok vita; finare var det ikkje. Kristine var òg i kjøkene, vart han vâr, ho stod bortmed benken og såg ut. Ho snudde seg ikkje no heller. – Det skal de ikkje plaga han til å fortele, sa ho. Og elles 178da så veit de det før. Ho hadde ei lys trøye på, og svart lakkbelte kring midja. Ein stor lys kamm hadde ho i håre, av same letten som det. Den hadde ho gjerne fått av han Lauris. I det same smilte Odin, stiv som tre i andlete: Det var dit han Lauris sikta, og ho hadde hjelpt han. Det var straks ein lettna, når ein såg det.

Iver går ut. Han smiler som ein devel til mora.

Da vart Odin rasande, og knytte neven etter han:

«Dæ ska æ vel tukt, æ ska gjera dæ eit pek som du ska minnast, din – –»

Han ansa på mora, ho stirde på han liksom ho ikkje hadde sett han før, han fekk ein villmanns-lyst til å gjera det enda verre, gjera det som var mest svimlande gale og urett imot henne, men han stakk nevane i lomma og let det vera. Han visste ikkje om det var slik, men han syntes ho såg djupare på han enn nokon gong før, så hjartans redd han og glad i han. Og Kristine ho blunka opp i under, fór opp og ned over han med auga, kom liksom nærmare og nærmare.

Mora sette fram mat for han, og Kristine gjekk sin veg. Ein gong han såg opp frå maten og på mora, vart han vâr ho hadde gråte. Han kom i hug konfirmasjonsklæane ho hadde rådd til åt han, ho hadde spara og gjømt unna til dem heile sommaren; dei var av finaste mørkeblåe kjøpetye.

179«Men at du nekta den gongjen æ spord dæ?» sa ho. «At du laug? Og det fer mæ! Det ha æ ikkj trudd om dæ, Odin.»

«Trudd det enda minder sjøl.» Da går smilen som ein kaldgust over andlete hans: «Menneskets hjertes tanke – det må vera det. Æ begrip det ikkj. Men konfirmert,konfirmert] rettet fra: komfirmert (trykkfeil) det bli æ allti; te års.»Forfatternote: te års ɔ: til næste år

Elen spurte, om han hadde hørt at Otte Setran var på forhør i går att? At han hadde brent opp husa sine med vilje? – Trur du det da? sa han. – Ho visste ikkje kva ho skulde tru. Ho visste ingen ting meir. Odin vart sittande som han tenkte.

Før Odin var ferdig med maten, kom Iver inn, og Kristine og tausa etter han og fyllte kjøkene med sju redsler: Bjønnen hadde komme på lande, han fór fjelle for tvert og slo sau, dei hadde sendt bud både ifrå Nesse og andre stader, og dei som ikkje hadde fått heim sauene sine enno, dei fekk i veg litt fort. Iver slengte på seg trøya, han visste ikkje kor han skulde først og sist: Vi skulde havt bud – vi skulde havt med folk! Men dei borti Mikkalstu’n hadde sauene sine heime i sommarfjøse kvar kveld, og karmennene der var ikkje til stades.

Odin bytta klæa og var ute før Iver hadde fått på seg rette støvlane. – Det er best vi skyndar oss da? sa han, det heldt på og vart kvelden. Iver tok øksa og kom, for børse hadde 180han ikkje. – Øksa? undrast Odin. – Ja, er du forfæld kanskje?

Det bar i veg. Kvinnfolka torde knapt bli med bortom uthusnova.

Det hadde skya over og smått kvistra og regnte, og vestavinden låg i jamt jag inngjenom marka. Iver og Odin sprang meir enn dei gjekk, markavegen innetter og frammed lia. I skogen var det alt mørkt. Dei stana og lya gong for gong. Inga bjølle. Sauene hadde halde til her oppi skogbande dei siste dagane, og ventelig hadde dei søkt vestover, imot vêre. Dei kunde òg vera lenger aust, meinte Odin, for der hadde han teke dem fleire vendingar i fjorhaust, i eit skar der dei leita seg livd.

Gong for gong hørte dei einkvart som tusk i skogen tett attmed dem, og med kvart trødde det og sprang lenger unna; og best det var, hørte dei han sjøl, han snøste og brumma så holt det kunde stemme blode i ein. Iver hogg Odin over armen. Så slepte han, og skaut akslene i vêre: Visst det ikkje var vinden oppi berghamrane? – Det var vinden, sa Odin. Men var det ikkje likast at ein tok vestetter no, og den andre gjorde seg ein sving aust i skare? – Nei, så dum var han ikkje, sa Iver, for enn om der kom einkvart på? Dei la i veg austover først. – Er du redd? sa Iver fleire gonger, han var ikkje fri for han skalv i måle. – Ja, litegrand, men. Men det er arti òg. Skal vi verkelig få sjå’n, tru? – Ti still med deg! sa Iver.

181Odin heldt seg framom heile tida. No hørte han Iver skalv i anddråtten til og med, og ein to-tre gonger måtte han stane og kaste vatne. Odin undrast ikkje på det, for Iver var sjø-gast og uvant med fjell og bjønn, men her lukta det sau millom tellene,Forfatternote: tellene ɔ: fleirtal av telle (bartre) her hadde dei nyst vore.

Best det er, hører dei noko som spring. Iver høgg i Odin att, og dei står tverr still. Da synes Odin han har hørt eit kvink i saubjølla og legg i veg etter det, Iver etter han og held han att: Du går ikkje, hører du! han er her, du går ikkje! – Nei, eg spring! og sprang gjorde han, ein omveg nedom steinura og saueflokken, gjenom råtten kvist og høgt sleipt gras, han veit ikkje kven han lyder, men hjarte hamrar i han og gleda heitnar og krislar han over all kroppen: der er sauene, og no bergar han dem, midt framfor nasen til bjønnen! Han får dem på jage heimetter, ser bjønnen nett attmed seg, men sett fart på og renner framom han, glytter attover aksla om han kjem etter, er ikkje viss på det, og jagar hardare på; det var ein vålig stor og svart skapna.

Iver kom stomlande etter. Han mumla og sa det alt i eitt:

«Ungan e’n alder så gropForfatternote: grop ɔ: grov imot! No va vi pinade både hard og heldi – han kjem no vel ikkj leggan’ ette oss, veit æ?»

«Neida, neida!»

182Da dei er nedi myrglenna og har breie vegen for seg frammed skog-jaren, seier han:

«Æ o ska gjera mæ ein tur nedover åt’n og høyr. Åt presten, sei æ, – han ska få baka mjukt!»

Odin lest ikkje som han hørte det.

Men da dei kom til gars, kom Elen helgakledd nedant vegen, og da dei var i kjøkene og hadde fortalt litt om baske med sauene og bjønnen, sa ho at ho hadde vore hoss presten. Han Ola var der for resten han òg. – Og enden vart, at han lova å ta deg med lel, seier ho.

Odin sitt og ser på mora, det eine drage etter det andre syner seg i andlete hennar, men det ho forteler, hører han berre til halvten og gir seg ikkje om det. Slik har ho aldri vore før, ho er reint bratt der ho står, og så sterk og glad at det lyser av henne. Det var det han hadde visst, at ho måtte kunne sjå ut slik òg. Ho trong ikkje nokon til å ta av for seg heretter.

«Takka du ikkj å mor di heller?» sa Iver.

Odin ser på han, liksom han må tenke etter kven han er for ein; så ser han bort att.

Kristine stod i mørkre uti svala, da han kom og skulde ut. Ho tok rundt omkring han:

«Såg dokk bjønn da? Enn om’n ha tikkji dæ?»

«Javisst såg vi’n. Nei, forresten, det trur æ knaft. Men eit dyr va det da, vi såg skjømten tå det, eit stort og svart eitt.»

Men no såg han det: der låg ei vindfelt furu midt i skare, med svarte rotflake imot den som 183kom vestantil; det var bjønn god nok i mørkre, og tuskar og spring gjer det støtt i skogen ein stormkveld.

«Det va du som sprang fram og berga sauin, va det ikkj det? For han Iver han – –»

«– – skuld ha mista kvar ein sau ja, og meir te!»

«Låg du verkeli i lag med a Karen-Anna da? Du e guten du! Men ho e berre eit husmannsjåltre, Odin!»

Ja, no kunde han ta og gjera med Kristine det han vilde. Det var ein forunderlig søt og levande tanke. Men han visste så klårt i det same, at der var dem, eller dei hadde vore til ein gong, som berre sette hendene i lomma og let det vera, slik! Dei let det vera. Han smilte i mørkre så han skjemtes av det: Kva skal du med dei gjentene som du får! Ein blink ser han eit andlet for seg, og sia heile skapnaen, så blyktande lett og fin, det er havfrua ifrå draumen: «Vinn du meg, Odin, da blir det ugreit for deg; og vinn du ikkje over meg, da går det att og ned med deg.» – Det kjem nokon! narra han Kristine, og kom seg laus ifrå henne.

«Han far din va her i kveld!» sa ho etter han. «Villa visst treff dæ. Ho mor di va hoss presten ho.»

Ho hørte ikkje han svara, og så gjekk ho inn i kjøkene. Der fortalte ho det same til Iver og Elen. Ingen av dem sa noko, ho visste ikkje om dei hadde hørt det ein gong. Iver gjekk ut 184og skulde ta inn hestane til natta, dei stod i tjore bortpå ekra austfor uthusa. Utpå garen stana han og ropa på Odin, at han skulde komma og hjelpe til. Han fekk ikkje noko svar. – Han må no vel komma? mumla han, for han var ikkje einhøvd med det arbeide.

Odin iddest ikkje å svara. Han måtte ha fred, nokre minuttar om ikkje meir. Det var godt å stå her, midt i kvelden og vêre. Her måtte ein mest få vita kven ein var for ein. Stormen la seg vilt framover i mørkre, med skyfakse som svarte røyken etter seg, – no løfta han hovude og knegga innover marka. Så kunde ein stå med hendene i lomma og ikkje vera med i det. Så kom det liksom sendandes til ein, det ein vilde vita. – Og han far, sa han, han er kanskje den sterkaste lel. Han som let det skje.

Iver kom springande om stallnova i det same og inn, kom straks etter ut med lykta, og Elen etter han og ropa einkvart, spurte om det var sant; det bar bortover til hestane med dem. Odin gjekk etter. Lykta lyste nedi storveita, på ein hestekropp som låg der på ryggen. Bruna stod i lyskanten, med hovude høgt til vêrs. No såg han andleta deira som snarast. Dei var gule og daue å sjå til. Rundt ikring dem stod mørkre.

Unghesten var dau. Framføtene hadde han krøkt, men bakføtene hadde han strekt stivt ifrå seg. Veitkanten var oppsparka så mold og sand hadde fyke omkring.

Iver og Elen står og ser på einannan, og på 185hesten av og til. – Der, nedi reina, var det eg sette han, sa Iver. – Ja, sa Elen og såg dit. Men ikkje som eg har flytta’n. Har ikkje komme i hug hestane eingong. – Ja, ikkje eg heller, sa Kristine og tausa, som òg hadde komme til stades. Elen såg på Odin. Iver løfta på løkta, så ho skjein beint i andlete på han. – Kvifor kom du ikkje da eg ropa?

«Trur du det e æ da?» Det hørtes som han lo innvendig.

Lyse stod som ei gul glo imot han. Da rettar Iver på seg, og lyse svingar ein annan veg.

«Ja ja. Dette har en fiende gjort.»

Da kom det små minningar inn på Odin, ifrå gamle grå dagar, ein mann som vart jaga på fjorden, ei dau ku i sjøen, ein dau vêr, ein gutdevel som fór og stomla og datt uti marka julnatta. Og mørkre vart levande og loddent rundt omkring dem; lykta kom ingen veg imot det. Han hørte Iver mumla:

«Han lova no å gjera mæ eit pek her i kveld.»

«Men du veit no vel – –» hører han mora seier. «Osså fór dokk da åt skogjen straks?»

Iver tok Bruna og leidde inn, og dei andre vart med. Odin gjekk og smått blistra. Elen strevde seg fram imot vêre. Vinden vilde renge klæane på henne, ruska og reiv og vanskapte henne. Odin vilde ikkje sjå på det.

Og ikkje hadde det fare nokon etter vegen her heller, i dag? undrast Elen da dei hadde komme til kjøkene att. – Nei, ikkje det dei 186hadde sett. Utan han Otte Setran da, sa Kristine. Da stod Iver i døra med løkta. No var det han som blistra. Berre urande lite grande med seg sjøl.

V.

Karane bortant Mikkalstu’n kom og hjelpte til å få hesten opp utor veita og flå han om natta. Odin måtte vera med og lyse dem. Iver small det mest ikkje orde i, og dei andre sa heller ikkje stort. – Merraflåar, tenkte Odin. Det måtte no vel vera det lågaste arbeide her i verda. Iver vart som ein hund å rekne for, der han heldt på og serja og sleit; det var halvvore vondt om han.

Ingen nemnte Otte Setran meir, ikkje den natta og ikkje sia heller.

Konfirmasjonen stod av seg både fort og vel, syntes Odin. Dei såg litt på han, det var det einaste.

Han kom inn i kammerse og sette seg i kveldinga, da mora heldt på og stelte litlebarne.

«Du e så still?» sa ho.

«Så?»

«Du trur no vel alder det e’n – – at det e’n far din som hi gjort oss det der? å fløtt hesten bortåt veita?»

«Nei, kem som sei det?»

«Da mått’n ha gjort det i tankløysa, om så va. Han kan ikkj vara så svart!»

187«Men æ ønska det skuld gå slik!» sa Odin best det var.

«Nei, Odin?»

«Jau. For æ såg hesten bortpå reina da vi fór åt skogjen – æ ønska’n dau, gjord æ! Men æ trudd da ikkj dem villa bønnhøyr mæ.»

Elen sat lenge og ikkje sa noko. Skymminga hadde gråna over andlete hennar, og kammerse kjentes trongt liksom der ikkje var rom å puste. – Og så denne hesten da, sa ho endelig. Som han hadde kjøpt så dyrt, og som vi var så glad i. – Men eg meinte da ikkje det skulde gå utover andre, sa Odin, han var tynn i måle. Eg kom ikkje i hug deg, la han til. – Du ser no det, no; korles det er med den tingen. Så veit du da det. Slår du etter ein, så råker du både to og tre. Ikkje for det: ein annan ein kan ha ønska verre ting enn som så. Men det eg ønskar, det skjer aldri, det er no òg ei trøst.

Ho sat ei stund att og såg fram i halvmørkre. – Eg har hørt om ein mann ein gong. – Ja? – Han ønska det skulde komma stein ovant fjelle og slå i hel både kona hans og barne. Med det same løyste Vårherre heile steinskreia, og folk såg dem aldri meir! – Er det sant det da, mor? – Ja. Det var enda han morfar, vil du vita det. Odin vart sittande og tenke på det. Så kom det mest som han lo: Rart at eg skulde komma borti det same som han. Vart han glad da, eller –? – Det kan 188eg aldri tru. Det var armelig han stod det over. Har dei fortalt meg ja.

Odin reiste seg, da litt hadde vore:

«Sladder og vas! æ trur ikkj eit ord tå det. Ho Åsel, ho mormor, ho kan tru på slikt. Osså’n Otte Setran, kan hend’.»

«Odin!» Ho sa det både kvast og sårt. – Ikkje for det, la ho til, ho brydde seg ikkje om han lenger, han var ikkje den ho hadde trudd ein gong. Og ikkje skulde han gå og sette seg opp imot han Iver, og ønske vondt over han, det hadde ikkje Iver fortent av han, og ikkje av henne heller, så mykje han visste det. Og desutan var det stygt. Ho bad til Vårherre kvar kveld, at han Odin måtte bli ein bra gut, og det trudde ho enda, fullt og fast.

Ho snakka ei lang stund, det kom for Odin at ho var likså uvant med å stane som med å komma i gang. Sistpå kunde han ikkje få til at det var henne som snakka. Men det var henne, meir enn nokon gong før, og nett attmed han, eit lite, vergelaust kvinnfolk. Henne fekk ein sjå til og ikkje – –

Han passa på da ho ikkje sa noko, og seig ut. Det var ikkje meining i at ho sa så mykje berre til han. Ho kunde komma til å fortele det han ikkje vilde høre – han vilde ikkje vera gromguten hennar på den måten! Da vart ho ikkje den ho hadde vore for han.

Ingen kunde seie korles det hadde gått til med unghesten. Odin trudde gong for gong at 189no var han ferdig og til endes med det, men så låg det i vegen for han først han møtte eit menneske. – Eg snur meg beint ifrå det! sa han, og han gjorde det. Straks etter stod han og undrast om faren kunde vera så svart, at han flytte hesten bort til opne veita. Eller om Vårherre hadde styrt han til det, for å tukte den som ønska vondt? – Vår herre ja, kunde han seie med seg sjøl. Han lya etter stormen og sjøduren, kunde bli ståande og sjå rundt i kring seg: Det var alt sammen såre godt. Han kunde bli glad tvert igjenom. Men Vår herre sjøl var det ikkje å få tak i. Dei andre, dei hadde han straks attmed seg, støtt og stendig, dei kunde snakke med han når dei vilde. Han måtte vera rar, det var alt han fekk til. – Jaså, kunde det fara igjenom han, så, han ønska ned stein over dem, han Anders Håberg. Det var no rugen det. Og armelig han stod det over.

Når han stod slik og såg, da var han gamle Anders, og rundt omkring var gammaltida så tussegrå og varm av utrulige ting, ein kunde bli vill der ein stod, og rasande forhuga på å fara over bygda og vanlaga henne og bygge henne opp tå nyan, ein kunde ønske stygt! Så var Vår herre der og stoppa ein, let steinskreia gå over den det råkte, synte fram andlete sitt i skya nattens tid og sette ein imot veggen. Sia var ein blind ja. Kom ikkje lenger. Lenger hadde dei ikkje komme, nokon ein. Da drog det i han så det kjølte: Men eg, eg skulde da 190vel eit høneføtt lenger fram? Var ikkje det meininga?

Vindsøyen oppi lia, det var sjølve tida som rann og rann, utan ende. Og han? Jau, men for det første var her mangt anna å tenke på, og eitt fekk han gjera straks: han vilde gå til Vika og snakke med Karen-Anna; han måtte høre korles ho tok det. Og tok ho det tungt, så skulde ho vita at ho hadde han. Ho var over 16 år no. Han skulde ikkje ønske laus steinskreia over henne, om det bar i herdinga! Han hadde vore juviking til no, såg han, og smilte til.

Ein kvelden stal han seg ut og la i veg. Det var eit vågspel, for det hadde alt komme litt snø, og da var ein lett å sjå der ein fór. Ja ja, dei fekk sjå han da.

Det var vidunders vakkert med stjerner den kvelden, og skogtoppane kring dei kvite jordene dei stod så nær ein, kvar kvisten i hoggstill undring ut imot godvêre. Det gav ein ir i blode.

Men han kjente seg uviss. Somtid syntes han det skynda på, og straks etter, når han hadde farten i seg, vilde det stane han og snu han. Slik hadde han aldri visst det kunde vera. Det hadde støtt vore fullt skuv på når han gjorde ein ting: Berre skodda på kvar sida, lyse blinde skodda, og så blånaen framfor han, dit han skulde. Slik fór dei vegen sin, gammalkarane.

Og no først rente det som kniven gjenom han, at var ulukka ute, så stod det gale til med 191ho Karen-Anna, ho hadde noko å fortele han, og da vart det ikkje anna råd enn å gifte seg; når tida kom. For slik var det i Kjelvika, og slik skulde det vera frami bygda òg, at eit ord var eit ord og ein mann var ein mann!

Åsel Håberg? undrast han med han gjekk, – kva hadde ho med dette her? Men han såg henne så tydelig for seg. Ho stirde på han. Han stirde på henne att, beint i åsyna; for her gjekk han, og denne vegen skulde han. Ja, denne vegen, det vilde ho, men ho åtvara han. – Gå og legg deg! sa han.

Han såg lys i kjøkene i Vika, og stilte seg bortåt glase og kika inn. Karen-Anna sat der åleine. Ho sat og sauma på einkvart. Berre på ein liten duk for resten! Levande raudlett og god var ho, men så høgtidsam over brunene og så still over alt andlete. Så skyldlaus ein skapning var ho kanskje, at ho såg slik ut når ho ikkje visste at nokon såg henne. Ingen skulde tru at ho kunde le til ein med små skøyarauga, og slett ikkje at ein kunde plage henne til å vera god med seg.

Døra gjekk opp av seg sjøl mest, og Karen-Anna kvakk så ho hoppa på stolen. Auga hennar vilde ikkje kjenne han. – Nei men Odin, kviskra ho, reint forvilla.

Jau, her var han, og godkveld og takk for sist! Han sette seg rolig ned. Han leita fram pipa og tobakken han hadde rådd seg: Var ho redd han? Han såg lystig på henne, med små 192lettliva rukker i panna. Ho såg berre ned på saumen sin; og no tok han seg ein røyk.

«Nei, Karen-Anna, æ ska gå straks igjen. Æ villa berre – – snakk med dæ. E du ful på mæ?»

Ho såg ikkje opp no heller, og han venta rolig.

«Æ veit ikkj ka æ e,» svara ho endelig.

«Du kan ha grunn te det. Men du ska ikkj vara det lel, høyri du!»

Han venta og røykte, og no endelig såg ho opp. Auga rann oppetter han flytt for flytt, liksom dei hadde moro av å komma seint, og no var den gamle blunken der:

«E det’n Bendek sjøl som e ut og går?»

«Jaha!» – han måtte smile han òg –, «men æ villa høyr koles det va med dæ – – æ villa høyr korles du tok det?»

Smilen fór som eit vêrlys-blykt over andlete på henne, så bleikt og stilt:

«Det kan no vel komma ut på eitt.»

«Ikkj fullt det, veit æ? He?»

Ho hadde teke til med arbeide sitt, og det vart ikkje så han sa noko meir; han spurte berre kven som skulde ha det ho sauma på, – var det han? Til jultråd? Enno ein gong kom auga hennar opp imot hans:

«Sleik dæ ikkj før du bli smord,Forfatternote: smord ɔ: smurd ban!»

Da reiste han seg og tøyde på seg, kom eit par steg framover golve og snudde att, sette hendene djupt i lomma. Det fór ein liten hastig 193rykk i andletsdraga hennar, at no kom han og tok omkring henne, han var så glad, det såg ut liksom gleda verka gjenom all hans kropp. Men han tok ikkje etter henne.

«Nei, det va berre det æ villa høyr. At det ikkj stod te gæli med dæ. Det va berre det.»

Han stod og skulde gå. Han såg på klokka, og gjeispa: han fekk kanskje til å rakle heimatt. Kunde ho ikkje bli med han ein liten stubb på vegen? Han hadde spurt før han tenkte seg om.

«Tør ikkj!» sa ho.

«Ikkj?»

«Nei, det – – det naus æ på!»

Ho såg opp, og no stod det tydelig midt imot han, at ho sat ferdig til å svara ja, på alt han bad om. Og vakrare vart ho, des lenger han såg på henne, – kom han seg ikkje heim no med det same, da vart han aldri mann for å gi henne ifrå seg meir. Ho òg merka kor to-eina dei var. Det tyngde for anddråtten. Han syntes heile kjøkene venta han skulde seie einkvart; eit ord for levetida.

«E det leng sia’n Lauris va her hoss dæ?» spør han best han står.

«Han Lauris?» Ho ser rolig opp, og så ned att på saumen sin.

«Jaså, han hi ikkj vøri her, kanskji?»

«Nei, æ hi ikkj merka noko te det.»

«Nei va det likt! Men du får hels’n så flitti, når’n kjem att. Ja go-natt da!»

Han hørte ikkje om ho svara.

194Stjernene hang i ei skodd all himmelen over. Vintervegen var ei stor kvit bru frå fjellrand til fjellrand, tvert over bygda.

Og der var låven. Og der vegen heimover. No la han i veg. – Ja det var ikkje vakkert tå meg, sa han med seg sjøl; han sa det fleire gonger med han fór myrvegen austover. – Nei, eg kunde ikkje gjera det ansles. Eg måtte range meg utor det. Eg kan da komma att, veit du. Vi får vente, og sjå.

Men kven kunde det vera, tru, som var attmed ein og varskudde når det stod om? For ånderne, dem trudde han ikkje på lenger, det gjorde ingen i bygda. – Men han Anders Håberg var ein krypsyl til kar, som ikkje torde vera gift med finn. Ansles var det for den som skulde fram i sjølve bygda. Der hadde dei aldri vore, gammalkarane. Og den som fekk havfrua, det var ein annan ting; for han vart det ikkje fyst. Han var dømt til å tape i lag med folke.

Han småsprang liksom han hadde rømt, og sia sette han meir fart på, han vart huga på det. Det var lite om å gjera at han ikkje heldt på og sprang til Vennestad låg langt attom han.

Så! sa han, da han stana på stubrua heime. No er eg her da. Han hadde sprunge seg sveitt og i ro. Så rolig var det lenge sia han var.

Men dagen etter gjekk mora og såg på han. Ho syntes ikkje han såg ut rolig. Han merka 195ho vilde spøre om einkvart, og da gjekk han og gav seg tida og venta på det.

«Kor du va i natt, Odin?» spurte ho.

Han stod og såg beint på henne, såg kor raudletten rann oppetter andlete hennar.

«I natt ja. Det æ gjord i natt, det gjord æ fer di skyld! Meir sei æ ikkj om det.»

Auga hennar vart større og blankare, dei stod imot han med eit nytt liv, både redde og glade; dei tok rundt ikring han og heldt han. – Men ho trur visst det var berre som ein leik ho! tenkte han.

«Æ står med eit brev her» sa han.

Ho blunkar til eit par gonger, forundra og skygg.

«Åt’n far min.»

«Men ka du vil han da? No?»

«Det e berre eit spørsmål.»

«Ja ja, Odin. Æ e no glad for at du e ansles enn han. Og reisi ifrå mæ, det gjer du ikkj, veit æ?»

«Nei? Det gjer æ da vel ikkj? Nei, det va berre eit spørsmål, som sagt.»

Om I eventyre

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1921 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook