196Otte Setran hadde fått seg opp ei lita bordhytte etter branden. Der var berre eitt rom, og der hadde han høvlbenken, kokeomnen og senga si. Døra gjekk beint ut på marka. Men det såg ut som han trivdes der, og det undrast dei i grunnen ikkje på.
Kva dei i bygda meinte om branden, var det likt til han ikkje gav seg det minste om; han lest som dei aldri fanns. Ja ja, ein kan bli huga på å ta verda den vegen òg, sa dei. Men det såg ut for det kunde bli ein trong veg for han. To forhør hadde det alt vore, og det tredje var i emninga. Han fekk reie seg utor det så godt han kunde. Dei hadde ikkje sett noko som var å nemne, og kunde ikkje svara noko for han. Det hadde brunne, det var alt dei kunde vitne; det og det klokkeslette. Og krøtera hadde han seld for forløyse.
Dei kunde ha komme til og gjort han ei beine likevel, hadde ikkje Åsel Håberg lagt seg borti det. Dei var viss på dei hadde gjort det, 197når det bar i herdinga. Det skulde finnast både to og tre som hadde sett han fór sin veg dagen før det brann. Han rodde til byen i god tid, hadde dei sagt. Oppi fjorden fekk han motvinden, slik sa han det sjøl, han låg oppunder ein odde og bia, og utpå morgoparten kom han unna og til Holmen, til søstra. Og landvinds-stormen var det, da eit tak. Om morgonen, da folk kom opp, rauk det borte hoss han, og før dei vardest, stod det i lyse logen alt i hop. Da var det einkvan som mumla i, at det hadde vore nokre ungdommar inne om natta og halde leven, slikt hadde hendt før, sia han flytta dit; for han Otte låste aldri dør, han var ikkje den, og no såg ein korles det gjekk.
Men så kom Åsel kjørande. Ho tok dem for seg ein om senn og hørte dem ut: om dei ikkje hadde sett han reiste bort dagen før? og om dei ikkje visste der hadde vore nokon inne der om natta? Dei drog på det, i førstninga, ho hadde støtt slikt klo-tak på ein, men dei berga seg da så tålig, for øvrigheita og den ting vilde dei ikkje ha med å gjera; og da ho hadde fare, kom deretter seg: Det var slutt med den tida no, at ho Åsel Håberg hadde noko overmakt; folk heldt på og styrte seg sjøl; ho skulde heller ha vore i mak heime! Ho vilde ha gifta bort denne Andrea til han, det forstod seg, men elles fekk kvar og ein gå etter sin eigen nase. Det hadde brunne, som sagt, og da det var fråseggjort, kom Otte slengande heim og såg på; så 198likesæl som ein annan frammandkar. – Det var bra eg ikkje hadde krøtera no, sa han. Og det kunde dei gi han rett i. Krøtera hadde ikkje eingong vore assurert.
Og hadde han reint mjøl i posen, kvifor kom han ikkje da? Han visste da kor dei budde. Kvifor gjekk han ikkje fram som eit anna menneske?
Åsel sa det same til han, så varsamt ho kunde. Men ho merka det beit ikkje på han. Han måtte ha rett, på sin måte, og den fekk han ha. Elles var han ikkje å sjå i det siste.
– – – Ein kvelden, ei vekes tid etter konfirmasjonshelga, sat han på høvlbenken og tegna med blyanten på ei fjøl han hadde på knea. Da trampar det utom døra, og det kjem ein inn og helsar. Otte forhastar seg ikkje med å sjå opp.
Det var Ola Håberg, klokkaren. Otte legg ifrå seg fjøla, ser seg omkring, og tenker på å stige ned av benken.
«Du får versågod å – –»
«– å bli ståanes, sei!» Ola lo stilt og godt, da han såg kor oppråd den andre var, for noko å sitte på fanns der ikkje. Godlåtten låg og bevra i alle dei fine andlets-rukkene, og auga blunka som på småguten. – Jaså, det er her profeten har sett opp temple sitt no? Gud bevare meg for å sette meg, eg er da ikkje så rå. Men for resten – han slengte seg opp på benken – lat meg kjenne på sessen din! Jaså, her sitt du og tenker ut det nye huse. Det skal bli eit som ikkje liknar dei andre, spår eg.
199Otte vart raudlett, men sa ikkje noko. Bortpå omnen stod limkjelen og putra, og breiddmed den kaffekjelen. Ola sat litt og vêra. – Jamenn sant hadde du rett lel, nasen min, du meinte her var kaffe på ferd; eg vågar deg eg!
Otte vart enda meir oppråd. Klokkaren var det mest frammande og uransakelige han visste, og no lukta her kaffe så det var ei skam. Det gjorde det all dagen. – Ja, eg kjente det no ikkje da eg gjekk heimafrå; det var myra mi eg skulde sjå til. Ho og eg har vore grannar i mange år. Vi er to aln tå same tye. Vi er like einslige båe to. Og serlig eg. I kveld ligg ho og har pynta seg med nokre snøfliser i lynge, halve mila med brunt og kvitt; og stjernene dei står og ser og ser og kjem ikkje lenger, dei har glømt seg bort liksom borna. Somtid stanar han for og ser på henne, Vårherre òg.
Han sat litt og heldt auga med kjelen. – Og du er religions-stiftar som du har vore? Profet i ditt eige land? – Eg? Nei. Nei, eg er snekkar berre. Det eg trur, det trur eg, men det vil eg helst ha for meg sjøl. Folk får renne i veg på sin veg. – Ja lat dem endelig det, lat dei få stange av seg horna. – Det var det eg meinte ja. Eg vart meir og meir stø på det var det rettaste. – Ja. Men for resten: det er no ikkje eg da. Du skulde visst uroe dem noko meir enda. Du skal ikkje gå her og vera som – – ja ha: vera som eg ja, det har du rett i. Du smiler innvortes, ser eg, at som Klokkardauen 200skal ein ikkje vera. Nei, ikkje du i alle fall. Snu andre sida til ja, når folk slår deg, det kan vera bra nok; men på slutten må ein bli flat av det? Ålvorlig tynn, ikkje sant?
Otte sat still og såg hit og dit bortetter golve. – Ja, dei får tru det dei vil, sa han med seg sjøl. Om branden, la han til og såg opp.
Ola vart litt stuss med i det same, og Otte drog på smilen. – Nei, det var denne gutstriken han hadde komme hit for, sa klokkaren og slo seg på knea. Han Odin. Han skulde knapt ha gått der i bygda lenger. Trudde ikkje Otte og det? At han skulde luftast ut litegrand?
«Ja?» svara Otte, han tok seg i skjegge.
«Ja, for elles bli det folk tå’n – du skjønna ka æ mein, Otte?»
Ola ser fast på han, kjem liksom fram gjenom ei skodd med både skøy og ålvor: Han er blanke skarvungen, og gudskjelov for det, men han står seg ikkje i lengda, er eg redd. Bygda ét opp han. Han er ingen juviking, vi kallar, det voks han seg tvert igjenom med han gjekk uti Kjelvika, etter som eg kan sjå, – han har havt ei god lære, gut!
«Han?»
«Ja, dyrede! Han hi vøri lenger enn i Amerika han. Han hi levd. Gjenom sju mannsaldra på sju år. Enno sitt det att ein snev, han e ein diktar å kall’. Og den som ikkj e det lenger, han tèllForfatternote: tèll ɔ: tél (tæller) æ ikkj med. Han kjem ingen veig.»
201Men no var Ola ned av benken og fôr og såg seg om borti hylla, fann fram kaffekoppane og sukker og fløyte. – Eg vart så kaffeklein, eg seier snart alt eg meiner. Otte måtte ned han òg, men visste lite kor han skulde ta til. Ola skjenkte kaffe, og så drakk dei. – Vondt? sa Ola, han såg opp i andlete til Otte. Det er ein drikk for profetar. Men gutdevelen, som sagt: No skal det stå om. For no skal han hovudstups ut i det. I det vi kallar live. Det må vera eit hardt laug. Den der gjentegreia bryd eg meg ikkje om. Men er det han som har gjort dette spelle med unghesten hans Iver, så, så, san! Det var ingen sving i det; det var eit småmanns-pek. Sette hesten bortåt opne veita – stakars tosk, seier eg! He? Klokkaren såg på Otte over koppen sin.
«Han Odin? Ka du bala ti no? Han Odin, sei du? nei vent no urliti!» Han tok seg fort til innre-lomma, trivla og leita, med auga stivt imot benken, fann fram ein brevlapp: «Sjå her, – det her fekk æ i går, ifrå å’n Odin. Han spør om det e æ som hi gjort det!»
«Du? Tøv åt mæ! Det e berre noko kjerringan vasa ti, det.»
«Trur dem det da?»
Ola lo så han dissa:
«Trur dem det ikkj, mein du?»
Otte smiler, han med, og sett seg på høvlbenken att. Han gir seg til å legge ut korles det har bore til:
202Han kom ifrå Håberg, hadde vore der eit erend og hadde hørt at guten skulde vera fråvist, tok så mot for seg og gjekk innom på Vennestad og spurte etter han. Men dei var ikkje heime, og så måtte han gå. Der stod unghesten attmed vegen og hadde tulla seg i tjørpålen, han åtte knapt så pass til band at han kunde lea seg. Tok så og flytta’n, – ein kan ikkje gå ifrå dyra slik. Så måtte han vel ha gjort det som ein fåne da, hadde ikkje ansa på det fanns veit der; det var litegrand skumt alt, det han kunde minnast.
No ser han opp på klokkaren att; det rører seg smått og fint kring auga og oppi panna:
«Ja, no veit du det. Og så har du vissta det i heile kveld; at det va æ som va gjerningsmann’.»
«Ja ha,» seier Ola, han har vorte raud med det same.
«Og no går æ te Vennestad i denne kveld og forteli korles det heng i hop.»
«Så blir du lempa på døra ja! – det vil æ jamisel vara med og sjå på!» Og så kunde dei snakke frampå om guten med det same, visst dei fekk lov å sette seg, la han til. Dei fekk slå seg i hop og sende han nokonstads, i skole eller kva det kunde bli. – Ja ja, sa Otte. – Ja, her var no som ein skole på Segelsund da; eller hadde vore, rettare sagt. Han Arthur la i veg både stort og godt han, men så kom der ingen. Det var det einaste peke han ikkje var 203budd på. Det same kunde det kanskje vera. Lat dem reise eit stykke heimafrå. Det dei lærer, gir eg ikkje stort for, men folk skal den vegen no eit tak, og lat dem få stange av seg horna, som sagt, ut vil dei, ut, å så langt, langt, langt, og no er det hans Odin si tid. Ja, du kjenner det på deg, ikkje sant? At det kan bera både hit og dit med han? At han er farlig å kalle? Du er pliktig til å kjenne det på deg. Det er ikkje småting å vera far for nokon; det har eg aldri våga meg til.
Da dei står og skal gå, ser Ola seg i kring, rundt vegger og tak: Men at det brann da? Du let dem vel tru det dei vil, du? – Ja, kva anna skulde eg gjera. Det kjem vel opp ein gong, det som sant er. – Ja-a. Dei har fortalt meg det. Det skal vera ein gammal visdom. Berre han ikkje er for gammal. Ja ja san: du er jordens salt. Salt var dei glad i, alle i slekta vår. Så nær som eg. For resten, du Otte Setran: Vi to, vi er avskal, dei kallar; vi er avskal tå slekta vår. Og slik kjem dei for meg, mesteparten av folke i bygda, og i lande, – ja, eg veit da det er ikkje sant, men. Men jamenn var det arti at det brann hoss deg. At Vårherre gjorde deg det spelle. Og no treffer du han Iver, som sagt.
Dei kom til Vennestad da folk sat og åt til kvelds.
Iver og Elen ser opp som snarast, møtes 204med auga og ser seg ikring etter sess. Odin sett fram stolen sin, men Ola har alt funne vedkassa, og Iver bed Otte sette seg frami benken. Odin let stolen bli ståande, og står ved borde.
Iver ét seg sveitt som han plar gjera; det perlar blankt oppi skallepanna hans. Snakkar gjer han sjelden ved borde. Elen er snart ferdig med maten og går åt kammerse til litlen.
Odin tok stolen sin borttil veggen. Han sat og vart meir og meir undersam. Gong for gong såg han på Iver. Ola Håberg snakka om vêre, som han pla gjera når han kom inn hoss folk, meir ålvorsam enn nokon annan, men aldri slik at ein kunde tru på det ålvore.
Best det er, seier Otte: Nei, eg skulde hit og snakke med deg om denne hesten din eg, Iver.
Iver legg ifrå seg grautskjeia; no får det vera gjort med det som gjort er, for i kveld. – Hesten? undrast han. – Ja, unghesten din, veit du. Det var eg som flytta han den kvelden; eg gav han enda eit dyktig tjørbeite. Men noko veit eller sandgrop det såg eg ikkje, du får tru meg på det, Iver!
Odin ser stivt på styfaren. Smilen kjem og går over andlete hans, går og kjem att: Kva veg vilde Iver ta no? Iver såg ned i golve.
«Jå, æ mått hit og snakk med dæ, Iver. Så ikkj ein annan ein skuld bli mistenkt.»
«Ingen ting å snakk om det. Det va oløkka som va ut.»
Elen har komme inn att. Ho står og ser 205på Iver, og anlete lysnar meir og meir. Rett-no går ho fram og stryk sveitten av han, tenkte Ola.
«Det bli gæli, alt det æ røri borti!» Otte ser frå den eine til den andre og smiler: «Æ våga mæ no slik!»
«Men du Odin, du e vaksin kar no?» skaut Ola frami.
Dei andre følgde ikkje med i sprange, men Elen vart stukki og gav seg til å leite i saumøskja si.
«Nei, hesten,» sa Iver, «han va feig han. Vi snakka ikkj meir om det.»
«Får æ betal’n, så gjer æ det.»
Iver lo litt:
«Vi e no ikkj svoltninga heller!»
«Han e pengsterk no han Otte,» la klokkaren inn. «Han får snart assuransen fer husa sin.»
Det gav som eit nogg i heile stua, og Odin vart heit der han sat. Men Otte lo berre.
«Ja ja, det e bra nok, men æ ska ikkj ha noko tå pengan hans,» sa Iver.
Otte lo på nytt, og no såg han på Ola:
«No ska æ fortel dæ eitt, Ola Håberg: Du kom med mistankan her i kveld; både fer hesten og brand, ikkj sant?»
Ola flatna litt, kunde dei sjå. Odin sat stiv på stolen sin.
«Profet, profet!» sa Ola. – Men det eg trur, og det folk trur, det er to forskjellige ting. Eg var folke, da eg kom: han Iver og ho Elen og nokon kvar. Men det var elles han Odin her 206vi skulde snakke om i kveld. Han er vaksen kar no, som sagt, og er det venger på han, så flyg han ut. Du skal vel ikkje gå heime her og ha det godt all din dag heller, veit eg?
Ingen sa noko, og Ola måtte til att. Han fortalte kva Otte og han hadde samsnakka om.
Iver småhosta nokre gonger. – Eg har tenkt på det same eg. Og er tida kommi, så får vi til å sjå på det. Eg skal hjelpe han det eg rekk, var meininga.
Elen ser lukkelig over dem alle saman. Otte veit ikkje kor han skal ta att seg. Odin får eit par kvasse rukker millom brunene, men han gjer seg stinn der han sitt. Ola har liksom ikkje hørt eller merka nokon ting.
Eit par års tid på skole eller i lære ja, hadde Iver tenkt. Det måtte ein vel stå ut med. Enda det vart litt krunglut å ombera han i arbeide. For det heldt på og var mon i gutladden no. Nei, dei skulde ha vore med den kvelden her da bjønnen kom! Det var sjau, san. Dei måtte oppi marka han og guten svartaste kvelden, og sauene tok dei midt framfor nasen på bjønnen, – dei hørte han brumla borti mørkre, han tykte dei vart vel så nærgåandes! Og han Odin føre tida! og sjøl veit om han ikkje hadde gitt han skotåa i tryne, hadde det slik høvd! Ja gu!
Var det laurdagskvelden det? spurte Ola.
Just nettopp ja, laurdagskvelden!
Men da var alt bjønnen dau!
Dau? Hadde dei skote han da?
207Nei, men dei slo han i hel. Det var hunden deira på Segelsund, – han var bjønn god nok han. Han hadde rive ein sau, i det minste. Resten gjorde folke, – du skulde akte deg for dem, Otte.
Var det hunden? Var det berre sladder og rør da?
Da sette Odin i og lo, og dermed lettna det all stua over. Iver kom sist i fliren, men han måtte til.
«Men vi trudd no det va bjønn lel!» sa Odin, liksom han vilde trøste styfaren.
Ola såg ålvorsamt på han:
«Det e trua det kjem an på. Hus-på det!»
«Men æ vil ikkj i nokon skole enda, så mykje dokk veit det!» Odin såg lystig over dem.
Det fekk dei no kjenne litt på, meinte Iver tørt.
Han hadde kjent på det. Det kjentes umulig.
Mora såg på han frå kråa der ho sat, og han merka kor lukkelig ho vart.
«Æ vil i snekkar-lera,» sa han; han såg hardt på henne.
Enno ein gong syntes dei stua stod på hald.
«Som du vil,» sa Iver, han reiste seg og skulde til stallen. «Æ ska kost dæ i veig, som sagt e.»
«Ja men – hi ikkj du rom fer mæ da?» han snudde seg til faren.
«Æ?» Otte vart ulik seg, mest som ein frammand mann å sjå til. No smilte han, men fattig 208og vantruen, han likna tiggaren når dei byd han ein stor-seddel. «E det meiningja di det da?»
«Ja.»
«Nei, Odin?»
Det var Elen som sa det, og det kvakk i dem alle saman.
«Ja, det nøtta ikkj det, mor. Det får bli slik. For æ e ikkj raddForfatternote: radd ɔ: redd verken han hell pengan hans, det kan vara korles det vil, og desuten så –»
«Du gjer ikkj det, Odin? at du reisi ifrå mæ no?»
Han vart sittande og sjå på henne, men dei kunde merke han gav ikkje etter.
«Det e ikkj så fali fer dæ, no herette,» sa han stilt. Han viste med hovude etter Iver.
«Ja ja,» sa Otte. «Du veit det va ikkj mæ i mot, men.»
«Så kjem æ da, med all som først. Men i morrå reisi æ på martnan.»
«På martnan? Du?» Dei såg på han frå alle kantar.
«Ja. Æ tenkt enda å spør dæ om ein tikroning te låns?» han snudde seg til Ola.
«Det ska bli; og berre reis du; no kjenni æ att dæ.»
Iver hadde gått ut. Og da han kom inn att, stod frammandkarane på gonga. Odin vart med dem utom døra, og Ola leita fram tikroningen. Otte vilde òg gi han ein, men den tok han ikkje i mot. Eg skal koste meg sjøl all vegen, sa 209han, berre vent til eg får arven min i Kjelvika; eller til det blir ei anna råd.
Odin vart liggande vaken. I morgo klokka 9 var dampen på Segelsund, og da bar det i veg, beint til marknas. Dei hadde alt fare, båtlag for båtlag, og i morgo fór resten, og han med. Han snudde seg i senga, vilde sova på det, – han hadde snudd verda, og no kunde ho stå der og vente med han sov.
Ute der låg stilla, kring husa og all vegen utover, han hørte henne så tydelig; og lenger unna der låg sjøen og mulla, og Kjelvikmarka og den tida, langt ute og borte. No nådde det aldri att han meir.
Inn i millom såg han fram for seg i mørkre og mot vindauge: No skulde han ikkje vera her lenger.
Og der tok det i døra. Men haken var på i kveld. Det var det, at ho Kristine fekk ikkje på marknaen i år, ho nådde ikkje til, for kallen var sengliggandes. Enno stod ho der. Ja ja, det fekk ikkje hjelpe det, ho skulde ikkje sitte her på senggavlen hans oftare, og slett ikkje i kveld. Ho var det mjukaste ein kunde ta i eller tenke på, og gjekk ho ikkje straks no, så sprang han opp og jaga henne. Han gjorde som han vilde, det var ikkje for det, han spurte ikkje nokon, han kunde gjera den store ondskab ka stund som helst. Men det var einkvan som sa at han var Odin, han var ikkje nokon ringare. Det var mest som han skulde sjå Åsel på Håberg 210inn i åsyna. ÅselÅsel] rettet fra: Asel (trykkfeil) gav han seg elles sytten om, det skulde han fortele henne først dei råktest. Han var ein tå gammalkarane; om han ikkje var slik ein tosk som dei hadde vore.
Men da smatt haken av, og døra var opi. Ho hadde brukt hårnåla. No kom ho stillande hitover golvfjølene. Han snudde seg i senga, da ho hadde sitte der ei god stund og ruska i han og krisla han med håre nedi andlete: Var det noko ho vilde? – Vilde? Kunde aldri tru det! Men var det sant han skulde herifrå no? – Ja, enn om det var sant? – Nei nei. Men reiste han ifrå mor si da?
Han låg og tagde. Han svara ikkje henne på slikt. Men han tenkte over korles det var da han sat nedi stua i kveld, og så bar det ikkje bedre til enn at han sa det lel, etter kvart som det kom og gjekk gjenom han: Han far min er meg ein underlig krok. Han er tå eit finare slag enn alle dei andre, det er derfor dei riv i han alle i hop – eg skulde ha visst kven han er, for ein rennande! Ho mor, seier du? Ho har han Iver ho, han er sju gonger likare til kar enn eg trudde. Eg sat som eg lya etter einkvart, langt utant sjøen eller marka eller frå gammaltida, eg venta at det måtte gi meg eit lite skubb. Og det gjorde det. Nei, du forstår det ikkje nei, det var ikkje meininga mi heller, det. Dei har rett, båe to. Slik er verda, trur eg – ho kan gjera ein både vill og blind, skal ein til å tenke på henne. Men 211eg skal til han far, som sagt. Og no kan du gå og legge deg, det blir ikkje så du får ligge her like vel.
Det tagde ho til. Da vart han forundra og ille ved, og da ho bøyde seg ned og kyste han, tok han handa kring nakken på henne og heldt henne. Så skuva han henne frå seg og bad henne gå, og no lystra ho. – Nei, for eg vil vera fri mann! mumla han; han tenkte både på mora og på Karen-Anna i det same, og på det sovna han.
Morgonen etter var det blenkande finvêre, litegrand rimfrost frammed myr-jaren og solgidder over fjorden og kring strendene, det var slik ein vaknande blåna rundt omkring, just slik som han hadde venta seg det.
Det tok litt tid før mora fekk han faraferdig, ho skulde ha rusta han skikkelig ut, var det likt til, og tankane gjekk i stå for henne rett som det var. Iver kom og stakk til han to ti-kroningar, to nye gule enda, og han og mora var med han utom døra. Der såg ho over han enda ein gong, var fornøgd med han og ønskte han lukka med seg. Og den var han stø på.
Rett som det var, fór hugen til å springe i han, men i staden langa han berre på og gjekk; for dei spring ikkje dei som skal i veg og ture markna.
212Nedi svingen i Segelsundmarka stana han og lya etter dampen. Han er så vidt i farten kommen att, da blir han vâr ein kjørar framfor seg, ein kvinnfolk-skapna som står og asar og skal vike hesten inn på vegen, men får det ikkje til, for eine kjerrehjule sitt fast attom ei bjørk. Det er bruna i Skare, og så er det vel ho Serina, kjerringa, ho har skyssa marknasfolk.
Hesten hadde vorte redd ein storfugl som flaug opp og hadde så nær sett ut i vegveita. No sat hjule fast, kom ikkje attende for ein stabbestein og ikkje fram for bjørka, og no venta kjerringa at han Odin skulde hjelpe henne. Først vilde han spenne ifrå, men det gjekk ikkje, for kjerre-armane stod og tvinga, og merra var oppøst og rykte att og fram. Steinen sat som han hadde rot i jorda; så vilde han løfte kjerra, men hjule kneip fast bortom bjørka. Han tok i lell, for det måtte gjerast, – rettno vart merra vill og la ut i veita; han tok i så det blådde for auga. Da small det i eine vognarmen, og i det same gjorde merra eit byks, armane rauk av, og merra over veita og ut i myra. Der var det botnlause dya, så ho sokk i til buken, og no kava ho seg ned og heldt enda på å slå Odin under seg. Endelig hadde han fått spretta ifrå båe armstubbane, og no låg merra still. Odin stod litt. Framfor dem var det berre gjørma. Serina suttra og snakka om å springe etter hjelp. Umulig ting, det visste han. Han måtte få hesten opp. Og ei råd måtte det bli.
213Der var no høysekken.
Han tok sekken, og reiv med seg atterfjøla av kjerra med det same, trødde det ned i myra framfor hesten, og tok i beisle. – Hjelper du meg no, sa han inni seg, – hjelper du meg no, da vil eg seie – –
Det var stilt omkring, han syntes han var mo åleine. Serina stod der langt unna, på andre sida veita, ho venta på her skulde skje eit under.
«Så da, Bruna!» sa han.
Og opp kom ho, korles det no gjekk for seg eller ikkje, med framføtene på høysekken og fjøla ein augeblink og så inn på veitkanten, der lyngtorva bar så vidt, over veita og fram på vegen. Der stod ho og tøyde i taumane, tenkte alt så smått på å gnaga frammed kanten.
«No e bikkja berga!» sa han til Serina.
Ho smilte, men var elles stiv i andlete, – det går støtt så innpå kvinnfolk-krokane når det er einkvart med krøtera. No kom han for resten på at han skulde ha tatt av hjule det første han gjorde. Barneverk heile greia. Men det gjekk no bra lel, smilte han.
Så var kjerra fram på vegen, og armane surra så dei skulde halde heimover. Da eldar det gjenom all hans kropp: Var det båten som pipa her i sta? Lyden levna til i øyra på han, snudde liksom og kom att. Ja ja, no la han i veg. Han var alt i renne, sprang så det susa for øyra, over grinda og fram på bakken.
214Da såg han dampbåten kom sigande om Segelsund-husa og la til fjords. Lang og blåmåla, med skomskavlen både føre og etter seg og røyken veltande rull i rull attover med makt og velde. Dekke tjåkkfullt med svartkledd marknasfolk.
«Men e du besett da?» sette han i. Men han tok seg att midt i det. Han hadde sett merkelige ting nyst her.
Ja ja, der fór no marknaen og den tingen.
Han måtte smile der han stod. Han kom til å sjå seg sjøl, slik han kom settande og skulde i veg: litt framover i farten, og ålbogane litt ut, auga stivt og lukkelig fram gjenom verda, fram gjenom Kjelvik-marka og bygda og hit; gong og annan vart han ståande for og undre seg; gong og annan skjedde det eit under.
Og no bar det i veg att. Kvifor hadde han ligge uti Kjelvika og plaska? fór det gjenom han. Det var vel for det at han skulde kunne meistre sjøen om han kom i vegen nokon gong?
Han gjekk beint inn på Segelsund og spurte om å få låne båt. Han råkte frua sjøl, ho Mina, ho hadde briller på og såg storveges ut, men da han spurte andre gongen, svara ho. Ho vilde vita kven han var for ein, og da ho hørte det, var det ja med ein gong. Jaså, det var han Odin? og kunde han verkelig ro så langt da? Ho bad gjætarguten vera med og sette ut båten. Så kom ho i tankar og bad han vente, ho måtte mest le, men det høvde så rart, at her var ein 215krok til som dampen hadde gått ifrå. Ho ropte opp på lofte, etter ei ho kalla Ingrid, og da litt hadde vore, kom det ned ei gjente på alder med han sjøl, eit lite tynnt ting som snakka nordlending. Henne skulde han ta med. Ho kunde ro, sa frua. Det måtte vera fosterdotra deira, ho skulde visst enda vera i slekt med dem.
Det bar i roinga, og det gjekk villig nok i førstninga. Gjenta sat atti båten med dei lettaste årane. Ho hadde ikkje kleint lag til å ro. Men landvinden, som han hadde hørt oppi fjorden før dei la i veg, kom både tett og tunghendt, og dertil fekk dei fallsjøen og motstraumen. Dei søkte livd frammed lande frå vik til odd, men så vart der ikkje anna enn breie beine fjorden, og han stod i ein frøs imot dem. Våte vart dei, og dag-lide vart det, og no såg han kor tynn og maktlaus denne gjenteryggen var, ein hjartelig fin skapna, og hang i gjorde han alt han evla, men ingen ting å legge til fjords med, det var dyr-plaging å kalle. Enno ein skvett fekk ho, og ein til så det hølja nedetter nakken og ryggen på henne.
Da såg han at han skulde ikkje på marknaen denne gongen. Han skulde snu og få henne velberga heim. Ho smilte og tok etter vêre, da han nemnte det.
«Dokker ska ikkje snu for mi skyld,» sa ho.
Neida, neida, men no var det ein høvelig segl-skjøt heimover. – Kunde han segle da? i 216dette vêre? Han svara ikkje på det, han såg ho leit på han. Ein stein for lite var det i færingen, og segle var ikkje av dei nyaste, men no mastra han opp og vatt det til vêrs.
Det gjekk dansande fint eit tak. Båten rente som fuglen på kvar båra og unnar kvar rossa, han var glad han hadde sloppe laus ein gong. Men no vart båten for lett på rore, han hadde for mykje segl. Odin fira i drage, men segle kom ikkje. Han tok i rakk-trossa, men ned vilde det ikkje. No hengte han seg i med full tyngd. Rakk-trossa datt av; ho var plukk-roten.
Og vinden la til. Båten skaut hit og dit, han tålte ikkje segle, han skjena som torskremte gjeita, visste ikkje kor han skulde av. Gjenta hogg i segle, og Odin gjorde det same, men rakken sat beinfast oppi mastra.
Det fór gjenom Odin, det var som ei rasp å kjenne på, at nyst her var han ute i knipa, og da bad han om hjelp og fekk henne, – det var berre barnverk. No var det ålvor. Det var eitt å prøve: å gå til vinds med båten, no straks her, med det var rom sjø. Stod han da, så var dei berga. Gjenta såg på han. Ho såg ut liksom ho visste ho skulde døy, men ho leit på han lel.
Ja ja, no gjorde han det. Var det så at Gud var med ein og hjelpte, så fekk han vera her no, dei var mange, – dei som hadde vore i nøda slik og hadde ikkje anna råd visst enn å trive tak i han. Men før han nådde tanken til endes, 217skar båten seg til sides sjøl, sjøen stod inn over ripa til le, eit berg å sjå til, og da Odin kom til seg att, låg han i vatne og kava, med skaute i neven og båra i eitt klask over seg.
Han kom seg opp på kvelve. Ville frøsande fjorden rundt i kring. Dette var å vera åleine. Fanns ikkje hjelp. No først kom han i hug gjenta. Der såg han henne, ho kom opp unna framslage på båten, ho klønte etter tak i ripa, men sjøane vaska henne vekk.
Endelig hadde han berga henne. Ho hang tålig bra. Han tenkte som snarast på å rope, men let det vera; han fekk det ikkje til. Da såg han ein båt kom baskande imot vinden frå Segelsund-lande, og ein til frå andre sida fjorden.
– – – Han var meint på å gå beint inn i stua til fru Mina så våt han var, men så møtte han henne utom døra.
Ho spurte om han verkelig var vettlaus, om det ikkje fanns sjø-vett i han?
Han fortalte korles det hadde bore til. Elles var han like glad med kva dei sa eller trudde.
«Æ leit på Vårherre, at han skuld hjolp mæ,» sa han og såg henne i auga.
Ja, det gjorde han vel òg, det?
«Nei. Nei va det lekt!Forfatternote: va det lekt ɔ: var det likt seg Han va der ikkj – æ kjent det på mæ.»
Ho laga seg til og vilde komma med ei lang lekse, men så let ho det vera, like snart. Ho vart ståande halvveges som ho såg på han og 218halvveges som ho tenkte. Så bad ho han komma inn og få på seg tørre klæa. Nei, han skulde heim no, og så sa han farvel og gjekk.
Elen tok det rolig. Ho såg berre fortenkt på han, og da ho snudde seg, mumla ho med seg sjøl, at ein hadde mangt å takke Gud for.
«Ja,» sa Odin. «Du veit han e bra å ha, i bakhanda. For det om’n ikkj lystra mæ på timen. Du veit da æ trur på’n,» la han til med seg sjøl. «Han må da vel vera til?»
Da han kom ned frå lofte, hadde han pakka i hop tølene sine, og sa at no flytta han. Mora avlettast i andlete.
«No alt?» sa ho.
«Ja.»
«Men gjer du det da, Odin?»
«Ja, æ gjer det. Nei, æ skjønna det ikkj sjøl heller, men. Og ikkj e det vakkert tå mæ heller. Ska vel sjå å bli liti meir stadi sia. Ja, dokk får ha farvel da, og takk fer mæ!»
Dei stod der og var like langlette både Iver og Elen. No først kjente han at dei var bra folk, og kva det vilde seie. Det var ei varm og tung kjensle, ein gave med på vegen.
Men så snudde han seg ifrå dem og gjekk.
Det susa og bles enno, men det var blanke fin-vêre. Og han syntes no, liksom da han la i veg i dag-tidlig, at han hadde gjort ifrå seg gråmørkre og stuevarmen og gjekk i møte med ein høg og klår dag. Det var rart å gå slik reint 219åleine ein frammand veg. Og slik hadde han kjent det med han var liten, nokon gong: Det var liksom ikkje å tru på det ein såg. Det var like storveges for det. Og det var godt for menneske: å vera åleine.
Boken er utgitt av bokselskap.no
Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi. Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.
I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.
I eventyre er fjerde bind i serien. Åsels barnebarn Odin blir som syvåring satt bort til en familie i Kjelvika. I romanen skildres hans oppvekst og barndom.
Olav Duun er en av de viktigste nynorskforfatterne fra første halvdel av 1900-tallet. Med en bakgrunn som fisker i Namdalen i Nord-Trøndelag kunne han skildre tilværelsen langs kysten friskt og livaktig, i et språk som var preget av dialekten hans.
Fyll ut e-posten din under så vi kan varsle deg når nye verk publiseres.
