Innleiing

Sankt Georg, eller Jørgen, er ein folkekjær helgen, både hos katolikkar og ortodokse. Han skal ha vorte fødd i Kappadokia i Vesle-Asia. Han er best kjend for at han klarte å drepe ein drake som truga byen Silena i Libya.

Legenda aurea, ei svært populær legendesamling frå seinmellomalderen, fortel at Georg ein gong kom ridande til Silena. Ved byen låg ein stor sjø, og i sjøen låg det ein frykteleg drake som ingen kunne drepe. Draken måtte få to sauer kvar dag, for elles ville draken blåse ein giftig dunst inn i byen, slik at folk kunne døy.

Etter kvart vart det slutt på sauene, og draken måtte få menneske. Kvar morgon kasta dei lodd om kven som skulle ofre seg, og til slutt fell loddet på kongsdottera. Mens ho gjekk nedover mot stranda, kom Georg ridande, og han spurde kvifor ho gret. Ho roptaat han måtte kome seg unna, for draken kom til å drepe han også. Men Georg rei rett mot draken og stakk lansen sin gjennom halsen på draken. Viss kongsdottera no batt draken med beltet sitt i vår herre Jesu Kristi namn, så kunne ho leie draken inn i byen. Georg baud alle innbyggjarane å ta dåpen, elles ville han sleppe draken laus att. Då kongen fekk høyre dette, tok han den kristne trua, og dagen etter vart 20 000 menn, og dessutan mange kvinner og born, døypte.

I motsetning til i eventyret, får ikkje Georg prinsessa og halve riket. Han rei vidare mot martyriumet sitt, etter at han hadde formana kongen om å byggje kyrkjer og vise medkjensle med dei fattige.

I Noreg har vi sju oppskrifter av denne visa, men berre to av dei, Sophus Bugges oppskrift etter Aasne Gunleiksdotter Spokkeli frå Fyresdal og Torleiv Hannaas’ oppskrift etter ein ukjend songar, har ein klar, samanhengjande tekst. Sankt Georgs namn er ikkje nemnt i nokon av dei norske oppskriftene, og dei legendariske elementa er stort sett borte. Songarane har nok sett drakedreparen som ein eventyrhelt, og ikkje ein helgen.

P. Chr. Asbjørnsen var den første i Noreg som skreiv opp eventyret om drakedreparen. Han kalla det Gutten med bikkjene, men tok det ikkje med i eventyrutgåvene sine. I alt er eventyret skrive opp i om lag 50 variantar rundt om i Noreg, av dei er 20 frå Telemark.

I 1969 gjennomførte pave Paul VI ei opprydding i helgenskaren. Helgenar utan historisk grunnlag skulle ut av kalenderen. Men det er ikkje så lett å slette ein helgen som er vernehelgen for England, Georgia, Hellas, Portugal, ei rekkje byer, speidarar, soldatar, slaktarar og så vidare, og som trufast har levert mirakel gjennom mange hundreår.

I den ortodokse kyrkja er Georg framleis ein viktig helgen og ein av dei 14 nødhjelparane, dessutan er han også ein slags heilag person mellom muslimar.

Utsyn 54
DgF 103
SMB 40

Oppskrift A

TSB B 10: Sankt Georg og draken

Oppskrift: 1857 av Sophus Bugge etter Gunvor Targjeisdotter Folleggdalen, Vrådal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge g, 118–121 (kladd)

Utan oppgjeven tittel.Tittel i reinskriftene: Dragen.

*

2. Han vilde ei Andet til Drikke have,
end Jomfruens Blod udi Blande.Alternativ lesemåte: at beblande (Tone)Alternativ lesemåte: Jomfrublodet beblandet idag (T.)

3. Kongen gik ind for sin Datter daAlternativ lesemåte: idag
med sorrigfuld Hjærte i Sinde
Du skal ud for Dragen i dag,
Det ganger mig aldrig af Minde.

4. Så ha’ hoAlternativ lesemåte: Hun trøkte (T.) ^på seg sin Silkjeserk
Guldkronen på um sitt Hue,Alternativ lesemåte: Hovud (T.)
Guds hellige Navn forglemmer hun ei,
det ypperste i Verden mon være.

5. Så gik hun sig efter Slottet frem
med en liden Handkniv i Hænde,
der stod for hende så liden en Dreng,
han hende så vel behager.

6. Gå væk, gå væk, du fager Ungersvend,
om du lyster Livet at tage,
der kommer en Drage af Havet op,
han tar mig så snarlig af Dage.

7. Hører I det, I skjønne Jomfru,
hvad vil I den Ungersvend give
for han vil vove sit Liv for dig
i mod den Dragen at stride.

8. Jeg giver dig båd Sylv og Guld
dertil mit Faders Rige,
dertil giver jeg dig mig,
om jeg måtte være din Lige.

9. De stod der en liden Stund,
den Stund den var ikke længe,
der kommer en Drage af Havet op,
og Ungersvenden mod ham rende.

10. Han kaster en Kniv udi hans Mund
et Sværd udi hans Hjærte
jeg kan for Sandheden sige dig
det blev for Dragen stor Smerte.

11. Hører du det du skjønne Jomfru,
du bitt han fast iAlternativ lesemåte: med dit Belte
I leder ham efter Slottet frem
og selv vil jeg følge derefter.

12. Hun ledte ham efter Slottet frem,
dæ rivna i Mur å i Stæder,Alternativ lesemåte: de brast over alle de Murer
der døde saa mangen hedenske Mand
af Andelugten den sure.

13. Hører I det …Etter dei tre orda viser Bugge til andre oppskrifter («Targjei 2» og «Targjei 3»). Dette må vere dei to siste strofene i NFS S. Bugge IV, 23.

14. Beholt du selv dit Sylv å Guld
dertil dit KongerigeAlternativ lesemåte: din Datter så bold (T.)
i Himmelen har jeg min Tjenesten sat
Gud unde mig den at beholde.

*

Første strofa i oppskrifta er nummerert som nummer 2. Dei andre strofene er ikkje nummererte.

Det finst to reinskrifter, NFS S. Bugge IV, 184–185 og NSF S. Bugge IV, 23, med variantar etter fleire songarar, mellom andre Tone Targjeisdotter Kosi og Targjei Targjeisson Kosi. Der er det også variantar Gunvor Targjeisdotter Folleggdalen i strofer som ikkje er med her.

Oppskrift B

TSB B 10: Sankt Georg og draken

Oppskrift: 1863 av Sophus Bugge etter Jorunn Knutsdotter Bjønnemyr, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge p, 19r–21r (kladd)

Utan oppgjeven tittel.Tittel i reinskrifta: Sanct Georg og Dragen

*

1. Bære kon fader iAlternativ lesemåte: utí himmerigAlternativ lesemåte: himmeríkji
kjeme drakjen uppå våres øyi,
han vi’ no ‘kjiAlternativ lesemåte i reinskrifta: inkji anna hava ti kost,
hell reine (å) klåre møyar

2. Me sko kasteAlternativ lesemåte: renne gulltærning(ar)Alternativ lesemåte i reinskrifta: gulltærninganne på tavelebórAlternativ lesemåte: renne gulltærning på tavelbór
å sjå hor dei gulltærninganne mon falle,
å dei falt på kungens dótteré gó’
å der fall måli frå henne.

3. Eg sko gjeva deg (bå) sylv å gull
å hælte í mitt kungeríkji
vi’ du frí kjær dótteré mi
fra denne elendige kvíe.

4. Hav dú sjave ditt sylv å ditt d gull,
å dertil din edelbortsteinarSamlarkommentar: aab. o
eg helle so mykje av mi fatik små bonn
Som dú gjer av dótte di den eine.

5. De va’ då Danerkonungjen
han svøber sit hovedAlternativ lesemåte: sveiper sit hovu i skinn
so sørgelege ganger han i høieloft
å vekkjer kjær datteren sin

6. HørerAlternativ lesemåte: Høyrer dú de min kjæreste dåtter
dú må ‘kje hverkjen syrgje hell kvíe
dú æ no gjeven ti drakjen í voll
sjå hånom so lýte dú blíve.

7. Hó tók bókje í den høgreAlternativ lesemåte: høgri hånd
å krossa ‘æ ^ut í den vistri
so gjékk hó seg ettei lofsans stétt
å né uppå grønan engji

8. So [gjékk hó seg etti lofsans] stétt
[å né uppå grønan] engji,
Een faver ungersvenn hó møter no der
hó gjer ‘kje kvorkjen spurde hell kjende,

9. vVík dú frå meg dú faver ungersvenn
eg må inkje mæ deg tala,
fyrAlternativ lesemåte: å eg ^æ gjeven ti drakjen í voll
å hanemAlternativ lesemåte: hånom so lýte eg hava,

10. Å tak so du deg ei stadige trú
^som ei onnóAlternativ lesemåte: annó fattige kvinde,
å bé so dú so trúlege ti Gud
so kannAlternativ lesemåte: sko me den drakjen ivivinne.

11. Tak so dú dine snørebånd
dermæ ska’ me drakjen binde,
be [so dú so trúlege tí] Gud
[so kann me den drakjen] ivi vinne

12. Dei stóge der å tala ei tí
den tíé hó va inkje lengji,
^fyrri den lède drakje kjem^e fljúgandes heim
og ellen flýg av hånoms vengjir

13. Han leidde den drakjen på vollen út
so jammerleg mónne han høse,
og alle de folk uti staden va’
de mónne at skauen bórtløpe.

14. Han sette gnjavel útí hass munn
så jammerleg mónne han trykke,
ingjen fugl va’ gó fy fjúke so hågt,
som ungersvenn sværi upprykte

15. Høyrer dé de mine kjæreste folk
dé tar ‘kje hverkjen løbe hell renne
han æ bunden mæ herrens Guds bånd
slett ingjen mann mei sko ‘en tvinge

16. Eg sko gjeva deg sylv å gull
å hælte í mitt kungeríkji,
si’ dú frídde kjær dótteren minAlternativ lesemåte: dóttere mi
frå denne elendige kvíe.

17. Hav dú sjave ditt sylv å ditt gull
å dertil ditt kungeríkji
jomfrú Maria heve eg mi tenesta sett
eg må hæna aldrig svíke.

18. Dé sko byggja eitt slott uppåSamlarkommentar: sic ný
å sekje dei í herri grå tindi
når Herri Gud vi’ eg sko ^koma derAlternativ lesemåte: her mei,
so vi eg kvíle meg (der)inniAlternativ lesemåte: mi beini inni

19. Han steig då seg uppå gangaren rø,
hassAlternativ lesemåte: den gangaren glimar som en herri,
og alle dei folk, uti staden va
dei bød hannem alle vel fare.

*

Strofene er ikkje nummererte i kladden.

Reinskrift: NFS S. Bugge V, 262–264. Reinskrifta har mange blyanttilskrifter, mest tekstkommentarar og tilvisingar til DgF (II,554f); tilvisingane dit er ikkje tekne med her. I margen ved overskrifta står det: (nærmest ligger svensk C og D) Dette viser til variantar frå svenske oppskrifter i DgF.

Oppskrift C

TSB B 10: Sankt Georg og draken

Oppskrift: 1864 av Sophus Bugge etter Åsne Gunleiksdotter Spokkeli, Fyresdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge q, 16–19.

Utan oppgjeven tittel.

*

1. Der ligger en Drage for Babylons Slot
og Slottet vilde han forderve
han vilde ikke andet at have til Mad
end Jomfrudens Blode det beblandet
end Kjød af kristne Mande

2. [Han vilde ikke andet at have til Mad]
[end Kjød af kristne Mande]
Han vilde ikke at drikke have
end jomfrudens Blod det beblandet.

3. Datter^Faderen gik for sin Datter ind
med sorgefuld mod udi sinde
du skal ud for Dragen idag
det gaar mig aldrig af Minde.

4. Saa havde hó på seg enAlternativ lesemåte: sin Silkeserk
Gullkronen omkring sit Hoved
Guds hellige Navn forglemte hun ei
det ypperst’ i verden mon være.

5. Saa gik hun sig efter Slottet frem
med en liden Kniv udi Hande
der kom til hende en liden Dreng
som mon hende så såre behage.

6. [Hør det, hør det] O faver Ungersvenn
um du lyster Livet at have
hell du vi våge ditt Liv for meg
imot den Drage at stride

7. Så stod de der en liden Stund
den Stund var ikke så længe
der kom en Drage af Havet op
og Drengen imod hannem rendte.

8. Kniven kastede han uti hans Mund
Og Sværdet uti hass kjevte
det kan og enhver for Sandhed sige
det ^var for Dragen stor Smerte.

9. [Hør det, hør det], du skjønne Jomfru
du binder han om med dit Belte
Saa leder du ham paa Slottet frem
og selv så følger jeg efter.

10. Så ledde de ham på Slottet frem
det brast over alle de Murer
der dødde så mangen hedniske Mand
af Hóndelugten den Sure

11. [Hør det, hør det] du Fader sød
hvad vil du den ungesvend give
for han hev våga sitt liv for mig
i mot den drage at stride.

12. Jeg skal give ham Sylv å Gull
dertil mit Land og Rige
så giver jeg ham ogsaa dig,
om du måtte være hans Lige.

13. Behold kun selv ditt Sylv å Gull
dertil det Land og Rige din Datter så Bolde
så i Himmelen der har jeg Tjenesten sat
Gud unde mig den at beholde

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta, så nær som strofe 12.

Over første strofa står: (lært af Olav Foss, kom fra Kongsberg)

Om Legendeballadar

Legendeballadane handlar om mennesket i møte med katolsk gudstru. Sentrale kristne verdiar blir haldne fram til lærdom og oppbygging, i spennande forteljingar om heilage kvinner og menn, som trassar overgrep og pinsler frå overgriparar. Jamvel om martyrane må gå i døden, kan dei sjå fram til eit nytt liv i den andre heimen, og vanlege menneske kan lære av deira mot og tru. Fleire legendeballadar byggjer direkte eller indirekte på prosaforteljingar, som vart lesne høgt i kloster og kyrkjer i mellomalderen.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook