17I.

Helmer hadde komme hit i sommar ein gong. Han var styfaren til Kari, eller Enka som dei kalla henne etter mannen rømte frå henne. Ho og mannen kom flyttande hit med to barn for ei tid sia. Han fór sin veg da han vel hadde fått henne i hus. Han var fødd i være her, men han hørte liksom den vide verda til. Sjølive og ektestande var ulidelige vilkår for den mannen. Drakk gjorde han òg, så han tørsta kanskje her ifrå. Han skulde ut og ordne seg med pengar til ei forrettning, fortalde han. Sia hørte dei han hadde ordna seg med eit damemenneske ein staden nordafor og dreiv kinematograf. Der fór han. Kona sat att her og venta på han.

Enda ho var så klok å sjå til. Ja vakker var ho òg, på sitt vis. Ho hadde så blanke auga, brune ja, men likevel, dei var det klåraste du såg, og stort brunt hår hadde ho, klipt og krulla etter moten, og så smilte ho til deg samme kven du var, klokt og godt. Det var vakkert. Ho var eit uvanlig 18menneske. Det såg ut som ho uroa både menn og kvinner i det arme være.

Litt etter kvart kom smilen hennes bort. Knapt nok ho takka når dei ga henne ei hands hjelp, ho hadde nok med sorga si, med skamma. Og med dei to barna. Var det ikkje for deres skyld, da hadde ho svelta seg i hel, så visst som ho levde.

To rare ungar var det. Så spell levande, og så alt for kloke etter alderen, det var uråd å snakke vettugt åt dem. Dei var berre nokre få år, kanskje seks eller sju, men der var ord i dem som i vakse folk og vel så det, og slikt snakk da! Mora hadde fresta å aga] fresta å age Tmfresta å aga] (v., pret. av aga), tuktet; tvang til respekt og lydighetaga dem, hardt òg, det kunde mange vitne. Nytta henne ikkje det spytt, dei såg henne høgt over hovude. Kan hende ho var litt overklok ho òg i den alderen? Ein kunde komma i skade for å tenke det. Der var elles ikkje noko vondt i dem. Men slikt innmari munnbruk. Det hørtes i alle fall ikkje særs bra her ute. Om ein måtte le langt ned i magen, som ei kjerring sa, ho hadde hørt på dem.

Solveig og Egil heitte dei. Vakre små skapningar. Berre det at gutungen voks ikkje lenger.

Folk hørte gjentungen sa ein gong: — Ikkje gråt du mor, det kan da bli folk tå meg. Ein annan gong sa ho til mora: — Du veks vel av deg sorga, du er ikkje eldre. Egil trøsta mora og sa: — Om ho Solveig er litt klokare enn deg, det er da vel berre bra det? Det blir i familien.

Men her ein dagen sa Solveig: — Og så er det 19spådd at være vårt skal gå under med mann og mus. Det er ei trøst det. For’n Egil, meiner eg. Visst han slett ikkje skulde bli større. Og han svara som sant var: — Du blir for stutt du òg da] Du blir for stutt i sula du òg da TmDu blir for stutt du òg da; om du er aldri så langskanka.

Der stod mora og hørte det, og andre med hørte det. Ja visst måtte ho le, slikt det var, men ho hadde da verkelig sorg nok elles.

Så kom Helmer hit og tok seg av dem. Han vart morfaren deres tålig fort. Det såg ut som han fryda seg over dem. Som over utrulig mangt anna. Ein merkelig mann, enda så lite merkelig han var. Ofte måtte dei tru han fryda seg over alt som i kring han var: over solskine eller uvêre, over saltfisken og nypoteten eller eit grønt grasstrå, over all armoda her ute. Men særlig over desse ungekreka. — Dei agar seg sjøl, sa han og godhumra. Og det gjorde dei òg, når han var i nærleiken. — Han Helmer vår, sa dei. Forsørgaren vår.

Bonde var han ja, landkrabbe, men han rodde småfiske det beste han kunde, og heldt live og mote oppe i den vesle huslyden. Det var det han kom her for. Sjøl lo han og sa, det var gammal synd han skulde sveitte ut. Han sa mangt, han var så full av mot, gamle mannen. Her låg han og rodde tarane rundt, fiska småsei om ikkje anna, og ga bort til alle som vilde ha. Ja han ga bort andre ting òg, gud signe han, og støtt med ein saftig spøk til. Men i grunnen var han still av seg, mest som han bar andsvare for all verdsens tyng20sel. Hadde vel opplevd eitt og anna han òg, for det om han var ein bonde.

— Venner, venner! kunde han seie, som han vilde i gang med ei preke, men så tagde han og tenkte på andre ting, sukka og gjekk sin veg.

— Eg var ung ein gong eg òg, sa Helmer stundom, og rista på hovude og mintes. Det var likt til han trega] (v., pret. av trega), angret, tenkte på noe med sorgtrega det og gleddes ved det i samme stunda, mest som han lo trass i alt. — Å ja da, ja da, kunde han seie med seg sjøl. Han syntes han var barn da, samme barne som han var den gongen og alle gongene, han burde hatt ris, gutknekten!

Han var einaste sonen på ein storvoren gar, sonen til velstandsfolk og gjennom-bra menneske. Ein to-tre søster hadde han, men han var storebror for dem og vart elska eller høgakta i kor av dem. Ein sjølvis kar var han, det var dei òg einige om, men han var så klok og var dertil så hjartans god av seg, det var lovlig alt han fann på. Og fann på gjorde han, det vanta] (v., pret. av vanta), manglet, savnetvanta just ikkje. Ai ai! kunde han tenke nå etterpå.

Han kunde funne på ein million ting meir, og mykje galnare. Han let det vera. Han forsynte seg elles bra av live, Helmer var hans vitne på det.

Ein vakker dag fann han på å gifte seg. Søsterne vart forfælde, men foreldra gledde seg, for nå fall det nok ro over han òg, og dessutan tok han den gjenta dei ønska han. Det var eit stillfarande 21menneske, og snild og vakker, tykte dei. Arvelaus var ho ikkje heller.

Kvifor han tok Ane og ikkje ei av dei andre han hadde leikt seg med? Dei kunde så spøre. Han undra seg over det sjøl òg stundom. Søsterne fann dette giftarmåle usømmelig. Der til så gjorde det dem heimlause, dei vart nøydd til å gifte seg dei òg] vart nøydd til å gifte dei òg Tmvart nøydd til å gifte seg dei òg. — Ta motgift ja! sa Helmer og lo.

I femten år var Helmer gift med ei sjuklig og tålmodsam kvinne. Dei var barnlause folk. I førstninga regjorde] (v., pret. av regjera), støyet, larmetregjorde han hardt med arbeide, bygde opp nye hus, braut opp nye jordvidder, han skulde tvidoble garen. Han bygde og braut seg til fant.

Ja vel, sa Helmer. Han selde garen i tide, tok unda eit strandstykke og litt skog, bygde seg hus på nytt, dyrka seg opp ein hjelpelig smågar. Dei sa han arbeidde for to mann. Han både sukka og smilte når han mintes det nå. Han kom til bergings att] kom til velstand att Tmkom til bergings att. Men gamle galningen fór i han rett som det var. Han kunde sette av på dans i lag med kammeratane, heilt bort i andre bygder stundom, kom ikkje att før lyse morgonen, kom kanskje ikkje att da heller. Men drakk gjorde han mest ikkje. — Eg er da full nok lel eg, var orda hans, og det kunde dei gi han rett i. Kona si var han snild mot all tida. Og ho klaga seg ikkje. Folk sa han bar henne på gullstol. — Ja hadde eg så visst hatt ein gullstol! sa han.

Men kva som nå fór i han: Han omvendte seg ein vakker dag. Han hivde brennvinsflaska dei bydde han, mot steinmuren] hivde brennvinsflaska dei bydde han mot steinmuren Tmhivde brennvinsflaska dei 22bydde han, mot steinmuren, tobakkdåsen etter, og sa så heile unglyden hørte det: — Far vel, Satan! Eg seier opp tenesta hoss deg. Du skal ikkje ha sjela mi.

Han kom heim eit nytt menneske den kvelden. Sia stod han fram på eit kristenmøte og vitna. Det var gripande å høre på. — Venner, venner! sa han. Her kjem eg, de lyt ta i mot meg. Gud Herren tok i mot meg han òg, med glede, enda eg hadde ikkje fått tid til å angre synda mi, — det får eg kanskje aldri. Store Gud ja! sa han halvt med seg sjøl.

Og dei tok i mot han. Han vart førstemannen i kristenlive som han hadde vore det i galenskapen. Han var slik. Forkynninga hans var sterk, dei staup] (v., pret. av stupa), faltstaup for tvert for han, vart det sagt. Han var ein lykkelig mann. Ein gladværug] (adj.), munter, livsgladgladværug kjempe, han gjekk fram som ein song, eit signal da striden kvesste seg til. Det var han som fekk opp bedehuse, så det stod der og vitna i bygda. Det vart ei makt. Striden gjekk sin gang, mot djevelen og verden, men særlig mot presten, mot prestevelde, det var Helmer som skapte frikjerka der, av lite eller ingenting. Det samme gjorde han mange stader.

Kona hans døde lykksalig. Få såg han sørgde over henne] han sørga over henne Tmhan sørgde over henne, men det gjorde han. Eg fekk da angre synda mi, tenkte han somme nettene. Nå, Helmer, sa han, nå kjenner du deg sjøl. Det smilte han til sia.

Han gjorde seg så ring at han trudde gudsorde 23for tvert, kvar ein smitt og smule. Trua er naturstridig ho, vil du med så heng fast, kar!] vil du med så heng fast. Tmvil du med så heng fast, kar! Helmer hang fast.

Like vel lak der bort noko i forkynninga hans smått om senn. Han reiste langt ut og vitna somme tider, vart meir og meir ivrig, men han fann sjelden att tonen frå før. Som einkvan har sagt om ein annan storing, at han var ein varm hatar av djevelen, men ein kaldvoren elskar av Gud] kilden for uttrykket har ikke latt seg oppsporehan var ein varm hatar av djevelen, men ein kaldvoren elskar av Gud, — noko slikt var det ja, og sant måtte dei tilstå det var, om ‘n Helmer. Sia tilstod han det sjøl òg.

Kom så elskhugen over han att. Da var han over 50 år. Ho heitte Gisken den han fekk. Ho var enke med tre barn, ikkje 40 år enda, og like så finskapt som han var stor og grov. Ei stillfarande og kristelig kvinne som første kona hans, men ho var av eit anna slag; ho gjorde ein stakar varm når ho såg på han. Og tre vakre barn hadde ho. — Eg har vore barnlaus mann lenge nok, sa Helmer.

Guten var elles så gammal han fór ut til sjøs samme åre. Åre etter døde han i utlande.

Dei to gjentungane var så ulike dei kunde bli. Helmer kjente det òg som ein gave. Målfrid var lys som mora, still og blid som henne, og samme vakkergjenta som ho hadde vore. Ho smilte gjerne, men sa lite, ho kunde sjå mest hjelpelaust på ein. Ho var klok nok på skolen, og Helmer merka der var mykje fint vett i henne. Ho var for 24godhjarta, det var det som gjorde henne dum. Ho ga bort katta si ein gong.

Da var Kari over henne, da som alltid, — ho var klok nok for dei båe, enda ho var åre yngre. Kari hadde mørke auga. Det var utruleg kor vaksent] utrulig kor vaksent Tmutruleg kor vaksent ho såg på ein med dem, og så uredd, som ein modig men snild gutunge, av dem du ikkje må dumme deg mot.

Målfrid vart litt fattig av seg når Kari kom, let henne rå i alle ting. Men dei heldt av einannan så det var kløkkande] (adj.), rørendekløkkande å sjå.

— Verda går ikkje under så lenge her finns slike, sa Helmer til Gisken. Ho smilte, for ho kjente Helmer: det var han meir om å gjera at det han sa var morosamt enn at det var sætande] (adj.), pålitelig, til å stole på; som holder ordsætande; han hadde auga som eit barn, for det meste da.

Visst var gjentungane litt opprådde med han i førstninga. Målfrid gret snykt] (adv.), på en hikstende måtesnykt og annan med seg sjøl. Kari var ikkje den, ho såg heller litt spottesjuk på han, kunde jamvel le ope til dumheita hans. Båe skjønte dei] Båe skjønna dei TmBåe skjønte dei visst at mora var ei stakars sål] (m.), sjelsål som trong ein slik dansarbjønn i huse. Helmer humra til det som til alt dei hadde for seg. Gud skapte ikkje barn for ingenting.

Dei kom til å like denne bjønnen hennes dei òg. Kari først. Ho kom smilande til han, stod litt og såg på arbeide hans, og sa: — Kan du snekre òg du? Eller: — Enn han kan lodde spann da gut! Ho var så truverdig i tonen når ho sa slikt.

Sia når ho bad han] Sia, når ho bad han TmSia når ho bad han om einkvart, sa ho som så: 25— Ho Målfrid vilde så gjerne ha bedt deg om denne bordstubben her; kanskje du pyntar han til litt med høveln din og let henne få han? Og ein gong ho vart to-eina med han, sa ho og hadde den rare blenken sin i auga: — Det er da vel ikkje berre ho mor som er til? Ho meinte nok meir med det, trolle, enn ho sjøl visste om. Det gledde han veldig, — ja om han hadde gjort henne sjøl, tykte han, så kunde ho ikkje vore meir etter hans hjarte!

Men det vart Målfrid han tok seg mest av. Ho var nå eingong slik. Eit barn i verda. Enda ho vart tidlig kvinne, arme gjenta. Ho rødna først ein av grannegutane snakka til henne. Kari såg berre ertesamt på den samme skapningen, ho stod der så bein med hendene på ryggen: smågutar var smågutar dei, stakar.

Helmer sukka stundomtil. Han kunde seie det med Gisken òg: — Kan eg vera i fars stad for slike, trur du? Ja ja, Herren har gjort det slik. Han våga det ja. Store Gud og fader! mumla han og såg fram i vêre eller tida.

Åra gjekk. Helmer låg hardt i arbeide, såg seg aldri tid til å dra ut meir, han var ein mann med hus og heim, med kone og barn og alt det som godt er. Det var urimelig godt. Han arbeidde helsa av seg, sa Gisken. Han svara at ho kjente ikkje helsa hans. Og det var sant. Der var ei ovhelse i han.

Det var det som førte han i ulykka. (Sia visste han ikkje for vel om det var ei ulykka, men det var ei lang tid etterpå.) nytt avsnitt. Han fall i synda med ei frammand kvinne.] men det var ei lang tid etterpå). hoppet over en linje. Han fall i synda med ei frammand kvinne. Tmmen det var ei lang tid etterpå.)

26Han fall i synda med ei frammand kvinne. Ja det gjorde han det, han Helmer sjøl i bygda. Han som kristenfolke hadde emna på til ordførar og meir stort når dei snart tok over makta. Folk kunde ha sagt og trudd så ømse om han, men ikkje det. Når slikt kunde hende, da måtte ein mest misstru seg sjøl òg. Der låg han. Til skade og skam for både frikjerka og bygda. Slikt har hendt før, sa einkvan, og det var gjerne så, men kva hjelpte det?

Gjenta var i tretiårs-alderen og hadde hatt eit barn før. Så ho burde hatt bedre vett, men det hadde ho vel ikkje. Olga heitte ho. Ho hørte bedehuse til ho òg. Ho såg bortgitt på han når han var oppe og tala. Einkvart i blikke hennes heldt han fast. Han syntes det var noko reint åndelig, han hadde møtt mangt eit blikk på ferdene sine, slikt som vermer ein i trua. Med kvart tykte han det var einast dei to i heile lyden som song. Det var sæle stunder.

Og så gjekk det opp for han: at ho var den kvinna han hadde leita etter og aldri funne] og aldri funni Tmog aldri funne. Det kom knapt for han at nå var det for seint. Ho kom stadig i tankane hans, kom og var med han. Midt i arbeide måtte han sjå henne for seg. Ho var litavori] (adv.), nokså litenlitavori og rundlett, ho hadde kinn og munn som eit barn. Ho var frisk så det lyste av henne. Men det var særlig auga hennes, — ja der var ikkje noko særs ved dem, dei kom berre så livsens nær 27han. Forunderlig. Aldri før hadde eit menneske komme han så nær.

Men det vart lenge før han snakka med henne. Ikkje hadde det blitt heller, om ikkje høve hadde skapt det til slik. Det skapte det til slik mange gonger. Mange underlige gonger; dei møttes der dei minst venta det.

Der var ei overmakt som fór ille med dem. Ikkje å spørre om tanke eller slikt, synda var som eit oppdemt vatn i dem, dei gjekk i mørkre, lukt mot undergangen. Underlige dagar! Ei veldig glede var over han, over dem båe. Haustkvelden kom som ein trolldomskonst. Stilla i kring dem, og stjerneverda over dem. Store Gud! hadde det sagt ofte i Helmer, men aldri slik, aldri slik.

Men det var i byen det skjedde. Dei møttes der sant sagt ved eit slumpehøve. Dei tok det som eit tegn eller kva det var. Så det gjekk som det måtte gå.

Ikkje ein gong etter den uferda vakna dei. Men Helmer vakna ein dagen like vel. Det var ikkje syndkjensla som gjorde det. Han vart vâr andlete til Gisken. Det synte at ho visste alt. Verda hadde gått under for henne. Da tok verda til og gjekk under for han òg.

Han la nokså openlyst i veg og snakka med Olga. Ja ja, ho kom til samlings ho òg, på eit vis. Trøsteorda hans om synd og nåde hørte ho ikkje på. Ho gret og tagde. Snart etter reiste ho bort, men da hadde ho tilstått alt sammen for ei veninne.

28Vennene og andre hadde ottast gale. Dei vona like vel at Olga hadde tala over seg.

Ein av dei eldste i frikjerka kom og spurde Helmer om der var noko sant i fortelinga. Helmer tilstod. Vennen var ikkje mann til å seie stort. Han var bleik og såg ned. Han nemnte berre at Helmer måtte skrifte synda si i bedehuse, særlig når det var kjent i bygda kor som var. Helmer gjekk med på det, han var ferdig til tyngre tak, om så skulde vera.

— Men, sa han og retta seg bein, — han hadde dette lage sitt enda til å rette seg opp og vide ut bringa —, eg har andre eg lyt skrifte for først. Store Gud ja! anka han seg.

Dei skildes med det. Helmer stod att og var ingen Helmer meir, ikkje dusta av han. Fjellranda stod svart og meiningslaus mot ein utsløkt kveldhimmel; det minte han om eit vanskapt sagblad. Og ei synd er ei manggreina ulykke, synda vi preker om er berre ein poesi. Syndaren burde krype på buken og eta rask, nei han burde gar-fara og be kvar ein fåne] (m.), narr; toskfåne om tilgiving, for alle har han synda i mot, han burde — — han burde for resten ingen verdsens ting, der er for seint, menneske! Synda får du angre, om du er slik at du kan det, men skaden er skjedd, det samme seier vindsusen oppi lia, skydrage over deg, du får ta og gå heim. Greier du gå til Gisken du, da gi deg i veg! Du gjer ein gjerning med det, om han er aldri så tåpelig.

Han makta det ikkje før dagen etter. Han såg at 29Gisken visste kva han kom til henne med. Det var kanskje ein lettna i det. Ho var visst nær på å rette fram båe hendene mot han, men så gjorde ho ikkje det. Og det var fint av henne. Ho stod bein, slik Kari pla stå. Ungane, ungane! Auga hennes var på lag like kloke som Kari sine, det blykta] (v., pret. av blykta), viste seg en svak bevegelse; rørte segblykta og bevra oppi panna på henne og over brynene. Ho fekk røde roser i kinna, om det nå ikkje var som første gongen han kom til henne. Ho var eit stolt menneske.

Han fekk da skrifta frå seg. Ho hadde skjønt] Ho hadde skjønna TmHo hadde skjønt han heile tida; ho hadde bladd i han og lese. Nå stod ho der som mora hans. Aldri hadde han stått til svars for nokon før, nå fekk han da røyne det. Her står du, Helmer, tenkte han, du kan ikkje noko anna heller, han var nær på å seie amen.

Gisken hadde tilgitt han lenge før han kom, så godt ho fekk det til da. Det var mest som ho hadde venta seg dette, av han. Nå er du liten, Helmer, sa han seg, det var som det lo i han, nå endelig er du den du er. Han torde ikkje ein gong ta i kring kona si! Nei ho var han litt for mykje til menneske til det. Ho stod still og trudde kvart orde av det han fortalde henne, — kva anna råd veit ho seg, arme Gisken?] fortalde henne (kva anna råd veit ho seg, arme Gisken?) Tmfortalde henne, — kva anna råd veit ho seg, arme Gisken?

Haustsola skjein inn til dem, vinden sopte lauv ute og hadde andre ting for seg, ein mann nedved stranda klinka båt, — det var mann det! og Gisken sukka og såg ned. Han var ikkje så mykje til kar at han kasta seg ned breiddmed henne og 30bad. Nå ja, det fekk så vera; det fekk stå ut ei tid.

— Berre eg kunde skrifte som dei ventar seg det, sa han. I bedehuse.

Gisken tenkte på andre ting. Kom så etter orda hans, og sa at noko slikt trongs vel ikkje?

Nei, men visst dei krevde det, sa han.

— Lat oss ikkje tenke på slike småting nå, bad ho. Litt etter la ho til, at ho skulde gjerne vera med han dit, om han ønska det. — Men, sa ho best det var] Men, sa ho best var TmMen, sa ho best det var og strauk kaldsveitten av panna hans: Eg veit ikkje om det høver seg for deg, slikt.

Neigu ei! heldt han på og skulde seie, for der sa ho visst noko styggelig sant. Det var mest så han fraus: For henne måtte han vera ein underlig Goliat] Goliat, etter filisterkjempen Goliat i 1. Sam. 17ein underlig Goliat, på leirføter] på usikker grunnpå leirføter som dei seier. Slik er det vel når det eine menneske kjenner det andre til botns, det blir eit konstig resultat, venner.

Til bedehuse fekk han gå. Det gjer godt å svi brentsåre, det visste vel han som hadde fokla] (v., pret. perf. av fokla), hadde fiklet, hadde klussethadde fokla med smiearbeid. — Vi går, Gisken! sa han.

Ho berre såg på han. Ho måtte åt fjøse. Ved døra snudde ho seg, og smilte og sa: — Men eg kjem ikkje til å gråte for dem; eg er ferdig med det nå.

Gud var stor den dagen han planla henne der.

Da ho kom ut i kjøkkene, hørte Helmer at gjentungane var der. Dei hadde ikkje lya, tvert i mot, kunde han seie, men han måtte ta seg over auga da han kom i hug dem att. Han skulde aldri tatt på 31seg å vera far for dem! Nei, godtfolk, det er dem eg har synda mest i mot, den kvennsteinen får eg ha kring halsen samme kor lenge eg skriftar. Nå fekk han gå ut og sjå dem i andlete. Det vart eit skriftemål det.

Armingane hadde nok både set og skjønt] både set og skjønna Tmbåde set og skjønt, kanskje hørt av kammeratane òg. Dei hadde knapt nok tort nemne det for einannan. Nå såg dei ut som han hadde skylda dem for stygge tankar. Barn er barn, seier vi. Herre gud alt det vi tullar og seier! Han skulde ikkje seie det oftare.

Han stod der og såg på dem. Han kunde ikkje det heller, slik det skulde vore, men der stod han, og der var dei. Enda visste ikkje dei to om slike som han. Dei var skapt i Guds billete. Kari var klok nok, men det var Målfrid, vesle kvinnemenneske, som vart rød. Kari ga seg til å sjå utgjennom vindauge, på vêre og ingenting. Kunde ho berre det, all tida frametter! Dei hadde mist Helmer’n sin nå, og mykje meir. Liksom dei ikkje var fattige nok før. Og at dei skulde miste han slik.] skulde miste han slik — Tmskulde miste han slik.

— Ja ja, sa han, retta på seg og fresta smile. Eg skulde ha snakka med dykk, men eg er ikkje verdig til det. Han stod der enda litt, gjekk så mot døra. — Ja! sa han.

Da sa Kari ut i hytt og vêr: — Med tida får kattungen auga han òg.

Dei hadde ein kattunge under komfyren. Men 32ho var ikkje så langt frå gråten som ho less vera, hørte han. Målfrid torde han ikkje sjå meir på. Bedehuse blir berre ein leik det, sa han da han var utom døra. Mest ikkje verdt ganga dit. Kvennsteinen er ikkje særlig god kring halsen] Matt. 18.5–6Kvennsteinen er ikkje særlig god kring halsen nett nå. Du har prekt om nåde du Helmer.

33II.

Gisken følgde han til bedehuse laurdagskvelden. Det skulde vera berre eit vennemøte i leseromme. Helmer hadde all tida tala i mot syndskrifting i vanlig bedehusmøte. Offentlig vask hadde han kalla det. Kvifor det? undra han seg nå, men det fekk vera som det var. Nå vilde han heller fått stå fram for heile møtelyden.

Romme var fullt av folk. Bror den og den stod-for møte. Helmer og Gisken sat på fremste benken, — på botsbenken, kviskra han til henne. Songen og bønna tok slut, mannen sa nokre trudomsglade ord om ein bror i nød, og at der var større glede i himmelrike over ein sau som fór vill o. s. b.] Luk. 15.4–7større glede i himmelrike over ein sau som fór vill o. s. b.

Det vart stillt i samlinga. Dei såg ned og venta. Helmer såg på nokon kvar av dem. Ein og annan såg på han. Han kremta, men det vart ikkje så han reiste seg.

— Ja her sitt eg, sa han endelig. Han ansa kor rødleten dåma over andlete til Gisken, auga hennes fekk ein overjordisk glans dei kallar, ein vakker 34og jordisk glans som han hadde set før] hadde set der før Tmhadde set før, da og da, men la oss ikkje minnas slikt i ei slik stund.

Men der vart ikkje noko slik stund] noka slik stund Tmnoko slik stund. — De veit kva eg har gjort, sa han, eg treng ikkje fortele dykk nytt. Herren har tilgitt meg det for over tusen år sia. Og ho Gisken her slik slag, sa han og såg på henne, tok handa hennes og klemte. Ho skjemdes, som rett var, men ho heldt seg sterk. — Tilgir meg gjer nok de òg, heldt han ved. Men eg har synda, det er det. Mot to små av Vårherre sine. Eg har gjort dem skade, skjønner de] skade, skjønnar de Tmskade, skjønner de (— det er fan likt! var han nær på å tenke). Det hjelper lite om eg får tilgiving for det.

Meir sa han ikkje. Dei bad og song og kva dei tok seg til med. Det gjekk utanom han. Gode venner var dei, og snart nå skulde han stemme i med att, når han fekk meir luft i bringa. — Å ja ja! sukka han og reiste seg. Dei sa farvel og gjekk.

Han kom ikkje i bedehuse oftare den vinteren. Ikkje Gisken heller. Dei kom ikkje til å diskuttere det spørsmåle. Gisken såg meir religiøs ut enn noka tid før, om ho ikkje var så overseg lykkelig. Nei han gjekk ikkje dit anna enn i tankane. Venner var venner, som før, kunde ein mest seie, men det vilde ikkje bli som før.

Så nær som mellom han og gjentungane, kunde ein narre seg til å tru. Smått om senn tok dei han god som far att; sia var dei visst like glad i han som før. Ungar er noko allvetande herk! humra 35det i han med kvart, å dei er rare, gut, — har du set dem? Det sa han direkte til Vårherre.

Men bedehuse var langt unda. Han var ein villhedning ennå, det var sanninga, og når vart han noko anna tru? Han burde ha skrifta og vitna og vore Helmer frå før i tida, den glade kjempa, men han var speare kar enn som så, han makta det ikkje.

Gisken såg han var nedfor nå eit tak. Det var ikkje langt frå det gjorde han godt at ho såg det. Så tufs var det med han ja. Det fekk vera botnen det. Han retta seg opp att på eit vis, og la seg i arbeide att. Han måtte så gjera den første Adamen òg] Jf. 1. Mos. 3.19Han måtte så gjera den første Adamen òg. Kroppsarbeide var alltid gildt for Helmer; han la i veg og gjorde i stand grisehuse. Just det ja; — til eit minne om den hausten, skjemta han og sa til seg sjøl.

Men slite var aldri nok for han. Få ord var sannare for han enn namne moldtræl, eller så stygt. Han skulde vore her og han skulde vore der, ute i lag med venner og fiendar, gjerne fiendar ja. Han hadde da ein budskap til nokon kvar av dem, og dei til han. Akk ja, Helmer! sukka han, lo litt og arbeidde på ny frisk. Gisken eller gjentungane kom og såg på verke hans gong og annan, særlig dei.

Folk venta på han i bedehuse. Og kvifor gjekk han så ikkje dit? Ja han spurde seg ofte om det. Var han furten fordi han hadde missfare seg? Det vart han før, når mor skjente på han] mor skjemde på han Tmmor skjente på han for einkvart, vart blodsmakande harm over at ho hadde rett. 36Eller er du for liten til å stå fram med skamma di? spurde han seg. Det kjentes ikkje som det var nokon av dei delene.

Tvert i mot, han vilde helst ha stått fram og synt dem andlete sitt: her ser de ein syndar for Gud! Men det var just det han tykte Gud vilde misslike. Gisken meinte sikkert det samme. Henne hadde det nok gått meir innpå enn ho let seg merke med. Tilgitt han ja, det var ein ting; å bera den tilgivinga var visst like tungt for dem båe.

Men dei var da friske menneske, ikkje farlig med eit sår eller slikt, og maken til haustvêr, såg de det nokon gong? Og mange morosame hendingar gjekk for seg i bygda, mange gode ting òg.

Som nå dette: Vennene skillinga i hop og berga ein av sine, han hadde tulla reint ulovlig med meierikassen sin og med ein kasse til, — Helmer fekk vera med etter evne han òg. Det skjedde i løynd, så fiendane av gudsrike ikkje fekk tak i det. Fint, men i Helmer lo det aldri så lite. — — Ein mann kom her og prekte døden over frikjerka, men så kom kjerringa og henta han heim til seg, og da lo folk unisont som det heiter. — Ja og så kom ein mann heim frå Amerika og gifta seg med gammalkjæresten sin, dei var jamt 120 år til sammen. Han ga mange tusen til gamleheimen i bygda, den som Helmer onna så hardt med ei tid, ga så ein tusenlapp til stymor si for det ho jaga han så tidlig heimefrå, jamt ein prosent av det han tente på det. Da mista ho mæle, forstår seg, 37men det var nyttig det òg, det visste Helmer og mange andre.

Og Helmer hadde godvêre all veg. Han tok opp ei lengd med grøft, ei heil byferd.

Ja og så kom trollkonstnaren til bygds. Helmer og gjentungane drog i veg. Verdslig jugl, sa Gisken, men ho tykte da dei burde gå. Der sat dei, og ungane lo, og Helmer lo med, med heile seg. Trollaren skapte om ting for ting, jugla og narra dem, han brente opp hovudtørklee for ei kjerring, så ho skreik, men da sat ho og blåheldt i det, det kjære gamle tørklee sitt! Det er gildt, tykte Helmer, å sjå at folk blir narra. Ikkje lenge etter fann konstnaren ein passlig stor steiketorsk i frakkelomma hoss’n Helmer. Helmer vart ille ved, først, men han lo sist og best. — Har eg vore anna da? sa han. Målfrid såg ned. Og det hadde ho jamenn rett i.

Ein lærte litt om seg sjøl på ømse måtar ja. I heimvegen samme kvelden lærte han litt om andre òg. Helmer vart gåande litt for seg sjøl, kom ruslande med hendene på ryggen. Ingen av delene var hans vis, men det laga seg slik.

Da møtte han to mann. Dei stana og helsa, og Helmer kjente dem, det var dei to eldste i frikjerka. Da måtte dei ha vore heime hoss han først, og Gisken hadde tilstått kor han heldt til. Ja ja, dei fann han her. Dei snudde og gjekk i lag med han. Bror Jørgen og bror Erik, som Helmer gjerne kalla dem.

38Bror Jørgen var ein varsam mann i all si ferd, gammal og klok. Det var få som la i mot han når han sa noko. Helmer ja, han hadde sagt mangt til denne gubben, når det måtte gjerast. Ein gong sa han til han at han var for strevsam i det jordiske, i arbeide og i politikken, ein annan gong at han var ein slø] (adj.), sliten, maktesløs, sløvslø stridsmann nå, — du har sove bort sverde ditt, bror!] Jf. 1. Sam. 26.19 du har sove bort sverde ditt, bror! Bror Jørgen såg på Helmer da, men han sukka og ga han rett. Han sukka i alle fall. Det var han som stod-for møte da Helmer skulde skrifte.

Bror Erik var av eit meir beinkløyvd treslag. Han sa det han meinte og vel så det. I det stykke skulde han likne Helmer, vart det sagt. Gjerne det. Om det nå ikkje var så overhendig sant.

To elskelige brør i alle fall. Det var bror Erik som tok til ords nå òg.

Først var det litt skjemt: At Helmer fór og såg på slikt jugl? Som han var berre ungen enda.

Helmer tok samme tonen: Det var inga synd å bli som barn] Matt. 18.1–5Det var inga synd å bli som barn.

Dei bytta nokre ord om dette. Bror Erik vart alvorsam, og sa at det var gale av ein kristen å gi seg med i noko så verdslig.

Helmer lo, beint utor bringa, slik som før mellom venner: — Du skulde vore der, bror Erik. Det var friskt, seier eg deg! Og ikkje meir verdslig enn du og eg er.

Dei andre tagde. Helmer var nær på å trega] (v., inf.), angretrega orda sine. Da såg Erik og Jørgen på einannan. Helmer ønskte han ikkje] Helmer ønska han ikkje TmHelmer 39ønskte han ikkje hadde set dem slik. Erik snudde seg mot han og sa:

— Da burde ikkje du Helmer snakke vondt åt’n Jørgen om å vera verdslig. Og det vil eg fortele deg med det samme, at’n Jørgen han har ikkje sove bort sverde sitt.

Helmer sa å hå med seg sjøl. Den kula der hadde dei vore to om å støype. Men er dei vonde på meg da? Er ikkje venner venner lenger, kva er eg da? Underlig at ein vaksen kar, skulde vera, kan bli så tynnsliten. Ei natt for lenge sia rodde han fjorden åleine i vestavinds-rokk og måneskin. Bonden krøkte seg i hop på tofta for tredjekvar båra som kom, og saup etter anda. Toeina med sjøen nattens tid, da er ein bra åleine, men det var godt om venner på landjorda den gongen, om ein berre — med Guds hjelp — kom seg levande dit.

Dei stod ved krossvegen. Erik skulde vestetter, Helmer rett fram. Jørgen kunde ta samme vegen som Helmer eit stykke.

Erik sa før han gjekk: — Vi saknar deg i bedehuse, Helmer. Kjem du, da finn du alt som før.

— Ikkje fullt det, svara Helmer. Eg lyt ta eit års straffetid. Med tap av statsborgarlige rettar. Det er Herren sjøl som har dømt slik. Og det bøyer eg meg med glede for. Men takk for de ventar meg!

Jørgen ga seg til og gjekk med Helmer. Han sukka og kremta, og så kom han fram med erende sitt. — Lat oss ikkje tape oss bort i småting nå. 40Lat oss glømme både det eine og det andre. Han sa mange og gode ord, og Helmer hørte etter så godt han kunde. Det gjekk ut på at dei venta Helmer ja, dei hadde bruk for han, det vil seie, Herren hadde bruk for han. Ingen kunde gjera så mykje for Guds rike som han, visst han nytta ut situasjonen.

Jørgen hadde eit uventa liv i røsta. Men, som Helmer hadde venta, der gjekk politikk i det. Jørgen minte han om at Guds kirke er stridande her i verda, dei trong Helmer og gavene hans. Kom i hug at trua er ein strid ho òg. Nå var tida her, Jesu flokk var mannsterk i bygda, dei kunde, og burde, ta over styre, og dermed bu seg til hærferd mot verden, mot verdensånden. Og du er mannen, Helmer. Du har store ting å gjera for oss, du samlar du, trass i det som har hendt deg, ja på grunn av det. Tru du meg, Helmer.

Så mykje, og slik, hadde ingen hørt Jørgen tala før. Helmer vart som løfta i vêre av det. — Du er talsmannen vår, heldt han fram, du er den einaste av oss som kan ta på seg ordførarombude. Svik du oss i det, da svik du Guds sak. Tenk, Helmer, tenk på det!

Visst var det sant. Ulaglig sant. Men Helmer stana og braut av snakke hans, bad han slutte med leiken var god; — vi skal tenke båe to, sa han.

Der fór eit vêr gjennom han. Han segla og såg til han vart redd: Han var den som burde gått i brodden nå, der var viktige ting som venta han, 41kjære ting, all sin dag må han ha visst at denne stunda kom, han har hørt rope: fram, Helmer, du veit vegen, og her er vi! Slik var det ja. Slik kunde det ha vore.

Han retta seg opp. — Det òg har eg synda meg bort frå, sa han. Eg har ødelagt meir enn nokon trur. Allting er bortkomme for meg nå eit tak. Gud òg ja, kor han nå kan ha gjort av seg. Han rista på hovude eit par gonger. Fanns ikkje meir å seie. Han såg ikring seg, ein rådlaus mann.

Dei kjente haugane, kor sannferdige dei var å sjå til, så armods kulrygga mot dei lyse skyene; slik var dei og ikkje ansles. Lenger bort stod fjella. Dei var frammandvorne nå med måneskrimsla] (n.), svakt måneskinn; svak belysning fra månenmåneskrimsla og seinkvelden på dei nakne skoltane sine; dei vitna og sa ting, men einast Gud kunde tyde det.

Helmer hørte det vart sagt like ved han: — Er du ein svikar i dette òg? — Ja! sette han i, og i samme drekta: — Ta handa di frå aksla mi, Jørgen! Og sia hørte han, etter ei lekse med broderord: — Vi skal be for deg, vi bed i flokk for deg, i kor. — Å nei da, bad han, ikkje be så overhendig for meg, det har a Gisken gjort, det gjer ho i denne stunda. Store Gud, Jørgen! Du veit ikkje — —

Striden rasa i han. Dei kom mot han med menneskemakt, med svik og med vald, med politikk! Dei visste kor veik han var just der — ja og kva skulde han gjera, hadde han rett til å stå dem i mot? — Venner, venner! Harmen gjorde han tør i halsen, han la handa på aksla til Jørgen, litt for 42drygt, visst. Røsta gjekk i skjelv for han, der var ei hellig sorg i henne.

— Stryk meg utor samfunde dykkes! For eg er berre Helmer nå ei tid.

— Jaså, du er ikkje bror Helmer lenger?

Ærlig og sorgsamt spurd. Gud gi mannen ein lett død, ta han med deg i paradis! fór det gjennom han.

Jørgen heldt ved: — Du er da meir til menneske enn som så?

Han svara: — Eg er så lite til menneske at det kjem aldri du til å skjønne] du til å skjønna Tmdu til å skjønne. Takk Gud du slepp det.

Den andre sukka, sjøl visste han kva meir han sa, og vart borte som ein sukk i mørkre. All skapningen sukka visst med, og stjernene var usæle i blikke. Huff, gutar! Helmer huttra og smått fraus. Er eg så einsam da, så reint forkasta? Det er da ikkje berre hemnlysten som har tatt meg? — — Gå heim med deg] — Gå heim med deg Tm— — Gå heim med deg, syntes han det sa.

Han stomla] (v., pret. av stomla), gikk famlende, ustøttstomla visst unødig tungt da han kom inn i kammerse. Gisken hadde lagt seg. Ho såg på han, spurde med auga, litt frammandt, men ho var da hans like vel. Useielig og urimelig hans, Gud skje pris for det! Han småler og ristar på hovude: — Nei eg kjem frå vennemøte eg. Huttemegtu, det var kaldvore der. Her er det godt å vera. Stasfint! Seier så med seg sjøl: — Dei vil meg så vel, så alt for vel! Han gjekk på golve og smilte, ein gong med seg sjøl og ein gong mot henne.

43— Var det ‘n Jørgen? spurde ho.

— Jaha. Og heile samfunde vårt. Og når ikkje eg breker som ei gjeit, ser du, da remjar alle gjeitene at eg er ikkje gjeit ein gong. Og det skal eg svara på? For det om eg har missfare meg mot deg og ungane våre?

Da smilte Gisken og var god mot han. Ho var av dem som vi berre ansar på ein og annan gongen, når vi er nedfor og slik; da priser vi dem, slo han fast.

Han vakna midt på natta. Så still ei natt hørte han ikkje før. Ikkje ein lyd nokon stan ifrå. Liksom der ikkje fanns menneske til. Alt tulle deres var søkk borte, stryki ut, heile Helmer’n og kjølfare etter han i verda.

Det var godt det òg, nå i natt. Stryki ut, Helmer, har du aldri tenkt deg det? At slik er det òg, set frå ein annan kant? Han låg still og fann seg i det og var ingenting særlig, hadde ikkje vore noko heller. Anna enn ei tru, ein vane, — som kom bort att.

Nå ja, i morgo var ikkje det sant. Han var ansles skapt enn som så. Og ein har da ikkje skapt seg sjøl.

44III.

Helmer møtte vennene da og da utover vinteren. Dei var mildt folk, småvorne og godslige. Ein og annan såg litt skygg på han, kom vel i hug synda hans, ho var så stygg og rar å minnas. Dei tilga han den. Det var nå deres rett.

Dei andre, dei som var eldste i frimenigheita, dei såg ansles på det. Feilar og fell det gjer vi alle, meir og mindre, men at Helmer sette seg opp mot dem, sveik dem når dei trong han, det var verre enn synd. Dei vilde han vel, og han vilde dem vondt, det var det som var så sårt. Han hadde gitt fienden sverde sitt politisk set i alle fall. Der var dei som sa at ennå vona dei og venta på han. — Du tar deg sjøl for høgtidelig, sa ein. Helmer svara at det var dei som tok han for høgtidelig. Bror Erik spurde: — Hører du slett ikkje at Gud seier noko til deg nå meir? — Jau, svara Helmer. Men han talar aldri politisk til meg.

Ja ja. Vondt er vondt det. Om det så berre er eit brannsår, sa kjerringa. Det vart han ein 45langvoren vinter. Våren og sommaren gjorde det litt romsligare for han. Mellom anna så krangla han litt med lensmannen, kvifor ikkje med han? Det gjaldt berre ein liten laksrett, og da lensmannen hadde granska dei rette papira ga han seg straks. Men vennene undra seg, for den Helmer dei kjente låg aldri i krangel med nokon, han sa versågod, sitt der med retten din du, eg treng han ikkje. Slik var dei òg, så vidt dei visste. Men Helmer hadde gjort det for gjentungane si skyld, han kom i hug kor fattige dei var, og at lensmannen klara seg utan denne uretten. Helmer sette ut not, og fiska for eit par hundre kroner første åre. Så nå hadde gjentene kvar si bankbok.

Målfrid vart konfirmert i frikjerka om hausten. Kari vilde bli konfirmert i statskjerka, ho tykte vel det var grommare det, stakar. Ho var så snarp] (adj.), kvikk, rask til å skjønne noesnarp på skolen, så ho slapp ut og vart konfirmert samme hausten. Stor glede over små ting; det var vakkert å sjå.

Det hende dem noko leit den hausten òg. Helmer tykte elles det var ein lystig hending, førsteparten av det, gjentungane levde her i verda dei som andre, og Kari var ei lita heltinne i den soga. Det som følgde etter var ei anna sak.

Ein målargut frå byen arbeidde i bygda, ein ung og stillfarande ein, og bra å sjå til, det var ikkje fritt for at gjentungane interesserte seg for han, som det heitte nå for tida. Men det vart ymta om at der skulde vera noko i vegen med han] vera noko leit med han Tmvera noko i vegen med 46han. Ein sundagen synte tusslingen kva grisgut han var.

Gjentungane og ei frå grannegaren var oppi skogen og såg etter nøtter. Dei var som ikonnen, dei tok helst nøtta ein måna for tidlig. Dei to av dem kom bort frå Målfrid, og da dei fann henne stod gromguten deres der og kledde av seg, slik og slik, og Målfrid stod dødbleik og stiv og klemte seg att-ende mot eit tre. Kari treiv ein staur av skigaren, den andre det samme, der med sette dei på fienden med fullt hærskrik, så han tok rømminga, — dei etter! Dei delja til han så sant dei nådde han, dei jaga han stups ut i bekken, men da berga han seg inn i skogen på andre sida.

Det var ein dåd av dem. Folk tykte han burde hatt meir. Men Målfrid kom heim mest så ho sjangla, vilde ikkje sjå nokon av dem. Det tok på Kari òg: ho gret av sinne ho, gjorde visst oppreist mot både Gud og menneske. Til ho lo og sa pytt, ein fann seg alltid ein staur å slå med. Ho fekk snakka mot i Målfrid òg etterkvart.

Men Helmer hadde lagt merke til Gisken. Ho var visst nær på å svimre] nær på svimre Tmnær på å svimre gong for gong utetter kvelden, og ei stund måtte ho legge seg nedpå. Sia om dagane skjønte han] Sia om dagane skjønna han TmSia om dagane skjønte han at ho var ikkje frisk. Denne rødleten hennes var noko for seg, og auga var ansles blanke enn dei skulde vera. Ho lea trøytt på hovude da han] Ho lea trøytt på hovude, da han TmHo lea trøytt på hovude da han vilde ha henne med til dokteren, det vanta ikkje henne noko.

Endelig fekk han henne dit. Tæring, visste 47Helmer om det ikkje vart sagt. Og det var da ein sjukdom med von i? Dokteren sa der var god von, berre ho levde slik og slik. Gisken gjorde som dei bad henne om. Ho vilde så gjerne leva.

Ein sundag utpå vinteren] Ein sundagen utpå vinteren TmEin sundag utpå vinteren gjekk ho til bedehuse, utan å be Helmer bli med. Han vart harm, og han vart blid att, sat så og las i bibelen eit tak, som vise hans var i det siste. Ei merkelig bok, venner, og ei frammandvori bok for han, enda han hadde lese og prekt bibel så lenge. Om sider kjente han på seg at nå var det slut i bedehuse, — nå slepp dei ut, sa han, tok på seg og gjekk Gisken i møte.

Det var berrfrost, men nå kom vestavêre med regnluft. Gisken var litt føre dei andre] kom litt føre dei andre Tmvar litt føre dei andre. Han tok i kring henne på gammalt vis og kysste henne. — Det likte ho, gut! sa han og lo, og Gisken smilte og let Helmer vera Helmer.

Men utpå kvelden sette hosten til. Ikkje noko dødsbud, men om natta vakna Helmer og var redd. Og Gisken låg og fraus borti senga si. Ho påstod det var for heitt. Han fór etter dokteren. — Lungeinflammasjon, kunngjorde dokteren, og det var da meir enn sant nok. Gjentungane såg til Helmer etter hjelp.

Det var slik det, at Helmer den stivnakken måtte i veg og be. Be Vårherre om personlig hjelp, kom det for han. Visst hadde han bedt før, det var ikkje få timar sammenlagt, men det var nå eit anna mål det, meir som ein kveldsong, ei morgonhelsing. 48Her laut han be. Utan von om noko slag hjelp i det, for Vårherre visste presis kva som burde skje og ikkje, han tok Gisken til seg når tida var der. Helmer bad likevel, han kunde ikkje la vera.

Sjukdommen gjekk sin gang.

Ute var det rimfrost og sol. Dag etter dag, og om natta lyste Gud med månen på all denne herligdommen, han let naturen stå der så fager og vitne: Ein stan finn du fred, Gud skapte himmelen og jorda. Og nå slapp Helmer å tenke på seg sjøl, han tok seg fri frå det tulle.

Barna såg han som i ein draum. Med Gisken sa han farvel ei stund ho var klår nok til det. Nå ja, live var henne ein liten ting nå. Ho skulde ein annan veg.

Ho tok Gud med seg da ho fór. Det var visselig ikkje hennes meining. Gong for gong heldt han på og skulde seie store Gud, men han tagde da med det. Ho hadde tatt han med seg til så lenge; det var slik det.

Barna hadde han. Han var dem ei trøst, såg det ut til. Og dei var han det samme. Der til hadde dei gravøle å tenke på, alle tre. Stort likfølge men lite gravøl, hadde han tenkt] lite gravøle, hadde han tenkt Tmlite gravøl, hadde han tenkt. Han måtte bortpå ein av brørne med labben sin: — Er vi kristenfolk, eller skal vi blote med mat og drikk? Men så var det gjentungane, dei ønska seg gravøle slik og slik. Helmer ga seg, og gledde seg ved det.

Helmer såg på folk i likfølge. Ein venneskare i sorg, måtte ein seie. Han sa ikkje noko ved båra 49eller ved grava, fekk seg heller ikkje til å høre skikkelig etter det dei andre sa, og det skjemdes han over. Eit prydelig gravøl vart det ja. Målfrid og Kari var hugtakande vakre i sørgedraktene sine, to sørgande prinsesser, — store Gud kor mild han er i mot oss!

Han vart litt full av folkfjølda] (m.), folkemengdenfolkfjølda og all vennesongen utover kvelden. Før dei skildes stod han opp og takka dem alle sammen, og så kom det over han: han takka Gud for alt som hadde hendt han, for alt som skjer med oss, for det er godt! (Ein gong får kattungen auga han òg, smilte det i han.)

Han møtte ikkje anna enn gode blikk. Han bad Gud signe dem ein og kvar. Sia vilde han tenke over dem litt meir enn før, rettferdig så å seie.

Gjentungane, gjentungane. Å ja da, dei fyllte huse tålig bra. Dei sørgde utan han såg det, og prøvde å trøste han. Dei trudde så lykkelig at det gjorde dei. Og det hadde dei rett i. Dei fann på mange små ting, la hjarta sine i det, den eine slik og den andre slik. Med kvart spela Kari på gitarren etter mora. Ho gjorde det like godt som mora, om det nå ikkje var fullt så vakkert. Målfrid, så lite for seg ho var, ho song med røsta til mora. Målfrid var ei varm gjente. Rikare ord kunde du ikkje seie om nokon skapning. Og Kari såg strålande klokt på han, var liksom einig med han i all ting. Som sagt, dei var skapt i gudsbillete. Til sammen vart dei eit bra billete av skaparen, 50ingen såg det stort gjevare. Ein merkelig gave, venner.

Gisken, ho var inne i den natta som er bortanfor alt, der all ting er stryki ut. Det er der det er godt å vera. Sia skulde han tenke ansles om det, som før, han var ingen hedning. Han måtte ut og stå med kvart, enten det var dagen eller natta. Gisken vilde ikkje ha smilt til at ‘n Helmer var litt sentimental nå ei tid, om ho hadde vore oss så nær. Ho vilde ha visst at han kom seg opp att.

51IV.

Gjentene voks. Dei var ikkje ungar lenger. Helmer hadde nok å bale med, og det var godt, det var dem han strevde for. Kan hende han avguda dem aldri så lite. Han snakka elles alvor til dem når dei vart han for verdslige. Det skulde ikkje stort til. Nå ja, han likte dei var litt verdslige òg; han var eit jordmenneske sjøl i streve sitt for dem. Det er i verda vi bur, det veit Gud bedre enn vi. Han vil berre ikkje sjå oss som trælar, det er han forhatig] (adj.), hatefull, forbitret, sintforhatig på, gammeln. Helmer var einig med han i det.

Gong og annan gjekk Helmer i bedehuse nå. Dit gjekk Gisken, det var siste ganga hennes her. Lat meg sjå dit, tykte han. Gjentene gjekk villig med han, lat vera dei gjekk av ømse grunnar dei, — det gjorde nok Helmer òg, det. Mang ein ung og gjev gut såg på dem, verdslig nok, ventelig, men kven er vi, som sagt? Kven var Helmer der han sat? Eg sitt berre her eg, svara han seg, i Guds hus, ikkje fremst i salen nei, men ikkje bakerst heller.

52Han såg ned mykje godt, men stundom såg han opp, frimodig som før i tida. Det plaga han litt at ingen nemnte Gud lenger, berre Jesus, Jesus, orde vart eit kvardagsord på den måten, eller som ei vanebanning å høre på; men lat dei dure i veg, vi meiner vel det samme med det, vona han.

Det hendte han tok opp tonen for dem, når ikkje organisten var der. Dette orgle deres, han måtte smile åt seg sjøl: Ein gong var han i mot det, det var for verdslig. Det kom ikkje for han at det var uviljen mot statskjerka som gnog han. Du hadde ei snerp] (f.), skjemmende rynke eller fold på klærsnerp i skjortekragen du òg, Helmer, dømte han nå; det var du som var verdslig. Han skylda på at Guds venner skulde synge seg sammen. Rare skapningar er vi ja. Men vi kunde vore verre, kom i hug det!

Vennene snakka sjelden til Helmer. Dei hadde kåra han til ordførar, i Guds namn så å seie, og han tok ikkje i mot det. Bror Jørgen var iskald i blikke mot han, venta seg visst verre ting av han.

Helmer hadde desse to gjentene han. Han var far deres, i all truskyld. Han levde med i live deres, utan han tenkte på det. Med kvart såg dei uhjelpelig morlause ut.

Han let dem gå framhaldsskolen den vinteren. Han var både taus og dreng heime.

Åre etter tok Kari tenest hoss presten. Det var ingen stasplass just, men gjenta var mota på det. Ho var dugande ho, ho skulde sagt greie seg og sitt. Det var nok dei som måtte slå ned auga 53for henne, Helmer såg det for seg og smilte: der møtte dei henne. Ho vart fort noko høgare i prestegaren, hørte han. Da han ønska henne lykka til med det, smilte ho gammalklokt til han, men lykkelig.

Heim kom ho rett som det var, det var ikkje lenger vegen. Det var lite ho fortalde utor tenesta. Men ein kvelden lo ho og fortalde om denne prestsonen, studenten utor romanane kalla ho han, for ho hadde lesi ikkje så få av dem. Enn menneske ga seg til og vilde fri åt henne! Nei det var ikkje på narri, — da hadde eg slått til da! let ho. Ein dagen, eller når det var, da gret han. Gu gjorde han så ja, berre for det ho ikkje brydde seg om han, ja! og dagen etter takka han henne for det ho var så klok, at ho berga han, sa han visst? Skjønner du Helmer det folkslage? Eg gir meg eg.

Helmer var lykkelig. Men aldri så lite av ei tullhøne er du nå lel da, tenkte han. Det høver godt til klokskapen din det.

Målfrid stelte heime, det var det ho vilde. For deg og dyra, skjemta ho ein gong. Der var ein utleita fin smil kring den vesle munnen hennes når ho sa slikt ein sjelden gong. Så alt for sjelden berre, han måtte, gamle mannen, jaga henne ut i lag med den andre ungdommen somme gonger; — du går her og blir jamgammal med meg, klaga han og sa. Verdslig moro? Nå, det er som de tar det, det, veit de. De har kanskje ikkje tenkt over det enda, snakka han med seg sjøl.

54Men korles kom det til å gå desse småskapningane hans, tru?

Han måla opp huse innvendes, i småstundene sine, laga så i stand ein villa til hønene, alt etter sitt eige hovud. Kva hønene og dei andre sa om verke hans, dei han gjorde det for? Dei fekk bøye seg for kjennsgjerningen, det var loven i verda nå om dagen. Som verda er, så er lovene, trudde han. Men verda det er folke, det var det som var så leit.

Men Målfrid var for god til å gå heime slik. Og for verjelaus til å bli sendt ut. Det var angsten hans. Han var nifst så allvetande om henne, for ho stod han så nær. Ho hadde for mjukt hjarte, hadde for varmt blod. Einkvan uverdig kunde komma og ta henne frå han før han fekk sukk for seg. Passe på henne? Kom i hug den namngjetne høna] kan sikte til hønemor, en overdrevent omsorgsfull og engstelig morden namngjetne høna. Ei mor kunde slikt, kanskje, men ein Helmer?

Da tok det til å skje det som skal skje, som ein skulde ha bedt til Gud om det.

Arvid kom. Ein dagen ser Helmer dei kjem i lag etter vegen. Arvid og Målfrid, det rima seg fint det. Lyse sundagen, men ein blåsande vårdag var det, søle etter alle vegane, gulgråe elende alle vollane bortover. Dei to kom gåande i breidd, frå bedehuse, Helmer såg just opp frå kokinga si og ut gjennom kjøkkenvindauge. Han får som ein skjelv i seg, han er så nær på å bli glad. Han less ikkje ha set det verdsens grann da 55Målfrid kom inn. Kanskje ho torde ikkje sjå på han heller.

Sia såg han meir av det samme, sannferdige ting, dei var berre for vakre for ein vantruen ein.

For Arvid er Arvid. Han er ein gut for seg. Han er mykje til kar, så einslig han er. Der til er han odelsgut i velstand å kalle, av godt folk, av dei beste, lat så vera han er litt bortskjemt av denne velmakta. Kar er han ja, står tvert i mot både foreldra og bygda. Helmer må le: guten er rød kommunist han, skire rødkløveren, ei ku måtte like han, og Helmer gjer det samme. For gutkroppen har merg i seg, det er det. Mor hans er motstandaren til Helmer, i frikjerka og elles, ho er av bror Jørgen-slage, slik.

Han sa det til henne ein gong: — Du er sjølve motmannen min du. Ho lo; det var ikkje anna råd med ‘n Helmer den tida. Ho var ei staut kvinne, litt for staut kanskje, men mannen var da jamhøg med henne og styrde sitt. Dei let Arvid rå seg sjøl mykje godt, men det hadde knapt skadd han, tvert i mot, trudde Helmer. Bror hans, eldsteguten, var død. Han studerte, han, til medisindokter, fortalde moster hans, og det var ein stor ting for folkehelsa, let ho; men guten døde av det.

Nå var det Arvid dei såg opp til. Og når den guten var ute og synte seg med ei gjente, da var han heit i bringa. Han fór aldri med vas. Ein kvelden følgde han Målfrid inn i stua og helsa på 56Helmer. Målfrid såg ut som ho vilde søkke nedgjennom golve, men ein blenk frå auga hennes møtte Helmer. Det gjekk han som vin gjennom blode. Han måtte ut og bortetter vegen ein sving. Der anga det heggeblom, der og all verda utover, syntes han. Han song ikkje, det gjorde han sjelden nå, han let berre kvelden synge i seg, lyse og lufta, regnelingen] (m.), regnbygenregnelingen sørpå fjella og den rare kjeimen av jorda i kring.

Berre ho er fanga godt nok, tenkte han sia. Det såg slik ut, heile sommaren utetter. Men, Helmer, sa han seg, litt hemnsmak går du og syg på nå: at dei lyt ta Målfrid god, ta henne i hus med seg. Han retta seg opp og smått lo: Det får vera meg tilgitt det, som så mangt anna. Det var denne mora han sa det til.

Det var ho som var varig harm på han for dette med vale. Kristenfolke sette ikkje opp ordføraremne når Helmer slo seg rang, dei hadde ingen til det. Han hørte ein vakker dag at ho hadde tatt for seg Målfrid og snakka alvor med henne. Gjenta vilde ikkje ut med stort, men ho hadde det vondt, såg han, var vel bedt om å halde seg unda] men ho hadde det vondt, såg han Tmmen ho hadde det vondt, såg han, var vel bedt om å halde seg unda.

Han gjekk på den gode kona, han fekk snakke alvor han òg. Nå ja, i heimvegen stana han og lo høgt med seg sjøl. — Eg skal fortele deg ho ga meg inn! sa han. Ho ga meg inn med treskjeia gut.

Han hadde hørt ting som han måtte tenke på, enda dei var for stygge til det. Bror Jørgen hadde fortald at der var ein som visste ømse om Helmer. 57Olga, den gjenta han synda med, skulde ha sagt at Helmer valdtok henne. Løgn, det visste Helmer, Olga hadde aldri sagt noe slikt] han trong ikkje spøre Olga om det TmOlga hadde aldri sagt noe slikt. Men skarven visste meir. Korles var det mellom Helmer og Målfrid, om sanninga skulde fram? — Det er dryge skyldingar det Helmer, hadde ho sagt. — Litt for dryge ja, svara han berre, men han var just ikkje mange merkerne da. Det var ikkje slik han hadde set verda, lat gå at ho er full av synd og dumheit. Var det ikkje for Målfrids skyld, da rømte han landjorda og fór sytten i vald.

— Spør Arvid kva han trur! sa han og såg rasande på henne.

Ho svara at det var han ho vilde verje. — Han er den einaste eg har nå, klaga ho seg.

— Spør han, seier eg. Trur han det, da skal eg tie. Der med gjekk han frå henne. Men dei kan da ikkje vera slik! sa han der han traska og gjekk. Så stana han og lo ja.

Denne tuslingen som hadde baktala han var ein venn i fordoms tid. Sia vart han òg med i vennekrinsen. Han fór med noko bakvask ein gong, og Helmer vart pålagt å tala han til rettes for det. Arme mannen var mjuk nok da, du kunde ikkje ha slått han i hel med ei slegge. Men han skreiv seg ut or frikjerka straks etter] ut or statskjerka straks etter Tmut or frikjerka straks etter. Ein gong spytta han etter Helmer, høgt og tydelig.

Kvifor skulde slike vera til? Gud hadde ikkje skapt dem slik, nei vel, men kvifor skapte han dem da? Nå hå, sa Helmer] Nå nå, sa Helmer TmNå hå, sa Helmer og smålo: Lat oss 58ikkje gå oss ned i myra, i dei djupe spekulasjonane våre, vi er da langt nok nede som vi er. Men Jørgen, ein bror og venn som gjekk og fortalde slikt? Det måtte ha komme verdslig politikk i han] ha komme jordisk politikk i han Tmha komme verdslig politikk i han? Ja men politikk og kristendom er da ikkje fiendar. Nei, venner, vi lar hemntankane ta oss, det er tingen. Om de er aldri så verdslige, de har da eit menneske-verd å halde dykk fast i, — hald dykk fast, seier eg! Å, eg kunde ha fare hardt med deg, bror, uverdslig, seier eg deg, — det seier eg dykk alle!

Lat nå ikkje hemntankane ta deg nå, åtvara han seg. Med hemn i hjarte fór du i veg, og med hemn kjem du heim att. Med straffa i helane på deg, ventelig. Den får Målfrid lide.

Straffa kom, der var ingenting å seie på det. Ingenting å seie på han som kom med henne heller. Emil heitte han, og gutladden var bra nok på sitt vis, lensmannsdreng med motorsykkel, og var ein stauting å sjå til. Han kom og tok Målfrid, just da Helmer ikkje ottas noko slikt. Tok henne på sykkelen sin for det første. Helmer visste ikkje kva han skulde trive til, det bar gale i veg! Han bad til Gud ja, det var ikkje fritt. Men visst det var Gud som sendte ein denne plaga?

Stakars Målfrid ho vart med denne staskaren på motorsykkelen bortetter vegane, ein gong og fleire gonger; — berre for moro, sa ho og lo når ho kom att, men kva kunde ho lyge! Auga hennes og heile gjenta fortalde sanninga. Det var høge ting 59for henne, noko drømt og ufattelig, mest som ho òg skulde få kjenne ein snert av ungdomslykka ein gong. Helmer vart ståande og drømme for henne stund og anna. Han burde ha tatt og blåheldt henne og snakka vett i henne, javisst, javisst, men det kunde han ikkje. Det kunde ikkje han.

Det var inga god tid nei.

Verst var det for Arvid. Han kunde heller ikkje seie noko, han var ikkje av dem. Mor hans hadde sagt alt, lenge før han kom til. Helmer hadde ikkje tenkt over slike før] hadde ikkje skjønna slike før Tmhadde ikkje tenkt over slike før, kor beistelig dei må tie og lide når nokon svik dem.

Det var så ille med Arvid, at mor hans kom til Helmer ein dagen. Guten var sjuk, påstod ho. Helmer den utangen] (adj.), uskikkelig, ustyrligutangen berre nikka til det. Arvid var sjuk, reint nedfor, berre jordiske elende med han. Og det var Helmer si skyld frå først til sist.

Helmer bad henne sette seg. Visst lo det litt i han, men det skamma han seg over; det var da inga trøst i at vi kunde vore verre] kunde vori verre Tmkunde vore verre, som desse diktarane forkynner oss (dei kunde kanskje vore verre] kunde kanskje vori verre Tmkunde kanskje vore verre, han kjente så lite til evnene deres). Han tversnudde seg mot henne.

— Det er a Målfrid eg verjer, sa han. Men det er ikkje eg som har fått henne forlova med Arvid. Ikkje heller har eg noko med det siste her. Du får tru meg på det, Lina.

Ho såg uverdig flatt på han. Ho måtte tru han, der var ikkje anna råd. Ho snakka om at når ein 60hadde berre ein einaste son å sette sin lit til, da — da —

— Da ser ein nokså fåtenkt ut] ser ein nokså tomhendt ut Tmser ein nokså fåtenkt ut ja, sa han. Men, lova han, eg skal hjelpe deg det eg kan. For ‘n Arvid si skyld om ikkje anna. Resten sett vi i Guds hand, det skulde klare seg det.

Ho gret da, snakka og gret og sette si von til Helmer. Kaffe rista ho på hovude til. Men ho vilde sjå Målfrid. — Det trur eg knapt Vårherre liker, sa han. Men friskt mot, Lina. Eg kan fortele deg at Målfrid er glad i Arvid ennå. Kanskje ho berre har gruva seg litt for værmora skulde bli? Javisst er ho litt glad i den andre òg, — kjem du i hug da vi to var unge, Lina? Slikt går så fort over.

Ho fór bort med trøst. Men det var vondt å sjå kor kjerra skumpla henne. Ei mor, måtte han tenke. Vi ser så ømse ut attanfrå, nokon kvar av oss] rettet etter Tm. 1938: noko kvar av ossnokon kvar av oss.

Helmer hadde det vondt. Ja og han hadde fortent det, og andre fekk lide for det, som vanlig.

Da kom Kari heim. Ho skulde ha eit tenestfritt år. Nå fekk Målfrid ut og lufte seg, tykte ho, ho måtte vel utdane seg? Ho kom og levna opp huse kring dem. Gud signe henne, vesle skrove] (m.), pratmakerskrove. Giftande gjente ho òg nå, men det kom ho ikkje i hug sjøl og kanskje ingen andre heller. Helmer måtte le med seg sjøl når han såg for seg denne granne gjenteskapningen, med den vesle vakre 61kroknesen sin, den bratte panna og dette blanke, snare blikke sitt. Blikke var da elles fast nok, berre møt det, de.

Kva ho tala med søstra om på tomanns hand det visste han ikkje. Men ein kvelden seier ho til han så Målfrid hører på:

— Ho Målfrid er til å gråte over. Ho trur ho er forelska i denne Emil-guten. Ikkje berre i motorsykkelen, skjønner du] motorsykkelen, skjønnar du Tmmotorsykkelen, skjønner du. Ja og enda verre: ho trur ho skal få han. Verst var det nå lel, om ho fekk han. Slik ein falskmyntar! Eg kunde kanskje fått folk av han. Men det slite vil eg be meg fri for.

Andlete hennes lyste av krigsmot og moro. Men ho var sorgsam i blikke da ho såg på søstra.

Målfrid sat der brennrød i kinna, som alltid når Kari terga henne. Dei var ulykkelig glad i einannan, morlausingane hans.

Men, sa Kari og såg blankt ertande på den andre, han er da ikkje så ubrukelig som han der Arvid. Slik ein tverr-vêr — kva var det du såg på han? Det var da vel einkvart? Du fekk ikkje folk av han heller, om du fresta, du er for god til det. Å hau san. Det er ikkje greit å vera gjenter nei.

Ein kvelden kom Målfrid heim seint. Der var ikkje ord å få av henne. Kari sa, høgt og likeglad: — Jaså, han har synt seg nå denne motorsyklaren vår? Målfrid berre såg ned. Kari lo: — Eg kjem i hug han eg, som synte seg for oss oppi skogen. Der er lærdom i mange ting, fy fan rett! Målfrid 62vart skjeiv i andlete; så fór ho på dør. Kari gjekk etter om ikkje lenge.

Sia ein kveld var det Kari som var ute og møtte syklaren. Ho var nedtil vegen og henta posten, forstår seg, men ho ga seg urimelig god tid. Og der kom lensmannsdrengen durande, saktna farten, måtte stane og stige av, for Kari var midt i vegen for han. Kari såg opp til husa] Han såg opp til husa TmKari såg opp til husa som snarast. Det vart ein lang samtale.

Helmer vart så urolig der han gjekk og samla aks på åkeren, han torde ikkje sjå dit ned og kunde heller ikkje la vera. Men der skjedde da visst noko rett? Der var slik forgyllande rødna vestover, ein kunde bli ovtruisk. Gule åkrar i kveldslyse er noko med det fagraste du ser, tenkte han. Det er ikkje fritt for du syng med på tonen deres, når lyse fell slik over dem som nå. Unders ting å sjå ja.

Så fór sykkelmannen ein gong. Kari kom oppover, gjekk og rapa aks av havren. Noko meir hørte ikkje Helmer om det. Han var berre gammalfar i huse han.

Men ei vekes tid etter gjekk Målfrid til Arvid. Gjekk dit åleine, sundags føremiddagen. Ho hadde set på Helmer før ho gjekk, så smilte ho og sa at ho vilde sjå til Husnes, — det var garen til Arvid. Søstra såg eit grann fortenkt etter henne; det var ikkje ho som rådde i dag. Helmer spurde ikkje. nytt avsnitt. Ho kom heim ved kveldstid.] Helmer spurde ikkje. Ho kom heim ved kveldstid. TmHelmer spurde ikkje.

Ho kom heim ved kveldstid, og da såg ho glad ut, det tykte Helmer i alle fall. Gleda fór i han òg. Han tok gjenta og løfta henne i vêre, og lo. — Men 63er du så lett da! sa han og sette henne stilt ned. Han var ein gammal tullvalle nå.

Men så var det i stand] nå var det i stand Tmså var det i stand. Arvid levna til, og dei fortalde han var ein ny mann både heime og ute.

Målfrid fór til byen, med ring på seg. Værmor hadde pålagt henne, fortalde Kari, å ta eit «krusus» i husstell (men orda til Kari var nå ikkje så sætande] (adj.), pålitelig, ordholdensætande alltid). Kari tok over stelle heime, men ho bad vakkert om å sleppe mjølkinga] sleppe melkinga Tmsleppe mjølkinga. Helmer greidde det med glede for henne, greidde det godt, tykte han. Men han undra seg over henne, vart litt utrygg, for dette likna ikkje henne?

Værforeldra gjorde gasta bryllop da tida kom. Helmer slo seg laus og var med. Ennå var han ingen einstøing. I gamle dagar var han vert i slike bryllop. Midt under festmåle nå retta han seg opp og såg på husmora, smilte og sa: — Hyggelig mat dette her, Lina! Og hyggelig folk ved borde ditt i dag. Vennene kjente att Helmer da, tykte dei hadde han i lag med seg som før.

Sjøl tykte han ikkje det. Det tok han med eit kaldt tak: Han hørte gudsrike til, han som dei, men ikkje i lag med dem. Nå men Målfrid såg lykkelig ut. Ho var i gode hender nå; ho var der han ønska henne å vera. Det var elles likt til at Kari var mest glad for det. Ho såg på søstra slik sola ser ned til oss somme gonger.

64V.

Det rare hendte, at Målfrid fekk folk av denne tverr-vêren som Kari kalla han. Ja av værmora med, hørtes det for. Ein vakker dag var ho og mannen hennes i kårstua. Det heile stod av seg utan noko slag grin eller ugreie. Det var liksom det gode i Målfrid lokka fram det gode i dem, — om det nå ikkje var fullt så einfeldt, tenkte Helmer. Han såg i alle fall at Målfrid mognast og vart vaksemenneske vonoms fortare. Han takka Gud rett hjartelig for det.

Helmer venta ikkje at nå skulde alt vera vel og bra. Ein mognes da litt sjøl òg etter kvart.

Kari trivdes kanskje ikkje alt for vel heime, som ventande kunde vera. Han likte at ho var ute i lag med ungdommen. Men stundom kom ho seint heim, og det likte han ikkje, og sa ifrå om det. Ho såg vakkert på han da, klokt og truverdig, men bra barnslig òg. Han tok ikkje hardt i, han kom i hug kor vettug ei gjente ho var.

Så kom ein morgon da han sat inne for ruskvêre. 65Kari kom borttil han, sette fingrane inn i hårluggen hans (som var for lang ja), og var så opprådd som ei unggjente kan bli det med kvart. — Du Helmer, sa ho, det er noko eg vil fortele deg, du må ikkje bli sinna på meg. — Nå, meinte han, ho fekk akte seg aldri så lite. Kva var det for fark ho spekulerte på nå — ut med det! Da vart ho ein mon rødlett. Og så kom det: — Eg har blitt så fryktelig glad i ein gut! — Au au au! smålo han. Kven kunde trudd det om deg!

Ho hivde seg opp på fange hans, gnudde kinne sitt mot skjeggstubben hans, slik ho gjorde det som smågjente når ho var ute og tagg om forboden frukt. Han tok og løfta henne i vêre, — som han gjorde det med Målfrid ein gong: — Skal ein aldri ha anna enn glede av barna da! Kven er det? spurde han da ho stod på golve att, og da var han verkelig i spaning.

Ho la armen over auga som snarast. Det hadde han set av mor hennes ein gong, men dei to var da elles svært ulike?

— Det er lensmannsdrengen ja, fekk ho sagt. Som du vel har skjønt? la ho til] Som du vel har skjønna, la ho til TmSom du vel har skjønt? la ho til og såg på han, litt trassig, tykte han. Med samme tykte han òg at ho var eit frammandt menneske. — Vart du forfæld nå? spurde ho. Ho smilte sorgsamt, og det tok makta frå han med ein gong.

— Ja ja, sa han midt i tankefattigdommen. Du får gjerne folk av han, du. Når du vil ha det brye.

66Det tvilte ho ikkje på. Ho trudde det så det var synd å sjå. Nå ja, for Gud i alle fall er ingen ting umulig. Ho fortalde ho skjente på Emil for dette med Målfrid, ho tok i hardt mot han. Da vart han så nedtukta, han såg som eit piska dyr på henne, slik at ho måtte bli glad i han. Berre litt, frå først av, men meir og meir etter som ho lærte å kjenne han. — Lærte du det, meiner du? — Ikkje spør slik. Du kjenner han ikkje. — Nei det står fast, vesle gjenta mi.

Han hadde ingen rett til å råde henne. Eg har ikkje mot nok, tenkte han. Eg er ikkje store kjempen mot desse to ungane her. Han tenkte lenger inn i denne skodda, om at nåden er nødvendig, men der fins ting han ikkje stryk ut. Ein gong måtte han vel sjå klårare i dette. Han tenkte den vegville tanken òg, at Gud let ikkje ein sporv som Kari dette styrlaust ned i elende.

Sia kom ho og fortalde at det alt hadde hendt. Ho hadde ikkje stelt seg vettugare enn at dei måtte gifte seg lenge før dei hadde tenkt.

Der stod ho framfor han og tilstod det. Ikkje så at ho såg noka skam eller ulykke i det. Det gjorde ikkje Helmer heller. Han måtte berre undre seg over henne ein gong att; og den undringa gjorde han ikkje varm just. Han vart gammal av det, syntes han. Han var ein krøpling til å vone nå.

Dei vart da gift, men utan bryllop eller annan stas. Helmer var med dem til byen, på skrivar67kontore. Det var god nok gifting det, etter den bibelen han las i, men han var for gammal til å like det. Det fekk nå skure. Men Kari var for god til denne stautingen, eller drengen som Helmer sa med seg sjøl.

Det blenkte av klokskap i auga hennes nå òg, som det skjein av lykke i dem, men såg ho slett ingen ting da, var ho ikkje Kari lenger? Helmer sukka stilt og med seg sjøl. Ja visst sette han sin lit til Herren, det gjer vi i nøda, — Herren lyt tilgi oss det òg han.

Han sov dålig nå ei tid. Huse var for stilt. Natta var lang, opendaga han. Sovnar eg nå, kunde han tenke med kvart, da søv eg den u-rettferdiges søvn. Og det er søvn det, stille svarte sæla det — er det noka sak for den rettferdige å ligge vaken? Nei, som sagt, Helmer var eit kre til å vone nå. Det kom til å bli tungt for Kari. Vårherre krev at vi skal ha auga opne. Det er gammalt som han og verdensordninga. Det burde i alle fall Helmer ha visst.

Kari vilde ikkje vera gift med ein lensmannsdreng, som rimelig var. Og mannen fekk verkelig ein kontorpost i byen. Helmer syntes at Kari hørte til i byen. Han såg til dem rett som det var.

Mannen var dugande han, og der var ikkje noko slag tøv med han, det Helmer kunde skjønne. Det var berre det at pengane rakk ikkje til for han. Skylda auka, og Kari tenkte ikkje på det! Han mista posten sin, fekk ein ny og kom i frå den òg, 68kunde visst ikkje søke slikt meir, gjekk i gang med handel, og handla seg nord og ned.

Helmer sa beint ut til Kari] Helmer så beint ut til Kari TmHelmer sa beint ut til Kari: — Eg var da klok som ikkje hjelpte han. Så kanskje eg kan hjelpe deg og han der ein gong, han stakk borti gutungen ho sat med. Ho vart visst harm da. Det var mest vakkert at ho trudde på mannen sin enda.

Helmer hørte så ømse om han etter kvart, — vondt etter gale, som han sa. Da han hørte at krypen hadde fått pryl av ein ektemann, sokk hjarte i han. — Skal eg sjå meg sjøl att på den måten, sa han, men han hadde ingen tone å humre med nå lenger.

Så skjedde det, ei tid etter, at Kari kom rømmande heim til han med barna. Der var både gut og gjente nå. Ho svalt heim, trudde Helmer, ho måtte berge avkomme sitt. Vesle morsarven hennes hadde fare sin veg for lenge sia. Ho hadde slept trua på mannen sin, let ho Helmer forstå. Helmer tagde. — Men han er meg tru, sa ho. Herre gud ja, det måtte Kari seie!

Der gjekk ei tid. For Helmer var det ei god tid, for han hadde ungar i huse. Dei var så småtrollet og rare, dei gjorde han til bestefar og narr; dei styrde huse for han. Og Kari var der. Svarte vinteren var det, snø og fokk, men maken til lyse dagar var det lenge sia han såg. Ho vona at mannen kom etter.

Det gjorde han òg, trasen, men han kom og vilde ha lensmanns-ombude, som just var ledig nå. Kari 69såg bønlig på Helmer. Han forherda hjarte sitt og svara: Var det så sant du som vilde bli lensmann, eg skulde ta ned gamle sverde mitt og dra ut i striden!

Dei fór til byen att. Det vart eit uendes tragl med dumheit og kvardags-leitt, frå gale til verre år for år] frå gale til verre ja Tmfrå gale til verre år for år. Stakaren drakk visst òg, nå.

Målfrid og Arvid hjelpte dem dei òg. Dei heldt elles til midt i lykkedagen dei. Dei minte ein om gul åker med sol på. Eller om «vanlig folk». Kari var noko anna. Vakker som ulykka, kunde ein mest tenke, Helmer vart rar somtid og tykte han såg lagnaen pekte på henne.

Vanlig folk ja. Der var mange av dem, og Helmer hadde ikkje lov til å vasa seg bort frå dem. Der var venneflokken. Kloke snille menneske kvar for seg, og stridde for rette saka, men dei stridde så dumt! Men Helmer sat fast i sitt, han kunde ikkje hjelpe dem. Gud veit når han fekk att den gamle trua si. Og korles var det ikkje i bygda elles? Rettnå kjørte dei heile vognrukle sitt i grøfta, — Helmer fekk ikkje opp røsta si til eit vettugt ord der heller.

Kari og mannen hadde flytta utover til ein stad som heitte Øyvære. Han skulde vera der i frå. Helmer bad sterkt at nå måtte det gå vel. Han gjorde som Luther, sette Vårherre stolen for døra] sette en stolen for døren tvinge en til å foreta seg noe, til å treffe et valg. Jf. Martin Luther som 31. oktober 1517 slo opp 95 teser på døren til slottskirken i Wittenberg.Han gjorde som Luther, sette Vårherre stolen for døra. Det vermte han sjøl om ikkje anna. Heile åre gjekk utan han hørte noko frå dem.

70Ja vel, sa Helmer ein vakker dag, han la heile bygda bakom seg og fór utover til Øyvære.

Det var på lag som han hadde venta seg det.

Kari sat der åleine med ungane sine. Mannen var ute på forrettningsferd. Ja visst. — Kor held han til nå? spurde Helmer. Kari såg på han. Det var just det ho vilde ha visst. Helmer hørte smått om senn korles det var. Dei flytta hit, for her hørte han heime, og her skulde han skape forrettning med fisk og slikt, det var ting han forstod seg på; så fór han ut og skulde «ordne seg» så han kunde komma i gang. Sia hadde ho ikkje hørt noko frå han. Ho trudde ennå at han kom heim att.

Her sat ho og leid velgjerningar av grannane, enda dei var da fattige nok. Det var ufattelig kor ho elska dette mannsbillete sitt.

Ein dagen tilstod ho det for Helmer. — Det er berre ein ting å seie: For meg er han den einaste mannen i verda.

Slik stod det til ja. Og slik står det til her, tenkte han når han såg seg om i være deres. Det var berre levningane av eit vær, han hadde aldri set noko så armodslig, — dauen i gryta, som dei sa. Folk hjelpte kvarandre med å berge live. Hittil hadde det gått på eit vis.

Kari vilde ikkje der i frå. Mannen skulde finne henne der.

— Ja, sa Helmer, du får vente på han her. Det rykte vondt i hjarte på han. Det vilde ta 71både mote og mæle frå han. Dette her hadde da ikkje lov til å vera sant?

Han snakka litt med folk der ute. Dei var ikkje skyld med rømlingen, men dei sa lite om han. Dei venta han nok ikkje hit meir.

Helmer sa da han skulde reise at han kom att. — Eg må sjå hit til småkrypa dine, let han, — enn dei kjente att meg da gut! Store Gud for ein gave dei er! Ho hørte ikkje større på prate hans] på praten hans Tmpå prate hans, ho såg på han. Ho vart litt bleikare enn ho alt var. Ho såg han hadde gitt opp trua på at mannen hennes kom att.

Ho ansa knapt han stakk til henne nokre pengesedlar, men ho såg vakkert på han da han gjekk om bord i dampbåten. Egil-guten var ein ovmodig liten knekt, men like vel suttra han litt nå, og spurde: — Kan du ikkje komma att til oss da, Helmer? Du har ikkje set storsjøen her ennå, la han til. Og Solveig sa: — Så ruskar du med deg litt godt til oss igjen! Og så vinka vesle dama etter han. Dei vinka alle tre. Tre vernlausingar på ein svart holme i have.

Helmer kjente seg som ei gammal kjerring. Han burde vore ein ung bjønn.

Men, tenkte han i heimvegen og sia, så har eg da anna å tenke på enn djupe ting. Djupe ting ja, han gjekk med dem i kring seg, det eine spørsmåle breiddmed det andre. Der var visst særlig eitt som vilde han til livs. Det fekk stå ut til så lenge. 72Unda vegen her med religiøst samvett og slikt, har de set kor vondt denne gjentungen min har det?

Etter mykje strev fekk han seld garen. Han pinte han opp i høgste pris. — Eg sel for andre enn meg sjøl, sa han til den som pruta. Sia gjorde han auksjon. Det gjekk vonoms bedre, der var pengar att da gjelden var betalt. Somme av vennene var han til stor hjelp. Andre gjorde han skade og vondt.

Endelig fór han. Og da syntes han han skulde snart vera Helmer att. Det var som han ropte attover aksla til vennene og Vårherre: Far vel så lenge!

Her fór han ja. Han hadde med seg båtskarven, ei gammal laksnot og litt annan sjøreidskap. Noko mat hadde han og rusta seg med, men det fekk han gjera bedre ein annan gong. Her fór han, som sagt. Ein frigjort mann.

Ikkje før var det tenkt, så kom ein kjenning mot han på dampbåtsdekke, og det var just denne hataren hans der heimefrå. Og mannen hadde stygt nytt å fortele. Det var som i eventyre det, som i verda, tykte Helmer. Olga, den gjenta Helmer fall i lag med, henne hadde dei funne død i ein bekk. Mannen snakka sant, såg han. Kva meir han fortalde hørte han berre halvt på, det var ufyselige ting om kva folk sa og ikkje sa. Dei sa visst ikkje at det var Helmer si skyld.

Best det var sette mannen i, i rykande sinne: — Berre sjå på meg du! Du har aldri gjort anna enn bryste deg og sjå meg ned. Var du ærlig mann, 73da såg du ikkje slik på ein. Sia sa han ei mengd med vondt, men det var det vanlige styggsnakke hans det. Helmer såg utover sjøen og tenkte på sitt, kjente etter i lommene om han hadde fått med seg dette til barna; han skymta Øyvære langt vesti blånaen.

Litt etter rente det kvast gjennom han, at kanskje det var Vårherre som var etter han nå, vilde seie han noko nødvendig? Ja vel. Men det svara i han, han fresta å tenke det så rolig, så mildt det kunde gjeras] så mildt som det kunde gjeras Tmså mildt det kunde gjeras, at når syndaren ber følgene av synda si, da lyt han få gjera det i fred; — vi får tenke nærmare over det sia. Visst var det vondt å komma i hug Olga ja — det var just det det var!

— Venner, venner! sa han best han stod og stirde ut i lufta. Gud er god, kom i hug det. Når eg bed til han om noko, da er det som eg håner han, som eg vil gi han eit godt råd.

74VI.

Helmer kom utover. Og Kari var like åleine] Kari var like aleine TmKari var like åleine, og like vonlaus. Og enda vona ho. Ungane var henne ei kjær plage, men det bar henne ikkje opp det heller.

Han greidde opp med eitt og anna, men i farande farten berre, han vart meir og meir harm på mannen hennes. Han gjekk rett på grannane der ute, vilde ha meir å veta om denne kroppen Emil. Den første han råkte på var ein dei kalla Sjøtrolle. Han hadde ikkje før set Helmer så var han fienden hans. Han var samme mannen som han der heime. Dei andre forstod Helmer] Dei andre skjønna Helmer TmDei andre forstod Helmer. Dei snudde godsida til, og litt om senn kom dei etter at dei visste det og det. Det siste var at mannen skulde ha skapt ein kino der nord ein stan, i lag med ei dame, kan hende han var der ennå.

Kari gjekk turen sin rundt øya den eine dagen som den andre, som dyre i bur plar vi seie. Så drepande er det å vera fødd trufast. Han tålte ikkje sjå det lenger, rettnå fór han ut og henta 75rømlingen heim. Til Kari nemnte han berre at han måtte ein tripp austover igjen. Ho skjønte han] Ho skjønna han TmHo skjønte han like vel. Der blykta] (v., pret. av blykta), blinket, glimtetblykta ei ny von i auga hennes. Den fekk han ta med seg på vegen.

Så var Helmer om bord i båten att. Han måtte ombord i ein til. Ei tid stod sjøen i frøs kring dem. Sia kjørte dei inn i svartstilla, lande stod og spegla seg i blanke ingenting. Helmer var ikkje hardare karen nå, det isa i han da båten tuta at dei var framme.

Han fann verkelig den han var ute etter, gjekk seg på han med han vasa i kring og spurde etter han. I blinkande soldagen stod dei der midt i mot einannan. Båe to glømte å helse, Helmer syntes han såg dem på film. Nå ja, han smilte og handhelsa på karen. Den andre måtte gi labb.

— Eg måtte ut og finne deg, sa Helmer. Det går ikkje rart med a Kari nå. Som du vel kan tenke deg.

Den andre mumla noko om at ho måtte vel ha det bra, ho var fri den elendige mannen sin.

— Kom ikkje med snakk nå, formana Helmer han. Du kjem og blir med heim.

Emil sette opp eit lystig andlet. — Kven er det som forteler det? spurde han, så innmari at det retta Helmer bein med ein rykk.

Det eine orde beit mot det andre. Helmer tok sterkare i, bad den andre tie og høre, trampa i gata åt han. Gamle prekaren var over Helmer. Emil vart mindre og mindre, vegen vart stengt for han. Kona og barna sine løyp ein ikkje strafflaust i frå. 76Helmer vart varm og tala vakkert for han, ja han lovte han meir enn rådelig var. — For Kari si skyld lovar eg det! sa han. Det kjentes som han svor det.

Den eine såg på den andre. Ikkje for under, tenkte Helmer, at Kari gjekk i kne for han der; men litt etter var stautingen ansles skapt. Han flirte og såg Helmer over frå topp til tå. Dermed flirte han på nytt] Da flirte han att på nytt TmDermed flirte han på nytt. Helmer slo ikkje, og det var han stolt av.

— Du får undskylde meg, Helmer, sa han. Deg vil eg ikkje vera i noko slag skyldskap med. Den skamma skal ikkje gå over meg. Hels og fortel det.

Der var andre råder å bruke mot ein slik ein, men for Kari var striden tapt. Ho gjekk der ute og venta, ein burde, Herren tilgi oss, ha fare mordisk fram nå!

Å nei da. Til slut bed Helmer, tigg denne ærelausingen! Ja det gjer han, for Kari og småane hennes. Han bed at Emil må tenke seg om og vera nådig, lovar enda ein gong pengehjelp og anna hjelp.

Den andre hørte på han, såg verkelig ut som eit menneske att. Men straks etter snudde han seg og såg oppover bakken. I eit hus der vart det opna eit vindauge, og ei lyskledd ei synte seg. Det var ei bydame, såg Helmer, ho var storveges lys og fin.

Emil retta på seg. — Denne hjelpa di kom nokre år for seint, sa han. Dessutan: du veit ikkje kva Kari har sagt til meg. Det var ventelig sanninga 77om meg. Hels henne med at eg trur det! sa han, vinka til henne i vindauge, letta på hatten og gjekk.

Kari spurde ikkje om noko. Ennå var der så pass att av henne. Midt i trøstløysa var der ei trøst i det. Helmer måtte undre seg over kvart drage i andlete hennes, det var fint og sterkt; ho kunde smile mangtydig som før mest. Så sterk var ho ja, og så reint for veik mot denne uransakelige kjærleiken sin. Den uslaste av oss, viljelausingen, må tyne slike] må tyne slikt Tmmå tyne slike.

Men at ho hadde snakka hardt til Emil? Da måtte ho vera tålig bra pint, det stod fast.

Der stod Helmer etter ei dum og nyttelaus ferd. Ei rett-ferd, om de så vil. Men, her etter måtte det bli enten verre eller bedre for Kari. Det kom for Helmer at ein er da ikkje vonlaus for det om der ikkje er noka von lenger? Noko slikt tull var det ja, det gjekk snart i ring for han nå.

Den første han møtte av dei andre var Ludvik, han dei kalla Sjøtrolle, for han var så bustut i hår og skjegg. Det var rare auga i han, dei var uventa blå i slikt eit hardsett andlet. Har vart arg nå som første gongen dei møttes. — Kva er det denne bondehyklaren stirrer på meg for? murra han, og så, enda vondare: — Hø! De ser folk i auga som ein forherda ein, — eg kjenner slike eg!

Det samme gjer eg, tenkte Helmer. Han der er minst halvbror til vondingen der heime. Men eg 78har da ikkje set på dem, eg? Skrót med det, somme kjerringar er slike. Der går han så arg] Der går han, så arg TmDer går han så arg at han skjelv i buksebaken. Enn å la hate eta seg opp slik da, tull i vesterhav!

Men denne hemnferda mi burde vore ugjort, sukka han og gjekk ned av haugen. Han sa det til Kari da han kom inn. For han var ikkje umaken verd. Han gjorde seg hard og la til: — Gud vender det òg til det gode. Han kjem aldri att meir. Tenk på det, Kari, at både du og barna dine er fri han.

Ho blunka ikkje for hogg, vesle kreke. Ho smilte, slikt det var. Helmer var henne litt for dum. Hadde vel så vore all sin dag.

Det bar i fiskinga med han. Gud ga oss arbeidsvona, eller arbeidsplikten, om de heller vil seie det. Gud? kunde det kjøle gjennom han. Gud ja, kvifor ikkje? Ein bonde er ingen filosof, han trur det han trur.

Båten hans flaut. Han flyt på tjæra og stry, trøsta han seg, ei sjølsøkkje til båt var han all sin dag, men nå skulde han få lære, han liksom Helmer. Han rodde etter seien frammed tarane når det var sjøstilt. Langt utpå våga han seg ikkje, bonde var bonde, men småsei var òg ein gild fisk, småsei og lever var mat for sjukfolk det. Ungane tok han god dei med, dei var ikkje så mette at dei krangla på maten. — Og så slepp eg ta tran da, trøsta Egil seg. — Du får det som du vil støtt du! sukka Solveig.

79Ja ha, nå rodde Helmer sommar-ror dei kalla. Eit slit var det, for han da, ein ror milevis på ei natt, rundt samme tarane. Ein gong kom han taren for nær. Det var armelig] (adj.), med nød og neppearmelig han berga seg unda da brotte kom, eine sei-trøa hans tok det og fór med.

Det var mange blanke kveldar. Da var det hilderstilla all veg frå inste oddane til yttaste havranda, dønningane gjekk i kveldsol og skimra, i eit himmelsk spel av gull- og sølvleter; her var det ingen konst å drømme om paradise, for den som lengta dit. Men sjøfuglskrike minte ein om at det var ikkje paradise her, og Helmer tykte det var best slik. Stundom syntes han, det er som når det laga seg til fest i bedehuse før. Venner, venner, sa det i han, det er ikkje verdslig dette her. Slik kjentes det når songkore greip han på dei store stemnene, ein gong i tida; da hadde ein òg denne himmelvidda over seg, denne utenkelige endeløysa i kring seg.

Evig som have, song det i han, liten som eit menneske under himmelens åsyn. Ein morgonen syntes han sola openberra seg for han. Ho synte seg for Helmer, stod og lyste mot han, berre mot han.

Slikt kunde komma for småfiskaren ja. Arbeide hans var uverdig for folk her, dei tukla ikkje med slikt. Heller svalt dei visst ei dagstund, mannfolk har si ære her som der aust, — han såg fjellranda blåna der inne. Det var langt dit nå.

80Men øyværingane var vettugt folk, dei tok mot småseien når dei fekk han og takka til] når dei fekk han, og takka til Tmnår dei fekk han og takka til. Enda meir takka dei for mjøl og poteter. Helmer måtte innover att og proviantere. Hoss Målfrid og mannen hennes var ikkje maten dyr. Ho hjelpte han òg med eit vandt erend: der måtte klea til åt Kari og ungane, han kunde umulig kjøpe slikt. Han kom utover att som ein kakse.

Nokon velgjerningsmann for menigheita hadde Helmer aldri vore, vilde ikkje vera det heller. Den første kona hans sa han ga bort som han var ein riking. Den andre sa han ga bort i sinne, — som du hiver det til hunden, sa ho. Båe to hadde rett, på sitt vis; dei hadde fortent å få leva lenger. Men her var han nøydd til å fôre litt i kring seg. Dei gjorde det dei andre òg her, dei som hadde einkvart å gi bort.

Helmer prøvde seg med konster når seien slo seg vrang, med kvit eller rød ulltråd på kroken, små knep frå smågut-tida berre, men det lokka Kari til å bli ivrig med i det. Ho skjønte berre ikkje] Ho skjønna berre ikkje TmHo skjønte berre ikkje at han vraka gul og grøn tråd. Han let seg overtale til å freste med ein tråd med ei merkelig farge på, og ho gledde seg som barne da han fekk nokre fine torskar på fargekonsten hennes. Ho tenkte verkelig utanom seg sjøl den stunda, det var nær på ho vilde ut og fiske ho òg.

Det hendte visst sjeldnare nå at ho gjekk den fredlause turen sin rundt øya. Der var ei trøst berre i det, for han. Det var litt for vondt å sjå.

81Ofte hørte han dei song i bedehuse når han kom på land ved midnattsleite. Det var ikkje stort bedre det. Det minte han så levande om vennene der heime. Dei snakka stygt om han der; han hørte eitt og anna frå Målfrid. Ludvik, Sjøtrolle, måtte ha hørt einkvart han òg, elles kunde han ikkje seie det han sa somme gonger.

Det vart som eit livsspørsmål for Helmer, at denne mannen måtte slutte å hate han ein dag, elles var Helmer ein forkasta skapning, der var ikkje levelig framtid esla for han og dei som var hans. Ja han tykte han burde ikkje snakke med Gud så lenge dette hate heldt ved.

Hausten tok til og kom. Austi lande heldt nok verda på og vintra seg nå. Helmer fór i sunde og pilka hyse. Kvinnfolka priste han for det, hysa var ein herlig ballfisk. Han batt flittig om kveldane på flyndregarn, han vilde ruste seg til live her.

Sjøtrolle var ute einkvan godvêrsstunda og drog seg ein matfisk. Av andre tok han ikkje i mot nokon ting, og slett ikkje av Helmer. — Eg kastar ikkje snøre i sjøen der han fer! sa han så Helmer skulde høre det. Denne åkertramparen ovant sunda, han burde vore heimjaga, både han og byførkja hans! Han vanæra Helmer og Kari så ofte han kom i nærleiken av dem. I fylla ein gong, — nokon hadde skjenkt han heimebrent —, tuta han mot Helmer: — Finns det ikkje råskap i deg, din fan! — Lit ikkje på det du, svara Helmer. — 82De ror som De sonar ei styggsynd, sa han ein annan gong, og gliste til. — Det gjer eg òg, det, tilstod Helmer. Den andre murra attover aksla der han fór: — Slike! Uskyldige gjentungar valdtar dei og drep dei, fer fram verre enn svina mot dem — eg skal få Dykk her ifrå!

Etter kvart hørte Helmer litt av dei andre om han. Ludvik hadde denne dotra som ikkje var rett. Ho tente austpå lande, og der hendte det henne einkvart så ho vart rar av det. Ludvik vart rar han òg da ho kom heim slik. Så dei tålte mykje av Sjøtrolle sitt.

Der var eit menneske til i være som han hata litt omframt. Det var Borghild, kona til Torger. Kanskje det kom av at ho òg var austafrå. Ho var berre ung å kalle, eit lyst og venlig menneske, hadde vore gift nokre år, men var barnlaus ennå. Ho hadde gitt bort så dei snart var snaue sjøl, enda dei sat i velstand da ho kom dit. Sjøtrolle banna over slik åtferd. Mannen hennes tykte det var rett alt ho gjorde, det var slikt eit sjeldsynt par.

Ho var så tynn det reint gjorde vondt i ein, men der stod ei god ro frå henne. Helmer syntes høre på tonen i måle hennes at ho hadde opplevd litt meir enn folk flest. Ho skjønte nok Kari] Ho skjønna nok Kari TmHo skjønte nok Kari bedre enn dei andre gjorde, alvore i smilen hennes fortalde han det. Det var likt til ho skjønte han òg ho hadde knapt undra seg] ho skjønna han òg, ho hadde knapt undra seg Tmho skjønte han òg ho hadde knapt undra seg om han fortalde henne livssoga si. Sjøl visste ho korles hennes var.

83Gud skje lov at ‘n Helmer hadde Kari og barna å tenke på. Det tok alle vill-tankane hans, all galenskapen som fór gjennom han. — «Min sjel, min sjel, lov Herren!» kvad det i han, oftare enn rimelig var, djupt og einfeldt og vidunderlig. Han syntes gråe berge song i han, tang-vasane som bala i båra, fuglen som sov utpå steinen sin, sjøen og endeløysa i kring ein, skyverda over ein, himmelverda ovanom der att, — all denne sanninga som møtte auga når han først vakna og såg.

Men Borghild var eit menneske for seg.

Om Menneske og maktene

Menneske og maktene fra 1938 er Duuns siste roman og en av de mest sentrale i hele forfatterskapet.

Romanen er en kollektivroman uten en egentlig hovedperson og er bygd opp som en rammefortelling med et åpningskapittel og et sluttkapittel. Mellom disse blir leseren bedre kjent med noen av hovedpersonene fra rammefortellingen.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook