[DÁLVE – JA GIĐĐABARGGUT]

47

Muitalus goahtebargguid birra

Go sámit leat ollen dálveorohagaide, de sii álget bargat iešguhtege su bargosoarttas. Dievddut gehččet bohccuid ja visot mii gullá dasa. Ja jos astet, de divvot gierresiid mat leat cuovkanan jođidettiin, jos máhttet, muhto jos lea dakkár ahte ii máhte, de ferte bálkáhit soames geafes sámi, mas ii leat bargu iige biebmu. Ja das šaddaba áhpun nubbi nubbái, ja nu birgeba. Ja jos čeahpes dievddut astet, ja leat viššalis soarttat, de dat dahket ođđasis gierresiid ja sabehiid ja visot maid sápmi dárbbaša. Vuodjin- ja lohkkegierresat leat hui divrasat ja lohkkegiissát – gii daid máhtálii ja asttalii dahkat – dat mákset olu ruđa, ja visot sámi geasse- ja dálvebiergasat mákset olu ruđa. Muhtumat máhttet gale visot, muhto muhtumat eai máhte eai maidege duddjot¹ dievdduin. Ja dat lea stuora vahát, go lea dakkár dievdu mii ii máhte duddjot. Muhto dat lea velá bahát go nisu lea čuorbi, mii galgá biktásiid goarrut visot, mii gullá sámi nissoniid bargui. Ja biebmoráhkadeapmi gullá maiddá sámi nissona bargui.

Go dálveorohahkii leat ollen, de lea goit veháš dilli, go sii orrot guhkit ovtta sajis. Ja de dat nissonat álget sin bargguideaset bargat, go besset nuollat gierresiid ja besset oažžut gálvvuid rabas, deinnago jođidettiin eai oaččo gálvvuid rabas. Dat lea stuora bargu jođidettiin nuollat gálvvuid eanet go jur sujiid ja biepmuid. Ja de sii álget dikšut deid biktasiid mat leat jođidettiin njuoskan ja mieskan ja gaikodan. Ja go leat daid ožžon válmmasin, de álget goarrut ođđa sujiid, gápmagiid ja visot deid mat dahkkojit gápmasiin, dalle go lea bivvalis dálki. Ii dalle biva duddjot, go lea nu garra buolaš ahte bihcu loavdda siskkobeale, vaikko buollá dolla goađi siste álo nu stuoris ahte reahpenis oidno olggos. Dalle lea stuora bargu muoraid háhkat ja dola boaldit ja dikšut mánáid, vai eai beasa galbmot daihe suvččagit. Ja go lea dakkár buolaš, mii lea 40 gráda² dearmomehtar, de lea dalle goađi siste nu rusta ahte ii oainne 48nuppi beallái dola ii maidege. Ja go dakkárin galgá gáhkket, de dáigi galbmo dan botta go nuppi lea dahkame ja goikadeame, ja de ferte atnit jur dollagáttis dáiggi. Ja dat goikaduvvo ruovdebáisttu siste, ja muhtun olbmot goikadit hilaid nalde dasságo stirdu, ja de ceggejuvvo čoskka vuostá ceaggut báitot dollii. Ja dat goiká hui bures ja fargga, ja daid³ dahká vaikko man olu. Ja nubbi goansta lea, go ceggejuvvo duolba geađggi nala njuoska gáhkku ja das jorggáhallá dasságo goiká. Boares áiggis leat goikadan rissiid nalde ja dola vuolde, dalle go lea headju muorra ja hoahppu duoddariid nalde.

Ja gáfiid boldet báisttu siste. Ja millengoansta lea mánggalágáš: jorba geđggiin ruvvejit duolba geađggi nalde. Ja nubbi goansta lea: dat dahkko murrii ráigi ja de muorranávli, mainna ruvvejit gáfiid dasságo cuovkanit. Goalmmát goansta: gáfet biddjojit⁴ náhkkeseahka sisa, ja de cábmit muorain čoskka nalde dasságo cuovkanit smávisin. Boares áiggi sámit atne gáffen duvlliid ja gortniid ja soahkemáihlli⁵.

Ja gáhku leat dahkan lahpuin ja jeahkaliin ja guolbmasiin, dušše veháš jáfuid seahká, dalle go leai unnán jáffu dáppe davvieatnamis. Dat guolmmas dahkko dainna lágiin, ahte vuohččan váldo beazis bárku eret, ja de njuvvo dego náhkki eret, ja de goikaduvvo jur goikkisin ja de cábmojuvvo jur jáffun. Dat lea dahkkon soahkái ráigi, ja de fas soagis ávjodinga mainna čuggojuvvo⁶ dasságo šaddet smávisin dego jáffu. Ja iežá biebmoábu ráhkadedje rásiin. Fátnuid⁷ vušše mánggain cáziin ja de bidje bohccočoavjji sisa, ja de seaguhe milkkiin, ja de dan seaguhedje varramáliin, ja de dat leai hui buorre dálvet. Ja boskkaid čohkkeje olu ja sálteje ja borre deidnai. Ja juomut leat velá⁸ dálnai hui olu anus.

Boazonjuovvama birra

Boazonjuovvamuš gullá dievdoolbmuide. Go bohcco sápmi váldá ealus, de son láide boaššobeallái goađi ja de čatná murrii. Ja de manná goađis heidneme niibbi, vai lea hui bastil ja ráinnas, vai goddá hoahpus bohcco. Jos lea niibi duolvvas, de ii gotte bohcco fargga, de šaddá boazu biidnahuvvat guhká ovdalgo jápmá. Ja lea 49dat muhtun niibinai heajut goddit; jos lea garra stálli, dat lea buorre goddit, muhto dipma stálli lea hui headju. Ja go sápmi lea mannan válmmasteame visot, de son boahtá olggos ja váldá guoimmi, jos lea olmmoš. Ja de botnjaba vuollái, ja de čuggeba milgii bohcco ja de luoitiba luovos báddegeažis. Ja go lea buorre niibi, de dat ii beasa cuožžutge, muhto jos lea gaskageardán, de dat čuočaha, muhto de gahččá fas dakkaviđe. Ja jos lea heajos duolva niibi, de eallá guhká, ja jos beassá luovos, de manná velá guhkás ovdalgo virrá.

Ja go boazu lea njuvvon, de varra váldo bohcco iežas čoavjái. Čoavji basso ráinnasin čáziin daihe seanjásmuohttagiinna. Ja de váldó veháš sierra lihttái varra, mas márfi dahkko, jos lea boazu nu buoidi ahte leat márfebuoiddit. Ja čoliid rádjet goađis nisoolbmot. Ja vuosttaš mális lea čielgi ja vuoivvas ja márffit. Jos lea stuora veahka, de eanet dárbbaša, muhto jos lea unnán veahka, de ii dárbbaš nu olu. (Vuosttaš biebmu lea – go lea boazu njuvvon ja go báhti dulde¹ bidjat vuoidnjamiid duoldat. Ja go veháš duldet, de váldet eret ja de seaguhit² guolmmasjáfuiguin ja vuojain mii lea báđi nalde, ja de borret. Ja dat lea hui buorre ja dat lea dálkkas olbmo čoavjái. Ja dan lea dát čállinai máistán.)

Ja nubbi mális bohccos leat fáhkát, ađđamat ja oaivi, ja de dasto iežá bierggut málistuvvojit, mii soaitá. Ja sámi dáhpi lea, ahte juohke nuppi eahkedis galgá jukca ja nuppi biergu. Ja málistuvvo beare eahkedis, ja beaivet borrá son guoli ja gáhku ja jos lea vuodja, de vuoja velá, muhto ii leat vuodja go jur soapmásis, ja de gáfe nala juhká.

Čoarbealit ja njuovčča vuvdojit dálveborranbohccuin, muhto dat bohccot mat njuvvojit giđa- ja geasseniestin, dat gohččojit³ gidaniestin ja gieresboazun, ja dein ii vuvdo ii oktage binná. Ja dat njuvvojit čakčadálvet, ja bidjet gierresii ja de easka giđđat guottetgoahtesajis álget borrat deid ja goikadit. Ja dasa leat válljejuvvon buoiddimus bohccot, deinna go giđđat leat visot bohccot guoirasat dain eatnamiin gos lea headju jeagil, ja duoljis leat gurpmát. Deinna leat dálvet njuovvan giđa bierggu.

Sápmi láve njuovvat hohcco goađi bálddas ja duljiin guoddit biergguid sisa maid⁴ áigu málistit, daihe čoliid – dat olbmot mat njuvvet iežaset bohccuid.

50

Muitalus suolaboazonjuovvamuša birra

Suola ii duostta váldit bohcco goađi báldii, iige beaivet, go jur dalle go diehtá ahte eai boađe vierroolbmot. Ja go son lea ožžon bohcco doaresbeallái gitta, de son njuovvá doppe seavdnjadin, ja de buktá son biergguid goađi lusa. Muhto duolji son ii buvtte goahtái. Dan son čiehká dohkonaga muohttaga sisa daihe suddái bidjá, son dan váldde ii goasge eret. Ja go bierggut leat galbmon ja duollji lea čihkkon¹, de leat sus dat suolabierggut dego iežas oapmi. Ja dat gale dahkkojuvvo nunai dávjá, gos leat olu suollagat ovtta siiddas, ja lea olu vierroboazu. Dat njuvvet juohke eahkedis bohcco juohkehaš dalle, go eai leat nuppiid siiddaid olbmot. Ja dat lávejit² čakčat eanemus masttadit siiddat, ja dalle lea vallji suollagi³. Ja muhtun suollagat suoládit ja njuvvet nu olu, ahte šaddá biergu nu olu ahte eai nagat geasehit, jos eai beasa gavpebáikái gos besset vuovdit biergguid. Ja dát dáhpi lea miehtá Sámieatnama nuortageažis.

Muhto boazomerken lea velá bahát suolagoansta, go dat dahkkojuvvo nu ahte merkot⁴ giđđat nuppiid olbmuid bohccuid 1 ja 2 ja 10 ja 20 ja 50 ja 100. Ja go leat olu suolabártnit ovtta olbmos, de dat merkejit vel eanet ovtta jagi.

Ja go leat nealgegiđat, de dalle muhtumat riggot deinna lágiin, go olbmot bistet ealuid bieđganit, ja de mannet dakkár biirriide gos merkejit visot nuorra bohccuid. Ja dainna leat muhtun olbmot riggon⁵ ja muhtumat gefon. Ja dakkár olbmot mat nu merkejit, dat eai čohkke bohccuideaset ovdal dálvvi. Ja eai vel dallege, jos besset atnit veaiddalis. Ja go viimmat olbmot besset oaidnit, ja de dovdet oamiset, de sii vel dorrot deid nalde. Ja dat leat leamaš boares áiggiin olu doarrunfáddá, go ii lean velá láhka deid nalde. Muhto ii dál leat nu álki dakkáriid nalde doarrut. Jos dál álget doarrut bohccu nalde, de sámepoliisa⁶ váldá bišlágii dan bohcco.

Lullisámit gohččojit muhtumat ceavvin. Ja dat mat ceavvin gohččojit, dat leat ožžon dan nama ceavvi das, go sii leat álgán ceavvedálvvi čoaggit deid bohccuid mat leat bieđganan miehtá vuvddiid, nu go ceavvejagiid ferte boazu bieđganit nelggiiguin miehtá vuvddiid. Ja go «ceavit» alge veaddit bielloherggiid, de dat bohte váibbatbohccot biellu lusa, ja de sii álge biebmat deid ja reainnidit. Ja go šattai geassi ja čuoika, de dat álge suovastit, ja de bohccot liikoje go besse⁷ suova sisa ráfái. Ja sii álge reainnidit deid 51bohccuid, ja dáide muhtumiid dárbbašan biebmun, mat ledje vuoimmi nalde.

Ja soames áldu maiddá leai ihtán, ja deid sii bohče, ja dat leai buorre biebmoáhpu sidjiide. Ja go dat bohccot borgáde, de sii álge njuovvat dan mađe ahte elle. Ja sii gehčče¹⁰ dálvái, ja go sámit bohte luksa vuvddiide, de sii oidne ahte ođđa siida lea. Ja sii ledje dahkan soameslágáš mearkka, čuohpadan bohccuin beljiid. Ja danáigásaš sámit ledje oahppameahttumat, got galgá suollagiin dahkat. Go sii ledje billistan vehášge mearkka, de eai sii ribadan eai vehášge. Muhto dat mat ledje čielga mearkkain, daid sii válde, muhto ceavit sihte geahččanbálkká, ja sámit mákse. Ja dáinna lágiin ceavit leat ožžon álggu.

Ja go bođii buorre dálvi, de ceavit eai riggon eai vehášge. Muhto jos bođii vierroboazu, de dan sii njuvve dego oamiset. Muhto gefoje sii buriid jagiid, go eai lean velá ožžon eanet, muhto go bohte⁸ fas ceavvedálvvit, ja sii ledje eanet oahppannai, de sii álge riekta čoaggit váibbatbohccuid. Ja sii oste olu stuora bielluid ja unna billožiid, ja čatne bohccuide, vai váibbatbohccot gullet ja bohtet dohko. Ja čatne ceavit soahkáinai, ja das báttiin šluvggaše, vai bohccot bohtet guhkibuinnai.

Biellut adnojit álo bohccuid ceabehiin. Ja boazu lea oahppan biellojitnii, ja go son dan gullá, de boahtá guhkkin dohko. Ja deinna goansttain ceavit leat ožžon ealuid. Ja de sii álge atnit siiddaid dego sámitnai, ja bohče olu mielkki. Ja go čakča šattai, de sii ledje ovdalis ealuid. Go sámiin besse⁹ ealut luksa, de ceavit iđihe deid beassan bohccuid, ja dalle álge geahččat man assát dein leat mielggat, ja rehkenaste loahpa rádjái man olu dat leat. Ja gal dat olleje, vaikko ledje stuoritnai doahkki, loddemoahti, main leat guhkes garra dolggit oaivvis, nu ahte dárbbaša ákšu, ovdal go oažžu deid dolggiid gaskat. Ja dakkár loddebivddu sii atnet velá dálnai.

52

Muitalus dálolaš bivddu birra

Dálolaččat leat maiddá oahppan hui buorrin bivdoolmmájin¹ daidda ealibiidda, mat leat sin mielas stuorimus bahádahkkit. Sii máhttet bivdit deid ealibiid mángga ládje. Suohpan lea okta sámi buoremus instrumeanta², muhto ii instrumeanttain² daga maidege jos ii máhte geavahit daihe geavtit. Muhto láddelaččat leat oahppan hui bures dan sámi instrumeantta² geavtit, ja dat lea hui buorre daid bahás ealibiid bivdui. Dat ealibat leat buorit maiddá, deinna go dein ealibiin lea buorre biergu. Ja dat dáhpáhuvvá maiddá, ahte sáhttá borrat dakkár ealiba bierggu maid vašuha³, dego dološ stálut: sii vašuhe⁴ sámiid ja borre bierggu.

Ja gal Kainna⁵ varra lea vel dálnai veháš soames báikkiin, veháš dakkár bivdoolbmuin, mat sáhttet oktanaga ráhkistit ja vašuhit. ligo dat leat vašši go bidjet firpmiid váriide ja beahceeatnamiidda? Muhto dat fierbmi lea muhtumin dakkár, ahte vaikko lea fierbmái darvánan, ii dan oaččo velge gitta, muđui go váldá atnui sámi buoremus instrumeantta² ja álgá dan atnit. Ja geat dan leat oahppan riekta, de dat ožžot olu ja buoremus guliid, mat leat darvánan deidda firpmiide, mat leat goike eatnamiidda biddjon. Ja go leat ožžon maid leat háliidan, de álgá čoallunbargu. Čuomat gal leat buorit dein guliin, muhto gal dat šaddet báhcit dávjá čoallunbáikkiide. Dat leat imaš čuomat, mat leat váralaččat⁶. Dat vigget bostit [su] gii deid álgá golggahit mielde, daid geat⁷ vašuhit ja ráhkistit.

Ja dakkár bivdooahppa lea šaddame stuora vuoibmái dain baikkiin, gos ii leat boaldán álddagasdolla. Muhto dain báikkiin gos lea dat dolla boaldán, doppe leat basttohuvvon guollečoallunniibbit, jos ii ilbmečeahppi beasa sadjit sin niibbiid fas.

Ja láddelaččat leat ožžon bohccuid sámiin, go leat buktan viinni, maid sii ledje ieža vuoššan gortniin, ja leat jugahan sámiid, ja leat váldán bohccuid ja bidjan⁹ deid seammá sámiid lusa gehččui¹⁰. Ja muhtun sámit leat leamaš nu juhkkit ahte leat loaktán bohccuideaset, ja de ii leat sis báhcán ealáhus iežá go leat ferten álgit láddelaš ealuid geahččat. Ja dat lea sin ealáhus leamaš! Ja gottit ja bierdna ja iežá meahcieallit ledjege¹¹ ealáhussan. Boares áiggis leat leamaš gottit olu juohke báikkis Sámieatnamis. Ja sámit leat olu goddán; geafes sámit elle eanas¹² beare gottiiguin ja láddelaš ealuiguin. Ja Mearariikkas leat maiddá dahkan seammáládje sámiin. Dat leat maid jugahan sámiid ja leat bohccuid váldán viinni ovddas seammáládje, 53ja de leat sámiid bidjan geahččat. Ja sámit leat sihtan geahččoealuid; dat buoremus, guhte eanemus oažžu geahččoealuid! Ja dan rájes go mii leat ožžon gullat daid sin gaskavuođaid birra, dat lea 50 evrre¹³ bohccos bálká jagis. Ja de galggai sápmi addit stuora vuosttá álddus, nu olu go leatge álddut. Ja geain leatge olu álddut, dat ožžo olu vuosttáid. Ja vuosttát galge návlásaččat, dáláš rehket mielde lea [dat] gilobealli. Ja go álge láttit gáfiid ja jáfuid buktit vuollin, de dahke seammáládje go ovdalis lea muitaluvvon.

Eai láddeláččat leat ožžon bohccuid iežá go sámiin, ja seammá norgalaččat. Muhto sámit leat ožžon bohccuid gottiin. Ja ii dasa leat guhkki, go dat leat dahkkojuvvon, mat leat ovdalis čállojuvvon.

Gottiid birra

Dološ áiggiin leat leamaš olu gottit ja dalle ii gale gillen oktage gottiid daihe bohccuid reainnidit. Ja sámit leat gottiid oahppan seatnadit¹ nu ahte leat bisánan ellui. Dat galgá, go lea goddi boahtán ellui, de galgá hui siivvut² birastallat ealu ja diktit viidát ealu, vai ii goddi dieđege ahte olbmot leat lahka. Ja go lea goddi orron ealu siste, de son lea oahpásnuvvan ellui nu ahte ii šat vuolgge eret, vaikko oaidná olbmuid. Muhto ii juohke goddi leat ovtta jállu; muhtun goddi ii seana ii goasge, vaikko livččui man guhká ealu siste. Muhto soames goddi ii dárbbaš go veháš, de dat seatná bohccuide ja olbmuide, iige vuolgge šat eret jos ii šatta goddečorragiid sisa; jos daid gávdná, de gal čuovvu goddi. Muhto dat árgges sorta ii seana ii goasge, ja deinna dat eai leat ožžon visot gottiid ealus, go leat nu árggit. Ja dat leat olu stuoribut ja šealgadat, dego silbaguolga. Muhto leat veháš ožžon dan náli mii lea seatnatmeahttun dainna lágiin, go leat ožžon goddesarvá rahkat ragatáigge. Ja go goddi lea rahkame, de dalle ii galgga reainnidit ealu.

Okta sápmelaš orui Guovdageainnu lahkasiin, ja son lávii ragahit ovtta eatnonjárggas juohke čavčča. Ja goddi bođii rahkat ein ragatáigge ja dat ragai olu čavččaid, ja ii son dan goddán. Muhto de soamis gottii, ja son anii dan olu bahábun go livččui sus iežas sarvvis goddojuvvon³. Muhto son oaččui goit goddenáli, sus šadde bohccot dego gottit, nu šealgadat ja beavrrihat, ja dan olbmui šadde 54rievddalmas bohccot. Ja juohkehaš gáđaštii su bohccuid, go dat ledje olu šábbábut go iežáin.

Gotti luohti

Goddi, goddi, nana, nana,
goddi, goddi, manat dego suoivvanas¹.
goddi, goddi, nana, nana,
voja, voja, čuovggadii dego silba,
goddi, goddi, voja, voja, nana, nana,
voja, dego čuovžaguolli.

Ja dál sámiin álgá johttánáigi davás eret dálveorohagain

Ja sámiin ii lean hoahppu johttát go vahku ovdal Válbora, jos ii ovdal njázudan ja fas galbmon, ja de boahtá cuonju. Dan dihte leai hoahppu ovdal Válbora, go Válbora-áigge álget vuosttaš álddut guoddit (guoddin gohččojuvvo dat, go áldu riegádahttá miesi), ja dalle galggalii beassat guottetbáikái, go álddut álget guoddit. Ja deinna lea hoahppu johtit ovdal Válbora¹ guottetbáikái².

Ja go lea cuonju, de ii leatge beahcevuvddiin boazoealát. Ja de fertejit johtit ija ja beaivvi ja gitta dassážii go ollejit duoddarii, ja duoddaris lea goike guohtun dahege bievla. Dat lea maiddá garra áigi sápmelaččaide, go šaddet gohcit golmmaid jándoriid. Ja muhtun garra giđaid šaddet gohcit vahkuid ja muhtumin – go velá leat dávjá – go ollejit duoddarii, de lea fákteme návdi maiddá.

55

Dás muitaluvvo návddi ráfehisvuoda birra

Ja dat gale lea hui bahá sámiide go leat návddit. Dalle ferte reainnidit vaikko livččui man garra dálki ja vaikko man čoaskkis. Dat reaidnu láve dainna lágiin, ahte beaivet galgá eallu čohkkejuvvot čoahkkái, ja go sevnnjodišgoahtá¹, de vulget idjareainnárat ja sii reainnidit gaskaija rádjái, ja de nuppit reainnárat bohtet fas, ja nuppit mannet ruoktot. Muhto gal dat lea bahá deaivat seavdnjadin, ja jos velá lea murkodálki daihe muđui neavrri dálki. Muhto gal dat muhtumat deivet vaikko makkár dálkin, muhto eai leat juohkehaš ovtta deaivilat, gal muhtumat lávejit² láhppotnai ja šaddet ija meahccái.

Ja dat reaidnu lea garas, jos galgá návddiin doallat. Dat galgá čuoigat álo, ii bisánit, ja huikit nu olu go nagada. Jos heaitá huikimis, de návdi boahtá ja rohkkáha dakkaviđe. Ja jos návdi lea beassan rohkkáhit ja oaguha olbmo lahka nu ahte olmmoš oaidná ja lea lahka, de dalle galgá váruhit ahte ii huikke dohko guvlui njálmmiid gos lea návdi, muhto galgá jorgalit njálmmi nuppos go huikkiha. Ja jos ii nu daga, de návdi doalvu jiena eret, de son jienahuvvá.

Ja go návdi lea boahtime, de lea návdi dakkár noaidi, ahte nohkkada olbmo, ja go olmmoš lea nohkkan, de beassá baldit ealu ja botket soames binná. Ja go son oažžu boatkanit, de son doalvu eret ja ogohallá ja goddá nu olu go vehášge háhppeha. Ja alimus ovtta ijas lea 70, maid mon lean gullan. Muhto ii dat oaččo galládis reaidnoealus ila olu, ja jos lea buorre dálki. Muhto go návdi boahtá veaiddalisellui, de gale goddá ovtta ijas čoranáriid, ja dat lávejit sámit dadjat dan, go nu návdi lea olu goddán: «De bolddii dego dolla!» (Sámit gohčodit návddi dollan.) Ja nuppit jerret: «Dagaigo bahás?» Vástádus; «Goas³ dolla ii boaldde go boahtá!»

Ja go leat garra reainnárat, de ii návdi oaččo bohcco goddit. Ja go lea buorre guohtun, go ellet čoahkis guohtut, de návdi iđedis álgá guovssogeažis viggat hui garrasit, go ii leat ožžon bohcco. Ja de ruohttá vuosttabeallái ealu ja luoitá dakkár hája, ahte bohccot hákset ja ballájit dušše hájas, ja de álget ruohtadit juohke guvlui. Ja de beassá návdi botket soames čiega ealus ja doalvu ja goddá nu olu go fal háhppeha. Muhto jos sámis lea rievttes beana, dat, go eallu ruohtasta, de dat ruohtasta ja manná ealu birra ja čada ealu 56ja baldá návddiid cret. Dakkár beana gohččojuvvo várrugas, muhto gal dat borahallá davjá dakkár beana.

Muhto go lea nealgejahki, de ii ábut reaidnu, go ii sáhte reainnidit bohccuid čoahkis. De dalle ferte luoitit ealuid veaiddalis, ja de návdi beassá dahkat maid sihtá. Ja dat goddá dalle go háliida. Muhto eai leat visot návddit⁴ ovtta bahát deihe ovtta speadjárat. Muhtun návddit leat dakkárat ahte eai gotte eanet go borret valjit, muhto muhtin návddit goddet nu olu go háhppehit. Ja lea velá muhtun dakkárnai, ahte háliida beare herggiid, ja dakkár gohčoduvvo duvvo herggonin. Ja dat lea bahámus, mii dahká jođahaga; hearggit gohčoduvvojit johtan, maiguin johtet.

Muhto go návdi boahtá čoahkkeáldoellui, de dat lea buot bahámus, dat goddá vuohččan misiid ja de mannjel áldduid. De ii dárbbas iežá go fáktet áldduid dan báikkis gosa lea goddán misiid. Áldu lea dieđus dakkár, ahte son ohcá miesis das go lea manjemus diehtán. Ja de návdi goddá visot deid áldduid, main lea misiid vuohččan goddán. Ja deid ii sáhte reainnidit, mat ruhttet ahkitvuođain, go leat láhppán⁶ mánáideaset.

Muhto go ii leat návdi ja lea guohtun duoddaris, de lea hávski sámiide ja álki, ja besset vuoinnjastit, ja johtit siivvut dan báikái gos guđetge lávejit guottehit. Ja go johttájit dain siiddain, guđet leat leamaš sárggáin jeagelrájis, de eallu lea nu vuoimmis, dál háliida duoddarii su ovdalaš vieru mielde. Ja go dál leat beassan mátkái, hearggit gitta ja visot válmmasin, de sii vulget. Ja eallu ja hearggit leat dego girdi lottit, dego livččo ballame, sii ruhttet, ja go besset vuohččan eret muoraid siste ja de boahtá jalgat ja máđijat, de sii vudjet garra njolggiid. Ja ealu ovddas maiddá vuddjojuvvo, ja dat galgá buorre heargi, mii manná ealu ovddas, muhto gal dat lea dakkárnai. Ja de vudjet ovtta ijas mánga miilla. Ja go lea cuonju, de sii fertejit ovttatmanus johtit duoddarii, soames ábis veháš guođostahttet, ja iežanai dárbbašit borralit. Ja go leat borralan, de sii fas johttájit ja vudjet seammálági go vuosttaš geardde gitta dasságo ollejit duoddarii. Ja buoiddes eallu lea olu gievrrat cuvket muohttaga, vaikko lea garasnai muohta. Muhto dat lea duoddaris goit seakkit muohta čoruin⁷, gos biegga bossu eret. Ja buoiddes eallu bivvá duoddariin, vaikko boahtá garra guoldunai. Muhto olbmuide lea bahát, go leat unnán muorat⁸, ja jos leat návddit. Muhto jos eai leat návddit ja lea guohtun duoddariin, de lea nu álki, ahte ii leat iežá go nohkkat ja borrat ja sirdilit ein veháš nuppi sadjái.

57Muhto go lea heajos giđđa, de vuosttaš váivi álgá jur dalle go giđđadálvve njázuda. De šaddá dakkár, ahte ii jođe sabet iige guotte sabeha, go lea dipman muohta nu ahte mannet sabehat jur muohttaga vuollái. Ja de lea nu lossat, ahte jur suonat boatkanit ja šaddet nu bakčasat, muhto ii leat dilli vuoinnjastahttit julggiid. Dalle lea boazu hui manni, go lea muohta soavlin. Dat lea nu váivi bohccui dalle guohtut, ja deinna dat lea nu manni. Ja go lea muđui dimis muohta dego čáhci – ja dalle juo lávejit biestit vuosttaš bohccuid. Ja go galbmo, de easka šaddet bohccot dego soajagat, dat ruhttet juohke guvlui, deinna go lea galbmon muohta dego jietnja. Ii leat biebmu ii mihkkege iežágo jekkiin bovdnaoaivvit, ja go galget dein oažžut biepmu, de lea hoahppu, guhte ollelii ovddimuš oažžut biepmu. Ja go dalle galgá doallat čoahkis, de ii leat dilli ii nohkkat iige borrat, dalle galgá čuožžut ja borrat, ja ii leat dilli nohkkat iežá go soappi vuostá čuožžut. Ja de šaddá⁹ viimmat dego livččui jierbmi seahkanan, iige sáhte borrat iige šat sáhte nohkkatge, ja muhtumin seahkana jierbmi, jos eai oaččo nohkkandili.

Čilgehus dasa, manne lea nu dilihisvuohta dalle sámiin, jos eai olbmot velá dovdda dainna čilgehusain, mii lea ovdalis muitaluvvon

Dalle álgá ná, ahte okta reainnida bohccuid, ja jos lea olu eallu, de galget olu reainnárat ja nuppit galget čuoigat birra. Muhto go lea heajos ealát, de eai jovssa muhtun bohccuid, ja muhtun bohccot mannet nuppi siidii. Dat doppe galget rátkit eret muhtumat, ja muhtumat ohcat ein deid bohccuid mat leat váili. Ja go ožžot čoahkkái eanas oasi, de fertejit johttát, vaikko eai veláge leat ožžon čoahkkái visot. De vuojehuvvo eallu goađi lusa, ja de álget váldit herggiid gitta eahkedis, ja de lea hui váivi oččodit herggiid daihe njorostallat. Go lea stuora eallu, de lea velá bahát; dat ruhttet hearggit nu ahte ii beasa¹ njoarostanmearrái. Ja dalle vihket nu olu go nagadit, ja nu bivastuvvet ahte fertejit rahpat ratti, vai biegga beassá čoaskudit rupmaša.

Ja muhtun olbmot leat olu heajubut njoarostit, ja deidda lea olu váivvit. Sii dávjá njoarostit nuppi bohcco, go ledje bivdime. Ja go 58lea dakkár ahte lea garas ja gievra, de lea hui olu váivi ja ádji. Ja muhtumat² ruhttet ja belket ja garrudit ja gilljot beatnagiinna nu ahte [bohccot] ruhttet dego livččui návdi oaguheame, ja dalle lávejit maiddá sorbmanit álddut ja reitot. Ja muhtun árgges hearggit ruhttet meahccái, ja dein lea stuora váivi oažžut fas ellui ruoktot, šaddá doarrádallat³ mángga vári badjel. Ja ii oaččo muhtumin ruoktot, vaikko lea doarrádallan mángga vári birra, ja lea ferten guođđit dohko. Ja go doppe lea boahtán ruoktot, de lea nu váiban ja goiku, ja de gale leat iežát njorostallan sutnjenai herggiid gitta, vai besset johttát. Ja nissoniidda lea leamaš dievas bargu gođiid gaikut ja gierresiid válmmasin dahkat. Ja de dál leat viimmat geargan johttát eret dan báikkis.

Ja go leat johtime, de lea okta váivi, go johttámuš dáhpáhuvvá ihkku; dalle lea galmmas, dalle goastá johtit. Beaivet ii goastta johtit, go lea juo giđđailbmi dakkár ahte ii goastta go muohta dipmá, ja deinna fertejit johtit ihkku. Ja nissoniidda lea váivi mánáiguin johtit, ii beasa dikšut mánáid nugo galggalii. Gal mánnáriebut gale šaddet bárgut, go šaddet veallahit goččaid nalde dassážiigo besset luoitalansadjái. De besset dikšut mánáid, ja álget goikadit biergasiid mat leat njuoskan jođidettiin, jos gávdno guohtunbáiki bohccuide.

Ja johtingeaidnu lea dakkár báikkiid, gos eai lean luottat, ja de leai muohta dakkár ahte guttii luovos bohccuid, muhto ii guoddán ráidduid daihe ráidoherggiid. Ja de leai hui bahá johtit, go hearggit álget geassit gierresiid, de čalget juolggit vulos. Ja gieres lea maiddá: goase guoddá, muhto ii riekta guotte. Vuosttaš gierresa guoddá ja nuppi, muhto de álget mánjit gierresat vuodjut muohttaga sisa, ja de eai hearggit nagat geassit. Go ovddimuš heargi⁴ gaikkiha, de nuppit daihe manjit hearggit dollejit, ja de ii naga vuosttašge heargi šat gaikut go nuppit dollet, deinna go eai nagat geassit, go muohta lea gassat ja bajildus dan muttot garas ahte bávččagahttá herggiid julggiid. Ja de lea goansta geassit ieš olmmoš veahkkin.

Ja deinna lágiin fertejuvvo johttojuvvot, vaikko lea lossat ja hearggit váibet ja heitet geassimis. Ja de fertejit guođđit muhtun gierresiid ja muhtumiid geassit ieža.

Ja go leat ollen veháš mátkái, gos leat veháš bievlabovnnat, de luoitalit herggiid vuoinnjastit, ja veháš oažžuma dihte biepmu. Muhto eai dat gale leat, dat biebmu, ieža go čáhppes⁵ bovnnat, main ii leat jeagil ii vehásge. Ii leat iežá go muorjedatnjasat ja das 59ii leat olu biebmoáhpu, muhto go lea nealgi bohccos, de borrá soahkerissiidnai, vaikko ii deinge leat biebmoáhpu. Ja go leat borran olbmot, de vulget viežžat deid gierresiid mat leat báhcán jođidettiin. Ja go deiguin leat boahtán, de vuojehuvvo fas eallu goađi lusa ja álget⁶ fas váldojuvvot hearggit. Ja dal leat hearggit velá árggibut, go leat oaidnán got lea bávččas ja lossat. Ja muhtun olbmot cábmet herggiid, dakkár hilbes olbmot, ja de easka heargeriebut ballet ja ruhttet dego heakkaheahtáhaš. Muhto dat hearggit, mat leat váiban, dat eai bala šahten, deinna go eai nagat ruohttat. Dat leat juo dan muttus, ahte jos lossa gierresa biddjojuvvo geassit, de jámesta nu fáhkkestaga, ahte ii háhppet čoavdit lávžži herggiid oaivvis.

Ja go lea dakkár nealgejahki, de dalle jápmet olu hearggit ja dalle ii leat dilli nohkkat, muhto johtit ovddosguvlui; nuppe vuoro viežžat deid gierresiid mat leat báhcán, ja geassit iežanai muhtun gierresiid. Ja gal dan oažžu árvidit, ahte dat lea nu ahkit ahte čirrot nisoveahka. Ja dál⁷ leat juo gohcán dan rájes go leat johttán dálveorohagain. Nohkkamuš ii leat stuorit go soappi vuostá čuožžut.

Ja go ollejit duoddarii, de lea gale veháš buoret guohtun. De duoddaris boahtá⁸ návdi, ja de ii lean duoddarisge⁹ velá vuoinnjastandilli. Ja dál lea juo vahkku gollan dakkár váivviin¹⁰, ja gal muhtumin gollet mánga vahkunai. Ja de muhtumat čalmmehuvvet, dat¹¹lávejit suddot čalmmit, álget golgat, ja lea dakkár váivi čalmmiin, ahte ii sáhte borrat iige nohkkat, ja muhtumat šaddet čalbmebealit ja olu čalbmevigagat. Sámiin leat olu dakkáraš, čalmmit, dat leat ruoksadat ja ruddot nu ahte eai oaččo rabas iđedis muđui go luvvadit čáziin dan meare ahte rahpasit.

Muhto eai muhtun sámit basa čalmmiid eai goasge. Ja dan dihte leat sámit nu čáhppadat, ja leat gal dan dihtenai čáhppadat go sii leat álo ilmmi ovddas. Álo galbma biegga boaldá ja beaivi ja suovvagoađi ja meahci dolat suovastuhttet, já deid sivaid dihte leat sámit nu čáhppadat. Gal sámit leat vielgadat, dakkár sámit, guđet orrot dálvet beahcevuvddiin, ja leat viššalat bassat čalmmiid ja gieđaid. Rupmaša sámit eai basa goasge, eaige biktasiid mat leat bohcconáhkis, ja dat adnojit vuosttaš liikkis guolggat sisaguvlui ja nubbi nalde, ja das leat fas olggos guolggat. Ja juolgesuojit leat maiddá leamaš bohcconáhkis: navilduvvon sisttis leat gorrojuvvon buvssat, maid atne geasset. Ja dálvet atne bohcconáhkis, guolggat siskkobealde. Muhto dat ii dohkke iežá náhkki go dat mii lea njuvvojuvvon geasset, goas lea borgenáhkki. Das lea aseheabbu guolga.

60Ja leat atnán gahpiriidnai bohcconáhkis. Muhto dan dihte eanemus, go golganreaissuin bistet gahpira – biekkat dolvot ja muhtumin fierrala dollii oađidettiin, ja jos lea muđui geassegahpir šaddan, go vulget bohccuid doarridit, ja de boahtá dálvi ja čoaskkis – de fertejit dahkat gahpira bohcconáhkis. Ja iežánai suojit dahkkojit meahcis: boazu njuvvojuvvo ollisin luddehaga, ja dan cogget nala dorkan, dalle go bohcco doarridanreaissus¹² misket náhkkebiktasat. Gal dan diehtá, gal bohcconáhkki navvala go njuoská ja ii beasa goikat. Ja dat šaddet nu guohccagatnai, go eai beasa goikat. Vaikko sámit leat goahtebáikkisnai, nu bivastathádja, ahte ii dat olmmoš geas ii leat iežastis dakkár hádja, ii son sáhte orrut su lahka. Ja go sámit velá bohtet stohpui lieggasii, de easka báidnet olles stobu, nu ahte das boahtá dávda. Ja dat leat velá muhtumat nu nuoskkit, ahte eai molsso duolva biktasiid eret go bohtet dáluide dahe čoakkánbáikkiide.

Muhto eai dat dahkko dat biktasat meahcis iežá go čakčat, go boazu luksa manná, ja dalle šaddet vuolgit doarridit bievlan ja ádjánit mánuid. Ja de boahtá dálvi ja muohta ja čoaskkis, de dalle dahkkojit dat biktasat mat leat ovdalis muitaluvvon. Muhto gápmagat leat adnon seammáládje go dálnai. Ja go áigi golai, de sámitnai álge oastit gággásiid ja láđđiid, ja álge dahkat dein buvssaid ja gávttiid ja gahpiriid ja liinniid. Dološ olbmot atne bohcconáhkiid liinni sajisnai. Ja atnet luhkaidnai dál gággásis, ja ovdal leat atnán dannai bohcconáhkis, ja dat lea bivval. Ja dološ olbmot leat atnán arvesuodjin sistemuottáid.

Boken er utgitt av Nasjonalbiblioteket

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.