Innleiing

Unge Alv sender ein vill ramn med bod til eit anna land for å fri på hans vegner til fru Asali. Ramnen får med seg gull og edle steinar som bevis på at han er den bodberaren han gjev seg ut for å vere. I løpet av samtalen med fru Asali går det fram at ramnen eigentleg er ein omskapt kongsson og at dei to brørne hans også er omskapte. Fru Asali sender ramnen attende med melding om at unge Alv gjerne kan kome med det gullforgylte skipet sitt og føre henne til sitt land. Dette gjer så unge Alv.

Det finst kring 20 oppskrifter av denne balladen, som elles berre er registrert på norsk, og som inneheld mange alderdomlege språkdrag. Den mest omfattande varianten fekk Sophus Bugge i 1864 av Guro Talleivsdotter Åsland (1789–1866) frå Mo. Guro Talleivsdotter kunne berre denne eine balladen, som Bugge skreiv opp då han budde på garden Åsland, der Guro hadde føderåd. Åsland låg ikkje så langt frå Bjønnemyr, der Jorunn Knutsdotter budde, og Bugge var oppteken i fleire dagar med å skrive opp balladane etter Jorunn (Jonsson & Solberg 2011: 555–556).

Då Bugge gav ut Gamle norske Folkeviser, tok han med fire forskjellige former av visa, under tittelen «Ravnen bere bo[d]». Bugge held visa for å vere svært gamal og merkeleg på fleire vis. Han reknar med som sikkert at noko må ha falle bort i tradisjonen, såleis må opphavleg den omskapte ramnen og brørne hans ha blitt forløyste (Bugge 1971: 53–60).

Nokre av variantane byrjar med ei stevliknande strofe, som også vart sungen som frittståande stev i telemarkstradisjonen:

Eg hev saa vóndt í hovdi me,
eg veit inkji kven dæ velle,
um eg legg alli saa augó ísama,
saa fær eg ‘kji svevnen helle
(Bugge [1858] 1971: 54–55).

Knut Liestøl har gjeve ut ei restituert form av balladen, med tittelen «Asaliborgji» (Norsk Folkedikting VI. Folkeviser I: 231–234).

Utsyn 40

Oppskrift A

TSB A 18: Asaliborg

Oppskrift: 1857 av Sophus Bugge etter Gunhild Jørundsdotter Dårelaupe, Lårdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge g, 170–173 (kladd)

Utan oppgjeven tittel.Tittel i reinskrifta: Asali

*

1. Eg heve så vóndt í hovue mitt,
eg veit ikkje kven dæ vell,
um eg legg aller så augo isameAlternativ lesemåte i reinskrifta: ihóp
så fær eg kje sova hell.

2. [Eg heve så vóndt í hovue mitt,]
eg [veit ikkje kven dæ] vávjast,Samlarkommentar i reinskrifta: Fvanskn. af savnar[?]
eg batt gullringjen i ravnekloi
å sendte’n av mæ ravnar.

3. Eg batt g[ullringjen i ravnekloi]
alt mæ dæ silkje dæ kvit
be ho vi’ løyse óto dine klóne
stolte jomfruga den ríke.

4. Ravnen sette sí fjørr i ver
så flaug han ivi hav,
han kvíler ‘kje notti hell jóse dagjen,
før han kom der ungan Asali va.

5. Ravnen sette seg på høgeloftsvala,
tok han te skaka vengjir
statt upp frúga Asaliborgji
eg æ’ deg ‘kje sendebo fengji.

6. Lengji hev eg i buri seti
å mangt så heve dæ hendt,
ælli heve ‹…›lle ^ungan Alven
bo’i mæ ravnanne sendt.

7. Lengje [hev eg i buri seti]
lengje så heve dæ vori,
alli heve ville ravnen
^sendebor‘iLesemåte i reinskrifta: sendebo te meg bori.

8. Han tók upp dei gulljakkunne
kasta i Asalis fang,
statt upp frúga Asaliborgji
ver ikkje belevand!

9. Gakk du deg på vollen ut,
der drengjinne draga te minne,
der sko’ du vera du villan ravnen
å drikke den ^blóe drøylen så stinne.

10. Gakk [du deg på vollen ut,]
[der drengjinne] dei ljóte døy,
d’æ ‘kje gange i høgelofte
å bele te vene møy.

11. Du tar inkje spotte meg,
um heve drúkkji bló,
me va dei triLesemåte i reinskrifta: tri dei samsyskjinni,
kons sjúkmori va ‘kje før go.

12. Den eine skapte hó i hare gråstein,
ligge han her så lågt,
kviler eg notti hell jose dagjen
så kviler eg deruppå.

13. Den andre skapte hó i lindarormen,
lågt neri grase å skríe,
meg skapte hó i ville ravnen
sendebo bera så víe.

14. Eg Hev Alve uti tanko si’
at han vi bele te møy,
så må han lata sitt orlogskipe
mæ raue gulle strøy.

15. [Hev Alve uti tanko si’]
[at han vi bele te] vív,
[så må han lata sitt orlogskipe]
[mæ raue gulle] strí.

16. Ravnen sette si fjør i ver,
så flaug han ivi hav,
han kviler ‘kje notti hell jose dagjen,
før han kom, der ungan Alven va?

*

Strofene er ikkje nummererte.

Reinskrift: NFS S. Bugge IV, 189–191.

Oppskrift B

TSB A 18: Asaliborg

Oppskrift: 1863 av Sophus Bugge etter Jorunn Knutsdotter Bjønnemyr, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge VIIIc, 397–399 (reinskrift med ukjend handskrift)

Oppgjeven tittel: Asaliborg

*

1. Lengje so hev eg mæ åró rótt
å maka so heve eg kjeipar
15^femtan kúir óRetta frå: ø honskó sliti,
so såre då gjeres mi’ greipar,

2.Lengje [so hev eg mæ åró] rótt,
te húe hev losna ó lóvó,
å endndå leng’je ette gjentó gjengje,
nó æ’ de ó adde vónó.

3. Å høyrer du de du vildan ravnAlternativ lesemåte: ravnen
hot eg talar te dé,
du skó degAlternativ lesemåte: ví dú deg uppå fremmindeAlternativ lesemåte: fremmanna landAlternativ lesemåte: landi
å beile^béle ti møyo frå mé.

4. Hossi kann eg uppå anna landAlternativ lesemåte: landi
å beileAlternativ lesemåte: béle te møyó fyr dé;
eg hev inkje anten Brev hell rónir
å bera ti møyó frå dé.

5. De va ungenOver ordet står: (saa skrevet) Alve,
han sete seg í ein stól:
Han nefte noAlternativ lesemåte: uppte nester han dei gullstykkje
innte mæ ravnekló,

6.Strofa er ikkje nummerert i manuskriptet. [Du bere ^dei te Asalillborgje
å kaste dei í hennas fang]
De va’ da den villan ravnen

7. han sete se’ vengjir te veirs
å fýke soAlternativ lesemåte: so fýke han ivi hav,
å han fauk nettar å ljóse dagar
å ingjó togné gav.
fyrr enAlternativ lesemåte: alt ti han kom utíAlternativ lesemåte: upp í højielóft
der Asalillborgje va’.

8. Dé va då den villdan ravnAlternativ lesemåte: ravnen
han kasta dei gullstykkje
útí Asallborgjes fang
å tak mæ frúva Asalillborgje
å ver ‘kje so bélevand.

9. Å lengje so hev eg í lofte legje
å mykje so heve de hendt
å alle so hev den villan ravnen
vore fyrre te meg sendt.

10. Heve’n de útí sinom sinni
at han ve’ (no) ti meg gange.
So måAlternativ lesemåte: lýt en lata si órlogsskip,
mæ rødegulle stande

11. Heve’n [de útí sinom sinni]
[at han ve’ (no) ti meg] frí
so lýt [en lata si órlogsskip,]
[mæ rødegulle] skríe,

12Over lina står: (dette Vers senere) HanAlternativ lesemåte: Alve tók upp dei gulljakkunne
dei hékk útí liljebånd,
då lyster frúva Asalillborgje
burtgjeva si hvíte hånd

13 Han [tók upp dei gulljakkunne]
[dei hékk] útí liljur ní
lyster ‘kje fr: A[salill]borgje
å rekkje meg håndi di.

14 De va’ no^då den vildan ravnen
han sete si vengjir ti veirs
å fýke han ivi hav,
å han fauk nettar å ljose dagar

15 å ingjo togne gav,
alt te han kom uppå órlogsskipi
der ungan Alve va.

16 De va’ då den vildan ravnen
han skjek’e noAlternativ lesemåte: då sine vengjir.
Sæl æ’ dú no ungan Alve
fyr sendebo dú hev fengji.

17 Hev dú no de útí dine sinn
at dú vi’ ti æ frí

18 so må dú [lata] ditt [órlogsskip,]
[mæ rødegulle] skríeI høgre marg står: + Han tók upp
Mellom linjene står: – gange – stande
Han tók upp
– gange – stande

19 Silkji å so skarlak
der blev ette joreAlternativ lesemåte: jorden breitt
å då blev frúva A[salill]borgje
ne at strånde leitt.

*

Reinskrift med ukjend handskrift med tillegg og rettingar av Sophus Bugge. Strofene er nummererte i manuskriptet.

Oppskrift C

TSB A 18: Asaliborg

Oppskrift: 1864 av Sophus Bugge etter Guro Talleivsdotter Åsland, Skafså, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge e, 151–158

Utan oppgjeven tittel.

*

1. Lengji heve eg mæ åró rótt
å maka heve eg kjeipa
15 húir í hanskanne sliti
so såre gjerest míne greipar.

2. Lengji heve eg mæ åró rótt
ti húe hev losna frå lóvó
endå lenge ette gjentunne sprungji
no æ de ó adde vónir.

3. Høyrer dú de dú vildan ravn’e
so talar eg ti deg
vi’ dú deg på eit anna land
å béleRetta frå: beile ti møyó fyr meg.

4. Hossi kan eg på anna landi
å béle ti møyó fyr deg
eg hev inkje anten bræv hell rónir
å gjeva møyó frå dreg.

5. Vi du de på anna landi
å béle ti møyó fyr meg
duRetta frå: so ska få bådi bræv å rónir
å gjeva der møyó frå meg.

6. De va no den vildan ravnen
han sette seg på ein stól
so stoke dei dei gullstykkje
næste pundeOver ordet står: (ikke) den ravnefló.

7. ravnen sete si vengjir i veiri
fauk han ivi hav
alt ti han kom uppå anna landi
der Asaliborgje va’

8. RamnenRetta frå: Ravnen settest i fremri stamnenRetta frå: stavnen
han rister å skjeke si’ vengjir
statt upp frúva Asaliborgji
leike mæ kåte drengjir.

9. Gakk dú deg útå vollunne
der drengjinne lyt’e døy
å gakk kji pí høieloft
å béle ti so vén ei møy.

10. Gakk [dú deg útå] vollunne
der dr[engjinne] læte lív
[å gakk kji pí høie]loft
[å béle ti so] vént eit vív.

11. Dú tar ikkji fru Asali
spotte meg um eg heve drukkji bló
trí so våre me follogje
vónde æ’ alli gó.

12. Tri so våre me kóngens sønir
å alle våre me fríe
den eine blei skapt í ein franaorm’e
han skríe der nérí líe.

13. Den are blei skapt í ein fjørugstein’eFør ordet står: (uforkl.)
han ligg’e so júpt í ein dal
anten eg fýke nettar hell ljósan dagar
so kvíler eg meg deruppå.

14. Han tók upp dei gullstykkje
å kasta í Asalis fang
tak mæ frúva Asaliborgje
å ver ‘kji so bélevand.

15. Hev ‘en de í sinom segniRetta frå: segti
at han ví ti meg gange
so let han ^då sitt órlogsskip
mæ rødegulli stande.

16. Hev han [de í sinom] segni
[at han ví ti meg] frí,
so lét [han då sitt orlogsskip]
[mæ rødegulli] skríe.

17. Ramnen sette si vengjer i veiri
fauk en ive hav
han fouk nettar å ljósan dagar
ingjó togneOver ordet står: (kvile) gav

18. [han fouk nettar å ljosan dagar]
[ingjó togne gav]
fyrr en kom på anna landi
der ungan Alv ‘e va’.

19. Ramnen settest í fremri stavnen
rister å skjeke si vengjer
sæle æ dú ungan Alve
fyr sendebo dú hev fengji.

20. Heve du de í dinom segni
at dú vi tí ‘a gange
so let dú ditt ó[rlogsskip]
[mæ rødegulli] stande.

21. [Heve du de í dinom segni]
[at dú vi tí ‘a] frí
[so let dú ditt órlogsskip]
[mæ rødegulli] skríe.

22. Den va årlig um morgóen
sóle ho skineOver ordet står: (aab.) på tindi,
då ríse ungan Alve upp
å legge på forgylte grimur.

23. De [va årlig um] morgóen
sóle hó skjeinOver ordet står: (uvist) í dale
so^då [ríse ungan Alve upp]
[å] legge [på forgylte] salar.

24. De va han ungan Alve
han kjeme seg ríand í går
de va’ hennes sæle fair
han úti fyr hånom står.

25. Høyr dú de du u[ngan] A[lve]
gakk deg í stoga inn
mæ eg gjenge upp í høieloft
å vekkjer upp dótte mi.

26. Høyrer du frúva Asaliborgje
no heve dú sovi lengje
statt no upp å vakre deg
å leike mæ kåte drengjer.

27. De va frúva A[sali]borgje
ho slær^maka på horpestrengjir
hossi líkar dú nå min sæla fair
gjestinne heve dú fengji.

28. Der æ móró i lofti vera
der brúrinne klæer seg ínní
dei turve ikkje ljósi bera
de lýser av plómekinni.

29. Silkji å skarlaken
blei ette svalinne breidde
so blei frúva A[sali]borgje
inní stoga leidd’e.

30. De va frúva A[sali]borgje
inní ígjænom dynne steig
de va han ungan Alve
ó stólen ímót æ reis.

31. So tek en upp dei gulljakkur
dei hékk útí liljúr fem,
høyr dú frúva A[sali]borgje
rekk meg hånde den.

32. Han [tek upp dei gull]jakkur
[dei hékk útí liljúr] ní
høyrer [dú frúva Asaliborgje]
[rekk meg] hånde hít.

33. Han [tek upp dei gulljakkur]
[dei hékk útí] liljebånd,
då lyster frúva A[sali]borgje
gjev (a) burt si kvíte hånd.

34. Silkji å skarlak
bleivEtter ordet står noko uleseleg i parentesar ette jóre breidde
so bleiv frúva A[sali]borgje
neat strånde leidd’e.

35. Der æ móró på strånde vera
der brúrinne blí leidde ti lande,
bukkebeinenRetta frå: bukkebeluen å elvesteinen
dei spila på kvíte sanden.

*

Strofene er ikkje nummererte i manuskriptet.

Oppskrift D

TSB A 18: Asaliborg

Oppskrift: 1906 av Rikard Berge etter Hæge Tormodsdotter Porsmyr, Kviteseid, Telemark.

Orig. ms.: TGM R. Berge CXLVI, 19–21

Oppgjeven tittel: Ravnen bere bod.

*

1. Hillebjør site ve^fe gluggje
– onder lide –
so ser ‘o ravnens skuggje.
– Sò vel tòr Hilebrand bie –

2. Høyrer du ravnen der du flyg,
du bere meg bòi te neste by.

3. Du bere meg bòi te bro’ min fram,
eg gjeva skò deg mitt røde gullband.

4. Hòt skò eg mæ ditt r[øde] g[ullband]
Eg heve klo men ìngjo haand.

5. So gjev eg deg livver aa longer
utav ‘n Tarkjell onge.

6. Men hòse skò eg mæ den bòi bli snodd,
naar eg kjeme fram, so bli eg kje trudd.

7. H[illebjør] fann paa raai go,
ho la’e gullringjen i ravneklo.

8. Ravnen han kaam fljugans i gaar,
aa ingjen ute fòr haanom staar.

9. R[avnen] flaug i stògo inn,
han passa sò væl paa den røde gullring.

10. Her site du Hilebrand drikke mjø aa vin
aa bondi sit Hilebjør, søsteren din.

11. Hòke tore den bòi bera,
hell hòken tòre den gjerningji gjera.

12. Ravnen tòre den bòi bera,
aa Tarkjell tore den gjeringji gjera.

13. H[ilebrand] blei sò ille mæ or
han blikna som bast aa svartna som jor.

14. H[ilebrand] sala ut gangaren rau,
sò rei ‘an sò fort som ravnen floug.

15. H[ilebrand] han kaam rians i gaar,
T[arkjell] ute fòr haanom staar.

16. Høyrer du Tarkj[ell] stallbror min
hósse liver Hilebj[ør]Retta frå: Ingilill(?) søsteren min?

17. H[ilebjør] liver som ei aano go brur
ho sit i høieloft aa vev i skruv.

18. Reís naa du deg àt stùgo inn,
eg hentar inn H[ilebjør] søsteren din.

19. Nei eg vi ikkje i stògo inn,
førr eg hev tala mæ søsteren min.

20. Hilebrann gjekk etter stette
aa T[arkjell] han gjekk derette.

21. Han banka – fingane smaa,
statt upp H. skrei lòkunn –

22. Hósse kan eg – ifraa
Bakbonden æ min hendar, aa bòltane paa.

23. Høyrer du T[arkjell] hòss æ de fatt,
hóss heve de seg du mi syster batt?

24. De va kje ondrans eg hennar batt
ho konn’ aller seia meg ore sant.

25. Du batt meg ikkje fe lygni mi,
men du batt meg for Astri, frilla di.

26. Kvòr den gaang me sill’ hava mat,
A[stri] di frilla du tukka deg àt.

27. Naar at me te kjørkje sill’ gaa,
A[stri] fekk kjøyre, men eg maatte gaa.

28. Hilebrann tok te sin raske fot,
han spente dynni i naglemot.

29. Aa daa at ‘n kaamm i lòfte inn,
sò løyste han bandi av søsteren sin.

30. Só tok ‘n daa sitt gamle sve^ær, / só hóggje ‘n onge T i hæl.
/ hoggje han i stykkjine smaa.

31. Só kasta ‘n livr aa longur
ut te han ravnen onge.

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Om Naturmytiske balladar

Naturmytiske balladar handlar om mennesket i møte med overnaturlege makter.

I folketrua fanst maktene alle stader, i sjø, vatn og elvar, i utmark, skog og fjell. Maktene var farlege, ikkje minst fordi dei kunne skape seg om og kverve synet på menneske. Då stod huldra, nøkken eller bergekongen framfor mennesket som den vakraste ungjenta eller den sprekaste ungguten.

Møtet med naturmaktene endar ikkje sjeldan tragisk, med fortaping av sjel og kropp; men det kan også ende på lukkeleg vis, slik at mennesket blir forløyst, ved eiga kraft eller ved andres.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook