I

5Heilt frå Håkon vart åleine, i alle dei år, hadde tanken på vesle Hallvard komme og gått gjenom han som ein styng. Ofte var det ikkje ein tanke, berre angsten for ein tanke. For ein far tør ikkje tenke på den morlause gutungen sin, kva skal ein gjera med ein 8-åring som er så frammand for ein?

Slik kom det til han i kveld òg, han undrast på kor ungen heldt til, om der var nokon som såg etter han; så tenkte han ikkje meir på det, det var berre som når skjelven tek eit lauvtre i lia ein vindstill kveld, det var ingen ting.

Det var no òg så makelaust til kveld: ein kom beint utor langvarige regnvêre og mørkre, utor trevekes trollvêr og ut i dette lyse, ein kunde bli ståande og seie sommarkveld med seg sjøl. Ein kunde plystre. Just dette var det som mana otten fram. Vêre kan bli så vakkert at ein ottast for storm. Tale, mor hans, hadde gått og sagt med styggvêre stod på: – Takk gu’ for det her vêre, de. Utan slikt fanns her ikkje godvêr. Evig godvêr er umulig ting, pla ho seie, har de 6levd i evig lykke nokon gong? Og det var no så. Men ho sa mangt i det siste, ho var gammal no.

Elles gav han det liten ans no for tida, både vakkert vêr og anna vêr, her var så mange andre ting å tenke på. Det hadde seg slik, etter at Johannes kom heim. Det var tre år no sia, og dei hadde fare som ein godvêrs-sus i skogen. Før den tid var der ei grå natt med år, og dei stod still, slik natta gjer det somtid.

Det var ikkje ofte han kom i hug dei åra. Han mintes berre at Johannes kom heim og reiv han ut or dem, kom og flytta han så handfritt ut or einsemda og sømnen og midt fram i dagen. Og enno var det like rart at Johannes var her, at han var kommen og ikkje hadde fare sin veg. Han hadde komme her og synt bror sin at han var ein furtar. Ein livsfurtar, visst det er noko ein kan kalle slik. Håkon måtte undrast, når han såg det, enno òg: Var det slik eg var? Ja vel, slik var du. Det var inga skam å minnast det og tilstå det, for menneske skal ein ha vore på både det eine og det andre vise, og der til var det overstått no og langt attanfor.

Johannes ja. No heldt dei på og greidde inn nygarna hans, storgarna. Johannes den halvgalningen hadde fare i veg og rådd til fullt sildgarnbruk, det var på hengande håret han ikkje rådde seg skjøyte i same renne. Han sa det med han der dei stod:

7– Store ting at du ikkje kom brytande heim med eit tomastra skjøytefarty; når du kom med slikt garnbruk.

– Det var det som var dumt. Johannes svara rolig og såg rolig på han. Så vak han til, og spytta: – Du snakkar om farty som du har vett til du, mølnbrukaren. For spørsmåle er, om her finns skikkelig maskine, motor, å sette i farkosten. Eg har set slik maskine eg, kan eg helse deg med; eg vil vita kva eg gjer. Hastar ikkje, storbror, gi deg tida og tål du.

Slik var han, 3 år eldre enn Håkon, og berre gutungen enda, berre gleda og gapen.

Der står han og greier inn øvretelna på garne, han gjer det omframt fint i frå seg, for dette er nygarna hans, skal ein komma i hug, dei har vore i sjøen berre to netter før; no fer han opp i nauste og kjem ned att med ei ovbør med dubbel, gut styrke han kor sterk han vil vera! – Dyktig gut, let Håkon, rettelig òg! Deg må det bli kar tå når du blir stor. – Jaha, svarar han, når eg blir stor da blir du liten du. Om du fiskar deg aldri så rik på laks.

Håkon tagde litt. – Ja, det er denne forharmelige laksen. Han skulde ikkje ha vore, ein burde ha landsforjaga han.

– Ja du trur eg avunner deg laksfortenesta du, at eg avunner deg heile garen. Eg veit det. – Eg veit det i alle fall. Du har sagt det så pass ofte.

8– Der lyg du, Håkon!

Johannes hadde vorte raudlett og såg kvas topp, ein såra bror. Så det var da sant nok. Det gjorde så pass vondt, at Håkon måtte minnast den tida da han tenkte på å rømme i frå alt her heime og slå seg ned vest i havskjæra; det er så ein kan bli strøypt somtid. Han kunde hive og fara i morgo den dag, Johannes burde sitte her med odelsretten sin og heile stasen, ein måtte kunne fiske laks der ute òg, der laksen kjem inn frå have.

Han slo det frå seg og gjorde seg like sint som broren:

– Ti still når du snakkar med meg, har eg sagt! Men det var det eg vilde seie deg, at kor mykje er klokka no?

– Sjå på di eige klokke, det har du da vel råd til?

Men Johannes såg på klokka. Ho var sju. Ho var vel ikkje meir nei. Det var høge dagen enno, sola stod over haugane vestpå og sa det av all si makt.

Og der stod Johannes og var snild gut att og smått skjemdest. Håkon hadde hørt seie at Johannes skulde vera lik faren. Det var umulig å få til. Han likna ikkje nokon, berre seg sjøl. Og slett ikkje faren. Andlete var breit, og nasen stod stutt og sterk fram i vêre, og auga dei var blå, – dem måtte han ha frå morfolke deira; så hadde han mørkt krulla hår, langt ansles enn faren sitt. Kanskje det var i måle dei 9drog kjensel på faren? Der var visst eit slag likskap. For der var mykje til makt i det når han vilde einkvart, folk kunde bli huga på å føye han i same kva det var. Ja eller så sette seg opp mot han og seie tvert nei. Ein tverpligg og ein snild gut, ein såg det berre han strauk seg med trøye-erme oppover panna og håre: når ein er barn på den måten, da er ein eit godt barn. Ikkje Amerika ein gong, ikkje Kanada og ikkje Argentina hat bite på han, han er Johannes den same i andlete og all sjæla inngjenom, berre eit par ord eller nokre små fakter kom han heim med. Ja og så pengane, det forstår seg no; og hugen til å få einkvart i stand for bror sin.

Så, no er dei ferdige med garna. – Og klokka ho står der ved sjutale, kjenner eg, sa Håkon. Og før ho er 9 kan vi ikkje ro ut, så blankt det er i kveld. Dei skulde på drivfjorden.

Johannes ser utover. Fjorden ligg blank som fjellvatne, det vesle dei ser av han, under kveldsola og store kveldstille skyer. Ikkje på trevekes tid har dei set han så blank.

– Ja, han var meg utrivelig, seier Johannes. Vi får ta oss eit par timar og eta til kvelds i.

– Der kjem for resten ‘n værfar din, forteler Håkon.

Johannes ser fort i kring seg, og ser mannen kjem stigen frammed stranda, stav i hand og hatten bak i nakken, den andre handa bak på ryggen, ein storvoren og før mann og truverdig i gonglage. 10Ja da, det var værfaren hans, skulde bli, Periander Henningstad. Vidt i kring heitte han berre Periander, det kunde vera namn nok det.

Han stana først. Så helsa han god kveld. Han hadde god tid, han forhasta seg aldri med nokon ting, ikkje ein gong med å seie farvel. Han såg på nygarna hans Johannes; han såg bortover til mølnbruke fleire gonger; det var ikkje likt til han hadde for god tru om enten det eine eller det andre. Det var kanskje berre augelage hans som var slik.

Det er vel så, sa han. At ein lyt drive seg. Og våge litegrand.

Kva var det han glåmte etter, undrast Håkon. Stod han og vêra galenskap og undergang?

Periander var mektigaste mannen i bygda no. Han var kanskje like sterk åleine som dei andre til samen. I alle fall var han den som sat best i det, særlig sia han arva bror sin. Håkon vart lystig kvar gong han såg Periander og mintes den arven, for broren levde enno og kom til å leva ein liten mannsalder til. Jon heitte han, og vart kalla Kujon, han hadde vore krøterhandlar all sin dag; han skulde ha gnudd seg i hop ei meisbør med pengar. No sat han som ein legdslem hoss Periander, hadde late han ta over all middelen sin og sat der så til freds som han hadde snytt bror sin på ei ku. Det var det, at mest all ting vart slik som Periander ønska seg det. 11Nett no kneip det litt for han, der var ei storsak for bygda han arbeidde med, det hadde vore hjartesaka hans i lenger tid, og dess utan stod han på dørstokken til lensmannskontore, kunde dei seie, for gamlelensmannen hadde slutta, og Periander ønska seg romme hans.

Han stod og ønska det no òg. Andsvare la han på Håkon, i fall det ikkje gjekk som det burde gå. – Og kva skal eg gjera, anna enn å hjelpe han? tenkte Håkon. Eg som vil ha bror min gift med dotra hans og pengane? Periander hadde til med gjort dem meir enn ei beine, den tida dei sette opp det nye kvennhuse, han hadde vore ein god mann å gå til. Og der til så sette han Håkon høgare enn nokon annan mann gjorde. Håkon tykte han vilde rømme bygda den dagen han ikkje hadde Periander til ven. Det var slik.

Gubben tykte visst så ymse om Johannes. Men der vart han heller ikkje så hardt spurt, for dotra hans var einaste barn på garen og morlaus der til, ho spurte seg sjøl.

Periander sa ikkje mange orda. Han tenkte berre på sitt, og det tala han ikkje om i kveld. Han bad Håkon sjå vest til Henningstad laurdagskvelden, så dei fekk prate eit grand politikk, der kom gjerne nokre fleir òg, av mindretale i herredsstyre; – vi finn alltid på einkvart fark å fara med, smålo han og var svært brydd. Eg lit på deg, Håkon.

Håkon lova å komma. Periander laga seg til å gå.

12– Ja, de driv dykk, de karar, sa han i den vanlige tvilande tonen sin. Ja ha san.

– Vi? sa Johannes. Vi har ikkje teke til enno.

– Men rettno spåkar det for at det ber til, let Håkon.

Undringa fór gjenom dem båe to, no da det var sagt, for dette var da sant? Elles pla dei ta det på denne måten med Periander, dei skræmte han med gapsnakk om dei så var ute og bad om hjelp. Han hadde alt vent seg til dem.

– Ja lat no det vera godt. Han fresta å smile, og da endelig var han opp til hatten med handa, og sa farvel og gjekk, – staven i eine handa, og den andre bak på ryggen.

Håkon såg på Johannes og hadde det godt: – Du ser meg ut som du har fått ein værfar for mykje du?

– Du kan få han visst du treng han. Det er du som har skaffa meg han.

– Au, er det slik det har gått med deg. Det må vera tung lagna det?

– Korles har det gått med deg, tru, mumla Johannes og kaldsmilte til sides.

Slik var deira måte å vera forlikt på. Så lite kunde den eine vera den andre for utan, at det vilde vera usømmelig om dei ikkje garva einannan så godt dei kunde, så det sveid lite grand. Håkon tykte elles det sveid nok denne gongen. – Rettno spør han etter kjerringa mi,mi,] rettet fra: mi„ ottast 13han. Han spør gjerne om ho ikkje er ferdig på tukthuse snart. Ho er uttent der, ban, for år og dag sia; ho kjem ikkje hit for det.

– Han kjem her og står, denne Periander, sa han. Står og ser på stelle vårt. Det er visst snildt mot oss at han ikkje seier noko.

– Lat han stå.stå.] rettet fra: stå Og lat han sjå. Det har slik ein værfar godt av. Johannes flytta båten lenger ut, så han ikkje vart ståande om sjøen fall.

– Eg må for resten gi han rett i det han arbeider for, sa Håkon.

– Gjer så du. Han lit på deg, fortalde han.

Dei vilde til å gå oppover og få seg mat. Men først står dei litt og likar seg. Det er reint ei ovmette med godvêr og sol i lufta. Skyene står over sjøen og over fjella, dei minner om kirka ein høgtidsdag, slik ein såg henne ein gong med ein var barn. Dei må ha stått der så lenge fjella stod, i same smilande blinda. Nå ja, lat dem stå, og lat verda gå, – berre dei vilde dra seg samen litt til natta, så kanskje silda kom i vage att; der var nok av henne, det synte ho her i førre veka.

– He! kjem her enno meir? seier Johannes og ser oppover. – Halvmågen vår, mumlar han.

Morten kjem sendande nedetter sjøvegen, sjøl veit kor han har vore.

– Fysj, no minns eg draumen min frå i natt, sa Johannes. Eg såg ein dau kobbe på eit skjær, og ho Lea fresta å få liv i han att, men nei, han var for dau.

14– Du er rettelig ein diktar når du søv, flirte Håkon. Du burde sova meir enn du gjer.

Håkon sa det for di han fraus, han snudde seg frå dumheita, slik ein snur seg frå rettferda somtid, det må til! Han drømte meir enn nok om dauingar sjøl-seg, om far sin og andre hyggelige ting, han tykte han var ei ufyse på jorda. Men låtten i han svara straks Johannes lo. Det var no slik, at det var Johannes som hadde funne fram gleda i han. – Huff, er han så feit! humrar Johannes og ser på Morten. Og feit er Morten, det kan ikkje nektast.

Johannes er lykkelig uvitande. God som dumheita, og vond som den. Han smiler mildt og nærskyld til bror sin. Ja visst er dei brør ja, i både likt og ulikt – «og noget fortrin fremfor dyret har mennesket ikke», hørte han nokonstads i frå, det måtte vera mor hans som las det for seg sjøl.

Morten helsar i god tid, slik du gjer det når du har annt om. – Han skulde vel heim og hurve inn garna han òg? – Pø! det hadde kjerringa gjort, let han, vi ligg på drivfjorden kvar einaste folkvêrsnatt; her etter kan vi like snart ligge der som heime, forteler ho.

Han skulde over sunde her, småfæringen hans låg like ved, men han vart ståande og trø og plagast med einkvart.

– Nei det var denne gutungen din, sa han endelig.

Håkon såg opp, mest som han bad for seg

15– Ja nei, han var berre i hagen på Myra og stal bær, no da eg kom og skulde heim, det var han og denne Ellida-guten. Men ligg de her og stel bær, sa eg. Nei vi sitt, svara han, beint opp i auga på meg. Den andre gutfarken luska vekk, men Hallvard han sat. Men enn om dei kom på deg no, – om han far din får vita det? sa eg. Men det får han ikkje, sa han. For resten er eg mett no, let han, og så smaug han ut og fór sin veg, han og den andre knekten.

– Ja nei eg tykte eg måtte fortele deg det, sa han, da Håkon tagde.

– Du skal ha takk for det, Morten, tok Johannes frami. Du har vore tru over lite, eg vil sette deg over mykje; vi skal banke opp ein gutunge kvar, du kan lite på det blir gjort.

Håkon sa ikkje noko. Og Morten tok seg på tak og fór.

Johannes snakka om einkvart, men Håkon hørte det ikkje. Han stod mo åleine ein augeblink eller to. Da fór angsten for Hallvard gjenom han, einaste pina han hadde kjent på lang tid no; så manna han seg opp og vart sint. Han var dømt til å tukte krypen.

– Men det er den andre skarven si skyld! seier han høgt og hardt.

Johannes svara ja til det, utan å tenke ein tanke på det, han kom i hug båten han og rettleidde litt med den i gjen. Der etter gjekk dei oppover og heim.

16Da karane var oppved husa heime, såg dei gutpåkane kom slengande til gars nedetter sommarfjøsvegen, dei lest ha vore i marka etter kyrne. Håkon stana og bia opp dem. Johannes såg han stå der som ein syndar sjølseg, det blir visst han som får tukt, tenkte han. Guten hennes Ellida gav seg bakom da dei nærma seg, men Hallvard gjekk beint mot faren, han ikkje så mykje som blunka for auga hans.

Hallvard var lyslett, og ein velskapt gutnabbe, ikkje særlig stor etter alderen, men utrulig vaksen i augelage.

– Du ser eg veit det, sa Håkon.

Hallvard stana og såg på han, stod og la merke til eitt eller anna ved faren. Båe to tagde eit tak. Da seier Hallvard og ser far sin i auga med ein rar liten smil:

– Eg kunde lova at eg ikkje gjorde det oftare, veit du.

Faren vart raudlett smått om senn, og sia bleikna han litt med kvart. Det drog visst opp til vondt vêr no, trudde guten. Så, no sette far auga i han for ålvor.

Håkon vilde seie, at no blir du med ned på Myra, så tilstår du, og så bed du vakkert for deg, men han fekk ikkje orda fram. Han stod på sprange og vilde ta etter han for alle gongene, men einkvart var bakpå han og heldt han att. Slik var det støtt når han skulde tukte gutungen, han vart ståande som ein fåne. Kan ein mannsskapning 17stå meir opprådd enn eg gjer no? undrast han. Han kunde ha flirt, slik i nøda var han.

– Men du er da ikkje emna til tjyv like vel? sa han endelig.

Guten såg opp som snarast. Ein kunde tru der var eit trugsmål i auga hans.

– Eg lit på du vil bli folk, Hallvard.

Håkon sa det med ein sukk. Der etter såg han på Ellida-guten, vârskudde liksom at han vilde snakke med han ein annan gong. Men den kroppen stod berre og såg ned og grov i sanden med skotåa. Håkon snudde seg frå dem og gjekk inn. Dei kom luskande etter.

Ellida-guten og mor hans hadde vore på Stavsund heilt sia den gongen –

Håkon snakka til Ellida før han reiste ut på sjøen, og fortalde kva han hadde hørt om gutungane deira.

– Eg hører det der ja, sa ho. Han Johannes fortalde det.

Ho såg ikkje opp med ho sa det. Ho var ventelig så for glad i denne gutfarken sin. Jaså, tenkte Håkon. Har ‘n Johannes alt fortalt henne det?

Han fekk henne ikkje til å sjå opp før han hadde stått og set på henne ei god stund; ho møtte auga hans som snarast, vart eit grand raudlett, og bøyde seg over arbeide sitt. Slik var det gjernast når dei var toeina ei blink.

18Det var like stilt i kring dem kvar gong dei stod slik. Han syntes ho hadde venta på han heile tida, ein seks-sju lange år. Dei hadde venta det båe to, at ein gong måtte nokon ting skje eller bli sagt, det kunde ikkje ansles gå. Ho var visst villig til å vente på han all sin dag, liksom det var det einaste ho var til for. I kveld kom det for han at ho skulde ikkje vente stort lenger, kvifor skulde han gjera seg til dyrplagar? – og så hadde han kjent kjølda av den gamle einsemda, dette frå før, frå den tida, det var her i kring han da han stod og såg på Hallvard. Så du er seld no Ellida, sa han med seg sjøl, vent ein dag eller to. Her hadde ho gått som husmor og som taus i alle dei dagar og år.

Ellida gjekk ut, det var visst ei gryte ho fór med. Han stod att og smilte etter henne. Han såg henne bedre no ho var borte, så ung og rak, med det store svarte håre. Ho visste folk såg ned på henne for denne gutungen, derfor bar ho hovudet så høgt og såg så fritt på ein; auga var gråbrune, og dei var milde og trufaste så dei rørte ved ein, dei gjorde andlete vakkert, dei gjorde henne til mor og til unge dumme gjentungen. Ja ja ja, Ellida!

Ho kom ikkje inn att. Og no måtte han ha seg ned til sjøen, elles rodde vel Johannes ut åleine. Utom døra møtte han mor si, ho kom frå sommarfjøse, og gutungane var med og bar spanna for henne; så snilde var dei i kveld.

19Ho såg på Håkon og undra seg, kva var det som vanta no tru, han såg ut som han var skambiten, gut-trasen?

Ho undrast på ymse ting med ho vaska opp mjølkekjørela og seinare utover kvelden. Ho undrast enda på om Håkon kom i hug at han hadde sendt kona si på straff. Kunde ein arming som han vera så lykkelig som han var lystig til?

Dei hadde gjort han til ein storing etter den tida. Ja da, den vart vâr han, og den vart vâr han, dei tykte vondt om han, og dei heldt med han, Periander hadde gjerne gitt han dotter si, gullbarne sitt, jøss ja kar. Og enda tykte dei Ragnhild òg hadde gjort det som rett var, kunde ikkje anna synast nei; men lel så heldt dei med Håkon da han jaga henne.

Og rett og bra nok var det, Tale kunde ikkje seie anna, ho som var mor hans. Elles var ein vel på rettaste vegen når ein ikkje undra seg over nokon ting. Slik det ventelig var meininga ovanfrå; og den meininga var god.

*

Det var hilderstilla enno da dei rodde ut. Lea og Morten rodde straks føre dem. Lea tok i hardt, det var ikkje meininga hennes dei to gutungane skulde få ro framom henne, – to halvbrør kunde ikkje bli meir enn ein bror, etter hennes rekning. Dei skjønna henne og tok det tålig. Der kom båt og annan ut frå dei andre vågane òg. På andre sida fjorden sågs ein skog 20med master, notbruk og saltarfarty låg der og venta på silda. Gjorde ho innsig så vart det ålvor, ho hadde synt seg reint ofselig utpå fjorden eit par gonger. Lea fortalde ho hadde set sild så ho gret, eine natta.

Skyene hadde sige samen, utan nokon ansa at dei rørte seg. Fuglen låg som ei bru ein staden, og der i nærheita såg dei til å få sette garnlenkene sine, eit høvelig stykke frå kvarandre.

Så låg dei og dreiv. Håkon og Johannes tagde no, dei god-tagde, tykte Håkon. Elles tenkte han på ymse ting, og det gjorde dei ventelig borti dei andre båtane òg. Best han sat måtte han undrast på kva Lea og Morten tala seg i millom, dei kunde da ikkje halde ut med å tie samen? Der med såg han mor si, ho kunde liksom aldri gi han fred. Nei nei, det var no så det; den eine er slik og den andre slik. Ho får beint halde meg for det ho vil, avgjorde han.

Det gråna i lufta over sjø og land. Trøytten seig inn på ein, sømnen og blankstilla var eitt og det same, ein laut rette seg opp gong for gong, skulde ein ikkje duppe. Det eine etter det andre kom svevande for ein.

Da såg Håkon for seg kjæresten til Johannes, Borgny Henningstad. Ho såg beint på han; så gleid ho bort, men så var ho der att. Auga hennes var litt for store og låg litt for langt frå einannan, men dei var fulle av liv og moro, og dei var kloke, dei sa at dei visste alt det han visste 21og mykje meir, han skulde berre ha visst! men dei var gode like vel. Ein fekk kalle det slik. Elles: ei gjente burde ikkje ha så brei panne, og ikkje vera fullt så klok, da likte ikkje han henne. Nei, da var Ellida eit menneske å halde seg til.

Billete dimdest og vart borte.

Men eg er glad, tenkte han, at det går i lås med henne og Johannes, enda så ovmodig ho er. Ho kjem til å styre han og skape han til, det er gjerne derfor han ikkje er så blindhuga på å gifte seg? Ja men ein gullfisk er ho, morsarven hennes er stor, og farsarven blir ti gonger større gud – veit om vi ikkje har bygd oss til fant med dette mølnbruke! For stort, for stort, både det og saga, han tykte han såg det no først, – og kvifor vil Johannes aldri ut med kor mange pengar han har?

Johannes tok nokre tak med årane, strekte på lenka og song ein stubb.

Så sovna da ikkje han, tenkte Håkon. Ellida, sa han med seg sjøl. Ja. Ein kvelden da dei andre hadde lagt seg, møtte han henne i stua, ho kom og skulde gå på lofte. Døra til kammerse hans stod oppe, han vart kaldt forundra da han såg det. Dei kom frå kvar sin kant og møttes, og da la han armen over aksla hennes og stana henne. Da vart ho forandra i andlete, det var visst lite om å gjera at ho ikkje svimra. Det kom til han som ei lykke frå ei anna verd, at dette 22var ulovlig gjerning, for han, det var synd. Just det var det han hadde stunda i mot, han vilde rømme og glømme, – det var år og dag no sia den stunda. Men enno var ho like levande. Ja, og da ropa Hallvard frå lofte, han vilde ha vatn.

Den stunda kom ikkje att. Ho hadde ikkje komme enno nei. Lat henne vera i vente.

Karane var åt og duppa tak for tak. Timane gjekk.

Da kjølte det vestanfrå. Ikkje lenge etter var vestavinden der, og han var tålig frisk, og da dei såg opp, vart dei vâr at skya låg i sige innover, ei veldig tyngd med grå sky. Det vart å sette seg i årane og strekke på lenka. Sia friskna han meir og meir, han vilde visst kjøre dem ned på oddane i le. Nokre regndropar kom og snerde om andlete, så la vinden ein ny tott i makta si.

– Han er for ung, sa Johannes, han ryk i for kvast.

– Han folkar seg vel til, når han ser kven han har for seg, trudde Håkon.

Litt etter såg Johannes i kring seg og sa:

– Vi tek opp garna og karar oss i land, så steiker vi dei sildene vi har fått.

Ikkje før var det sagt, så kom silda. Dei visste ikkje for vel om dei såg henne eller drømte henne, men ho var der så det brunte og det blinka i sjøen, så det braut kring båten, og dubla på garnlenka sokk som stein, ein kunde tru båten 23fór etter. Kva som jaga henne kunde dei ikkje sjå eller skjønna, det var einkvart utrivelig.

– Berre ho ikkje kjem inn i båten til oss, lo Johannes.

– Ja vâr deg du som er redd, svara Håkon.

Johannes tok til og hala i lenka. Ho stod som ein ovdiger sølvstokk nedgjenom sjøen. Ikkje to mann, ikkje ti kunde ha drege henne opp. Båten stod stygt på atterenden.

Johannes såg rådvill i kring seg. Vestavindsstormen frøste kvitt mot han, himmelen vart sopa rein, han renskar han med rokk, fór det gjenom dem. Håkon rodde på spreng. Da Johannes såg ut att, var ikkje silda å sjå. Han såg eit sølvkvitt berg som sokk i kav. Det var sildtyngda som tok med seg line utor garna, så snaue telnane vart att. Far vel med det, og no rauk sjøen. Rettno fyllte han båten for dem.

– Kapp av! sette Håkon i, og Johannes hadde alt kniven fram. Enno venta han ein augeblink. Det var så for mykje å miste. Da hendte to ting. I le for seg såg dei ein seglveng kom opp og rente i veg, tvert gjenom tjukkaste rokkgaren, og så var han borte. I same stunda hørte dei rop frå andre kanten, det kom med rokke og fór med det, men dei hadde hørt det var nødrop.

Kniven gjorde sitt, og båten var fri. Dei fresta å ro etter rope, men stormen nekta det. Det ropa på nytt, nærare og tydeligare. Håkon kjente måle til Lea. – Ro på! song han ut, liksom det skulde hjelpe. No skymta dei kvelve, det fór som ein seglar austover, skaut opp og kom bort gong for gong, dei fann det att og kom seg borttil, og da såg dei ein folkskapning hang fast ved det.

Etter mykje bask var dei på sida av kvelve. Dei såg andlete til Lea så ukjennelig det var. Ho stirde på dem da dei berga henne inn, dei syntes det var døden som stirde på dem. Dei fekk båten halv av sjø og måtte ause på harde live. Det gjekk, så vidt det var.

– Men ‘n Morten? ropa Johannes.

Ho rista på hovude, i svarte redsla: – I garna!

Dei såg det med dei kasta seg i årane: Morten hadde vorte med garnvasen da båten gjekk rundt, fanns ikkje von, dei la seg på årane og rodde for live. Skjæra og oddane ved austlande kom brytande i mot dem, slik såg det ut, kvite undergangen, men ein måtte klare å slenge seg sørover og komma seg i le!

– Men seglaren? skreik Johannes, og Håkon var alt i veg med å seie det same.

Dei måtte sjå etter han. Ein om senn reiste dei seg i båten og såg, og Lea auste.

– Der! kom det frå Johannes.

Og så bar det i veg unda vinden, med bakskotten føre, beint ned mot grunnbrotte og dauen, der var ei von om at dei nådde kvelve før brotte tok det. Dei gjorde det òg, kom seg på sida av det og berga inn ein mann og gutungen hans – sjøen var så grov at dei visste mest ikkje til seg 25med det stod på, visste ikkje korles det hadde gått for seg. Og no fór dei med rokk og sjø beint på Storsteinvika, styggaste hole som finns på dei kantane, fanns ikkje bergings von. Dei hadde 3år-par i sekstringen, og dei 3 karane rodde det dei vann, men kva monna det?

Ingen ting nei, det bar att-å-bak, og rettno vaka ikkje båten lenger, same kor rasande Lea auste. Johannes såg over aksla og fram til Håkon, dei såg einannan som snarast, det var halvt som eit skrik og halvt som ein lått, at dette her det – –

Men rodde gjorde dei, og verre vart ikkje vêre, for det kunde det ikkje bli, og flaut gjorde dei. Dei drygde da ut levetida ikkje så lite på denne måten. Håkon kom i hug eitt og anna frå levetida si, ein gong såg han Periander, som heldt han for ein mann og spådde framtid for han, straks etter såg han Hallvard, alt i hop var langt unda, det var i land!

Da såg dei det på skjæra at dei seig ikkje unda, dei andøvde han! Alle tre såg dei det og la ny makt i roren. Dei rodde lenge etter at dei kjente kreftene hadde fare, lenge etter at helsa fór. Dei sleit seg frå dauen og nærma seg live att. Håkon og Johannes såg på einannan enno ein gong: Er du der?

Så var dei rett vest for synste odden og tok siste sprengtake, sleit seg inn på vika og til lands. Lea seig i hop i bakskotten og såg død ut.

26Håkon og Johannes stirde på einannan, da dei visste seg berga, ei lita blink berre, og sia såg dei kvar sin veg. Dei hadde vore så nær einannan med det stod på, dei visste no først kva det vil seie å vera brør.

Lea var ikkje kleinare enn at ho kom seg i hus med eiga hjelp. Håkon merka noko over veikryggen da han skulde til å gå, han vart tvert ståande ei lita stund. Så gjekk det over.

Komma over fjorden og heim var ikkje å tenke på for det første. Folk måtte vel skjønna det, og vente med tålmod. Håkon fresta å telefonere, men det var ein lang og lei omveg, og stormen regjorde så ein vart ikkje skikkelig hørt på nærmaste sentralen.

*

Tale låg og hørte på stormen. Han skræmte henne slik sist på, at ho bad til Vårherre, om han kunde gjera noko no. Men kanskje det var på desse stakarane som var på sjøen at han var så vreid? Vêre vart verre og verre, stua rista som ein forfrosen hund. – Dette ligg eg ikkje og hører på lenger, mumla ho; ho stod opp og klædde på seg.

Ho tykte ho hørte nokon som gjekk nede i stua?

Det var Ellida. Og var Tale bleik, så var Ellida kvit. Ho stirde på Tale med tårane nedetter andlete og hadde glømt både blygsel og skam. Tale måtte sjå meir enn ho vilde sjå: Korles 27i Jesu namn stod det til med saltinga når ho tok slik på veg? Nei, trøsta ho seg, så gale var det ikkje, men det kunde bli det. Ja ho kjente på heile seg at slik kom det til å gå, ulykka stod bakom nova, syntes ho. Skal eg oppleva det òg, tenkte ho, at han Håkon forgrip seg på tausa si? Ja eg spør, eg. Ho spurte ikkje mildt. Og svare var ikkje mildare, ho hadde gått og krype i hop for det lenge: Det blir du, Tale, som lyt finne berginga. Denne gongen får du ikkje bli for veik. Eg? sa ho. – Eg? Ho Tale? – Ja kven annan? sa det. Nei det var ikkje stormen som sa det, han sa ingen ting lenger, han berre bråka og rasa, det var ei god og mild røst, så mild og så utan miskunn.

Det var det ja, at no burde ho Ragnhild, kona på garen, vera heime snart. For elles kom her til å skje det som gale var, som ikkje måtte få skje. No var det 2 år sia Ragnhild slapp ut, og der fanns ikkje von om at ho kom heim minders dei brukte makt mot henne. Kor blind Håkon var, det var for mørk ein ting å tenke på. Og sjølve ålvore, det at ho var borte her i frå, det var heller ikkje til å tenke på. Men tenkte ingen på ‘n Hallvard?

Og kven kunde tenke i slikt vêr? Tale syntes stormen bøyde henne nedåt golve, ho vart til ingen ting. Ho såg gløtten av fjorden i morgonlysinga, rokkgarane gjekk som regnelingar, ho såg ville himmelen over fjella, der skyflokane rente 28i veg, han svor vondt mot henne. Nokon nåde var ikkje å vente nei. Men kom Håkon heim med live, ja Johannes òg, da bøyde ho seg.

Da tok ho staven og gjekk. Uverdig og udugeleg, det vart ikkje hennes sak, ho var vist i veg. Om det så var for Ellida si skyld så var det sælebot at Ragnhild kom heim. Så nymotens og gudlaus var ho vel ikkje, at ho trudde der vart lykke her i garen utan Ragnhild kom heim? Nei, men ho var så livsalig dum: ho var så farlig snild.

Ja visst gret ho no, såltinge, det gjorde nokon kvar, visst ein åtte tårar av det slage. Og best det var sa ho beint mot andlete til Tale:

– Kjem dei ikkje att, da spring eg på sjøen!

– Å nei da, sa Tale.

Gjenta vakna til ved dei orda og vart ståande stums rådlaus. Tale vart glad berre for det, for så lenge der er skam er der von. Ho sa det før ho sansa seg:

– Lat meg ta på meg krossen min, sa bispen. Når er det dampen skal vera her, etter ny-ruta?

Ellida visste ikkje det, ho visste mindre enn ingenting for det første. Så glad kunde ein vel bli i Håkon ja; om det var aldri så stor synda å bli det. Stormen sleit lauve av trea og strødde all vollen bortetter. Rettno tok han vel trea òg.

– Vi lyt lova einkvart, sa Tale. Så kjem nok karane att.

29– Trur De dei kjem da?

– Ja eg gir meg ikkje. Dei er ikkje så snardrepne. Dei har enno kvar sitt å gjera, – Håkon han skal ta heim kona si, veit du. Vi lyt lova å gjera det rettaste vi veit, vi to òg.

Ellida såg tomt på henne, og snudde seg og gjekk.

– All ting blir så lite vakkert når eg seier det, sukka Tale. Åja san, vona er sterk, men sterkare er den som ikkje treng henne. Men det var no ikkje eg det, gu’ bedre.

Vinden logna seg litt med kvart, og så gav han seg heilt over, mest som han ikkje kom i hug lenger kva han bles for. Ja ja, så fekk det vera vel blåse da, tykte Tale òg. Fjordfarande vêr snart, ein kaffekopp eller to no, så kunde ein til å sjå ut etter karane. Tale rusta seg til sommarfjøse, og da ho stod på gonga dit, såg ho der kom ein båt over fjorden. Ho gjekk opp på haugen, og der var alt Ellida. Dei såg det snart, og Tale sa det: – Det er vår båt. Ja, men der var tre menneske i han?

Tre var eit stygt tal. Som ein nåkross utfor døra, eller einkvart anna ilt.

Tale gjekk ned til spanna sine og rusla åt sommarfjøse. Ein får tidsnok høre det som gale er, pla folk seie. Når dei ikkje veit noko å seie, da seier dei gjerne einkvart, gu’ signe dem alle i hop! – Og eg, som ikkje torde snakke ut med Ellida! klaga ho seg.

30Da Ellida kjente Håkon og Johannes i båten, såg ho ikkje etter meir, ho sprang inn og gjorde i stand mat og kaffe til dem, ho leita fram det likaste ho hadde. Straks etter ringte det i telefonen. Det var Borgny, ho vilde høre om karane hadde komme seg velberga på land. – Her kjem ein båt over fjorden no, svara Ellida. Ho angra seg med det same, og sa at ho kjente dem båe to, Borgny kunde vera trygg.

*

Karane sat ved borde enno da Tale kom frå sommarfjøse. – Dei fekk vera velkomne. – Ja takk, men det var dei ikkje, svara Johannes. Da ho hadde hørt korles det var, stod ho still eit tak og tenkte på ymse ting. Ho undrast enda på korles det såg ut for Lea no. Men så retta ho på seg og snudde seg til Hallvard.

– No har du fått att ‘n far din, sa ho. Ja. No er du i alle fall ikkje farlaus.

Ho såg på Håkon med det same. Ho trudde han skjønna henne. Der sveiv noko over brunene og augelokka på han, det var ikkje berre trøytten som tok etter han. Armods mann! der sat han og såg på morlausingen sin. Armods dumheita! han såg bort på Ellida, liksom hjelpa skulde vera å finne der.

Tale hadde alt teke avgjerda: Ho vilde fara sørover til Ragnhild og få henne hit. Om eg så må grimeleie henne, tenkte ho. Om eg så lyt slå ut veggen her for å få henne inn. Det var 31alt avgjort i gårkveld, da ho hørte om korles gutungane fór, men det var no først ho rettelig visste det. No er du på ferda, sa det i henne. I kveld klokka seks fer du, så sant det er fredagen i dag. Dei andre her trong ikkje vita om det. Så fann dei ut det sjøl, når tida kom. Det var merkelig kor bronkitten hadde gitt seg i det siste. Og føtene var utrulig brukbare no ei tid. Der finns ei meining i alt.

Ho gjekk inn til seg sjøl, og tok fram siste brevlappen frå Ragnhild; vilde sjå om ho mintes namne på stasjonen, der breve var postlagt. Jau da, ho mintes rett. Ho hadde spurt seg for før: det var berre nokre få mil frå hovudstaden.

Breve la ho opp på hylla, til dei andre ho hadde fått frå Ragnhild. Dei kunde ligge der. Ho hadde merka seg at einkvan såg i dem somtid. Ho vona det var Håkon. For brydde han seg ikkje om breva hennes heller, da var tråden det hang i, tynnare enn tynn.

Ja ja, no måtte ho få helsa og lykka da, til å nå fram og til å få Ragnhild med seg. Det måtte vel gå, det som var rett og godt? Vegen ja, han var visst ubergelig lang. – Og eg ut i verda! lo ho. Ho Tale? Eg trur det ikkje før eg ser det. Og kva vil folk seie? Dei flirer, Tale, dei gjer ikkje noko verre; dei har gjort så før. Legg i veg du! Pøre ditt tek du i skinnveska etter salig mannen din, den i eine handa, stasparaplyen i den andre, resten av dyrverdigheita bergar du 32med deg i lomma, i storlomma på kåpa di, det går, skal du sjå. La gå landtauge!

Tak for tak utover dagen vart ho mjo i knea. Ferda var no ein ting, avferda heimafrå var ein annan, og den var verst. Men ho visste ho let seg ikkje stogge. No hadde gutane her bygd denna brygga, så dum ho var, rettelig eit Didrik-verk, men trur de ikkje ho var for einkvart godt? Dampbåten legg til, og så kjem ho Tale i siste lita skjenande og trippar om bord. Håkon får knapt tid til å spøre kor ho skal. Ho måtte vel ha lov til å gjera seg ei lita byferd? Skillingane hadde ho sjøleigande, Herren skje pris for dem!

Men herregud kor mykje der heng i ein tråd somtid. Og stakars den som må sjå det.

Ho heldt til på lofte, ho hadde ymse der å gjera, og vilde helst vera åleine. Ho syntes Even var i nærheita. Det var her han døde. Han la seg til å døy her, da han skjønna at Ragnhild hadde kakka i hel ‘n Didrik. Ingen hadde fortalt han sanninga, han hadde set henne. – Ja vel, Even, vi lyt sjå eitt og anna – lat oss takke for alt vi slepp å sjå.

Håkon kunde tru ho skulde til byen og sjå om minstebarne sitt, han Arn. Men det bar så til, at da ho var om bord, og Håkon kom og undrast på kor ho tenkte seg, da let ho han vita det slik det var. Ho stod og såg på han, og så sa ho: – Bli ikkje forfæld, om det dreg ut før eg kjem att. Eg har eit erend ut i verda.

33Og så la ho til, at den og den hadde ho tinga til å stelle fjøse med ho var borte, – han fekk leva så vel da, til så lenge!

– Takk, mumla han, men han torde ikkje rettelig sjå på henne, og der med måtte han hoppe i land på brygga, for båten la i frå. Der stod han og såg etter henne.

*

Håkon tok postsekken og gjekk. Han blistra så smått, for han var ikkje i tvil om kor mora etla seg eller kva ho fór etter. Han møtte Johannes, som nett var kommen over sunde, han hadde vore i veg og leita etter Morten, etter båten og garna. Han rista på hovude, dei hadde ingen ting funne nei. Og Lea, jau takk, ho hadde det tålig. Så spurte han om kor mor deira tok vegen, tenkte ho seg til byen? – Ho skulde dit ein sving ja, Håkon gjeispa nattvakande og vilde til å gå. Men best det er vaknar han til og ser broren i auga:

– Nei, eg skal fortele deg det som det er.

Ho skulde sørover og hente heim kjerringa mi. Ho Ragnhild. Slik er no det, litlebror.

– Ja kvifor ikkje? Johannes ser sterkt og lystig på han.

– Ho gjer meg gjerne den gleda ja.

Ja kvifor ikkje? seier eg. Eg har tenkt ofte på henne eg.

– Det er jamenn meir enn eg har gjort. Håkon lo tørt og kaldt.

34– Så da? Da er du unaturlig, det seier eg deg. Vi kan da ikkje halde på og fordømme henne heile live langt?

– Fordømme henne? sette Håkon i. Har eg fordømt henne? Eg har ikkje ein gong skilt meg frå henne, lat oss ikkje stå her lenger og tullsnakke.

Han vilde til å gå, men tversnudde seg mot broren att, og da var han stiv i andlete. Det kom i små støn frå han, lågt og grovmælt:

– Når ho har slege i hel eit menneske? Min eigen far? He? Er du ikkje frisk du? Så snakka han halvt meg seg sjøl: – Skal eg aldri bli fri dette her? Slepp eg aldri ut? Eg har tenkt og eg har tenkt – –

Han stod og tagde eit tak, men vann seg til att.

– Nei tenkt har eg ikkje gjort, sa han, eg drømte no. Eg kan ikkje tenke på henne, for det er umulig, slikt gjer vi ikkje. For det som er hendt, det er hendt, ho har gjort det! Ansles er eg ikkje nei, eg er eit landsens menneske, eit bygdemenneske, lat meg vera den eg er.

Johannes ser på broren og smiler ålvorsamt. Ein kan ikkje verje seg mot han, slik såg han på ein midt i uvêrsnatta og dauen; Håkon frestar å kaldflire.

– Eg skjønnar deg, seier Johannes.

– Gud veit no det, mumlar Håkon. Han ser han i auga att og smått ler: – Du må da ikkje bli så redd meg, eg er da eit menneske i verda 35eg òg. Men det var det: Kva skal vi seie til folk som spør etter a mor? Får dei ikkje full greie på kor ho er –

– da får dei vondt ja, du har rett i det.

– Vi vågar helsa deira.

– Ja skit la gå!

Dei kjekla om einkvart anna, og skildest oppved stueveggen. Håkon tok til og plystra att, og det same gjorde han da han sorterte posten. Siste lakspengane kom først i dag. Det var godt for ein liten bror at han slapp å sjå dem: sju raude tavler! det var halvvore nifst. Og like nifst var det, at banken stod og gapa og måtte ha dem. Ja vel, beint i rentekjeften med dem, verre svoltning blir ein ikkje utsett for. – Vi bygde for dyrt, Johannes bror min, dette kvennslotte vårt kjem utover oss snart. Den eine av oss narra den andre; vi gjorde det til gagns.

Lea ja, henne vart det alltid ei råd for. Når ein fekk tenke seg om.

Og aldri fekk ho mor med seg Ragnhild hit. Så gale kunde det ikkje gå. Ragnhild var ikkje den; da hadde ho vore her for lenge sia. Ikkje ei brevline frå henne, ikkje eit spørsmål etter han, nei ikkje etter Hallvard ein gong, hennes eige barn, i dei få brevlappane mora hadde frå henne den første tida. Sia ja, da hadde vel ho mor fortalt, og da stod der eitt og anna orde, mest som dei kom utor tankeløysa eller sømnen. Der hørtes ei von om at han tok Ellida, så fekk Hallvard 36ei mor, han som andre born. Ein kunde kjenne på seg at ho hadde flytta ut or verda. Ja kva anna skulde ho gjera? Der fanns ikkje anna å gjera. Fanns ikkje.

Tukthuse den og den dato, stod der øvst på papire. Og der i frå fortalde ho eitt og anna, stutt og greit, – han kunde sjå det for seg tålig vel korles der såg ut: slik det, og slik det. Så forseggjort og finstelt liksom vi skulde vera meir enn anna folk, vi som bur her, stod der i eitt av breva, liksom vi er her og skal ha løn for noko storveges vi har utretta. Og arbeide får vi lov til, for helsa si skyld.

Så fortalde ho små stubbar om dei andre, losjikammeratane mine, som ho kalla dem. Ei av dem synte ho fram så levande, ein kunde tru ein hadde kjent henne all sin dag. Det var ei gudfryktig skjebbe, ei som dei laut stige til sides for. Kvart åttedagsmot stelte ho seg fram for Gud Herren sjøl. Ho var ein stor syndar, det tilstod ho for han og all verda, og eit stort feilsteg hadde ho komme i skade for, ho var den uverdigaste på jorda, men så var der heller ikkje nokon ein som angra synda si slik som ho gjorde det. Og Vårherre var einig med henne, kunde dei forstå. Men kvar einaste veka måtte ho fram og friske det opp att. Ragnhild sa det ikkje, ein vart nøydd til å seie det sjøl: Rettferdig folk er fåe i verda, og det kan vi ikkje fulltakke ska paren for.

37Han såg mange av dem ho var i lag med, og mangt dei hadde for seg. Men henne sjøl såg han ikkje. Der fannst mest ikkje orde om henne, om det ho tenkte eller trudde på. Ho var ikkje til.

7 år skulde ho sitte der. Folk tykte det var for mykje til mild dom. For henne kunde det visst like godt ha vore 7 gonger 7. Men da nokre år var gått, hadde folk vorte milde. Dei søkte om nåde for henne. Enno var det som dei rente kniven i han når han kom i hug det. Så fekk ho nåde og slapp ut. Da skreiv ho det breve som der stod mest i, så stutt det var.

I tukthuse vart ho borte millom dei andre forbrytarane, ho slapp å vera menneske. Og arbeide tok tankane og dei ting i frå ein; og ungpresten bala med synda. Ein var fri. No skulde ho hivast ut i verda att, dei dømte henne til å bli Ragnhild på nytt. Til å stå midt i mot anna folk. Og midt i mot seg sjøl. Straffa er evig, det hadde presten rett i, om det var tomt snakk alt det andre han fór med. Men sannast av alt var det han sa om synda ein gong, at i mot den er ikkje Gud allmektig, der må vi hjelpe han. Ho for sin del vona ikkje ho fekk hjelpe han. Med dei orda tverslutta ho breve.

No var ho budeie på ein gar der sør, hadde vore der i to år. Der i frå skreiv ho eit brev om åre, at ho hadde det bra, og at ho skjønna Tale som trivdest i lag med dyra. – Men om det så 38er dyra så kan dei sjå dumme ut somtid, stod der i siste breve. – Eg går her og er eit fritt menneske i eit fritt fedreland, stod der til slut, eit fedrelandsmenneske med kost og full løn.

Ho kom aldri hit meir. Nei. Det var synd berre å tenke på det. Og ho mor, stakar, som sette i veg sørgjenom lande med bronkitten sin og dei arme føtene. Han kjente ho kunde ikkje anna gjera, om ho så visste ho sette live til. Men du døyr no ikkje kvar gong folk vonar det, pla ho seie. – Ikkje ein gong hoss dei argaste vennene mine har eg funne så stor ei tru, sa ho ein dagen her.

Slikt sa ho.

– I mot synda er ikkje Gud allmektig, sa den andre.

Han undrast om folk såg det så djupt som dei sa det. Var der mange som stod slik og stirde ned i uvissa? Han hadde visst gjort det han òg, før. – Utrivelig! sa han. Det hører ikkje menneske til. Eg vil leva eg, det er da ikkje så lite det heller?

Morten ja, han døde. Han men ikkje Lea. Slik var no det.

Der gjekk Johannes opp troppa. Han gjekk visst ikkje og mintes at han slapp frå dauen for nokre timar sia, langt mindre at han spurte kva det skulde vera godt for. Nei, det som er slik, det er slik, for han, og uvêre er godt for di det er til. Der er dagar til å leva, og der er dagar til 39å døy. Slikt visste han så det vermte gjenom andre òg. Der gjekk han med garntape sitt.

Sjøen smilte under sola tak og anna; så gråna han til att. Så bevra lyse i småbåra all veg utetter. I dag som ein annan dag ja.

Håkon møtte Ellida da han gjekk over tune. Ho var så nær han, med auga og heile seg, at han var på og skulde stane. Så nær han ja, ho var hans, og enda var det så langt over til henne?

Litt etter kom Hallvard med fartye sitt, galeasen som Johannes hadde gjort åt han. Han òg såg opp som snarast, kom så truverdig nær. Der var ein liten skygg blunk i auga hans, liksom dei ikkje tålte ein såg for hardt mot dem, men elles var dei opne så ein kjente dem på seg lenge etter. I dag som ein annan dag.

All ting var som ein annan dag, berre ein tenkte seg om aldri så lite grand.

– Og i dag er det fredagen, sa han. I morgokveld får eg sjå til Lea. Med det same eg går vestover, – det er da eg skal av og sitte til råds med Periander. – Å ja, du treng no ikkje smile åt Periander, tilstod han. For det om han sett deg litt for høgt millom dei andre. Det var i alle fall ei tid du trong det.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.