Innleiing

Mass og Lasse skyt ein bjørn og flår han. Dei tek med seg bjørnen til Hosløse by. Der står ei bikkje og gøyr, men Mass grip tak i skinnet på bikkja og vrenger det av. I Hosløse by er det mykje sus og dus. Dei kastar bjørnen inn på golvet så kvinnfolka blir redde. Lasse kokar ein graut så stor at femten kjerringar flyt i feittet. Mass set øltønna på bordet og drikk opp alt ølet. Då blir Lasse sint. Han dreg ut kniven og drep Mass. Denne styrlause festen utviklar seg typisk nok i Hoselause by – den bukselause byen. Men i nokre variantar driv dei også med vanleg arbeid. I 1912 skreiv Torleiv Hannaas opp denne strofa frå Lista:

Mass og Lasse te helvete drog.
Ska me pløya, sa Mass?
Nei, me horva, sa Lass.
Det va bra sa ‘n Mass te han Lasse.

Denne visa er dokumentert frå heile Sør-Noreg, men variantane viser at songarane har vore svært kreative. I bjørnejakta ser vi lån frå visa om Truls med bogen, og i ei oppskrift av Rikard Berge etter Hallvard Kaldbast i Mo i Telemark er det ikkje ein bjørn dei skyt, men ein korp så stor at tre hundre djevlar åt seg i hel på feittet.

Dei fleste balladane har eit fast omkved som kjem att gjennom heile visa, men i skjemteballadane er det ikkje uvanleg med varierande omkved. I denne visa er omkvedet ikkje berre varierande, men fjerde og femte linja i strofene skal ikkje syngjast, men snakkast som ein samtale mellom Mass og Lasse.

«Han Mass og han Lasse» finst i munnleg tradisjon både i Danmark og Sverige. Den eldste teksten finst i eit dansk skillingstrykk frå 1664. I eit yngre skillingstrykk står han med tittelen Mas og Las, En norsk Bondedialog. Grüner Nielsen meiner at den danske skillingstrykkteksten kan ha vore omarbeidd av ei norsk folkeleg viseform, og Tang Kristensen noterer at visa er «såre almindelig» og svært lik Landstads tekst. Teksten i eit svensk skillingstrykk frå 1851 er også ganske lik Landstads tekst, men har nokre banneord som Landstad har fjerna frå sin tekst.

Til den norske visa er det skrive opp 18 melodiar frå Kragerø, Sokndal, Vågå, Setesdal, Ringerike, Telemark, Grue i Hedemark, Gjerdrum, Kvamsøy i Sogn og Fjordane, Åseral, Flekkefjord, Oppdal, Masfjorden, Romsdal og nokre som ikkje er stadfesta.

I dei olympiske vinterleikane i Oslo i 1952 vart melodien til omkvedet i «Han Masse og han Lasse» brukt som fanfare. Fanfaren er frå den melodien som står i Landstads Norske Folkeviser.

Landstad 100
Grüner Nielsen 71
Tang Kristensen 19
SMB 247

Oppskrift A

TSB F 54: Han Mass og han Lasse

Oppskrift: Føre 1840 av Jørgen Moe etter ukjend songar, truleg Hallingdal, Buskerud. Jørgen Moe: Samling af Sange, Folkeviser og Stev, 1840, [89]–91.

Oppgjeven tittel: Mas aa en Lasse. (I Hallingdalsk Dialekt).

*

1. Han Mas aa’n Lasse dei gjengo paa Raa
– Tryaa heile Dage te Ende, –
Koslein dei skulde Bjødn faa:
Me skjote ‘n, sa ‘n Mas,
Aa taka HuæSamlarkommentar: Huæ, Huden. sa ‘n Las;
– Seer du de, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

2. Aa Mas spændte Baagja up for sit Knæ
– Tryaa heile Dage te Ende, –
Saa skaut en Bjødna, so han trilla ne.
Jagu trilla’n, sa ‘n Mas,
Kom tak en fat, sa ‘n Las;
– Seer du de, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

3. Han Mas drog Bjødn te Hosløse Gal
– Tryaa heile Daga te Ende. –
Der sto ei Bikje me gapandes Kjaft.
Vil ‘o bite? sa ‘n Mas,
Fan tru ‘o, sa ‘n Las.
– Siji du de, sa ‘n Mas te ‘o Lasse –

4. Aa Mas slo Kloe uti Bikjas Sjinn
– Tryaa heile Daga te Ende, –
Aa rængte dæ ut, som før va inn,
Lat ‘o døi! sa ‘n Mas,
Jaggu nok! sa ‘n Las.
– Siji du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

5. Han Mas aa ‘n Lasse jingo te Hosløse Huus
– Tryaa heile Dage te Ende, –
Aa der va naa mykjy Leven aa Suus.
Drikke no me! sa ‘n Mas,
Te me sturte, sa ‘n Las.
– Siji du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

6. Aa’n Mas drog Bjødn paa Stugugaalv
– Tryaa heile Dage te Ende, –
So alle Kvindfolkji i Stugun skaalv.
Vart du ræd? sa ‘n Mas,
Fan heldi! sa ‘n Las,
– Seer du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

7. Aa ‘n Mas aa ‘n Lasse dei jingo te Bols
– Tryaa heile Daga te Ende, –
So gripo dei ein KurvSamlarkommentar: Kurv, Pølse., va karsli te Maals.
Han æ heit, sa ‘n Mas,
Han æ feit, sa ‘n Las,
– Seer du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

8. Han Mas sætte Øltunna uppaa Bole
– Tryaa heile Daga te Ende. –
Saa slo ‘n i Halsen kor einaste Dust:
Sjøl Fan drak, sa ‘n Las,
Æ va tyst, sa ‘n Mas,
– Seer du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

9. Daa vart ‘n Lasse so reiSamlarkommentar: rei, vred. so ein Tysk
– Tryaa heile Daga te Ende, –
Han sputta aa banna so han va Rysk:
Du ska blø! sa ‘n Las,
Faa du Fan! sa ‘n Mas.
– Veit du dæ, sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

10. Daa ‘n Lasse trækte ut sin Tolekniv
– Tryaa heile Daga te Ende, –
Aa kjøirde’n inn i Masses Liv;
Au, au! sa ‘n Mas,
Vart du døi? sa ‘n Las,
– Du ska døije! sa ‘n Mas te ‘o Lasse. –

*

Strofene er ikkje nummererte i utgåva.

Oppskrift B

TSB F 54: Han Mass og han Lasse

Oppskrift: 1848 av Ludvig Mathias Lindeman etter Hans Toresson Gudbrandstugu, Vågå, Oppland.

Orig. ms.: NB Mus ms 6849, nr. 80 (strofe 1) og NB Ms 8vo 1740, 58–60.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Je kogte me en Rømagraut
– to treRetta med blyant til: toltre DageAlternativ lesemåte i tekstoppskrifta: Daagaa til Ende –
saa femten Kjærringa i Fætte flaut
De va fæit sa’n Mas
de va dæ sa’n Las,
– seer du du det sa’n Mas til om Lasse. –

2. Han Mas han sigta han Las han skaut
dem skaut æn Bjøn aa hen va blaut
de va blaut sa’n Mas
de va dæ sa’n Las

3. Saa la dem da Børsa i en Ro,
saa skaut døm aav en Bjønnafot
de va fæit sa’n Mas
[de va dæ sa’n Las]

4. Saa la dem en paa en Slæa lang
saa kjølt døm femten Miler i Gang
de va drugt sa’n Mas
[de va dæ sa’n Las]

5. Saa drog han Mas^Lasse ut sin lange Holkakniv
saa stak han den i Massens Liv
au au sa’n Mas
kjend godt sa’n Lass

6. Den ene kjølde nor og den andre sø
os træffes ikke meer pa en syndoge Jor
kjør fort sa’n Mas
slukTittelen er først skriven slik: slug en Lort san Las

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskriftene.

Strofe 1 står til Lindemans melodioppskrift. I tekstoppskrifta er det vist til denne strofa med første verselina og første omkvedet, etterfølgt av «o.s.v».

I margen ved melodioppskrifta står det: Hans Toresen Gudbrandsstuen i Vaage

Avskrift ved Sophus Bugge: NFS S. Bugge IV, 12–13.

Oppskrift C

TSB F 54: Han Mass og han Lasse

Oppskrift: 1910 av Rikard Berge etter Eivind Talleivsson Auversækre, Høydalsmo i Lårdal, Telemark.

Orig. ms.: TGM R. Berge CCVIII, 27–29.

Oppgjeven tittel: Lars aa MasseTittelen er først skriven slik: Masse aa Lasse

*

1. Lasrs aa Masse vill’ ut aa gaa
– om trettandagen til ende, –
sò saag di ein bamse i bakkjen sto.
«Ser du den?» sa ‘n Mass
«Ja, de trur eg,» sa Lars.
– «Ja, tak ‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars,Retta frå: Lasse Lars, Lars. –

2. Mass spente bògjen upp fyri kne
– fòr talikens venn, –
sò skòut ‘n dem bamsen i bakkjen.
«Skout eg godt,» sa ‘n Mass
«Ja de trur eg,» sa Lars
– «Ja, tak [‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars, Lars, Lars.] –

3. Aa Mass drog bamsen tì hovlòuse by,
– for i talikens venn –
sò sto der ei bikkje aa glante i skjy.
«Ser du den,» sa ‘n M[ass]
«Ja de trur eg,» sa L[ars]
– «Ja, tak [‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars, Lars, Lars.] –

4. Mass slo kloi i bikkjas skjinn
– for i talikens venn –
sò vrengde han ut de som førr ha’ vòre inn.
«Gjekk de godt,» sa ‘n M[ass]
«Ja de trur eg[,» sa Lars]
– [«Ja, tak ‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars, Lars, Lars.] –

5. Mass drassa bamsen tì hovlòuse hus
– for [i talikens venn] –
aa der sill’ di sita aa drikke seg eit rus.
«Æ du tyst,» sa [‘n Mass]
«Ja de trur eg» [sa Lars]
– [«Ja, tak ‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars, Lars, Lars.] –

6. M[ass] han koka ein rjomegròut
– [for i talikens venn] –
aa 15 tròllkjerìngar der uti flòut.
«Han æ feit» [sa ‘n Mass]
«Ja de trur eg[,» sa Lars]
– [«Ja, tak ‘n i vare,» sa ‘n Mass ti ‘n Lars, Lars, Lars.] –

7. Mass sette øltonna uppaa eit (skaap?)
– [for i talikens venn] –
sò slo ‘n i seg kvòr einaste taar
«Fy hòss du drakk,» sa ‘n Lars
«De gjor gòdt,» sa ‘n M[ass]
– «Men tak deg no vare,» sa ‘n M[ass] tì ‘n L[ars], L[ars,] L[ars.] –

8. Aa M[ass] han drog ut sìn tòllekniv,
– [for i talikens venn] –
sò sett’ ‘n den i Lars’es liv
«Gjor’ de vondt?» sa ‘n M[ass]
«Ja de trur eg,» sa ‘n L[ars]
– «Ja, kvi tok du deg kje vare» sa ‘n M[ass] tì ‘n Lasrs, L[ars,] L[ars.] –

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Om Skjemteballadar

Skjemteballadane har, som namnet seier, eit humoristisk innhald; dei skal få folk til å le.

Tradisjonelt har dei blitt nedvurderte av forskarane: Slike viser var lite verdfulle estetisk og dessutan moralsk forkastelege, vart det hevda. I tillegg skulle skjemteballadane vere yngre enn andre balladar. Vanlege folk sette likevel pris på skjemteballadane, noko vi kan sjå av den store geografiske utbreiinga desse visene har.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook