Innleiing

Den store grisen har eit hovud stort som stova til presten, øyro hans er store som låvedører, rumpa er som ei stor tømmergran og labbane er som granrøter. Når grisen pissar ein liten skvett går femten kverner så lett, og når han skit ein liten lort, må det femten hestar til for å få den bort. På same måten som i «Den store oksen» (TSB F 60) og «Den store Nordmannen» (TSB F 55) skildrar denne visa ein urimeleg stor skapning. Men det er berre eit bilete, inga forteljing ikkje noko klimaks.

Visa finst berre i Noreg og Sverige, og dei svenske variantane er ikkje fullt så stilleståande. Der blir det fortalt at grisen et opp femten tønner smør og drikk femten tønner øl. Til slutt møter han ein riddar som drep han med sverdet sitt. Blodet renn utover tønner og fat.

Vi kjenner omlag ti tekstoppskrifter og nokre fragment. Storparten er frå Telemark, men det er også eit par oppskrifter frå Setesdal. Moltke Moe har to variantar etter Magnhild Schetelig i Bærum. Ho song litt annleis: Grisen har ei rumpe så lang som frå her og til Amsterdam, og augo var som store tjern i skogen.

Visa må ha vore svært populær også utanfor Telemark, for det er skrive opp berre ein melodi frå Telemark av i alt 16 melodiar: fem frå ulike plassar i Sogn og Fjordane, ein frå Hardanger, to frå Nord-Gudbrandsdal, to frå Romsdal, ein frå Løten og ein frå Aurskog, to frå Bærum og ein frå Sør-Trøndelag.

Andre viser
Ved sida av «Den store grisen», «Den store oksen» og «Den store nordmannen» finst det også ei vise om den store osten. I ei av Moltke Moes oppskrifter går folk laus på den harde osten med øks og sverd. Ut veltar det ein skreddar så tunn at han slong, så kom det ein smed med hammar og tong, så kom det ei lita jente og ein lekker liten gut. Deretter ei kvige og ein stut. Visa finst også i Sverige.

Det finst ingen klår definisjon på ein ballade. Vi kallar ei vise «ballade» når den har nokre kjenneteikn i form og innhald. Men folkedikting som lever i munnleg tradisjon vil alltid forandre seg, noko blir gløymt og noko vil bli dikta til. Den munnlege tradisjonen er ein kreativ prosess, det viser seg i mengda av variantar. Katalogen over mellomalderballadane (TSB-katalogen) er ikkje laga på grunnlag av ein definisjon, men på ein konsensus. I grenselandet ligg det mange balladar som har vore svært populære og gjerne kunne vore registret i TSB-katalogen. «Den store osten» er ein av dei. Visa har både innhald, strofeform og omkved som ein ballade. Men trass i uklåre grenser er TSB-katalogen ein nyttig reiskap for å få oversyn over ei gruppe av våre eldste folkeviser.

SMB 249

Oppskrift A

TSB F 60: Den store grisen

Oppskrift: 1867 av Sophus Bugge etter ukjend kvinne på Vistad, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge c, 237–239.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Grisen ha^vde eit tryni
15 favnar umkring
– O du LoagrísSamlarkommentar: (aab) havde tryni –

2. Grisen havde ringar
15 alne å så ei spån
– Ó du L[oagrís] h[avde] ringar –

3. Grisen havde auer
stóre som knappeknauer
– O [du Loagrís havde] auer –

4. Grisen [havde] ører
store som låve dører
– [O du Loagrís havde] ører –

5. [Grisen havde] síer,
stóre som granalíer
– [O du Loagrís havde] síer –

6. [Grisen] havde fødder
store som granerødder
– O [du Loagrís havde] fødder –

7. [Grisen havde] en rumpe lang
som den største timregran
– [O du Loagrís havde] e[n] r[umpe] l[ang] –

8. Grisen pissa en líten skvett
15 kvennar på Bringsvær gjekk
– Ó [du Loagrís pissa en líten] skvett –

9. Grisen dreit ein líten lórt
15 folar te trekkje’n bórt
– Ó [du Loagrís dreit ein líten] lórt –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Strofe 6 står skriven til med penn til slutt, men med tilvising til plassering etter strofe 5. I reinskrifta er rekkjefølgda som her.

Reinskrift: NFS S. Bugge VI, 135–136, med tittel: Den store Gris. (En Pige fra Vistad. Mo. 1867.)

Oppskrift B

TSB F 60: Den store grisen

Oppskrift: 1870-åra av Hans Ross etter Jorunn Levordsdotter Spokkeli, Veum i Fyresdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS H. Ross 2, s. 5.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Aa Grîsen ha’i seg eit lîti Trŷni
femten Mîler uti Sŷni.
– Aa Duler a Grisen. –

2. Grîsen ha’i seg ein Rumpehangji:
d’æ so, dæ va langt uti MansSamlarkommentar: (?) hansSamlarkommentar: (?) Hagji.

3. Grîsen ha’i seg ei lîti SîæAlternativ lesemåte: Sîe,
va stôr som den støsste Graanlîê

4. Grîsen ha’i seg eit lîti KvinnpikkjiSamlarkommentar: (?)
han myller so fort som ein Mann kunne hille.Overstroken samlarkommentar: spikke?

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Over oppskrifta står det: fremsagt af Joraand Spokkeli (Sæbyggje)

Under oppskrifta står det: Hun talte temmelig utydeligt og forstod ligesaalidt som jeg Omkvædet, «Kvinnpikkji». Istedetfor «hitte» mente hun det kanske burde være «stikke» eller noget slikt; hun ha’i gløymt de meste.» «Duler» havde hun hørt skulde være det samme som «Lyklar», slige som Gjederne have.

Oppskrift C

TSB F 60: Den store grisen

Oppskrift: 1882 av Magnhild Schetelig etter Kirsten Haslum og Magnhilds mor, Anne Mathea Pedersen, Bærum, Akershus.

Orig. ms.: NFS M. Moe 5, 153–155.

Oppgjeven tittel: Løragrisen.

*

1. Og Grisen han hadde Hue, ja Hue,
Som største Prestens Stue, ja Stue,
– Ja Løragris. –

2. Og Grisen han hadde Øer, ja Øer,
Som store Laavedører, ja Dører,

3. Og Grisen han hadde Øier, ja Øier,
Som store Tjern uti Skauer, ja Skauer

4. Og Grisen han hadde Føtter, ja Føtter
Som store Gran ja Røtter, ja Røtter

5. Og Grisen han hadde Buster, ja Buster
Som store Gran ja Kvister, ja Kvister

6. Og grisen gik ut paa Bakken, paa Bakken,
Ei Mil var han i Nakken, ja Nakken

7. Og Grisen gik uti Hagan, i Hagan
Ei Mil var han i Magan, ja Magan

8. Og Grisen han hadde Rompe lang, ja Rompe lang
Hu rak ifra her til Amsterdam, ja Amsterdam

9. Og Grisen gjorde en liden Lort, en liden Lort
Og femten Hester di trak’en bort, di trak en bort

10. Og Grisen pissa en liten Skvet, en liten Skvet
Og femten Kværner de gik saa let, de gik saa let

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Magnhild Schetelig sende denne oppskrifta til Moltke Moe. Med oppskrifta ligg det eit ark med følgjande ord:

Jeg har nu afskrevet Visen ordlydende, som jeg har hørt den, om den er rigtig tør jeg ikke indestaa for, hverken om Versene følger i rigtig Orden, eller om det mangler noget, hvilket jeg er bange for; thi jeg har hørt noget af Mor og noget av Kirsten Haslum; kanske Kirsten kan mere af den, om De henvendte Dem til hende. Hans Haslum gjorde engang den Bemærkning, at Visen igrunden maatte tilhøre vor Familie, da det kun var os, som kunde den, thi han havde aldrig hørt den af andre end i sit og mit Hjem. Skal vi saa regne vore Forfædre som fremragende Digtere?

Venlige Hilsener fra
Magnhild Schetelig.

Om Skjemteballadar

Skjemteballadane har, som namnet seier, eit humoristisk innhald; dei skal få folk til å le.

Tradisjonelt har dei blitt nedvurderte av forskarane: Slike viser var lite verdfulle estetisk og dessutan moralsk forkastelege, vart det hevda. I tillegg skulle skjemteballadane vere yngre enn andre balladar. Vanlege folk sette likevel pris på skjemteballadane, noko vi kan sjå av den store geografiske utbreiinga desse visene har.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook