Innleiing

Denne visa har vore populær over heile Sør-Noreg. Som vanleg er det mange oppskrifter frå Telemark, men det er også mange frå austlandsfylka. Med denne store spreiinga er det berre ventande at oppskriftene varierer både i språk og innhald. Nokre variantar har også fletta inn strofer frå «Han Mass og han Lasse» (TSB F 54).

Visa byrjar med at Lars går ut på jakt, og i ein variant er han på veg til gjestebod. Han møter ein skreddarsvein og ein børsesmed, men utan at dette får konsekvensar. I nokre variantar må han slåst med ein bjørn. Det går ikkje så bra, for bjørnen får overtaket, og Lars må tilby bjørnen ein bukk eller ein stut for å kome levande frå slagsmålet. Det endar likevel med at Lars skyt bjørnen. I ein variant skyt han også ein korp eller ein hare. Han legg bjørnen på ein slede, men hesten kan neppe dra han. I dei fleste variantane frå Telemark kjem det ei kvinne som ler av Lars, og då valdtek han henne opp mot ein vegg. «Nå sette du barn på meg,» seier ho.

Lars han tog jomfruen uppetti en vegg,
so begynde han ti å klöyve skjegg.
Jomfruen krauna ojei ojei,
jeg fæler visst, at du gjer bon på mei.
– Ha ha, no æ’ du sikker, sa’ Lars. –

Utbreiing
Innsamlinga av denne visa har vore svært skeiv. I Telemark er det skrive opp fem melodiar og kring ti tekstar, men fleire av dei er berre fragment. Denne visa må også ha vore svært populær i austlandsfylka. I Oppland, Hedmark og Akershus er det skrive opp 13 melodiar, men berre fem tekstar. Dessutan er det tre melodiar frå Møre og Romsdal og tre frå Sogn og Fjordane. Til desse har vi nesten ikkje tekstar.

Ei vise for menn
Den brutale valdtekta finst berre i telemarkstradisjonen, og det må ha vore ei vise for menn. Av åtte songarar som hadde denne strofa, er det berre ei kvinne, Kari Steinarsdotter Dale i Seljord. Ho song den for Rikard Berge i 1915, og han noterte at ho hadde lært den av far, dessutan song ho også «Han Mass og han Lasse» (TSB F 54). Visa finst berre i Noreg.

Landstad 99

Oppskrift A

TSB F 76: Lars skyttar

Oppskrift: 1863 av Sophus Bugge etter Grundi Halvorsson Morkji/Vaddeli, Fyresdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge d, 15–16.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Lars han gik seg i lunden så grøn
so såg han en bamsi í bakkjen der låg.
– ha ha – æ dú der, sa Lars –Samlarkommentar: (tales)
– Lars han leikar í lunden mæ sine feilur. –

2. L[ars] han spente sin bogje for kné,
so skaut han den bamsen, å bamsen falt ne,
– Ha ha – der ligge dú, sa L[ars] –

3. L[ars] han gjúrde den bamsen på slea,
so gjúrde han han ti mæ et reipetrea
– H[a] H[a] no æ’ eg viss på deg sa L[ars] –

4. L[ars] han kjørde uppetti en bakkji,
so begynda den merræ ti hinke å ti halte
– H[a] H[a] ^{eg sýnes} dú orkar ‘kji bamsen eg, sa L[ars] –

5. L[ars] han kjørde ette ei gate so trang,
so stó der ei jomfrú å ló at han,
– H[a] h[a] lær dú at mej, sa L[ars] –

6. L[ars] han tog jomfruen uppetti en vegg,
so begynda han ti å kløyve skjegg.
H. h ^å jomfrúen krauna ó jej ó jej
jeg fæler visst at dú gjev bón på mej
– h[a] h[a] no æ’ dú sikker, sa L[ars]

7. Adde begynda på bamsen å flå
å ingjen so ville ti rumpa gå
– h[a] h[a] eg må gå jej da sa L[ars] –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta. Strofe 6 står slik i reinskrifta, med fire versliner føre omkvedet.

Reinskrift: NFS S. Bugge V, 254–255, med overskrift: Lars Skyttar. (Grundi Vaddelí. Fyresdal. Søn af Hallvor Morkji.)

Oppskrift B

TSB F 76: Lars skyttar

Oppskrift: 1864 av Ludvig Mathias Lindeman etter Johannes Halvorsson Vornhus, Maridalen, Oslo.

Orig. ms.: NB Mus ms 6858, nr. 100 (strofe 1), og NFS O.M. Sandvik 2, nr. 15, 1–4 (strofe 2–8).

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Første Take dom tilsammen tok
– alt i den grønne Lund –
han Lars rauk under aa han Bamse ovapaa
– no vandt du sa’n Lars –
– aa Lars aa Lars aa Stakkars Lars. –

2. Aa kjære Bamse du slipper mig op
Aa eg ska gje deg saa fæit en Buk
– du har ikke faattn endnu du san Lars –

3. Andre Take dom tilsammen tog
Han Lars rauk under aa han Bamse ovapaa
– du vinder stødt du sa’n Lars –

4. Aa kjære Bamse du slipper mig op
aa je ska gji dæg saa feit en Stut
– Du har inte faatt’n endnu du sa’n Lars –

5. Trea Take dom tilsammen tog
han Bamse rauk under aa han Lars ovapaa
– no vandt jeg sa’n Lars –

6. Aa kjære Lars du slipper mig op
aa jeg skal gji deg att baade Nut og Buk
– jeg slipper ikke saa let jeg sa’n Lars –
– aa Lars aa Lars Brakaren aa Lars. –

7. Han Lars han brynte sine Kniver smaa
paa en Bamse han bejynte at sprett og flaa
– no flaar jeg sa’n Lars –

8. Han Lars kjøur’n Bamse opover en Bakke
den brune Mærra ho dro paa Skakke
– dra beint di Hore sa’n Lars –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskriftene.

Første strofa står til melodioppskrifta. I tekstmanuskriptet er det vist til denne strofa slik: Første Take o.s.v.

Oppskrift C

TSB F 76: Lars skyttar

Oppskrift: Udatert av Anna Monrad etter ukjend songar, Nes på Romerike, Akershus.

Orig. ms.: TGM R. Berge DXXVII, 11–12.

Oppgjeven tittel: Lasse som skulle tel jestebu fara

*

1. Han Lasse han skulle tel jestebu fara,
saa hadde han itno paa borde aa bera,
– je faar vel, sa n Lasse, je faar vel, sa n Lasse. –
– de lider saa silde, om aftenen. –

2. Han Lasse tok børsa utpaa sin bak,
aa vandre tel skogen i ro aa mak,
der traf n Lasse en bjøn som n skaut paa,
men traf itte, da flaug bjøn paa n Lasse

3. aa bjøn han reiv n Lasse sun,
– au au, sa n Lasse, au au, sa n Lasse –

4. Han Lasse fek lad børsa igjen
saa skaut n bjøn, saa den dat dau,
– lig der, sa n Lasse, lig der, sa n Lasse, –

5. Han Lasse tok bjøn oppaa sin bak,
aa jik saa himmat, i ro aa mak.
– du er tong, sa n Lasse, du er tong, sa n Lasse, –
– de lider saa silde, om aftenen. –

6. paa vegen han Lasse møtte en man,
den man han hadde, ei krokke faar rev,
– smør paa, sa n Lasse, smør paa, sa n Lasse, –

7. Da n Lasse han kom i stua in,
kjæringa aa onga dom flaug i en ring,
– bli red, sa n Lasse, bli red, sa n Lasse, –

8. Han Lasse han fant dei kniva fram
aa n Lasse han flaadde, aa kjæringa hølt i,
– høll hart, sa n Lasse, høll hart, sa n Lasse, –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta, og dei er ikkje delte inn i versliner.

Om Skjemteballadar

Skjemteballadane har, som namnet seier, eit humoristisk innhald; dei skal få folk til å le.

Tradisjonelt har dei blitt nedvurderte av forskarane: Slike viser var lite verdfulle estetisk og dessutan moralsk forkastelege, vart det hevda. I tillegg skulle skjemteballadane vere yngre enn andre balladar. Vanlege folk sette likevel pris på skjemteballadane, noko vi kan sjå av den store geografiske utbreiinga desse visene har.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook