I.

47Ola Håberg kom bort til Odin i gravøle. – Ho mormor di vil visst snakke med deg, sa han, litt innful som han pla vera. – Kan aldri tru det, svara Odin. – Ser du ikkje ho sitt og ser hitover da? – Det må eg vel sjå, ho er etter meg med auga sine same kor er gjer av meg, kva er det ho ser etter? – Ho vil snakke med deg. Jaså, du har merka det? Hm-hm!

Ola kunde gjera Odin rasande, somtid. Slik ein allvitande gammalmann, som aldri hadde vore anna til enn å gå og lure på folk og vita alt om dem! – Kva er det ho sitt og ventar på? sa han. Eg har vel rett til å vera den eg er, for henne? Og bli det eg vil, om eg så vil bli snekkar? He? – Ja, det veit eg ikkje noko om, sa Ola; det er så flokut med den tingen der.

Odin snudde seg ifrå han. Han såg over golve att, beint på henne; han la enda hendene i kors framfor seg. Så smilte han:

«Ho sjer mæ ut som eit lita samvettiheit, der a sitt.»

48Ola var alt i snakk med nokon annan. Det var stort gravøl og mange å fara over.

Ikkje lenge etter var Odin bortmed henne like vel. Han såg ut halv trassig, og auga spurte. Da lo ho til han som ein ungdom, med roser enda i det gamle andlete, rukkene var så hårande fine:

«Æg trur jamenn du går og sørga over at du ikkj gret? – – Æg kjenni te det, for resten.»

Han prøvde enda å sjå sint ut; men Åsel vilde ikkje sjå det – han måtte ta seg ut dum her han stod. – Ja, for slik er vi, du og eg, ser du; vi er så tør av oss i tårevegen. Slik var han far òg. Han har du vel hørt om?

Odin hadde vorte brennande heit alt andlete over, men der var noko mildt blått i auga hennar som heldt han fast og vann over han, og no lo ho att, urande stilt, så berre han merka det. – Men det var det eg skulde ha sagt, Odin: Når kjem du til Håberg? – Når eg kjem til Håberg? – Ja, du veit, du lova meg da det ein gong med du var liten? Og no har drengen reist ifrå meg, eg sitt som kjerringa på skjere og lovar og lovar, at eg skal vera snildare heretter.

Ho la den eine handa oppå den andre, såg mest brydd ut. – Det var no det ja. Og så det, at eg har venta deg, i lenger tid; det er så langsamt. Det er ei straff å vera gammal kjerring, det unte eg deg å prøve ein månads tid. Du får heller komma og arbeide for meg ein månads tid.

49Ho spurte ikkje kva han svara paa det, og raudnaen var opp i andlete på han ein gong til.

«Æ tenkt mæ no ikkj den vein!» Han hørte det sjøl kor stusst han svara.

«Nei, det va berre visst du fann på det slik. Så mykji at du ha vøri der.»

Ein otte-dags tid etter kom han. Han kom med ei kåt lita rukke oppimillom brunene:

«Let mæ i gudsnamn bli gardbrukar no da, ein måna eller to. Let mæ frisk opp fraukjørarkonsten!»

Åsel vart ikkje forundra over at han kom, det synte ikkje det grand på henne. – Han fekk vera velkommen, det var alt ho sa. Og med Andrea sa ho: Han blir her no ikkje lenger stunda. Men no er det lenge sia her var så lystige auga i gåren. Har du sett dem, i grunnen?

Sia om dagane gjekk ho og tusla og småsnakka, med Andrea eller Astri, hørte liksom ikkje det dei sa. – Han blir her ikkje, sa ho. Og så litt lenger utpå dagen: Det ser da ut som han trivs, skarvlaupen? eller: Eg trur jamisel han slær seg for, hm? Så kunde ho åtvara dem, med ein liten sukk: Vi får ikkje henge over han, så han blir lei oss. Best vi ikkje gir han nokon ans, større – kva er det han styrer med no, tru?

Andrea lo så smått til henne, og Astri hørte henne ikkje. Men Astri hadde vorte dått med da han kom; det såg ut som ho ikkje likte det. – 50Hit og vera? sa ho. Kva slag påfunn er det? Ein snekkargut!

Men sia tenkte ho bedre over det. Det var ikkje så stilt i gåren lenger, og etter kvart måtte ho undrast, best ho gjekk eller sat: Det var ikkje den same stua. Ho hadde mist makta si. Dørene let ansles, og ho farmor var så arti å sjå pa, ho var som ei høne som vilde verpe bort. Og når han tok ut hestane, var det full sjau på gåren. Dei hadde ein gælnhest som lite og ikkje hadde vore brukande, han stod og snøste og småskak for kjøretye, og best det var rykte han til og fór, tålte aldri dei tok i taumane. Den snakka han for og den song han til, hadde ikkje minste tanke for at dei lo åt han; hesten vart reint ein annan millom hendene på han. Og Gammalgråa, som var trau som ei trutna dør, henne kunde han sette slik gjøt i, at dei måtte le når ho skjerma i veg; og enda var det farlig fint han banntes på henne eller slo.

Og aldri var han like eins å sjå til nokon dag. Og slikt godvêr han hadde med seg! sa Åsel. Eg trur våren kjem i mars. Det var blankvêre og lint, dei måtte undrast nokon kvar. Dertil var det ei særskilt høgd over dagane: det var så langt opp til vatr-skyene og himmelblånaen, vinden susa så vârt oppi fjellkammane, og utpå kvelden blikka det, alt have utover, og skjera uti syninga dei hildra opp og synte seg i lause lufta. Staren og lerka hadde alt komme.

51Ein slik kveld sat Åsel og Andrea tosaman inni stua, på kvar si side av borde med saumen sin, for enno var det lyst bortmed vindauga. Åsel måtte bruke sterke briller, hadde brukt dem i langsamlig tid, men syne hadde ho ikkje mist, slik dei hadde spådd henne. Ho ser over brilleglasa og ut i gåren alt i eitt. Så ser ho på Andrea og smiler: Dei er så rare, ungfolka våre, har du lagt merke til det? Den eine less ikkje som han ser den andre? Går ein i aust, går den andre i vest.

Andrea ser opp, og sitt enda litt før ho svarar; ho har den vanen. – Dei er no søskenborn.

– Ja, dei er så. Dei er så ja. Men: det kunde no – – seie så mykje som einkvart anna òg? Ja ja da. Det får no bli som det vil med den tingen. Eg legg meg ikkje borti det.

Andrea var djupt nedi sauminga att. Men Åsel vart sittande og sjå framfor seg.

Same kvelden, nett med dei to kvinnfolka sat og snakka om dem, kom Astri og Odin til å råkast borti uthusa. Det var i fórgangen millom ku-høye og hest-høie, dei gjekk seg stups på einannan og vart ståande midt i kvekken. No først, og i same blinken, gjekk det opp for dem at dei hadde fare og gått kvar sin veg. Det var skumt der dei stod, så den eine kunde ikkje sjå om den andre raudna. Men Odin syntes sjå at Astri var den same i augsyna som ho pla vera, like uforfæld og ovanpå.

52«Kor du skræmt mæ, ditt beist!» sa ho. «Du går da gjern og blistra?»

«Ka du fer her etter da? E du ut og stel hesthøy?»

«Fer og leita ette hønreir, veit æ! Dem e så gropForfatternote: grop ɔ: grov. te å verp bort, styggheita.»

«Du skuld ikkj slepp dem laus, det e berre hønskjit kor æ trør og tek.»

«Ja, sjå: det gjer æ no som æ vil om da.»

«Det ska vi bli to om.»

Båe to vilde gå, men ingen først. Odin studde seg innåt høystabben og såg bort i solstrima som skar gjenom romme, ho bygde bru av forgylte dustgrann; det dansa og dansa, ut og inn.

«Du e så still?» sa ho.

«Æ?»

«Ja, somtid da. Kanskje det e her du sitt, med kvart? Når du ikkj e å sjå?»

«Ja, kanskji, og kanskji ikkj.»

«Ikkj å gjera det, Odin! Ikkj å setti og sørg ihjel dæ slik!»

«Nå, æ sørga no vel ikkj så hardt, kan æ tru.»

Han tek så smått til å gå fram, og Astri kjem breiddmed han. Det er mørkt den vegen, og smalt, dei må halvvore trivle seg fram.

Da hører han hjarte hennar bankar. Ein liten levande lyd i mørkre omkring dem, eit gjentehjarte 53og ikkje noko anna, men det gjekk skjelvande så kringt.

«Det skuld du ikkj, Odin,» seier ho, to gonger enda, og nett attmed han. No hørte han anddråtten hennar òg.

«Sån skuld du heller gjera!» seier ho best som det er, og med det same tek ho armen kring halsen hans og bøyer hovude hans innåt seg, og munnen hans imot sin, eller korles det var, det var så urande stutt ei blink, mest som ei svim ring gjenom hovude berre.

I det same rettar han på seg, det hørtes som han beit i hop tennene:

«Ja, berre vâr dæ du, berre vâr du, det varsku æ dæ om!»

«Langt ifrå! – – din stakkar der du e!»

Men dermed spring ho ifrå han, fram i lyse og ut i stallporten.

Han står still og seier det halvhøgt fram for seg: Eg hørte hjarte hennar. Hørte det så vel. Og høgre seier han, i det same han kjem fram i lyse og klipper med auga mot kvassblanke dagen:

«Akt dæ, det varsku æ dæ om enda ein gong!»

Sia om dagane såg dei enda mindre til kvartanna. Gjekk dei seg på einannan på tomannshand, stogga dei som snarast og fann på einkvan å le til. Men Åsel ser på Astri av og til, og da ser Astri beint på henne att og smiler. Og når ho går sin veg, mumlar ho med seg sjøl: Stakkars 54krok. Henne var det inga sak å gjera glad. Stilla og tyngda og alt i hop kunde ein løfte av henne; som ein dom.

II.

Otte kjem til Håberg ein og annan gongen no som før, og somtid blir Odin med han pa vegen.

Men ein kvelden er Odin ikkje heime, han og Astri er vesti vikane etter skjelsand til hønene. Otte er så lettliva og ulik seg den kvelden, sitt og snakkar i aust og vest, og da han skal gå, bed han Andrea vera med seg på vegen. – Det er reint for vakkert vêr dette her, til å sitte inne i, og De ser meg jamenn bra fåen ut. Andrea ser litt på han, og så blir det til at ho kjem.

Utpå stallbakken stanar han og pekar vest-over: No har han jamisel skapt om sjøen til speiel, ser du det? Og enn sola da, så blid ho gjer seg no da ho skal til sengs. He? Sommarmål, veit du det? Sommarmål! Men stå ikkje her og glåm da, inni haugen såg eg ein hegg med lauv på, det er tydelig sant! – Nei veit eg? – Jau, gut, visst eg ikkje miss-såg meg så – kom skal vi sjå etter; du og eg. Og har eg rett, da – da taper du!

Heggen hadde store grønne knoppar, og på eine kvisten paa sørsida sat det tre små lysgrønne blad, dei var fuktige enda, så unge var 55dei. Otte bøyde han ned og synte henne. Dei såg på einannan med det same. Til Andrea vart raud og prøvde sjå vekk. Men han stod og såg på henne, tok liksom i henne og snudde henne til seg att, og no gav ho seg over og let han sjå det han vilde i auga hennar. Ho bleikna litt om senn. Han stod og lo innvendig.

«Det va de æ sa ja, at du taft.»

«Ja.»

«Jaja, så får det vara avgjort da!»

«Ja!» – det var så vidt han hørte det.

«Så går vi da,» sa han og tok armen hennar. «Osså ber det i giftinga da. Ja, ikkj i kveld, men.»

Ein og annan vårfuglen prøvde seg og song oppi haugen, han tykte visst det var i tidligaste lage. Enderne låg og rapa borti myrdammane. Bjørkskogen stod det ein fin blåbrun lett over, det synte seg så rart under den vårbleike himmelen. Det var tidlig på våren enda. – Du hadde visst ikkje trudd eg var slik ein galning du? Det hørtes som han gjekk og gotta seg over kor still ho hadde vorte. Ho såg på han og tenkte etter, og så ler ho litt: Eg trur eg visste det likevel. At du kunde vera slik òg. – Au, au! visste du det! – Ja. At du kunde rive deg laus eingong. – Hm! Men eg visste det ikkje sjøl, forlate meg synda! Det er han Odin, den skarvnakken, det seier eg beint. For han vart eldre og eldre, han er ålvorlig gammal no han, og eg vart yngre og yngre. Eg merka det ikkje før han hadde flytta.

56Best som han gjekk, lo han høgt ut over skogtoppane, dei vov så fin ein veft oppi vêre:

«Hvad haverst du gjorst? Og enn å Åsel da, ka du mein ho sei te godt?»

«Ho veit det visst. Ho har ønska det i mang år, trur æ, – la du ikkj merke te kor ho såg ette oss?

«Merka ikkje noko te det nei. Men no bynni æ på eit nytt liv. Og på eit nytt hunder-år. Så lettsindig kan berre ein allvårsmann vara. Men det e hans Odin si skyld!»

Han snudde og følgde henne på heimvegen. Han var i ei undring heile mannen, og som ei undring var heile vårkvelden omkring dem, syntes dei. – Ja, du Otte, du Otte! gjekk han og sa, halvveges som han hermte etter nattvaka i grantoppen. – Men enn folk i bygda ser oss? sa han, dei må tru vi er gælne? – Det er vi vel òg, det? – Og lesarane dei tenker på det vi kunde ha gjort. Jajaja, san! bli ikkje forfæld, Andrea! Du hører eg har rive meg laus, og eg som ikkje har vore laus på over tjuge år! «Vi kjem både i visan og eventyra.» Og slikt eit vêr da?

III.

Det var same gode vêre vesti vikane, men der hadde alt ein annan lett. Sjøen var så vid der utafor, og blikkande blank og lys, så det kom for ein at all ting innetter lande snudde seg vestover 57og såg til havs. Kveldsola skjein i strandsteinane og tangbeden, det var det siste ho gjorde, og det skjein i dem enno da ho hadde gått ned; og nord- og vestover stod kveldraudnaen og spegla seg i sjøen. Skjera der utpå kom langt unna. Strendene svinga seg inn i lyngmarka vik for vik, med kvitsand og stein og sølvskjel og med slette fine grasvollen ovom, oddane sluta seg med raudgrått berg ut i sjøen, med lyngroser på ryggen og svartblanke tareblad frammed sida. Og over det have og himmelen, for dei to var same blånaen i kveld. Og sjøfuglen lét over det, måse og kjeld og e-fugl, ein fri og vill lyd, og det blenkte i den med, naar ein hørte han imot dragsua, ho anda så stort og stilt.

«Kjelvik-marka!» sa Odin. «No e æ berre som ein sju-ått’ år!»

Astri såg opp frå sanden sin, med skjørte millom knea, han såg henne imot vesthimmelen og vestanlyse.

Ho hadde sagt det her i dag, dei sat og åt til nôns: Du Odin kan vera med meg uti vikane etter ein skjelsekk i kveld? For gjætarguten har sett av borti borti plassane, eller kor han er. Han hadde ikkje blunka for det, han hadde lagt litt på hovude og tenkt seg om: Han kunde vel det òg; visst han fann på det slik. Så fann han på det slik, og så hadde dei lagt i veg. Han syntes alt da at dei var to ungar som skulde avstad og leite seg skjeler.

58Ja, han såg vålig ung ut der han stod, tykte ho. Det var visst han Odin? No smetta han av sek skone og hosane, bretta opp buksa til langt på lår, og vadde uti; det var fjæra sjø, og han hadde sett ei ku-skjel som sat og gapa på bergryggen der nedi vatne. Det er djupare enn han trudde, han blir skammelig våt, og stein og skjel klør han under fotsolane og kitlar, men no når han skjela med kjeppen og stikk, og tunga ho stikk ut i munnvika på han som på sjuåringen; der kjem han opp med skjela, ei skinande gulbrun ei: Sjå her, Astri! He? Vil du ha fleir?

Ho står og ler til han: Enn krabben bit deg no?

Da rømmer han i land så vass-spruten gyv om han, og Astri storler så det lyar i berghammaren; ho er ung i andlete og alt med seg.

Men no ser dei på einannan for første gongen i kveld. Dei blir dått med båe to. Ho raudnar først, men han ikkje mindre; men auga slær dei ikkje ned. Da ho smiler att, er det ein annan smil, eit lite, nytt drag kring munnen, til han. Da tenker han, at dette er Astri, han har ikkje sett henne før.

Dei gav seg til å sjå utover vågen, der e-fuglen rodde over blank-båra, – halsane inn, og spegelbillede under seg. Enno skimra det draumen om ein bleik rosa-lett i sjøen.

Men Odin syntes Kjelvikmarka saug i han og tok han, det vart skumt og einslig omkring dem, 59ei gjente og ei vill mark; og han ein hedning for all bygda. – Men det er overstått, det, smiler han for seg sjøl. – Kva da? – Nei, eg veit ikkje. Det er du som står der. Ho veit ikkje om meg eingong, tenker han, om ho raudna, så var det berre for eg hadde hørt hjarte banke i henne ein gong, og det skulde eg ikkje ha hørt; og når ho tier no, så er det for høgtida i kring oss, så fin og god er ho. – Eg har aldri sett han slik! ho pekar utover sjøen. – Nei, og enn lynge da, og all marka her, ho er vill! – Du kjem for meg litt vill du òg, somtid. – Ja! du har rett i det! – han undres at ho ikkje spring sin veg.

Han sette hendene i lomma, han prøvde å vera så logn han berre kunde, det var ein konst han trudde han hadde lært godt. Men han var borte no, det var umulig å stå still: han spente til småsteinen så han trilla nedetter strandvollen.

«Det ska stå om at æ ikkj reisi tusen mil vekk! æ kann finn på det du aldri venta!»

«Da bli æ med dæ!»

«Ja? Ja berre kom du, visst du tør. Men, du kann ikkj reis ifrå Håberg?»

«Trur du det du? Det skuld du vel få sjå, stakkar.»

Ho såg like fritt på han; så lo ho litt, men auga hennar dei var ålvorlige, tankane kom og gjekk bakom den djupe grå blunken.

«Vi kund vel slå oss for på Håberg òg, vi. Visst vi kom på det slik.»

60«Ja, visst vi kom på det slik ja. Og no kom æ på noko anna, no gjer æ slik – »

Han tok omkring henne og kyste henne. Ho var mest like høg som han, og kjentes umulig så sterk da ho svaga innåt han, ho var det sterkaste han hadde havt millom armane sine; det rann som ein angst i han da han kjente munnen hennar.

Ho stod litt med hovude til aksla hans. – Eg er så glad. Veit du kvifor eg er det, Odin? – For det at du er glad i meg, ventelig? – Ja ja, men. Eg synes eg er på den rette vegen; eg veit ikkje korles det har seg. Ho farmor blir glad ho òg. Eg trur det har gått som det skulde gå. – Som det skulde gå? det var meir enn eg trudde. – Nei nei, sukka ho, du forstår det visst ikkje du heller. Men før, da trudde eg at eg skulde døy ung. Og det var det største eg visste. – Og no er det ei anna ulukke som har sett inn? Jau, jau, men dette synes eg skulde vera det største.

Han såg på henne, til det bar i låtten med han. Han såg ho likte det ikkje, ho hadde venta seg han noko ansles, javel, men vilde ho snu han ryggen for det og springe sin veg, så versågod, her stod han! Ho skulde bli for veik like vel, til slut. Men no gav ho seg med han og lo; litt raudlett berre.

– Og så var det den her da! han tok sandsekken på ryggen og gav seg på gonga. Ho stod enno ei blink. Ho såg han for seg imot himmelen eller haugane, slik han stod der og lo, han hadde eit 61par trøysame rukker oppmillom brunene. Å få han til ansles vart visst aldri råd.

Dei gjekk heimover, kuveg og gjeiteveg, over strand og haug, somtid i breid og somtid han føre. Eitt blautdike var det ikkje å komme utanom. Odin tok seg fart og hoppa over på det smalaste, med sekken på ryggen, men Astri kom ikkje etter. – Hopp! ropte han. – Nei, eg går omkring, heller. Han sette ned sekken og retta fram handa: Kom no da! Ho ser inn i auga hans. Det brenn i kinna hennar. Han ser kor det krenker henne, ho er nær på å kaste med nakken og ta omvegen fatt.

«Nei men, e det du det der da, Astri? Ska æ stå slik i all eviheit og vent på dæ?»

Da kjem ho endelig. Ho hoppar fjøralt og sterkt så det går ein fysna igjenom han, ho tek handa hans i sprange og får den siste litle auken i farten, hamnar jamføttes og med så ung ein svikt innpå tuva breiddmed han. – Det var det eg visste ja, sa han. Auga hennar stråla imot han ved dei orda.

Da dei hadde gått eit stykke, sa ho: Nei, du skal sleppe å vente i all evighet på meg, Odin. Men skal eg hoppe straks du kommanderer meg til det? er det slik å forstå? Ho lo og la handa på aksla hans, han trudde ikkje eingong ho visste det sjøl at der sat ein liten agg under.

«Ja, det fall visst tungt for de gammel juvikingan å bli kommandert,» sa han.

«Veit du kofor æ kom lel?» lo ho.

62«For det at du va nøydd te det, veit æ?»

«Va-det-lekt! Men du kom te å bli så lang i ansikte visst æ sa nei takk. Osså va du så vakker der du stod og hersa med mæ,» la ho til. Ho klappa handa hans med ho gjekk og sa det.

Men da dei kom oppover Håbergvollen imot husa, såg dei to som stod arm i arm utpå stallbakken. – Ser du dem du! seier Astri. Odin går og stirrer på dem. – Men er det dem da? spør han; det var ikkje å miss-ta på kven det var. Otte og Andrea hadde alt vorte vâr dem og slepte einannan. – Har du ikkje skjønna det der da? sa Astri. – Nei! kom det tørt og kviskrande.

Men Astri smiler til han, den uforfælde smilen sin, og den har ho da dei sitt og får seg mat. Dei er to-eina i kjøkene.

«Dem får no gi sæ lel,» sa ho.

Odin vakna til, liksom ho hadde rive i eit sår. Men da han såg ho vart ille ved, tok han seg i luggen og smålo til henne:

«Vi får hive lodde da! som ‘n Cæsar sa da ‘n skreva over bekkjen.»

Ho hang tungt kring halsen på han ei lita stund, før dei skildes. Og på nytt rann den sæle angsten i han når han kjente munnen hennar. – Berre småting, alt anna! kviskra han.

IV.

63Andrea fortalte ikkje noko, og Åsel merka ingen ting.

Ein kvelden, ei vekes tid etter, kom Åsel og Andrea frå ein av plassane, dei hadde sett til ei gammal kone som låg på det siste. Det var same mildvêre enda, men det var skodda, ei mild og regntung vårskodde; fjella gjømte ho, og låg og kvitna og gråna over skogen og husa. Heile kvelden var grå av væte; all ting ein kom framom, var vått og nær ved ein. Bjørkerise stod med urfine mønster i lufta, perlande blankt av dropar.

Åsel måtte stane i einingen og puste seg opp. Ho smått lo med seg sjøl: Eg synes snart det er motbakken – same kor eg går. Men den her grolukta, ho gjer meg så godt. No kjenner eg skogen alt; han minner seg! Åja ja! Ho var på og gjekk att. – Men veit du kva som bers meg for, Andrea? At det har hendt einkvart. Millom ungfolka. Jan, eg er stø på det. Men elles så tykkjer eg han Odin legg i veg for kvast om dagen? Ikkje sant? Med arbeide; med våronna. Og maten, den heksar han i seg. Som i andre tankar mest – ja, du har da sett det?

Nei, Andrea visste ikkje det, just? Men Åsel merka seg ho fekk ein annan hamlett. – Ja, eg ei for gammal; det er vel det. Men elles så tykkjer eg: han kunde gjerne ha vore litt meir glad av 64seg. Å få a’ Astri – som dei ikkje tør ta etter, nokon ein! Men sjå: dei er så mangfelt, folk; no for tida; som de her maskinane; det er så fint. Det skal vel så vera. Men ho Astri, det er det: Ho ser ut som ho ikkje forstår seg større på han ho heller?

Ho måtte stane for og kvile att.

«Nei men kem det e, det der lell?» ho står og ser oppover mot husa. «Jamenn mein æg ikkj det e ‘n Otte som e ut og går igjen. No igjen?»

Ho såg fort og uviss på Andrea, og no kunde ho sjå det brann enda heitare i dei bleike kinnn hennar. Andrea sa ikkje orde. Så tagde Åsel òg.

Først hadde han stått uti gåren og sett nedover, da han hørte kor dei var. Sia hadde han snakka med Odin, mykje meir enn han var vant til, og så med Astri; han hadde enda hjelpt henne å få inn hønene, for dei var nokre store leibeist om kvelden. Så tok han fram ein sigar og tendte, – han måtte ha ein kjepp å bite i, sa han. Han sa fortvekk einkvart som dei måtte le til, og auga hans hadde ein frisk blink, så Astri og Odin måtte sjå på einannan fleire gonger. – Og der kjem kvinnfolka med to tomme hender, sa han, det blir ikkje anna råd enn at eg går imot dem og hjelper dem å bera. Han hadde kvit krage på, og ein blomster hadde han i trøyekvarden; no sette han hendene i lomma og gjekk blistrande nedetter vegen, i stille milde vårkvelden.

Odin stod og såg etter han, heile vegen nedover. Da tek Astri i han og snur han til seg:

65«Du e no vel ikkj bleik, Odin? For det der?»

«Nei, æ stod berre og tenkt – – æ har tenkt att og fram – – korles det ska bli, Astri?»

Bleik var han ikkje, kanskje, men så rådlause auga hadde ho aldri sett i noko menneske før.

«Ska bli? Det bli som vi vil det. Det har vorte, rettar å sei.»

«Men dem e så glad, sjer du ikkj det da? Dem e reint fortulla.»

«Ja men, vi e glad vi ò, sjer dem ikkj det da?» Det hørtes halvt som ho klaga seg.

«Jaja, vi får ‘vent og sjå, så bli det ei rå! Æ har havt det slik all min dag, at det ska bli ei råd.»

Ho står og ser ned på skotåa si, som skriv i sanden, Odin følger med, og ser frå den litle foten oppetter kjolen, over hofter og barm og opp til halsen, det er så fin ein linesving, det kunde ingen tegne det eller skjera ut det, umulig verk. Det var berre barnespell alt det han hadde drømt og pint seg med slikt; og no var det lenge sia.

«Æ skuld ikkj stå her og sjå på dæ; du e for vakker te det. – – Han bli rik, han som får dæ,» sa han lågt.

Som ein liten styng synte det seg for han, noko han ikkje forstod: at rikdommen og lukka dei fekk ingen ein samstundes, men han visste ikkje kven han vilde kåre seg ut.

Astri stod som ho ikkje hadde hørt det siste han sa. Og no kastar ho med nakken, og andleta ligg ope imot han, vidunders ope, og stolt:

66«Du har ikkj nokon rett te det her, Odin.»

«Rett te det?»

«Nei. Du har ingen rett te det.»

«Ein må ha rett te å – – te å vik unna for anns-manns rett, meint æ?»

Dei ser einannan inn i auga. Men hennar let seg att for han, så opne dei er. Munnen knip seg i hop i ein kaldsmil. Det var denne munnen – –

«Du har ingen rett te det.»

Ho ser kor det arbeider i han, står rolig og ser kor tankane slit i han og leitar, kor dei plages og finn ikkje utslepp. Han blir tynnare og tynnare framfor henne. – Eg ser det no, mumlar han. Da snur ho seg fort og tek eit par stig, ho har fått tårane i auga og trampar i jorda og vill ikkje ha dem der!

Ho snur seg til han att. Det dirrar berre litegrand ved eine munnvika:

«Det va vel inga sak da, visst det va berre å vik unna! For resten: Æ kund ikkj det heller æ! Kjem aldri te å gjera det heller!»

Ho tok handa på aksla hans og fekk han med seg bortom borstu-nova.

«Kann du ikkj sjå opp da, Odin? Det e da vi, det her. Det e da ikkj to gammel skugga. Osså det attåt – – det kom så rart for mæ: Du bli ikkj den du ska bli, visst det ikkj bli du og æ. Du kann gjern flir åt det, om du vil, men æ sei det lell, æ, for det e sant! Det va det, som – – men no e du enda bleikar, mein æ? Nei men Odin!»

67«No? Nei, no miss-tek du lell! For no e æ glad – da sjer æ slik ut.»

Han tok over hendene hennar og klemte sa det kvitna etter.

«He? Ja, du kjenni æ e glad no, ikkj sant? Men at du skuld vara den sterkast tå oss?»

«Det e noko æ må fortel dæ. No altså. Han Arne har skrevi åt mæ igjen. Og no vil ‘n ha svar.»

«Å?»

«Det e synd ti ‘n, sørgeli synd ti ‘n, – æ kund ha vorti glad ti ‘n, trur æ. Men æ har ingen rett te å – – æ kjenni det på mæ det vil vara synd imot –, ja imot alt i hop! Du og æ; det e ikkj ansles det.»

Ho hadde teke handa hans, og andlete kom imot han. No kjente han munnen hennar att, som det var første gongen.

Det låg eit sterkt lys over andlete hennar, innanfrå og ut imot den dimsne dagen. Håre var ei tung krone over det, skinande mørkbrun i skodda som dogga det til. Og rundt omkring henne var det Håberg og hennar, alt saman, ho stod og såg det og visste det, kjente det som ein rikdom eller kanskje som ei tung bør.

Og vestover, utpå oddane og skjera, der lét sjøfuglen. – Hører du han? sa Odin. – Ja, eg står og hører på han – Ein kan bli sår innvendig av den der låta. – Vi hører ikkje på ‘n! sa Astri; ho hadde så varmt eit mål.

No kom dei tre nedantil, og Astri gjekk fram 68og i møte med dem. Der fanns ikkje eit forandra drag i heile andlete hennar. Ho snakka nokre ord med dem, og dei gjekk inn i ei dør og ho i den andre.

Odin gjekk inn i borstua og snakka med ein utant plassane som var der og sette i stand vognene. Det var ein arti skruv å snakke med, og særlig i kveld; men elles vilde han skikke han heimatt med all som først, same kva Åsel sa, for han var ein kluntresmed og ein klokkar til å arbeide, og dertil ein dagtjuv, ein kunde ha sett det i stand to gonger, som han sette i ustand ein gong.

Han sette seg på høvlbenken hoss han og sat der til kveldsverd-tid. Det var støtt så trøysamt å høre folk snakke, men aldri slik som i kveld. Astri kom og bad dem inn. – Fin kvige det der san, sa kallen da ho hadde gått. Men, ho får vel stanga tå seg eit horn om senn, ho òg; før ho har havt siste kalven, tvi! han sendte tobakstugga som ei banning borttil omnen.

V.

Det var ein ottedags tid etter, og seinkvelden, og Odin kom nordant Kjelvika og skulde heim til Håberg. Dei hadde havt ein liten attpå-vinter med snøfokk og full sjau, men i kveld var han godvêre att, Odin såg enno for seg sola slik ho raudna over Kjelvikstrendene da ho gjekk ned, og Folla som la seg i speiel utover.

Han tok skoglendes frå Langbrekka og vestetter, 69langa på og gjekk det meste han vann, og flytta huva att i nakken eller fram i panna alt i eitt. Og best han gjekk, såg han Astri kom framover sommarfjøsvollen i møte med han. Det var henne; det fall aldri så fint og varmt kring nokon annan det grå sjale, og ingen annan hadde den måten å gå bein på, enda ho gjekk og såg ned. No såg ho opp og vart vâr han; men ho kom ikkje fortare for det,

Dei møttes i småsteinvegen nordom sommarfjøse eit stykke. Ingen kunde sjå det heimifrå gåren. – Eg trudde mest ikkje du kom imot meg, sa han, han var glad i måle. – Så? Og du har vore i Kjelvika. Det er lenge no sia sist. – Ja. Har ikkje vore der på to år. Har ikkje havt mot til det før. For kvar gongen eg kom dit, hadde det minka så, all ting. Fjella hadde vorte lågare, og marka snauare – ingen ting å gå seg vill i der meir. Eg gjekk fattigare heimatt for kvar gongen. Men ho Gurianna, ho vart glad for det eg kom, det var det. Men vi to, vi skal gå dit ein gong, Astri, vil du ikkje det? Når det har vorte vi to for ålvor? – Du har vore så mykje vekk i det siste, om kveldane. – Ja, det er dette ungdomslage vi skulde prøve å friske opp, og så skulde vi ha havt et turn-lag, – og så skyttarlage da, veit du, han er ein heil strøypar den nye lærarsjæla. Eg har vore borte ifrå det i all vinter mest; eg har ikkje havt tida. Ikkje har eg vore huga på det heller, for resten, før no.

70Han snur seg til henne, saa blankøygd og i farten som han er:

«Det e du som har yngt opp mæ, som enkmann’ plar sei. Men æ trudd ikkj du kom imot i kveld. Du var så rar her i dag.»

«Når da?»

Men han såg ho kom i hug det. Og no kom det og gjekk framom han, slik det var, han stod rolig og såg det ein gong til: Åsel kom ut på gåren med han heldt på og sette i hop nyharva, og Astri var i nærheita og kalkvaska einkvart til hønehuse. Da seier Åsel: Du har no ikkje tenkt deg til å så enno, Odin? – Jau, bortpå Sandåkeren, hadde han meint? – Ja ja da, sa ho, og strauk seg over andlete. Ja ja da. Og no såg ho på dem båe to: De får så at dykk sjøl no da, i Guds namn. Odin hadde sett på Astri. Han hadde stått og venta på auga hennar, men dei kom ikkje, dei vart ikkje å finne. Ho hadde kvite fine augelokk, og nedafor dem kunde det blykte nokre ørsmå bevringar. – Ja, for det er ungdommen som rår her i gåren; alt det finns ungdom da, hadde Åsel sagt.

Så hadde ho gått inn. Da endelig smilte Astri, men det var ikkje imot han, det skrådde berre frammed han, slik som solglipa kjem i gråvêre. – Jaså ja, sa ho. Det er slik å forstå. Vi skal settast i bås no da? – Ja ha, no er klaven ferdigsmidd. – Det ser så ut ja. Men de får no vente til så lenge, både du og a farmor. Det vil 71eg du skal tåle, Odin! – Tåler alt eg, ban. Eg skal gjerne vente sju år på deg, er det om det å gjera. Da lo ho, og skya letta seg liksom og seig vekk ifrå dem.

Like vel hadde han vorte dyktig glad da han såg ho kom i kveld, han merka det no.

– – – Men på Håberg sat Andrea og Otte i Øysterstu’. Det fall ikkje sol inn der om kvelden, og trea i hagen hadde vokse opp og skygde for vindauga. Men der var gjerne eit lint og godt lys der i stua kveldens tid; det hørte til der, ho var så still og glømt, og det høvde med kvar tingen derinne, med dei gamle Håbergstolane og med sofaen etter dyrlægen og det andre som Andrea hadde der, ting som stod og trivdes attmed kvarandre om dei ikkje hørte i hop.

Dei kunde sjå sola bortpå sørfjella, millom øvste greinene uti hagen.

Dei såg ikkje dit meir, men dei merka det hadde slokna. Og inni stua kring dem kom det sigande inn ei minning om det same, ein sløkt liten tone i lyse. Det vart ikkje så dei sa noko meir. Andrea nynna på eit eller anna, eit par gonger, og så gjorde ho ikkje det heller.

Da hørte dei Åsel kom. Dei stiga var hennar, og take i døra, så vârt men så visst. Otte manna seg opp og smilte til Andrea, og ho smilte att: det var da berre Åsel som kom! Dei såg på ringane sine, og Andrea sat blommande raud. Men stua vart enda ein tone gråare kring dem.

72Åsel såg frå den eine til den andre, slik vise hennar var. Det minte ørande lite grand om tunghørt folk. Ringane såg ho ikkje, men dei merka ho visste av dem. Same djupe varmen stråla det frå auga hennar som elles, og andlete var i kveld som ein annan kveld når ho fann dem to-saman. Dei kjente det likevel, at det var ansles. Andrea såg på Otte, men han sat og såg ut gjenom glase, ho var åleine. Og ute der stod trea urørlig imoi himmelen som før, og himmelen like avletta bleik og langt unna. Ho var mo åleine med Åsel. Og nu smilte Åsel til henne. Greinene derute stod gudnådslig nakne i kveldlufta.

Åsel sat litt og kvilte seg, liksom ho pusta ut etter ein tung bakke. – Eg vart så åleine, sa ho; eg veit ikkje korles det er. Dei fer kvar sin veg: det blir berre eg og huse her. Og her sitt de ja. Ungfolke, skulde ha vore. Som eg gjekk her og ønska ja, ei tid.

Berre ho vilde ha teke handa ned frå panna! tenkte Andrea.

I det same gjorde ho det. Men no stod auga hennar bert og blått imot dem, utan svik, og utan nåde, dei blunka fort og ungt og tok tak att. Deira auga gav seg over til hennar.

«Nei, bonn, det går ikkj!» sukka ho. «Lett oss sjå det som det e. Det e for seint!»

Ho kunde sjå kor letten seig bort frå kinna til Andrea. Ho hørte Otte, kor still han sat på stolen.

73«Æg be dokk i Guds namn. Framtida her i går’n, og den ting, det snakka æg ikkj om. Men dokk vil da vel ikkj gjera bonna dokkes den sorgja? At dokk ødelegg – – det som e dem imilla?»

Ho var alt i gang med hendene over knee. Ho sukka ikkje meir; ho såg berre på dem. Så reiste ho seg, stod litt og såg fram for seg, og gjekk så mot døra.

«Heller rettar sagt: Dokk val gjera det dokk finn rettast. Dokk må ikkj hald mæ ond – –»

Ho hadde opna døra da ho sa det, og no hadde ho gått.

Før Otte snudde seg, var han viss på at Andrea sat og gret. Det gjorde ho ikkje. Han venta til ho tok auga inn att, og møtte dem med ei kring lita blunking og eit modig drag ved munnvika:

«No snakka verda! Ja. Slik snakka no ho.»

Andrea svara ikkje, og han måtte til att. – Verda, seier eg. Det der var henne. Eg har både sett henne og hørt henne. Ho er vis. Men eg vart aldri vis, for det om eg hørte etter henne. Han reiste seg og kom bort til Andrea: Nei hør no her, tullhøna! Eg står her og tygg tøv, eg. Verda er stor og vid ho, det er det ho er, og vi to vi reiser så langt at føtene våre snur beint opp og hit, så rund skal verda vera. Da kan vi da ikkje vera i vegen for nokon lel? Eg visste for resten ikkje – – eg trudde ikkje – – eg må seie som sant 74er, at eg trudde ikkje det var dei to. Men som sagt: Vi reiser, vi, Andrea. For eg har vore ein heimlausing all min dag. Og deg, ser du, deg slepper eg ikkje – hører du kva eg seier?

Andrea hadde sett beint i andlete på han heile tida, men no først vart ho liksom vâr han. – Ja, men? ho klipte rådlaus med auga. – Men? Vi bryd oss ikkje om noko men her. Det høver ikkje allstads, det orde. – Eg har tenkt på det lenge, eg, Otte, at det her gjekk ikkje, vi kom så blodig i vegen for to andre – eg fekk vondt i meg alt den dagen da han kom hit. For det kom til å bli dem to, det kunde ikkje skje ansles det. Og da nytta det ikkje om du sa noko, ein gong. Og heile tida i det siste –!

Otte tok båe hendene hennar. Han heldt dem hardt. Han var så forandra, ho kunde ikkje tru dette var han. – Nei men hør meg no her og sjå meg no der, gjente! Vi – vi – –

Andrea rista på hovude. Enno gret ho ikkje.

«Dem gifta sæ aldri, visst vi gjer det,» sa ho lågt. «Nei, og ikkj skuld dem det heller, da, æ tåld ikkj å tenk på det eingong – det va synd!»

Otte stod og såg borti andre veggen. Slik stod han lenge, og no merka han at Andrea brukte lommeduken. Han vart meir og meir grå i andlete. Endelig tek han seg over panna, stryk seg hardt nedetter andlete og over skjegge, og gjer det enda ein gong, liksom det var berre skøy og gap alt i hop, så ser han opp i take og smiler:

75«Ja ha, Otte, no va det spørsmål da. No e dem her og spør dæ for allvor. «Sætter eder ikke op imot det onde,» sei dem. Men enn imot det gode da?»

Så bøyde han seg ned over Andrea, tok borti håre hennar, det var så stort og mjukt.

«Vi klara vel det òg vi. Å gi oss.»

Og med seg sjøl mumla han, og smilte att, gammalt og bleikt: Der fekk du for munnen din. Vårherre hørte deg, og tok deg på orde. Men da han merka Andrea gret, vart han gåande att og fram på golve, stod ei stund framfor henne med handa nokonstads oppi andlete, og så bar det i gåinga med han att.

Ingen av dei ansa på at Åsel stod i døra, før ho kremta eit par gonger.

«Det gror berreste gråten der æg fer,» sa ho. «Æg va ut eingong, for leng, leng sia, va heilt over fjorden i eit slekt ærend; æg ha ikkj tenkt æg skuld legg mæg på den slean oftar. Det kom ikkj noko godt tå di nei.»

Otte stana og såg tankefattig på henne; ho vart ståande innom døra. – «Vi e eni’ no,» sa han. «Vi e eni’ all tre. Så, så! no får du te å sjå opp,» – han snudde seg til Andrea, – vi gret ikkje meir no i ein gong. Ikkje for det, i allfall, at to skapningar blir glade; om det no ikkje er oss to just. Og Vårherre – – han ser på Åsel – – no er det min tur å ta han på orde. Nei visst, han har ikkje lova å gi oss det att, eg veit det, 76men. Men han burde gjera det lel, han kan da ikkje vera mindre mann? Noko må han da vel finne på – vi skal vente og sjå, Andrea!

«Du e no ikkj så løsti som du lêt te, du hell,» sa Åsel.

Da vart han ståande som han hadde bite seg, – Men det kan da vera rett nok, det eg sa, for det om eg snakka som ein fåne? Men det var for resten ho Andrea eg – – eg snakka med, mumla han med seg sjøl.

«Æg får takk dokk ein annangong!» sa Åsel, ho var alt på vegen ut att.

Da Astri og Odin kom framover sommarfjøsekra, såg dei Otte kom om øystre stuenova og gjekk heim. Den eine kjente det frå den andre som ein liten støyt: Går han heim åleine i kveld? Men ingen sa det. – Sjå måsen, sa Odin, han peka vest på Storåkeren. Der gjekk det tett med måse all veg bortetter, og nye flokkar kom svevande og slo seg ned, blågrå og kvit, svart og kvit, kvitt i kvitt på den nypløygde jorda, det var reint som ho hadde pynta seg. – Da blir det regne, sa Astri. Og måsen lêt, og skogfuglen song, og Odin såg seg rundt og var opp i under. – Kjenner du våren? sa han.

Men Otte såg liten ut der han gjekk; og der vart han borte i svingen nedom reina.

Og lita syntes dei Åsel var, ho stod ute på stubrua og venta dem.

77«Ja-a,» sa ho. «Han gjekk heim ålein i kveld, han Otte. Ein forstandig mann. Ein sterk ein.»

Astri såg stivt på henne, med brunene ihopdregne. – Kor ho er da, ho mor? spurte ho. Sitt ho inne da? – Ja, Åsel viste med hovude åt øystre stua. Astri stod enno litt. Ho såg hastig på Odin eit par gonger, men ikkje på farmora meir, så gjekk ho fort inn øystre vegen.

«Ja, Odin, no e ikkj det i vei’n for dokk, sa Åsel.

Han svara ikkje. Han måtte sjå seg i kring: det hadde visst vorte ein underlig tung lett på kvelden?

Men rundan i kring stod vårlyse ungt og blankt som før, over tak og tretoppar og fjella imillom; og bortpå åkeren der sjaua måsen, og nattvaka skvattra oppi haugen; og sjøen han blikka all vegen utover, han var mild og djup i blenken. Det snudde seg til han frå alle kantar.

Odin såg på mormora att. Halvvore glad var ho å sjå til, og halvvore urolig, men slik hadde ho visst vore støtt, når han tenkte etter. Astri kom ikkje ut meir.

«Æ kann ikkj sei æ vart glad, just,» sa han.

«Nei, nei, Odin. Det e så det.»

Han sette hendene i lomma og dreiv nokre steg bortetter. Han sa det med seg sjøl: Jaså; han far vart sterkare enn eg. Likevel. Ja, men, han skulde vel det òg?

Han beit seg i leppa for å halde styr på andlete; 78men da han snudde seg til Åsel, fekk ho ein kvekk i seg, liksom ho aldri hadde sett han før.

«Ha det ikkj vøri a Astri – – men ho e ikkj ein ting som ein kann kast ifrå sæ – – umulig, sei æ! Dem har ikkj prøvd det, sei æ, nokon ein!»

«Gudskjelov, Odin, for at du tek det slik! – Gudskjelov for at du er slik ja,» mumla ho med seg sjøl, ho var ikkje godtil å stå der lenger, ho gjekk inn. – Det var slik eg vilde sjå han, sukka ho, – han var ålvorlig så vill no! Det var det der eg sakna så i garden her.

Odin stod lenge ute og venta på Astri, men ho kom ikkje.

Ho var inne hoss mora. Ho stod framfor henne med hendene i sida. Mora måtte sjå opp enten ho vilde eller ikkje, for slik hadde aldri Astri stått framfor henne nokon gong; ho syntes det både bevra og brann i det bleike andlete. Men ho slo auga ned att – Eg veit da kva du vil seie, kviskra ho. Eg hadde ikkje tenkt det helder – – eg skjønnar det ikkje sjøl, men. Men no er det slutt, du hører da vel eg seier det, Astri?

Da fekk Astri raude flekker i kinna, og sette foten hardt i golve: Det er noko tull alt i hop, hører du! Idelig tull og vas, det er berre noko ho farmor har funne på. Kunde aldri ha vorte noko tå millom han Odin og meg, same korles det var. Aldri, hører du!

Andrea såg på henne, utan å blunke, det var mest som ho stava seg fram i andletsdraga til 79Astri. Det som var sagt, fekk ho ikkje tak i. – Nei, eg ser det no, sa Astri, ho stirde ned i golve. Det hadde aldri vorte han og eg. For da måtte eg ha vore ansles – da måtte eg ha vore utru imot ein annan ein, ein som – – treng meg. Eg ønska ikkje du skulde gifte deg, det skal eg tilstå. Men no skal du gjera det lel. For mi skyld. Unyttig sorg, det hatar eg.

Det var så uvant for Andrea at Astri snakka med henne om seg sjøl. Ho fekk ein lysdæmd tone i åsyne, sat liksom når ho lya etter noko vakkert dei spella. Og denne blyktinga over brunene og augehåra gjorde Astri så vakker. Men måle til Astri var lågt og tørt:

«Ingen ein kund ta ifrå mæ retten min. Men æ kann gi ‘n bort.»

Endelig spurte Andrea, om ho var forlova med nokon annan da? Var det med han Arne Finne?

Ja, sa Astri. Det var han og henne ja. Så rettar ho seg opp og ser på mora, ho smiler med ørfine rykkingar nedunder auga: Nei, for resten, det er ikkje sant. Det var berre noko eg fann på. Men han Odin, han tek eg aldri. No når det er som det er. Du skjønner da det, mor? Eg vil ikkje stå her og snakke om det eingong! Når eg berre visste kva eg skulde seie til han, sa ho stilt.

Andrea hadde retta fram handa, og Astri hadde teke henne utan å gi det nokon ans.

80«Du ska ikkj gjera det der, Astri. Du kjenni da det e galt?»

«Det e gjort det, mor; det e ikkj meir å snakk om. Det e dommen min. Du ska ikkj sjå ut så forfæld, dem har da vel dommen sin all i hop? Dem e da vel ikkj fattiar hell så?»

Ho såg ut, langt, langt utetter. Det var som det pla vera, der. Nei, nei. Det gav seg visst ikkje om det vesle ein bala med.

Om I ungdommen

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1922 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook