I.

81Dagen etter skulde Åsel til byen, den årvise ferda si, og Astri skulde vera med henne som vanlig. Odin skyssa dem til Segelsund. Han såg Astri var noko forandra, men det undrast han ikkje på, det var slikt slag med han sjøl. Heile vegen tenkte han på det, det var jamgodt med at han snakka med henne: No var han slave og ikkje fri mann, for no hadde han kjøpt henne så dyrt, han kunde ha gjort både det og det for å berge henne. Slaven var kan hende den einaste lukkelige i verda. Nei, han var ikkje lukkelig, just, at han åtte henne, det var meir å kjennes på som ein lukkelig angst for at han kunde ha mist henne, ja at han kunde miste henne enda og aldri bli trygg på henne, slik anna folk var på sitt. Han stod bakpå kjerra og såg ryggen hennar, han var modig å sjå til, og halsen var unders kvit og fin, så levande gulkvit; og håre hennar det var brunt, det hadde han aldri set make til hoss nokon, mørkbrunt med skimmer av solgull i. – Gi deg tida, sa han til denne nakken, for deg 82skal eg få makt og velde over ein gong, eg skal bøye deg bakover og tukte deg, til det ikkje finns der det som stort eller byrgt kan kallast imot meg, til dei gir seg, både auga og heile veikja. Meir har aldri ein mann rådd over, nei.

Han ansa ikkje kor still dei to kvinnfolka sat. Han spurte dem da han snudde hesten nedmed sjøen, kva tid dei var att-ventandes. Åsel sa dei kom da og da.

Men da snur Astri seg til han, ho står nett attmed han og ser han i auga, fer over andlete hans og vil minnast det, kjem det for han; så seier ho lågt:

«Det blir leng å vent på mæ. Om det nøtta å vent da.»

Han ser halvt ovanfrå og ned på henne, han smiler enda litegrand til henne:

«Ja-ja-ja. Du får komma når du kjem.»

Så fór dei.

Åsel hadde mange ting i hovude, ho skulde handle for ei lang tid framover, gjekk frå bu til bu og hørte seg for og tenkte seg om; for byfolk var byfolk, dei, og handel var handel, det kunde ikkje vera ansles med det; og ho var ifrå lande, det såg dei sagt, kven som vilde. Astri var med henne og venta tålmodig. Ho òg tykte det skulde gå slik for seg.

Men andre kvelden gjekk ho ifrå henne. Åsel spurte ikkje, ho såg berre etter henne, var kanskje litt meir urolig enn ho pla vera. Ho skjønna 83ho skulde til Arne. – Ho kjem vel att, trøsta ho seg.

Astri gjekk beint gjenom hagen og til det store huse, ringte på og venta. Ei gjente kom ut og spurte kven ho vilde snakke med. Astri fortalte det. Gjenta tenkte seg om, med handa på døra, så seier ho at ho skal høre, og bed Astri inn i eit rom straks innafor. Ikkje lenge etter kjem mannen sjøl i døra, Finne på bruke, ein høg gammal mann, og streng, med briller på. – Snakke med Arne? seier han. Kven var ho, om han måtte få spøre? Astri hadde reist seg, og raudletten flaga henne oppetter vangane som snarast med ho fortalte kven ho var. – Håberg? mumlar han. Jaså. Ja, men sonen min er ikkje frisk i dag, han ligg; var det ikkje noko som eg kunde seie han? – Nei. – Ja, De må undskylde, frøken – – gomorn!

Den høge gamle mannen bukka og var alt ute att; det gjekk så stilt og visst for seg. Astri tek eit par stig fram, og på nytt raudnar ho til, det eine uttrykke jagar det andre over andlete. Men så stanar ho og ser på den attlatne døra framfor seg, og blir ståande og tenke seg om. Ho bit seg i leppa til andlete kvitnar litt om senn, og går så rolig ut i gangen. – Skal dei verkelig kaste meg ut da? seier ho og småler; ho er så sint ho kunde gråte. Ho hører kor kjøkene er, og går dit.

Der møter ho gjenta ho snakka med i sta. 84– Er han mykje dårlig, han Arne? spør ho. – Ja, sjøl veit. Han har ligge nokre dagar, – han spyttar no blod da! – Det er ikkje noko nytt, med han. – Nei, De veit, han – – ja, frøkna kjenner han, hører eg? – Eg stod her visst ikkje utan det. Du må helse han ifrå meg da. Ifrå Astri Håberg. Astri hugser du alltid på å seie?

Ho hadde alt handa på klinka og vilde ut att. Da tok gjenta til å kviskre og fortele kor kleint eit hus her er no: Finne har slutta på bruke, eller dei har teke det ifrå han, rettare sagt, og frua og dotra har alt reist sørover til folke sitt, kjem visst ikkje att meir dei, nei, og no skal her snart bli auksjon og styr, ho for sin part har alt stedd seg annanstads, og blir Arne liggande, no i den her tida, så blir det neimenn ikkje fyst for han, – korles skulde dei få han med seg, tru? Javisst hadde han vore ein snild gut, han hadde vore alt for snild, etter som ho hadde forstått, men noko heitt imillom han og folke hans hadde det ikkje vore, han brydde seg aldri om å bli noko. Og desutan så – –

«Ja, hels ifrå mæ da,» sa Astri, ho baud farvel og kom seg ut. Det var ein uliklig munn på denne gjenta.

Åsel spurte, da dei var i heimvegen, korles det stod til med han Arne, var han friskare no, eller –? –Å, det stod no til så tålig. Astri såg ikkje slik ut at Åsel vilde spøre meir. Og da ho kom heim, var det reint så høgtida lyste av 85henne. Ho hadde ikkje auga sine på nokon som snakka til henne. Ein kunde tru ho gjekk og hørte etter kva vinden sa, han hadde blåse opp frå søvest og låg over huse med eit tungt sog.

Odin tykte dagane var ulaglig lange med dei var i byen. Det kjentes, sistpå, som dei ikkje skulde komma att meir. Dertil var det alt anna enn godt å vera tosaman heime med Andrea, og ikkje likte ho det stort bedre, såg det ut for. No, da dei var heime og han såg att Astri slik ho var, vart han ståande still lange øva og sjå ut i vêre. Åsel kom og spurte han ein dagen, om han kunde forstå seg på Astri. – Nei? – Og snakka med henne hadde han ikkje? Han rista på havude og såg vekk att. – Nei nei, sukka Åsel. Da sa han, lyst og likeglad: Det får ha si tid. Ho må få ha fred. Det snur seg vel igjen, sa mannen, da kjerringa hadde sett han på hovude i tomtønna. Men Åsel lea sorgsamt på hovude: Du veit korles det gjekk – – med i ho Elen her, med ho mor di ja, og han far din. Han far din var slik han: det skulde ha sin gang, det skulde få skje som skje vilde – – eg kjenner så godt til det, eg òg. Har vore huga ofte på å ta verda slik. Det er farlig spell, Odin, det er ulovlig! Odin lo til henne: Tru det? Eg vågar det no lel, eg. For det som skal skje, det må skje. Somtid da. Og ho Astri – –

Han gjekk til arbeide sitt. For henne skulde han vel få grima på, når tida kom. «Gruv ikkj fer di!» hermte han. For trufast, det var ho, som 86fjella kring ein. Som blåe himmelen sjøl. Var ho ikkje det da? Jau, og vist ho ikkje det var, kva skulde ein da med henne? Nei, han vilde ikkje snakke til henne.

Leid om nokre dagar gjorde han det lel. – Du er still av deg? sa han. – Eg er kanskje det. – Du får ha lov til å vera det, veit du. Men slepper deg gjer eg no ikkje da. Så mykje du veit det.

Ho såg stort på han, og lenge. Auga hennar hadde aldri havt eit blunk av angst før. – Men seier du det da, Odin? – Ja kva anna skulde eg seie da? Da var det liksom ho reiv seg laus med ein rykk:

«Æ fekk brev ifrå ‘n Arne i dag. Nei, i gaar va det. Han sei farvel med mæ. Han ska døy no.»

Odin tagde til det. Ho såg kor skuggen rann over andlete hans, og no seig skya unna sola og viste det fram. Det var forunderlig ungt, andlete hans, ho syntes han var berre som ein liten gut der framfor henne, men ein lettliva ein som det ikkje beit noko på. – Men er kkje det rart, seier ho, at han skulde bli liggande no nett med det same –? Som eit tegn, synes du ikkje det? Dokteren seier han skjønnar det ikkje, det har komme så fort.

Odin tier enda, og ho står og ser på han. Vårvinden susar vætetungt derute.

«Du ska ta det som ein vaksin kar, Odin – du ska ikkj tenk på mæ meir. Det va ikkj vi to.»

87Han går hardt framtil henne, tek over hendene hennar. Solglytt og skuggar dansar det inn på lofte der dei står, og slik alle reinane og haugane utetter, det spring og ler, spring og ler, berre kjæta og tankeløysa, og med kvart kjem det ein regneling sendande, berre ein som er ute og spring i kjæta det òg, i mai. Vinden friskar opp måle sitt imillom; han song som ein vilde ha det til.

«E du ikkj rett du, Astri? Ka det e du tenkji på? Du må da vel – »

«Han fekk det så fort?» sa ho stilt. «Og no ligg ‘n der ålein, det e ingen som bry sæ om ‘n.»

«Ja men høyr no, Astri, vi har da tia for oss, vi kann da – –»

Ho ristar på hovude, det er visst langt unna henne alt han seier.

«Det kund ikkj ha vorti oss to lik-vel.» Han slepte handa hennar.

«Å tigg e æ ingen hund på, det veit du. Og tenk dæ om, det nøtta det ikkj å be dæ; du har gjort det, høyri æ.»

«Du skuld heller hjolp mæ du!» sa ho. «Det bli ikkj så lett. Det bli tungt nok med a farmor og a mor.»

«Men i Herrens namn, veikj, ka det e du tenkjitenkji] rettet fra: ten kji (trykkfeil) på da?»

Ho stod og tagde. Auga hennar låg som to tunge hender på han og heldt han ned.

«Æ må gift mæ med ‘n.»

Ho kom seg så vidt at ho smilte til han, for no 88var han rar i andlete. Men det var ikkje lenge, så skaut hamleten opp i han på nytt. Han tok i henne liksom han vilde riste henne til vett og forstand att:

«Du gjer det ikkj, Astri! Du gjer det ikkj! Du? Du gjer ikkj a farmor di den sorgja, og enn Håberg og all ting – nei! Mæ sjøl ska æ ikkj snakk om eingong, det e ikkj for – –»

«Nei, det ska du ikkj. Du ska gi mæ bort – e du ikkj så pass te kar da? Da vil æ ikkj ha dæ lell. Du ska sei ifrå dæ retten din.»

«Det henda ikkj!»

Men da han hadde sagt dei orda, vart han ståande. Han måtte ha stått lenge slik, da han hørte Astri sa:

«No tenkt du på ‘n far din, ikkj sant?»

Odin såg opp, og blunka kringt med han samla seg.

«Ja, æ gjord visst det. Gjord visst det ja,»

«Men æ, Odin, æ har ingen far æ. Æ må klar mæ forutan. Men æ trur æ veit – – at han ha gitt mæ medhald. Minder mann va ‘n ikkj; det kjennes slik.»

«Ja ja da,» sa Odin. «Det e ikkj noko meir å snakk om det.»

Han gav henne handa, skjemtes litegrand ved det, men gjorde det likevel, – ho tok henne millom båe sine:

«Slik skuld det gå, Odin. Med oss.»

«Ja sjøl veit no det, men.»

89«Du e så sterk du – vi to høvd visst ikkj i hop heller, vi.»

Odin hørte ikkje det ho sa. Var det så at han skulde framgjenom det her, så var det vel gåande veg, og henne var det ulovlig å plaga meir. No hadde ho gått sin veg. Berre solgrimene låg bortetter golve.

«Dem har ikkj rett te det her!» sa han høgt. «Men la gå med det.»

Han var på vegen ned, han var tålig bra til motes. Da ranns det for han som noko nytt, det som hadde hendt. Han sette seg på sengkanten.

Odin og Astri snakka ikkje mange orda saman dei dagane som kom. Først hadde ho Åsel og mora å takast med, og sia hadde ho meir hell nok med å bli ferdig. Ho måtte enda til presten. Nokon forandring å sjå på henne var der ikkje, utan det kanskje, at ho mest hadde auga sine annanstads enn der ho gjekk, og at ho var enda ein grand meir fåmælt enn før. Stundom kunde ho sjå på Odin, liksom ho grunda på kva der budde i han. Han spurde henne ein dagen, kva Åsel sa. – Å, ikkje noko større. – Men ho seier aldri eit ord til meg om det – ho må vera forfæld? – Ho vart forfæld ja. Med det same. Men eg trur ho forstår meg. Eg trur enda ho sa det: «Æg kjenni att mæg sjøl.» Og på sluten sa ho: «I Guds namn da!» Eg trur ho forstår meg. – Ja ja. Det var vel ventande ho sa einkvart slikt. Eg har sett det på henne, når eg tenker meg om. – Ja, og så sa eg det, at han 90Odin og eg vi er no søskenborn, sa eg; ho forstod visst det òg.

Odin gjekk ifrå henne att, for no var ho alt langt inni sine tankar, ho gådde knapt at han stod der.

Maivêre blistra kring husa med vind og regn, det hersa med jorda så det var ein lyst. Odin aksla seg og la i veg ut, til arbeide, han syntes han hadde gått her all sin dag: Kvasse elingen beint imot andlete, og jorda blaut og klabbi under føtene: og Håberg rundt omkring, som eit stort og ålvorsamt andlet som var med han der han gjekk; så kom solglytten over ein, høgt ovant skya, og la alt lande kringom ein i undrande lysning, ein kunde grant høre låtten i det om ein vilde, – og så blindt inn i gråa og elingen att. Og arbeide det hadde vorte gjort all tida, med lett hug og tung hug, gjenom prøvd og uprøvd, det hadde aldri vore så blånøye med slike ting her. Sute, det fekk dei gjera dei andre, slik kjentes det. Og slik stod det i skrifta eller nokon annan staden, at: «Som dine dage ere, så skal og din styrke være.» Kanskje så hadde dei ikkje hørt det ein gong, dei som gjekk her før; dei som hadde kjørt opp vegen her, som hadde slite merke i døra og dørstokken; dei hadde levd her så godt dei kunde, det forutan.

Men Astri, henne hadde dei aldri sett.

Husmennene, hadde vore, var der mykje gode i onna og hjelpte til. Det var no som før, at når 91Håberg skikka bud på dem, så kom dei visst dei kunde; men no gjekk dei for dagpengar. For Odin var dei husmennene like vel, han tenkte ikkje ansles over den tingen. Somtid, når ikkje Åsel hadde sagt ifrå, kunde han spøre dem til råds om det eller det med arbeide, men det var mest for å komma i snakk med dem; dei visste mangt om korles her hadde vore før, og kvar for seg var dei ei lita verd som han skulde ha kjent til. Best han gjekk imillom dem, skaut det opp ei lita minning i han om den tida han leika seg med skjel og steinar og slikt: Dei gjekk så villig dit han viste dem, og kom og spurte seg for når det var einkvart, og ein og annan gongen, og det var det trøysamste, kunde dei gjera seg trave og kaste grin i, det var ikkje meir hell så vidt dei lystra. Men lystra gjorde dei. Odin såg etter dem der dei gjekk.

Anton Bekken, gammalkaren millom dem, hadde vore såmann på Håberg sia Kristen fall ifrå. Odin kjørte harva. Dei møtes oppved øystre reina, og hestane stanar og humrar etter såbøtta. – Ja, seier Anton, eg hører da det der, men – – husbonden stod litt for nær oss. – Lat dem få kvar sin neva da, seier Odin. – Som du vil da. Ja, det er vel deg eg sår åt, no i år? – Å nei, san. Da vart her anna jag utpå åkeren. – Nå, kva som jage angår, så-e, men du let det da ikkje gå ifrå deg? Og a Astri, du får ikkje maken til kvinnfolk, innhyses da. Storgars-kjerring er her 92vandt om emne til; du kan tru meg på det. Men skynd deg, det seier eg deg, det er usagt kor lenge ho ventar på ein. Så, no skal de vel eta opp meg til takk, he! he!

Same kvelden seier Åsel med han: Du reiser ifrå oss no, du òg da?

Ifrå oss, sa ho; Odin syntes orde vart djupare des meir han tenkte på det. Og andlete hennar, det bles snart vinden igjenom, så tynt var det. At eit menneske kunde vera både redd og uredd i same studa! – Nei, eg gjer ikkje det heller, sa han. Kan likså snart vera her.

Ho såg på han, men sa ikkje noko. Så tok ho seg over panna og sukka:

«Hm, hm! Enn at det skuld gå med a Astri som med mor hennes? He? Det e dommen, sei a?»

«Vi må vel sei eitt eller anna?»

II.

Astri hadde tenkt å fara i veg åleine. Men Åsel hadde henne for seg og fekk snakka henne over, og så let ho både henne og mora bli med. Sia var ho glad for dei vart med, det vart tussig nok lel å greine med alt som til skulde. Kanskje det var som ei trøst for dem, at dei fekk hjelpe henne det dei kunde.

Ho hadde skrive til Arne kvar dag mest, og no sist hadde ho sagt kva dag ho kom. Andrea hadde spurt henne kva han sa. – Kva han sa? 93Ikkje noko større. Han må da vel innsjå her er ikkje anna råd?

Otte hadde ho fått til å reise oppover i førevegen og tinga dem hus litt utafor byen. Han hadde funne ei trivelig lita stue nedmed sjøen. Arne måtte kjørast dit, og enda berast inn. Mat og anna som trongs skulde dei få tilsendt med ein mann som rodde til byen om dagane.

Arne hadde sett seg det i hovude at han skulde ikkje vigjast av ein prest. Da vilde han heller at Astri skulde bli der og passe han lel. Ho rista berre på hovude. Ho tok handa hans og såg litegrand på han. Da gav han seg.

Andrea baud seg til å vera der og vaka hoss han, natta føre vigjinga, og det tok Astri med. Så la ho til, ho såg ein gong på mora og ein gong på Otte: De kan vaka her båe to da. Og sia, da ho og farmora stod og skulde gå til byen, såg ho på dem med smale auga og sa, at no stod da ikkje ho i vegen for dem; no vilde ho helst det skulde jamne seg. Ho såg på farmora, ho stod der så ukjennelig sløkt i auga. – De kunde jamenn gjera a farmor den gleda. Eg skylder henne eit bryllopp som ho har glede tå; eit likare enn det her blir. Ho visste ikkje av at ho stod som ho lo. Så snudde ho og gjekk bort til senga att. Ho kyste Arne på panna, og vart ståande bøygd over han enda ei stund. Bak henne gav dei visst einannan hendene; der var stilt som i kirka før dei lyser til ekteskap. Ho var krita bleik da ho 94snudde seg til dem, og tårane fekk dei i Guds namn sjå.

«Dokk må gjera det for hennes farmor si skyld,» tek ho oppatt.

Astri hadde vore stø på det skulde bli regne når ho gifta seg. Det vart det òg. Ho ansa det først da presten hadde komme og faren til Arne, da stua stilna imot høgtida. Det let seg opp som ei dør for henne, og regne mumla og kviskra i eitt vekk, ein mild men sterk lyd, det var nett slik ho hadde hørt det før når ho prøvde å tenke seg det. Slik hadde ho sett grase og, ute på vollen, og lauve på trea straks ovom stua, grase mørkgrønt i regne og lauve lyst. Det var for henne det var slik. Hadde vore slik til-etla. Men til mora sa ho: Det regner, mor. Regn i brurkrona, hm? Mora var bleik, men smilte.

Så stod vigjinga av seg, og så skulde dei reise, dei andre. Finne, den gamle høge mannen, la handa på hovude til dei nyvigde. Han såg useielig trøytt ut da han gjekk, men han tok dem varmt i handa alle saman. Åsel gav seg tida. Endelig kom ho seg til det: Ho bad om at dei måtte få drikke ein kopp kaffe her før dei fór. – Ja kjære! sa Astri, ho vart lys i måle, – javisst skal de ha kaffe, det tenkte eg enda.

Og så vart dei to-saman, han og ho. Da sa Arne: Men du skulde ikkje ha gjort det her Astri! – Skulde eg ikkje det? For det om det er for seint? – Nei, smilte han, det er ikkje for seint, 95men. – Ja, sa ho, da litt hadde vore, eg har havt fæla i meg for døden, eg skal tilstå det. No vil eg møtast med han, og jaga han på døra – ja du skjønnar da det var ikkje berre derfor eg kom til deg? For det måtte eg. Og no er eg her, ikkje sant?

Han tok handa hennar og drog henne ned på senggavlen. – Når eg held i den, så trur eg mest eg skulde få sova. –Du skal sova no! Og straks etter dorma han.

Og der på senggavlen eller på stolen attmed senga vart ho verande for det meste, dei tre vekene han levde. Ho hadde ein liten benk å ligge i; men om natta torde han lite eller ikkje sleppe handa hennar, han var redd som barne og kvakk opp først ho reiste på seg, og om dagen gav han henne heller ikkje stor freden. – Du har sove så lenge, klaga han. – Ikkje meir enn to timar lel. – Ikkje meir? Eg trudde det var ein fem-seks. – Er det likare når eg sitt her da? – Ja, hører du! Ho spurte ofte om det.

Som snarast, eit døgn eller to, såg det ut som sjukdommen hadde slakna. Hosten linna litt i, og sømnen vart jamnare; ein dagen sov dei fleire timar båe to.

Den natta låg han og såg på henne, tok ikkje auga ifrå henne. Handa hennar heldt han så det brente. – Astri! kviskra han. – Astri! Da reiste ho seg, med brennande kinner, tungt og ålvorlig. 96– Ja, Arne. Eg kan ikkje seie nei til deg. Det får – bli som det vil.

Ho såg ut. Det var grålyse natta der. Lauve rørte seg i vinden, og båra pusta frammed stranda; det var forunderlig langt unna henne. Og rolig og ålvorsamt som ho hadde reist seg, tok ho til å klæ av seg og gjekk og la seg attmed han. – Er her rom til meg da? sa ho.

Utpå morgoparten, da ho stod opp, klaga han: Du hadde ikkje tenkt det her, Astri, da du kom hit! – Nei, kanskje. Nei, sant å seie. Men no er du guten min, Arne!

Åsel og Andrea kom og såg til dem eit par gonger. Odin spurte ikkje kor det stod til, men han skydde dem heller ikkje når dei kom att. Han venta rolig, når Åsel laga seg til og fortalte. – Ho Astri har snart stridd ut no, sa ho siste gongen. Litt trøytt er ho, ho har visst ikkje vore utor klæane, såla, men elles klarar ho det bra. Og så la ho til: Ho såg vel ikkje anna råd enn å gjera det slik. – Nei, sa Odin. – Den som enda visste om ho kjem hit meir! – Det trur eg da ho gjer.

– Men da fêr vel du? – Ja, kan hende. – Langt da, trur du? – Veit ikkje. Eg skulde ha vore ute for ålvor ein tørning. Ute og lufta meg. På sjøen, trur eg.

Ho sat still og såg på han, – Du har no ikkje vorte tjukkare i kjakane nei, mumla ho. Jamenn er du skrinn no!

Da gjekk han ifrå henne. Resten får ho vone 97så godt ho kan, sa han med seg sjøl. Eg har kasta bort eit stykke av levetida mi, eg har kasta bort meir, det er ikkje så nøye. Men eg trur eg må i gang snart no. Å vera noko anna.

Elles var det fredsamt å leva. Han sat ofte på lasse når han kjørte lang veg, han sat og såg einkvart for seg. Han såg så mangt slag. Ofte såg han kor liten ein ting det var, om ein hadde det vondt ei tid, det var jamgodt med ein prikk på vide himmelen. Stundomtil myrja det imot han, det eine syne etter det andre, som den tida han var gutungen, dei dagane kom livs levande nær han att, med solskins-strender og kveldsskuggar og store ville marka, og så kom bygda og lande og levna til framfor han og gjorde han varm og urolig, det vilde visst ikkje gi han fred lenger? Ja, i tre skulde det ikkje skjerast. Men somme gongene hørte han tonen og takten i det, og ord for ord, store og sterke ord som han lite hadde visst av, det kunde gjera han kald i klæane reint, det var ein frammand ein inni han og kvad. Såg han så opp, da stod sommardagen der imot han og smilte allvitande, verda med det store lyse andlete; og langt langt unna der var Astri, han skilde henne så vidt. – Du har gått deg bra vill, sa han til henne. Du òg har kasta bort nokre år og meir til; det er ikkje så nøye.

Astri skreiv heim da Arne var død. Breve var til mora denne gongen. – Han døde i natt, 98skreiv ho. Det var utpå morgoparten for resten, og lyst ute, eg hørte fuglen song. Han døde så vakkert, det var inga sak, verken for han eller meg. Det er så langt ansles å døy enn eg trudde før. Og no reiser eg sørover med han, kista kjem her i dag. For han skal ikkje ligge att her når folke hans har flytta bort. Eg har telegrafert at dei skal møte opp på kaia. Og visst ho farmor spør, så sei til henne at eg trur han døde salig. Ja, eg er viss på det. Eg måtte lesa i bibelen for han, og så trudde han det når eg trudde det.

Så bad ho om pengar etterseg-sendt, og nemnte at ho var ventande heim den og den tid, og no måtte ho slutte. Men enda skreiv ho ei side, ho var så for vaki, sa ho, ho vart sittande her og sjå ut i lysgrøne dagen. – Nei, mor, eg sitt ikkje her og gret, det er berre det at eg vil ikkje legge meg, det er så for lyst og stilt, eg har aldri sett så vakkert vêr før, nokon dag. Og visst eg kunde vera den heretter som eg er no, da skulde eg ikkje gruve meg stort for å døy ung, eg har stått over det no. Eg synes eg sitt her og snakkar med deg, og Arne han er her og hører på, eg synes eg har så mykje å snakke med deg om. For på Håberg kan det aldri bli slik, same kor stilt der er. Men kanskje så kan eg snakke litt meir med deg heretter enn eg har gjort, det kjem for meg det no i dag. At eg er ansles enn før. Far vel da, mor! Eg ønsker deg einkvart godt, og farmorfarmor] rettet fra: mormor (trykkfeil) òg.

99Den kvelden gjekk Odin til far sin. Utor breve hadde han ikkje hørt anna enn at Arne var død. – Men at ho skreiv til mor si denne gongen, sa han med seg sjøl. Og at eg skal bli meir åleine for det?

Faren vart brydd da han såg han. Litegrand av det hadde Odin merka før og, ein skygg liten blunk i auga hans, og somtid hadde det vore som ei minning om einkvart som kom imillom dem, så det fall tyngre å snakke med einannan. – Det må vera år og dag sia sist eg var her? Odin stod og såg seg rundt. Dei fór så snåpt dei åra eg var her; liksom det åre i byen. Det er så vidt eg minns at eg sat her og prikkla og laga til nokon ting, og sjøl veit kva det var eg tenkte på? Nei, eg minns ikkje til det.

Otte svara ikkje noko, og det hissa opp han, så han sa mykje meir enn han tenkte. Og best det er, snur han seg til faren og ser på han, med ein hardhendt liten lått: Nei, no får du heller løyse meg av, du må komma til Håberg og vera. Jau, det blir ikkje anna råd, det er ålvor det, – du kan da vel gjera rett for deg på ein gar når du berre vil? I maten om ikkje anna? og i onna med. Det er noko skrap å sitte her all si tid og laga til konstige ting! Det er bra nok, veit du, men det er ikkje nok! Og no ventar dei deg. Eg vil ut ein tur eller to, han har venta så lenge på meg, sjøen, han har mest som ein rett på meg, frå gammalt. Hm? Kva du seier da? Ja, for 100du må til, den her gongen; til dei får seg i ein skikkelig dreng, i alle fall.

Otte spurte om dei hadde hørt noko ovant byen. – Ja, han er død no. Odin vart blod-spritande raud med det same. – I natt var, la han til. I denne augeblinken ranns det for han, at han hadde hørt eller sett folk vart brydd framfor faren, dei vilde helst sjå ein annan veg, og kom ikkje fram med det dei hadde meint på å seie. Odin gjorde litt med eine aksla: Ja, du lovar meg det da, ikkje sant?

Otte skulde tenke på det. – Det ser det no ut som han held på med, sa Odin med seg sjøl; faren stod og beit i ein høvelson og såg fram på golve. Og Odin tok ei lita fjøl som låg der, ei fin maghognyskive med eit utskore dyrehovud på. – Når dei berre levde, dei her, sa han. – Lever dei ikkje, synes du? – Jau jau. Da eg var liten, syntes eg all ting levde som eg berre såg på, fekk kvar tre-beten til å leva først eg vilde. Men eg tenker på folk eg, folk og fe, på levande skapningar: Dei er trøysammare like vel. Dei som lever og gjer einkvart, – så det er berre å styre dem og få dem hit eller dit; det var det eg meinte. Som i bøkene, he? – Ja, lever dei da? Slik? – Ja, gut! Eg har dem omkring meg, heile skokken somtid, og dei lever og døyr så det er ein Herrens fryd! Og slik er det, all bygda over; når ein berre kjem innpå dem, det er det som er konsten. Men no er det 101sjøen ei tid. Eg skal ha røynt han – – ja, det der kan du, for resten. Men eg kan vel helse og seie at du kjem?

Han fekk mest få det da, like vel. Otte såg opp og drog i augebrunene; det var slik han smilte, han.

No rørtes det sterkare oppi brunene, og auga syntes komma fram imot Odin, dei var ikkje det grand skygge meir. Det var slikt sug i gutskarven, i måle hans og andlete og alt i hop, eit blåsande friskt vêr, det kunde reint gjera tosk av ein gammal ein; ein kunde seie det ein vilde. No lo han: Men kva du seier, om eg finn på og giftar meg, Odin? – Kva eg seier? Odin blunka til eit par gonger. Kva eg seier? Du har no alderen, seier eg kanskje. – Og ho mormor di da? Trur du ho har større imot litt bryllopp, når det lid på? Men det var det eg skulde seie. Eg skulde visst ikkje dit no førut, om så var? – Så? – Nei du veit: folke? – Dem bryd du deg; mindre om. – Ja, seier du det? Du skal ikkje vera stø på det, kar. At du ikkje bryd deg om dem, du òg ein gong. Dei har no sin rett. Det er ein rett det òg, skal du komma i hug. – Det der, far, har vi snakka om før; vi blir ikkje einig. – Nå-å. Vi blir vel einig ein gong, om det san. Men eg skal komma; når eg får områ meg urlite.

Otte vart med eit stykke på vegen. Det blåna over myra alt, som om nættene høgste sommarens tid, og lauvskogen klædde bygda grøn rundt 102omkring, småbjørkskogen, han er så tett og mjuk. Hav-vinden sov ikkje, han var der alt i eitt og minte seg, grå og vaken, men han var ikkje ute og vilde nokon vondt. Inn over sjøhaugane kom han ruskande, strauk grasreina så det kvitte etter, strie, striglande kast; så mjukna han alt med seg, og strauk berre som med handloven over lauvlia, – ho vart hjartans blid etter.

Da sa Odin: Enno har du visst aldri undrast på kva det skal bli av meg? – Nei; knapt nok. – Ikkje eg heller. Det må no vel ein staden stå oppskrive? Otte svara ikkje, og Odin gjekk og blistra ei lita stund. – Men er ikkje det rart, sa han, at for det meste så er eg så trygg på den tingen, det kjem med tida, synes eg, og den har eg nøgda tå, – og med kvart kan eg bli reint redd, mest som det skulde bli for seint?

Han vilde ha sagt meir, men Astri kom så bert for han i det same, vinden kom berande med henne beint imot han: og natta omkring han og alt i han vart forandra, det vakna og fann seg att åleine og i pine.

«Det må no vel gå over,» sa han; det var ikkje stort måle i han.

«Du lyt tåle det, Blessom’n!» lo Otte. «Det e så vakkert eit vêr.»

Slik snakkar alderdommen, tenkte Odin.

III.

103Åsel kom sjøl ein dagen og sa, ho meinte Odin fekk reise ut ein sving. Ho tyktest sjå han skulde ikkje gå her lenger i ein gong. Han stod og såg på henne, så han knapt hørte det ho sa, hadde så nær glømt å fortele at no var han på ferda å kalle, han undrast at nokon kunde vera så sterk som henne. Ho var ikkje gammal og slø, ein kunde sjå kvar tingen gjekk som dørtrekken gjenom henne, og angsten sat der i kvart drage og heldt henne ålvak: dei skulde fara vel, alle i hop omkring henne. Ho gjekk og såg imot framtida og venta; han visste ikkje kva ho venta på, men døden var det ikkje.

Det vart rarare enn han hadde trudd, å gi henne handa og seie farvel. Han sa det han ikkje hadde tenkt å seie: De veit eg kjem att. – Det er det eg trur ja, sa ho.

Han kom til byen og fekk hyre med ei trelast-jekt, dei skulde opp til Tromsøy-kantane med ei kirke. Lasten var alt inne, det var berre eit råm at han vart med, ein mann hadde vorte sjuk. Det var utpå kvelden han kom om bord, og om morgonen skulde dei ta laust. Og først da dei skulde gå segl, kom skipperen om bord. Odin fekk ein liten klemm for bringa med det same: Det var han Lauris som var skipper. Lauris helsa berre i farten på han, utan minste 104undring, han hadde anna å sjå etter. Sia kom han bort og snakka nokre ord med han, det var mest som dei hadde råktest her eine dagen eller hadde avtala å segle i lag. No var ikkje Odin opp i under over møte lenger han heller. – Javisst måtte vi råkast, sa han til seg sjøl; det har du da visst frå du var småguten.

Lauris var den han hadde vore, ein kunde ta han for ein gutladd om bord med det same, snauraka og ung av seg, og auga gulbrune og spellande fulle av liv. Dei kunde hardne til glasblankt ein gong imillom, når einkvart bar imot, og elles såg dei ut til dei visste alt som dei trong å vita. Slik kom det visst for karane og, dei heldt seg gjerne litt unda han, og var snare i vendingen framfor han. Odin hørte han skulde vera ein namnspurd skipper alt, og det fekk han fort til å rime. Verre var det å skjønna at han hadde lagt seg opp pengar og åtte halvparten i fartye, for aldri hadde det vore anna enn skøy og pengeløysa med han før, det Odin hadde visst. Men i grunnen var vel det Lauris: ein som var ansles enn folk trudde.

Dei vart gode venner på turen. Lauris kunde komma frami lugaren og sitte og prate med Odin lange stundene, når vêre var til det, så dei andre måtte undrast på han; for dem såg han sjelden, utan når dei kom med brennvin om bord. For kvar gongen kom han inn på gamle dagar, og for kvar gongen nemnte han at han skulde gi opp 105sjøen, han vilde bli garbrukar – skulde han kjøpe Vennestad, tru, eller Håberg? – Du meiner noko av det du seier, hører eg, sa Odin ein kvelden. – Ja, kva da, trur du? – Nei, det veit eg ikkje, og ikkje har eg tenkt å plaga meg med det heller. Gong for gong tok han seg att i at han sat og såg ned på denne skippersjæla, slik ein kan undrast over ein hund med folkevett. Da vart han lei seg og ønska han hadde ikkje vore der ombord: For han var da eit rettelig menneske, denne Lauris’en, og det enda ein som stakk fram millom dei andre. – Og du sitt og grundar over djupe ting, ser eg, sa Lauris best det var. Odin kunde ikkje la vera å seie, beint opp i andlete på han: Eg sitt og undrast på det, eg, at folk skal snu kvar sin veg. Og at det skal vera så lett å sjå ned på dem som snur ein annan veg enn ein sjøl. Det sokk litt i dei andre karane, men Lauris nikka berre, at det var vel så ja. Slik var det ofte, at Odin hogg etter Lauris, for å kjenne at han hadde retten sin til å seie det han meinte. Råkte gjorde han ikkje, og det same kunde det vera.

Da kunde han etterpå ta seg ein tur på dekke i blåe natta, i staden for å sova. Dei låg fast for svartstilla. Lande stod og sov, austetter, hovud ved hovud og aksel ved aksel. Vestover var det øyar og hav i ei himmelens hildring. Men i nord der låg sol-gloa som ho vaka over eit folklaust land. Såg han sørover, så kom det for han 106like-eins der, audt og daudt all stads. Da var det rart å tenke på kva eit menneske var. Ein uting, kom det for han, ein kravlande og skravlande ting, som skulde hit og dit over all jorda med seg og ufreda si, – med einkvart godt inst inne hoss seg sjøl; og best det var, så sovna dei ifrå det eller døydde ifrå det.

Midt i dei tankane kom gjerne Astri til han. Da kjente han ein forunderlig ting: at han kunde ha sett seg ned og sunge ei vise om henne. Det vermte ein rikdom med vakre ord i han, og ein lengt etter å røre hjarte på folk.

Sistpå fekk dei vestavinds-hampingen og rennande bør. Lossa fekk dei i ein sjau, og da dei strekte segl att, var nordavinden der som han skulde vera tinga. – Det har seg slik med meg, sa Lauris berre. Det lo visst bakom andletsdraga hans, og Odin hardna til i andlete som for eit trugsmål. – Korles likar du Nordland? Lauris såg ut i vêre og spytta. – Veit ikkje, sa Odin og gjekk sin veg. – Veit ikkje, sa han med seg sjøl etterpå. Men no segler vi.

Det bar så friskt i veg, det kunde løfte håre på hovude. No la ho kjaken nedtil, gamla; no la ho sjøen i skom etter seg: Villare og villare vart ho, ho rente som ei hydd gjeit. Odin stod grå og ålvorsam og skreva, han som ein annan gammal sjøkar, men han lo all igjenom. Så, der fekk ho sjøen imot, – det vart anna slag å bite i: rettno kom han som veltande berge, det der var 107no den, og så den, og den! Ho braut seg fram som kvalen, som ein blind og jaga ein. Til slut stod det i frøs og gov alt i hop der dei fór. Ho vart ur lita, sistpå, måtte lea seg fram og finne vegen millom vassberga, der det ingen veg var, berre stup i stup og støyt i støyt, og kvinka og bar seg gjorde ho så ein kunde fryse attmed det. Men Sørover bar det, herlig sørover, så lande rann imot dem og kuta framom dem, det var ikkje å tenke på kor ein var lenger. Slik bar det i veg, visst, naar lagnaen hadde hand i ein.

Da først kom Odin til å kjenne at der var ein vilje som styrte, og det var Lauris. Han hadde ligge og sove heilt til dei fekk Vestfjorden. Da kom han og løyste av ved rore, og sia slepte han det ikkje før dei tørna for bert ska’ vêr sør i Brønnøysund.

Lauris spytta skråa ut i rokke, han møtte Odin i livd for byssa da dei var ferdig.

«Ka du sei da? Du lika sjøn, mein æ?»

«Å ja da.»

«Såg for resten ut som du ha mangt slag i hue. Slik e det med mæ ò. Tenkje på for mangt ja, på mange ting, gut! – – vi får hald oss te landjorda vi; og te folkje.»

Odin aksla seg litt for væta og gjekk ifrå han, han vilde ned og legge seg.

Dagen etter sov dei ut, og sia rak dei heimover i spakvêre, kryssa natt og dag, og kom til byen i solrunna ein godvêrsmorgonen.

108Da dei var ferdig om bord og skulde ned og ligge, kom Lauris og spurte Odin om dei ikkje heller skulde ro i land og ha seg eit glas øl. Så treffer vi gamle kjenningar, smilte han. Odin kunde ikkje seie nei. Han stod der tynn og trøytt imot Lauris, og det beit han. Straks dei var på land, sa han: Det her veit eg ikkje om eg gir meg om. Eg har ikkje noko her å gjera. – I lag med denne hekkels jektlyren, sei? Lauris dulta til han og lo. – Ja, just nettopp! lo Odin med. Denne ålsleipe jektlyren, tenkte han; det er da tusen mil med stengt veg imillom oss. Men med vart han. Dei rak oppgjenom gata og inn ein liten port. – Men var ikkje porten stengt da? undrast Odin. Lauris svara ikkje, han banka på ei dør i bak-garen. – Ja, desse kvinnfolka! sukka han med han stod og venta. Eg plar no elles ikkje vera så snar i Nordland da. Han vart arg og banka hardt: Vil du late opp, di sømnpurke! Endelig spurte eit kvinnfolk-målkvinnfolk-mål] rettet fra: kvinnfolk-mmål (trykkfeil) kven det var. – Eg, veit eg! – Kven er det? kviskra Odin. – Veikja mi, for fanken. Ho Karen-Anna. No såg Odin eit gardin rørte seg og med det same las han ordet Systue på døra breiddmed. Det var sant, han hadde hørt ho skulde vera her.

Odin gjekk sin veg, ut på gata og nedetter. – Karen-Anna, sa han ein to tre gonger.

Sola rann over fjorden, og små sølvgårer av morgonvind drog seg utetter, her og kvar på den svarte botnlause speielen, solgulle til møtes. Da 109brusar det fram ein stor dampar om odden, med kvite skomskavlen til munnskjegg. Han bles frå seg ein lang vaken tone, som rullar frå haug til fjell innetter, og tek svingen inn mot brygga. Det er alt nokre folk dernede,og ein to-tre kjem springande framom Odin med kofferten eller vadsekken i handa, ein sømn-ørig hotellgut kjem etter med kjerra. Odin gir seg tida; det var så velkomme dette her.

Da snakkar det tett bakom han, orda tek eit rått og nærgåande tak i han: Ventar du kjent folk, kanskje? Det var Lauris som kom. Ja ha, no skal vi sjå, kor her ser ut i farvatne, san. Og er du odelsmannen på Håberg, så jumpar du om bord og riv i ei flaske sterkt no, eg vart så tørst da eg hørte dampen bles. – Odelsmann eg? – Nei nei, vi kan spleise, veit du, ja på flaska, meinte eg; vi to råskinna utant Kjelvika og dei kantane. Hm? – Odin smilte berre. – Det bit ingen ting på deg, sukka Lauris.

Det var ikkje stor fjøllden som kom i land. Eit turistlag som hadde hestar ståande og vente på seg, ein to-tre handelsreisande med pargasen sin, og nokre kallar og kjerringar med laup eller skrin. Sist kom det ei høgvori dame åleine. Ho var svartklædd frå topp til tå, og hadde svart slør for andlete. – Nei men no trur eg –! seier Lauris og er bortmed henne i det same. Nei goddag, goddag, Astri! Ja, du kjenner da att meg?

Det var Astri. Ho fekk auga på Odin, han 110stod der i fartyklæane: Men er du her da? – Ja, og du med. Kjem du noførst da? – Ja, eg skreiv da heim? – Eg har vore borte eg, eg er fartykar, som du ser, vi kom no i sta her, nordant. Berre slumpen at eg var på land og kom raklande hit ned.

Ho såg opp og ned over han. Da først fekk han tak i andlete hennar. Ho var nattvakande å sjå til over auga, dei klipte så stort og grått, og bleik var ho så han syntes andlete bevra kvitt imot det svarte. Ho spurte om der gjekk båt utover snart. Lauris svara at det vart nokre timar å vente.

Han står og ser på henne, og ho freistar å sjå vekk og likar seg ikkje. Så går dei oppover. Odin har teke kofferten hennar. Morgonstilla har falle over byen att, ein kan mest høre ho syng i gata. Luftdrage står ned frå lande ovanfor og kjennes friskt som blanke vatne; det minner om grasvoll og skog.

Odin spring opp og tingar Astri rom på hotelle der handelskarane tok inn. – Men eg vil ikkje legge meg, seier ho, eg får ikkje sova kor som er. Kan vi ikkje heller gå ein tur nokonstads du og eg? Lauris helsar og går.

Dei driv utetter vegen, framom små blide hus som ligg og søv i sola, millom jorder og tre som blinkar i dogga. Det perlar og skin i strå og blad. Kvite, stille vatr-skyer ligg over dem, uendes høgt oppe, og millom dem skin himmelbotnen 111fram, han er hjartelig så blå. Framfor dem blinkar elva, som går fjorden til møtes her.

«E det du det her da?» seier Odin.

«Både ja og nei.»

Dei stod ei stund på ein bakke; så snudde dei og gjekk ned på kirkegaren, gjekk att og fram under trea og såg på gravskriftene, og sette seg på ein benk. – Nei, han Arne skulde ikkje ligge her, sa ho. – At du vinn å nemne han, sa Odin stilt. – Ja, eg undres sjøl òg. Men eg vinn mangt. Utrulig, legg ho til. Ho spør kor det står til på Håberg, og sia vil ho vita korles han har havt det paa seglturen. – Jau, berre storveges; det er mest som eg har drømt det. Det gjorde så godt å få segle seg litegrand. Sjøen og eg, veit du, – og jekta ho er eit oppriktig farty, som han Lauris seier. Men Nordland var meg for sterkt. Dei var ikkje å få bukt med, denne gongen. Og somtid stemte det meg for bringa reint, når det var ei still stund, eg syntes det var noko utrulig som vilde ha tak i meg, som vilde hende meg; det trua meg som ein lågna mest, eg skjønnar det ikkje.

Elles vart det mest om Lauris han fortalte. Det var godt å ha han å snakke om. – Det er meg ein konstig skruv. Ein allvitande smådevel, han seier meg alt eg tenker. Og ein helt på sjøen! – At du kan stå han ut! undrast ho. – Det er just det ja. Kjem for meg av og til, at han er det eg kunde ha vore. Eg ber han i meg, å kalle; eg kunde godt bli som han. Han og eg, det vart 112jamt eit menneske. Midt i verste uvêre stod han og heldt auga med meg, stod og kunde meg, det er det som bit meg. Vond, seier du? Nei, han er ikkje det heller. Han er det visst ikkje nei. Eg har tenkt litt på kva det er å vera vond; eg har tenkt mykje på folk i det siste. Somme gongene har det komme for meg, at berre eg lærer han å kjenne, så kjenner eg folke – – dei på Håberg har aldri visst om folk i kring seg, trur du det?

Astri var alt i andre tankar, og Odin tagde ei lita stund. – Eg vilde lære å kjenne dem, sa han lågt. Eg hører dem til. Men no skal du inn og legge deg, ser eg. – Nei da! ho rista på hovude. Så ser ho opp på han, gjenom ein gråe av mange utvakte nætter liksom, men med den gamle uredde blunken i auga:

«Sei mæ det, Odin: Va det synd at æ gjord det forbi millom oss? Rømt du Håberg og a farmor for den skyld? For da ska æ reis igjen, æ høyri visst ikkj te der, kor som e.»

«Det gjekk som det skuld. Æ va ikkj den rett – – æ høvd ikkj der.» Det kom ei skjelving over han, og gjenom lufta og gjenom lauve rann same varme andedrage: det som hadde vore. «Det var rart å miss dæ, men.»

Ho reiste seg og gjekk fram imot lee, han etter med auga på ryggen hennar, for den var like ung enda.

«At det ikkj skjer det som ska skje!» Han braut kvisten av eit tre over seg.

113«Det skjer,» hørte han ho mumla.

Men frampå vegen snudde ho seg imot han att. Da ho var lys i andlete og let auga kvile på han: – Sei meg kva du skal bli. For ålvor? For det synes eg eg har rett til å spøre deg om, like vel. – Eg skal bli diktar! lo han. – Diktar? Kan du ikkje snakke ålvorlig da! Diktar? –Ja gut, ein stor ein! Nei, eg skal ikkje sette i hop noko bok ikkje, for det første da. Ikkje lage viser og dikt heller, det held eg for skam, – eg laga mange på turen nordover, men. – Kva om da? – Nå, det var no om – – nei, det får vera det same. Men eg har tenkt ut noko rart. Eg skal ta folk og syne dem fram. Eg likar folk, eg. Syne dem fram, ser du. – Skuespell, altså. – Javel, dei kallar det så ja. Eg var flittig i veg og såg på dem, da eg budde i Trondheim den vinteren. Men eg skal ikkje laga noko skval om at elsker du mig og at skjæbnen skiller oss, det står det nok tå i bøkene, og desutan skulde eg vera ferdig med det no. Eg vil syne fram folke som kjem stomlande hit gjenom gammaltida og mørkre og har berre svartmakta rundan ikring seg. Eg vil syne fram han som tok tak med Satan, og vann, for han er den største. Vann ja, så dei torde ande og le som dei lysta, det var ein stor dag, det vara i hundretals år kanskje. Å, gut, eg ser dem, dei kjem heile hopen, dei renger av seg mørkre og maktene og rusar blindt fram i lyse og blir ståande og glåme, ser mest ikkje det slag. 114Eg synes eg er midt i lag med dem, at eg har gjort ferda med dem, i blinda all vegen! Eg vil vise dykk den gongen da dei vart vâr kvarandre. Og så den gongen da ein eller annan blir vâr seg sjøl. Og til slut skal de få sjå striden, den store striden, naar dei er alle imot ein og ein imot alle. Han som tapar all ting og enda vinn. Og mangt anna.

Astri stod og drog ikkje anda. For slik hadde ho sett han nokon gong før, det hadde lyst slik imot henne andlete hans, så blankøygd og lukkelig som barne sitt, – det var lenge no sia. – Ser du det der da? – Ja? det gjer eg da vel? Somtid så. Eg ser det så det syg i meg, så eg syp etter anda: fram og alltid fram! i lukka og til avgrunns, – og med kvart ser eg einkvan som blir berga. Eg ser live skiftar lettene fort vekk! Og så alle hendingane som levnar til og bygg seg opp – det skal bli eit konstig spell!

Var det no det da? spurte ho. At han levde han som – var åleine imot dem? – Ja da. Javisst! No ja? og rundt i kring oss, det er ein vålig dans. Eller kanskje det er i vente berre.

«Og det der forteld du mæ ikkj, Odin?»

«Nei, æ gjord ikkj det. Trur knaft æ visst det før.»

Astri let auga gå ifrå han; dei drog vidt utover. Ho klipte med dem som Åsel, syntes han.

«Det va derfor, kanskji – – at det gjekk som det gjord?» sa ho, stilt og forundra.

115«Men somtid så rinn det berre som ein song igjenom mæ. Æ får no sjå, og kjenn – –»

Dei rusla nedover til byen att. Byen tok til å vakne no. Det såg ut som fjordblenken skar han i auga. – Men visst det blir så at dei giftar seg, da skal du lova meg at du kjem til brylloppe, ikkje sant? For da kan vi vera som søsken, du og eg. Ikkje sant? Kvart orde ho sa, strauk som ei hand over kroppen hans, innpå nakne holde. Ho var Astri enda, og no snakka ho til han.

«E det ondt for dæ å vara i lag med mæ, kanskji?» spurte ho, da litt hadde vore.

«Nå nei da. Ikkj noko større nei.»

IV.

Båten kom til Segelsund i sekstida om kvelden. Åsel sat inne hoss fru Mina og venta, da Astri kom. Ho sat bortmed vestre vindauge, så sola flømde inn over henne attanfrå, men andlete vart i skuggen, det var så vidt auga var å finne. – Ho vann seg ikkje nedpå brygga ein gong, tenkte Astri, – da er ho bra redd. Men ho heldt berre handa hennar litt lenge, og fór over andlete hennar som all snarast: ho fekk vera velkommen att!

No snudde Astri seg til Mina og helsa. Andlete til Mina var ungt og friskt som det hadde vore, men det var eit frammandt andlet, det såg Astri straks. Dei helsa kaldt på einannan, og 116Astri snudde seg til farmora att og prøvde å smile som dei hadde snakkast ved i gaar. – Jaså, ban, så har vi deg her igjen da, sa Åsel.

Jaha, no var ho her, og no fekk dei kanskje kjøre? Det skal bli arti å komma heim til Håberg like vel. – Like vel? undrast Åsel. Astri smilte rolig og vilde seie einkvart, var enda på veg og vilde sette seg attmed henne, men i det same kom morbror Ola inn. Tjukk, og rund, og skinande kvit i skallen, og auga var som to smale strek i andlete; dei tok liksom rundt i romme og fanga inn dei tre, tok og heldt dem framfor seg for moro skyld, – så heldt dei Astri åleine. Det var merkelig til lys i dem, syntes ho, eit slag godslig vondskap som det var trøyheit å møtast med. Dei minte henne om live og det som langt unna var, dei flytta henne midt inn i det att. Elles var det ein draum alt i hop her, sola der ute og farmor her inne og same kva auga fall på.

«Ja du Astri, du Astri!» småflirte han. «Du e no rugjen du!» Han sukka overgitt, og seig ned i stolen.

Da kom måle til Mina, det skar bitande og visshendt gjenom stua og all gjenom ein:

«Død’n sali da, trur du?»

«Han Arne?» spurte Astri. «Ja det gjord ‘n,» ho møtte auga hennar, og såg bort att, like sæl.

«Hva sa ‘n da?»

Astri fór over henne med auga att, ein blunk, 117og snudde seg til Åsel: Kor det står til heime? – Å jau takk!

Men no hadde Mina teke til å snakke. Ho snakka om Guds vegar, dei var uransakelige, og så var det døden som ventar oss, og deretter dommen. Astri stod still som ho hørte på det; det var ei lang lekse. Måle var ikkje Mina sitt, og slett ikkje det ho sa, det var eit nytt menneske, ei merkelig ei, og rettno bar det visst i gråten med henne. – Da går eg ut, tenkte Astri, eg vil ikkje sjå det. Men orda døden og dommen nikka ho til. – Og du sjøl, Astri, korles er det med deg? Har du tenkt på det? Astri ser halvt forfæld på henne: Kva er det du spør om? – Om du ser kva veg du vandrar på, spør eg? – Å det! Det lettna over andlete hennar, ho klipte ungt med auga: Ja, og enn du da?

Ola fekk ein søkk i magen av berre lått, og Astri angra ho hadde sagt det.

I det same kom tausa inn med kaffeen, og Mina stod midt på golve og folna bort; det sat berre litt glo att i kinna. Auga storkna til som vass-speielen når vinden gråer over han. – No trur eg jameim eg vil ha kaffe lel, sa Astri. Åsel lysna opp ved det. Ho hadde sitte still liksom ho aldri fanns der. Dei sette seg framåt alle fire.

Men best det er, reiser Astri seg, ho har tårane i auga og ser på farmora: Nei, eg kan ikkje,118eg må ut heller! Når eg berre kom meg heim til Håberg så – –

Åsel vart kritbleik. Men da Astri var ut gjenom døra, snudde Mina seg til hennar og sa: At de let henne reise i veg slik! Let ungen gjera det ho berre finn på, eig de ikkje andsvar da, folk?

Åsel kremtar litegrand, og Mina tek i att: De har andsvar for Gud om ikkje anna! – Ja, svarar Åsel stilt. Hans vilje skjer, får vi tru. Mina var logande raud og fekk ei grop ved munnvika. – Berre undskyldning! bles ho. Og desutan så veit de ikkje korles det her går enno, på det eine eller det andre vise, ho kan vera både smitta og sjuk alt, og kva sette ho av ut for? Og slik ei skam!

Da humra Ola med hendene over magen:

«Bort verden av mitt sind og øie!»

Men Åsel strauk lint over det, med ein sukk ned imot borde: Å ja ja san! Vondt er det, visst ein har barn, og vondt er det når ein ingen har. Men Guds vilje skjer, det er no mi tru. Det kallar eg å tru. Nei, eg lever ikkje etter det, all tida, gu be’re, eg er ikkje slik. Men eg prøver. Ja, takk for kaffeen da!

Astri hadde stått og sett ned på fjorden. Det var havgula utafor, men hit inn i fjorden nådde ho berre med nokre små gjeisp; og tenna ho flagra hit og dit, opp og ned, ein rådlaus fugl både i vengslaga og måle. Det var ikkje sommaren utan henne, men ho song han full av uro. Og 119inne sat dei i same uroa. Tri! tri! kunde dei gjerne ha sagt, liksom tenna; for dommen sin vilde dei unna, og aldri visste dei kor dei hadde han. Ho kunde ha ledd der ho stod: «Tri, tri, tri egg!»

Det gjekk smått og lognt gjenom marka og heimover til Håberg. Astri vilde gjerne ha snakka med farmor, men enno var det bra langt over til henne. Før var det inga sak: da var ho berre barne for henne, kunde snakke om alt ho vilde. Da bynte Åsel på. – Her har vore slik ei vekking no eit tak att. Dei har omvendt seg stokk og dør, trur eg. Og det må dei gjerne for meg. Finn dei trøst i det, så trengs det sagt. Og ho Mina, stakar, ho er den heitaste tå dei alle, – ja, det hørte du visst. – Ja, eg såg det straks eg kom inn. Det var ikkje henne, – ho kunde brenne ein med dei auga; og slikt eit rart sug kring munnen, det var lukka midt i blodige ulukka. Eg såg det, og så glømte eg det med det same. Ho gav meg berre ytterste fingertuppane! no hugser eg det. Astri lo. – Du skulde visst ikkje le til det. – Nei men, eg gjer det lel. Eg ler for resten til noko vas han Odin fór med, eg snakka med han i byen. At det har vore nokon, ein gong, som tok redsla frå folk; så dei torde puste, sa han. Det skulde hjelpe bra. Dei er redde, og blir redde. Når dei vil rømme unna.

Åsel sukka eit par gonger. – Men ho Mina, eg synes eg er i hennar stad. Mannen hennar ein liten tusling berre, og ikkje den rette eingong, og 120hjarte i henne så stort og stolt; og synda etter henne og vil dra henne ned, dit ho ikkje vil, og makta minkar. Kor skal ein så henn? Nei, eg seier ikkje noko om det. Ho rasar imot alle. For ho rasar imot seg sjøl. Imot hjarte sitt, eller kva eg skal kalle det. Ja, og så berre motgangen på alle leier, ho er utslitt, såla. Eg er redd det lid til auksjons der i gåren snart. Og kva seier du om det, Astri? – Eg? – Ja. Du og eg. Han far din vilde hjelpe dem ein gong. Men han kom ikkje i veg med det. Dei fekk hjelp av ein slektning i staden; dei har fått mykje hjelp av han, desverre. Han eig dem tvert igjenom; han syg dem ut. Var ikkje denne krambukaren der, så var det slutt og stengt for lenge sia. Han far din vilde, som sagt, – men.

Ein lett liten raud-dåm rann opp i vangane på Astri.

«Du veit æ vil det.»

Ja ja, sa Åsel. Dei fekk sjå i det Ho såg vel ikkje likt til han Odin i byen? han skulde snart vera der no? – Jau da; eg såg da han. Den første eg såg. Eg snakka med han, som eg sa her i sta.

Åsel sa ikkje meir. Dei kjørte gåande eit langt stykke, enda det bar unna. Bjørkskog og granskog fór dei gjenom, og dalsik og myrmo. Kveldsola skjein over tretoppane. Berg og blåe lufta. Og stillare og stillare vart det. – Det ringer som ei stor klokke, tenkte Astri; dette held 121eg ikkje ut. At ho ikkje seier orde meir da! Da mannar ho seg opp og syner hesten svepa: «Jau da, han Odin treft æ. Og enno e det ikkj umuli. Enno kan det bli han og æ.»

«Ja, sei du det, Astri?» Astri ler ein liten trill og ser ut i vere, ho har vorte glo raud: «Det e ikkj nokon ting umuli, sei æ. Vi ska ikkj slepp trua. For – – det e ikkj slik med mæ – – som a Mina trudd. Det va berre så rart for mæ å setti i lag med folk igjen, æ mått ut.»

Åsel såg opp på henne, så ho kvakk for auga hennar; for slik på lag måtte den sjå ut som hadde angsten og gleda som to sverd igjenom seg. Ansles kunde ikkje ho farmor bli glad. Og endelig ein gong var dei på Håberg. Astri tok omkring mora og gret. «Det va no ikkj for-tili!» sa Åsel. Men da var det ikkje stort att av Astri for det første, tvila ho for.

– – – Ein otte-dags tid etter spurte Andrea, kva Astri sa til at no skulde ho gifte seg. Astri vart forunderlig heitt oppi det. – Det er da det eg har villa all tida eg mor! Du kan da vel høre ein gong!

Om I ungdommen

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1922 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook