III.

Paa andre Vinteren gjekk Daniel no hjaa Kapellanen.

Men det vart ikkje stort av med deim i Aar. Hirsch var komin upp i noko Krangel med dei vakte, som vilde hava det paa han at han ikkje førde rein Lære; og dette gav han so mykje anna aa tenkje paa, at han meir gløymde Daniel. Dessutan hadde han i Grunnen saatt det han hadde aa saa i denne Barnesjæli; han var daa ikkje so ihuga i seg sjølv heller. Og endeleg forstod han, at han kunde ikkje gjenomføre «Metoden» sin; kannhende det jamvel var gali aa gjera denne stakkars Guten til Prøveklut for sine Freistingar i Uppfostringskunsten?

Ikring Joletidir vart det fortalt i Bygdi, at Kapellanen søkte seg ifraa. Han var nok leid av aa vera her, sagde Folk; dessutan trong han eit større Kall, av di han skulde gifte seg.

Daniel vilde ikkje tru dette. Kapellanen kunde daa ikkje forsvara aa sleppe han ifraa seg no, daa han fyrst hadde hjelpt han so vidt i Veg. Og han var vel ingin Matstrævar heller, som kunde fara fraa ei god Gjerning, av di han ein annan Stad kunde faa nokre Dalar meir i Aarsløn. Men Orde vart vissare og vissare; sistpaa spurdest det at Kapellanen hadde fengi Kall.

Daa vart Daniel huglaus. Alle Utsynir stengde seg, totte han; alle Vonir vingla vengskotne mot Jordi. Han hadde stundom drøymt at han vart nedgravin lìvande; no totte han det var som den Draumen vart sann. Han forstod ikkje dette. Var det forsvarlegt aa lyfte si Sjæl so høgt, og so sleppe henne ned-i Moldi att? –

– Kjærasten til Kapellan Hirsch heitte Frøken Rud, sagde dei, og var Dotter av ein rik Storbonde burtpaa Austlande. Frampaa Fyresùmaren skulde Kapellanen der burt og gifte seg; og so skulde han hit att og gjera seg ferdug til aa flytja.

Den siste Skuletimen kom Vonom fyrr. Det var so det visna i Daniel, daa han skýna det var Aalvor. «Men du skal ikkje vera modlaus for det,» sa Kapellanen; «eg skal nok stelle det so at du kan faa halde fram med Lesingi paa einkvar Maaten. Daa ljosna Daniel. Kapellanen saag det og smilte. «Du tenkte kanskje eg vilde narre deg du?» sagde han. «Nei-nei-nei,» stota Guten.

Daa Kapellanen kom heimatt fraa Kristiania um Sùmaren, fylgde Kandidat Massmann, Son aat Presten, med han. Massmann var ferdug med Studeringane no, og skulde liggje heime og kvile seg til dess han fekk Embætte.

Kandidaten var ein roleg, faamælt Kar, bleik av Andlit og svært aalvorsam. Folk kunde ikkje faa Greide paa denne Fyren; for han studera korkje til Prest eller Doktar eller Sakførar. Det einaste dei visste var, at han hadde lesi «fælt mykje Spraak», og at han skulde vera «fælt lærd». Det vart til det at Daniel skulde faa gaa i Skule hjaa Kandidat Massmann utyvi Sùmaren og Hausten.

Daniel var ikkje svært glad i dette: for han var rædd Kandidat Massmann. Dertil var han rædd Prestegarden. Han mintest kor fint og liksom høgtidsamt det var der, og hadde ein heilag Age for gamle Presten. Men dessutan tenkte han paa Prestebikkja, som han hadde endaa meir Age for. Likevel gjekk han, og laut takke til, at han fekk gaa. Framum Bikkja slapp han med heilt Skinn; like eins slapp han godt og vel framum Presten. So kom han til Kandidaten, som sat bleik og roleg i ein Ruggestol med ei Bok og ei Pipe og røykte.

Daniel liksom bukka og var raud og rædd. Kandidaten stirde paa han med isblaae Augo gjenom kalde blanke Brilleglas: «Naa, det er Daniel?» – Ja, det var daa det. – «Godt; sit hit,» sa Kandidaten og peika paa ein Stol. Daniel fram; og ned paa Stolen. So vart han utspurd. Kva han hadde lesi? Han svara so godt han kunde; men var heile Tidi uroleg og ille ved; han kunde ikkje skýna, um Kandidaten var fornøgd med Svari hans eller ei. So kom Latinprøva. Daniel ynskte seg langt ned i Jordi og tok til aa sveite der han sat. «Altsaa, 2den Bog. Slaa opp … slaa opp … slaa opp 18de Kapitel. Du har vel læst 18de Kapitel?» – Ja, Daniel trudde det. Men det var visst svært lengi sidan. Med dirrande, sveite Hendar slo han Stykke upp. «Godt. Læs!» – Daniel las. «Loci natura erat hæc, quem locum nostri castris delegerant.« – «Godt. Oversæt!» – Daniel visste, at han ikkje kunde umsetja. Han hugsa ikkje eit Ord. Likevæl freista han liksom. Men han kom ingin Veg. Sat berre og stræva og stunde; arbeidde med Hendar og Føtar; med heile Kroppen; men stod fast som for ein Mur. Det var fælt leidt. Kva maatte ikkje Kandidaten tenkje? «Naa,» sagde denne, «Subjekte er –?» Daniel gissa.»Natura« sagde han. Men daa Kandidaten ikkje sagde ja, trudde han det var gali og retta: «Nei! loci,« sagde han. «Er loci ogsaa Subjekt?» spurde Kandidaten. «Nei» kviskra Daniel. «Nei visselig,» svara Kandidaten. «Subjektet er natura. Natura betyder –?» – «Natur.» – «Naturligvis. Altsaa: loci natura –?» Eit gamalt dimt Minne sveiv Daniel; han svara gissande: «Lunden –? Naturen i Lunden –?» Dertil sagde Kandidaten inginting, og so trudde Daniel det var gali. «Nei!» kviskra han høgt. «Nei,» sagde Kandidaten med uendeleg Ro, so Daniel vart kald. Kva var loci for eit Ord? Kva heitte det i Nominativ? – «Lo-cus,« gissa Daniel. Kva tydde locus? – «Locus, det er … det same som –,» «Hm. Er det det same som lucus?« «Nei.» «Hva er lucus?« – «Lucus; lucus – –.« – Lucus er Lund. Men locus –?« Daniel reiv seg attum Øyra: «Locus det er –; locus; – hm!» – «Locus er Sted. Hva Kasus er loci?« – «Det er … Dativ –? – Nei … Det er … Genitiv –?» – «Hm. Hør, Gutten min,» sagde Kandidaten, «har du læst Grammatik?» – «Ja litt … men det er ei Stund sidan no,» sagde Daniel; han var vaat av Sveite. «Ja det er visst det,» sagde Kandidaten. «Naa; vi faar til med Grammatiken, Far!» Og Daniel fekk fyrste og andre Deklinasjonen til Lekse.

Som ein vaat Hund rusla han heim. Han kjende seg so underleg litin. Dette her vart nok annan Dans. Med Isingar gjenom seg tenkte han paa den nye Læraren sin. Her vart det nok ikkje Tale um Aand og Skaldskap; her galdt det aa kunna sine ting; kunna Grammatiken! Og den stod for Daniel i ei einaste tung Skodd. Men so hugsa han at han hadde fengi Lekse. Ei ærleg, reideleg Lekse, som han skulde lære; det var forunderlegt som den Tanken styrkte han.

No visste han daa kva han hadde aa halde seg til. Ei Lekse var noko som han visste kva var; ei Lekse skulde han klara! Og naar han næste Gong kom til Kandidaten, so skulde den lærde Mannen faa andre Tankar um Daniel. Han mest sprang heim. Og tok paa Leksa med same. Var heiltupp glad i Leksa; tenkte med Fysnad paa, at han endeleg skulde faa lære denne Grammatiken, som alltid hadde set han so vonlaus ut. Han skulde bli som ein Latinskulegut til aa kjenne sin Madvig!

Han gav seg til aa stormlesa. Las og las, til dei tvo Deklinasjonane gjekk som ein Dans. Daa han kom til Kandidaten næste Gongen var han ikkje rædd; Leksa si kunde han. Og det gjekk godt. Han kom heim att reint byrg; han hadde vunni! Grammatiken var visst ikkje so aandlaus som han hadde tenkt. Med ein Gong slengde han sine Draumar um Huldri og Fossekallen; no vilde han verte lærd. Lærd og aalvorsam som Kandidaten.

Hadde det berre ikkje vori den Prestebikkja! Men den øydde so tidt hans unge Mod. Kvar Gong han skulde inn eller ut kom dette store svarte Beiste luskande med sine raude kokte Augo og gjekk og snusa paa han liksom han var ein Spìkeknok. Og Beiste var ikkje aa skjemte med. Det gjekk Segnir i Bygdi um fleire som hadde vori ille ute for denne Bikkja; ein Husmann som var komin til Prestegarden seint um Kvelden, og som dei trudde vilde ha stoli, hadde ho biti eit Stykke or Leggen paa. Fleire hadde klaga for Presten yvi dette Dyre; men Presten svara alltid, at Apollo beit ikkje skikkelegt Folk. Men eingong hadde ho teki paa ein Mann som kom til Prestegarden og skulde betala Offerskjeppa. Stakkaren hadde stadi paa Skuldlista lengi, og Presten hadde vori paa han fleire Gonger etter denne Offerskjeppa, baade med Kyrkja og andre Stadir; no skulde daa Mannen endeleg gjera vel og betala. Han hadde endaa selt ei Ku til aa greide denne Offerskjeppa, og ein Bank. Ja; i Banken vart han av med Pengane sine utan Vande. Men daa han kom til Prestegarden fekk han Prestebikkja paa seg, so han laut røme det beste han hadde lært, og fekk Broki si sundflengd attpaa.

Daa hadde Presten vorti vond og sett Bikkja i Band. Men Bikkja lika seg ikkje i Bande. Ho stod og ylte og peip all Dagen; Presten heldt ikkje ut aa høyre paa det. Det var «ukristeligt Dyrplageri», sagde han sistpaa, og løyste Bikkja. Sidan gjekk Beiste som fyrr; og den som kom til Prestegarden fekk greide seg sjølv som han best kunde; det som hjelpte var, at Bikkja aldri beit «skikkelegt Folk». Men Daniel var rædd likevel. Kven som var skikkelegt Folk for slik ei Bikkje kunde ein vel aldri vera stød paa.

Det jamna seg etterkvart som Apollo vart kjend med Daniel; denne kunde sistpaa gaa ut og inn i Prestegarden som han vilde. Og det var ikkje fritt han var byrg av at Prestebikkja hadde teki han upp i den Adelen av skikkelegt Folk, som ho aldri gjorde noko; ho visste nok aa velja sine Folk, Prestebikkja!

Underleg nok lika ikkje Kandidaten denne Hunden. Lika ikkje Hundar i det heile. Det var ein raa Skikk, sagde han, ei Leiving fraa ei Villmannstid, aa halde slike tamde eller halvtamde Vargar gangande i Gardane til aa skræme Helsa av nervøse Medkristne; og minst skulde ein vente slik Villmannskap paa ein Prestegard. Men Gamlepresten berre knurra; han brydde seg ikkje um slike «moderne Ideer», sagde han.

I Slaatten maatte Daniel vera heime. Men ut paa Hausten tok dei til att; og det gjekk godt. Daniel lika seg; han kjende at han lærde noko. Og Kandidaten var ein drivande Lærar som arbeidde med Lyst. Men som alt gjekk paa det beste, kom Apollo i Vegen.

Det var «Lesetime» hjaa Kandidaten; Daniel sat midt for Borde og kunde sjaa ut yvi heile Prestegardstune. Daa ser han eit Kvinnfolk, som kjem stigande fram mot Huse paa slik ein underleg Maate. Ho var fatig klædd, og litt upp i Aari; eit Bygde-Menneskje. Men i Hælane paa seg hadde ho Apollo, som var morsk aa sjaa, og sleit henne i Stakken stundom. Ho var jammerleg rædd. Gaa fort torde ho ikkje, og stana eller snu torde ho minst; so kom ho stigande i stutte, stive, ustøde Stìg liksom ho gjekk i Ørska. Alt i eitt glytte ho ikring som etter Hjelp; men der var ikkje Folk nokon Stad; ho var aaleine med dette Dyre. Og Daniel saag kor ho bleikna for kvart Stìg. Munnen stod opin; Augo steig store og kvitnande fram or Hausen; det saag ut som ho svimra, som ho ikkje kjende kor ho sette Foten.

Kandidaten saag paa Daniel at det var eitkvart tids; han saag ut. Daa rauk Boki paa Golve, og Kandidaten paa Døri; ut gjenom Stogu og Gang og Utedør; der berga han fyrst Kvinnfolke i Hus, og daa so Apollo kom, flikrande og snikjande og skulde gjera seg gild for Husbond av di han hadde vori so glup, drog Kandidaten fram ein Stav han hadde løynt attum Ryggen sin, og lagde til Bikkja so ho dreiv langt burt-yvi Tune. Og skreik gjorde ho som ein brend djevel. Det var stygt aa høyre paa. Ylande, gnistande, med Halen under Buken og Ryggen uppskotin rømde ho rundt; og Kandidaten etter; – daa kom Presten. «Henning!» ropa han; «Henning?» – Og Henning, som saag at han ikkje stod att Bikkja, snudde seg mot Far sin. Haare hans valt nedyvi Panne og Øyro; Andlite var kvitt; som han stod der framfor Presten rak og harm, skjelvande av Sinne, var han fager. «Naa, er du der, Far,» sa han. Og han heldt fram: vart ikkje Beiste no bundi, so tynte han det! – Meir kunde ikkje Daniel høyre.

Men daa Kandidaten kom inn att, var han i Ulag, og Daniel laut gaa. Snart etter fekk han høyre, at Kandidaten hadde fengje ein Post i Kristiania.

Daniel tok ikkje dette tungt; det laga seg vel, tenkte han; no kom snart den nye Kapellanen. Og han Far var meir uppsett paa aa faa Sonen fram til Prest enn Daniel hadde tenkt; so no skýna Daniel at han turvte ikkje ræddast lenger.

– Ja; Moldtrælen vilde gjerne hava Son sin fram til Prest.

Han tala fleire Gongir med Kandidat Massmann um Daniel. Og Kandidaten gav han godt Mod. Guten hev eit lett Hovud, sagde han, og greider seg utrulegt. Men paa Skule maa han. Dette her vert berre upp i Tufs, som du ser, og han vert aldri ferdug. – Kor langt han kann naa? – Haa; ein god Embættsmann kann han bli; ein … slik som dei vil hava han; «send ham paa Fabrikken, Ole Johannes!»

Daa Ole Johannes fekk vita kva «Fabrikken» var, lika han denne Raadi ikkje so ille. Men daa han rødde med Mari um det, sagde ho plent nei. Styre den unge Guten aaleine heilt til Kristiania, der han kunde koma ut for baade Frimaurar og anna stygt, det fekk dei aldri henne med paa. Skulde han nokon Stad av, so kunde dei sende han paa Latinskulen i Byen; men elles kunde han vera heime no som fyrr, og gaa hjaa den nye Kapellanen, naar han kom.

Den nye Kapellanen kom. Det var ein liten raudbleik Kar med ljost Haar og raudt Skjegg; det fyrste han gjorde var aa gjera seg kjend med dei vakte. Daa Ole Johannes tala med han um Daniel svara han snøgt, at han skulde skrive til Rektor ved Latinskulen og faa alle naudsynlege Upplysningar; sjølv var han rædd han fekk so mykje aa gjera i Kyrkjelyden, at han ikkje fekk Stundir til «Privatundervisning».

Ole Johannes sagde Takk. Vilde Presten høyre etter um Prisen, og um kor lengi dei maatte gaa paa den Skulen, so var det svært snildt. Men – Ole Johannes kom endaa ein Gong upp med sine store, gamle Tvil –: trudde Presten at det kunde nytte aa halde Guten i so høge Skular? Var det Raad for ein simpel Bondeson aa koma so høgt upp? Kapellanen smilte og sagde, at me hadde Bondegutar som var Bispar. Daa tagna Ole Johannes. Men store Draumar sveiv fram for Syni hans; den som ikkje vaaga, han ikkje vann …

Fraa Rektor fekk dei «alle naudsynlege Upplysningar». Daniel kunde koma inn i 3die Latinklasse, kannhende. Det lét seg altso kanskje gjera paa tri Aar. Og Skulepengane var ikkje store. Dessutan var det Von um Friplass, naar Guten hadde vore paa Skulen eit Aars Tid. Dette totte Ole Johannes ikkje var so ille endaa. Serleg lika han det um Friplassen. Og naar so Guten budde hjaa Hans Nerstad, og dei sjølve hjelpte han til med det meste av det han trong til Mat, so vart det vel ikkje so mykje dyrare. Det same meinte Mari. Pengar laut ein laane; det sagde seg sjølv. Men deim fekk Guten sjølv betala naar han kom i Embætte. –

So vart Endelykten den, at Ole Johannes gjekk ned til Storhandlaren paa Nese, han Jens i Larsebakken eller Jens Bakke som han skreiv seg, og laante 100 Dalar, so han kunde faa Son sin paa Byskulen. Og no meinte Daniel han hadde vunni.

For det fyrste skulde han faa koma ut. Og for det andre skulde han faa koma til byen. Han hadde ikkje vori mange Gongir der. Men han hadde vori der so mykje at han visste kva Byen var. Med sine høge Taarn, med sine fagre Hus i lange, lysande Radir, med straalande Krambudir fulle av alt som gildt var, med Hagar og Tre, med stolte, fine Folk som gjekk og strauk paa Gata i Gull og Silke og blanke Sko og visste korkje av Arbeid eller Sut aa segja, totte Daniel at Byen minnte um det nye Jerusalem. Men Innferdi til Byen minnte um Paradis. Store, kvite, staselege Hus med Glasdørir, med Høgsvalir kvilande paa kvite Stolpar og umvaksne med grønt Lauv, med ljose, herlege Salar straalande av Krystal og Gull liksom Salomons Tempel, og rundt ikring svære, døkke Hagar med Lauvgjerde og staute Traleverk av støypt Malm, yviskygde av framande Tre store og forunderlege som Sedrar paa Libanon … Daniel kunde ikkje drøyme seg noko fagrare. Alt var paa ei onnor Gjerd enn heime. Framandt, forunderlegt, storfellt, berre meint paa aa vera fagert. Ein kunde sjaa at Folk ikkje turvte tenkje paa Pengar her. Kong Salomons Rikdomar aatte dei, og Kong Salomons Herlegdom bygde dei upp att.

Og no skulde han faa vera i Byen. Ikkje ein Dag, ikkje tvo Dagar, men Aar; og han skulde sjølv vera Bygut. Fint klædd skulde han dagstødt gaa og spenne i dei stolte steinsette Gatune og sjaa paa Stas og Staak og Liv og gilde Krambuir og paa Hamni store Skip, med Segl so vide som Havreaakrar, og med Mastir so høge som Kyrkjetaarn. Og han skulde faa eta Bymat, og gaa paa kvite Golv med Aaklæde paa, og sitja i Sofabenkir so mjuke som sengir; og han skulde faa høyre Spél og Trommeslaatt um Dagen og Vektarsong um Natti, og sjaa Apekattar dansande paa Lirekassur og Bjørnar som gjorde Kunstir paa Svabbesalen, og Linedansarar, og Trollmennar som aat Eld og svelgde store Sablar og Sverd. Endelaust mykje stort skulde han koma uppi; no fyrst tok Live til; han var den sælaste Bondeguten paa Jordi.

Nei, ikkje den sælaste. For no skulde han ikkje faa vera i Neskyrkja kvar Sundag og sjaa Inga Holm. Men so mykje gildare skulde det vera aa koma heimatt ender og daa, og vise seg i Kyrkja for henne og for heile Aalmugen, naar han var Bygut.

Han torde knapt sjaa sine Jamnaldringar i Augo lenger. Han kjende seg som ein Syndar mot deim, av di han aaleine skulde koma upp i alt dette. Og dei maatte ikkje faa den Trui at han var stor paa det. Men i Grunnen høyrde han ikkje ihop med desse Bondefolki lenger. Til Hausten skulde han vera Bymann, fint klædd og med fint Maal; daa vilde han vera eit anna Menneskje.

Det gjekk Gjetord um dette i Bygdi. Daniel totte Folk saag paa han med andre Augo enn fyrr. Det gjorde dei au. Men rundt um paa Gardom gjekk Skravle som Vindkvernar. Og Ole Johannes Sørbraut vart so fingerfarin, og Framferdi hans so utlagd og uttolka, at hadde han høyrt Helvti av det, so hadde han vorti galin. –

– Daniel kom til byen. Og hjaa Hans Nerstad vart han leigd inn. Men det viste seg at han ikkje kunde koma høgre upp enn i 2dre Latinklassa. Det var eit Aar spillt. Og jamvel i andre Klassa fekk Daniel nok aa gjera med aa vinne seg etter.

Han fekk andre Ting au aa staa i. «Klassekammeratane», som saag at han var snild, gav seg til aa gjera Narr av «Bondetampen», som «tala Landsmaal». Og tilslutt gav dei seg til aa gjera Narr av Namne hans.

Han var innskrivin i Bøkane for «Daniel Olsen Sørbrød». Det sagde seg daa sjølv at han vart heitande «Surbrød». Og denne Skjemten totte dei Labanane var so framifraa, at dei i alle Fristundir flokka seg um han og ropa paa «Surbrød». Kor mykje kosta Surbrøde i i Dag?

Daniel var vaksin Kar, og snild og tòlmodig. Men dette gjekk so innpaa han, at han sistpaa mest grét. Hadde han gjort deim noko vondt? Kunde han ikkje faa vera i Fred? Men dette gjorde vondt verre. Daniel hadde tenkt det skulde vera gildt aa bli kjend med Bygutar; men han hadde aldri havt det so vondt. Det var som han stakk seg paa Naalir og Netlur kvar han snudde seg.

Det var endeleg ein Gut som hadde vondt av han og raadde han til aa gaa inn til Rektor og faa brigt um Namne sitt. Naar han heitte Daniel Olsen, so kunde han kalle seg «Olsen»; so vart det slutt med «Surbrød»-skraale. Daniel svara, at lét det seg gjera, so vilde nok han; men det var so leidt at gaa inn til Rektor aaleine. «Ja, synest du det, so skal eg vera med deg,» sagde den andre. Dei gjekk; og Daniel fekk det som han vilde; heretter skulde han med Gud og Retten heite Daniel Olsen. Men fraa den Dagen var Daniel og Kristian Bliland Vénir. Og Venskapen vart so mykje sterkare, av di dei paa ein Maate var Bondegutar baae tvo; for Kristian var Son av ein Klokkar inn i Fjellbygdom.

Det hjelpte svært aa faa ein Kjenning. Og daa dei andre saag at Daniel ikkje var aaleine lenger, men stod under Varetekt av Kristian Bliland, som ikkje var nokon Kastekjepp, so lét dei han meir og meir vera for det han var.

Men Daniel kunde aldri like seg rett i denne Skulen. Og Leksur og Lesing var det jamt. I Staden for aa gaa og spenne paa Gata sat han paa det tronge Kòte sitt hjaa Hans Nerstad og las, og hadde det berre smaatt. Ein gamall Trestol med fire Føtar attmed eit gamalt skralt Kjøkbord, det var heile Stasen; og paa Veggen hekk Karl Johan med ei uhorveleg lang Nos og stirde mot Døri med sure Augo. Og det som verre var: han totte ikkje sjølve byen var so gild som han hadde tenkt. Det var i Haustbløyta; og Regne var likso surt og Søyla likso blaut som heime. Dei kvite husi stod skitne og gòrute av Kolrøyk og Væte og var ikkje det Grand paradisiske.

Ein annan Ting var Daniel ikkje mindre leid for: Byklædi hans var ikkje som dei skulde vera. Naar han kom i Lag med dei andre Gutane, saag han sjølv at han var Bondetamp. Seint og vrangt gjekk det med aa skifte Maal au. Det kom seg av, at han budde hjaa Hans Nerstad. Han hadde det elles godt der; Maten fekk han vel stelt; og naar han ikkje las, kunde han vera ned-i den logne, stille Stogo, der Kona sat og sauma heile Ettermiddagen; eller han kunde gaa ned i Krambudi og høyre paa Bykjeringane, som var innum og handla for 1 i Saape og ½ i Stivelse og fortalde Bynytt, eller paa Bøndane, som kom inn fraa Lande med Jordeple og Smør og tok Kaffe og Tobakk i Staden.

Men Hans Nerstad hadde vori Bonde. Han hadde aatt ein god og nokolunde stor Gard, som Far hans hadde arbeidt upp; og han hadde ervt Pengar attpaa. Men dette Velstande gjorde at Hans Nerstad ikkje vilde vera Bonde lenger. Det var lettare og gildare aa lìva i Byen; so selde han Garden sin og vart Bymann; sette seg til med ein litin Høkerhandel der. I den myrke Kjellaren sin sat han daa Aar etter Aar og selde Sild og Smør i Skillingsvis. Smaatt gjekk det, og keidt var det, so det var ikkje fritt han stundom trega Garden sin; i seinare Tid vart det endaa lagt Merke til, at han feitna og vart raud i Nakken og posin under Augo; han hadde nok lagt seg aat Ølflaska. Men Bonde var han enno i Grunnen, og Kona hans med; Daniel skjemdest daa for aa knote for mykje, so dei høyrde det. –

– Med aa vinne seg etter der han stod til atters gjekk det smaatt; han kunde ikkje rett lære det som han ikkje hadde til Lekse. So tok han seg fri fraa Etter-Lesingi meir og meir; fekk taka det att naar han kom til «Repetitionen». Dette greidde seg paa ei Vis. Men han vart gangande med uheilt Samvìt og høyrde liksom ikkje heilt med, totte han.

Den han hadde aa halde seg til, og jamt søkte i sine Fristundir, var Kristian Bliland. Denne rødde ikkje stort; men han hadde Bøkar som han las upp av, mest «Folkevennen» ved Ole Vig og anna sovori. Her fann Daniel att mykje av dei Tankane han hadde lært hjaa Kapellanen. Og det var som han trudde endaa meir paa desse Tankane no, daa han saag at det var fleire um deim, og at dei var aa lesa paa Prent.

Sidan kom han ofte fram med Ting som Kapellanen hadde sagt, og som han skýna Kristian vilde like. Det var ikkje alltid han sagde kvar han hadde slikt ifraa; stundom visste han det vel ikkje klaart sjølv.

Det som Daniel av eigi hovud kunde finne ut vaaga han seg sjeldan fram med; naar han skulde segja det til Kristian, totte han for det meste det var faavist. Men stundom sette han det fram liksom paa Skjemt, so han kunde læ det burt, um det ikkje vart godkjent; hende det daa at det greidde seg, vart Daniel kry og totte sidan sjølv, at det var godt sagt.

Hadde han ikkje havt Kristian i denne Tid, so hadde han visst gløymt alle sine gamle Draumar; Skulelufti var ikkje helsesam for deim. Det var eit underlegt Hol, denne Latinskulen. Alle Gutane var so vituge og so vaksne; dei kunde flire og læ aat all Ting. Men dei hadde visst aldri drøymt um anna enn Karakterar. Dei visste at i denne Verdi galdt det aa klara seg; og etter den Visdomen livde dei; Kunskapen i seg sjølv vedkom deim liksom ikkje. Det var berre Spursmaal um kva som var lett eller rangt aa klara seg i; og det kvitta deim eitt, um dei klara seg paa ærleg Maate eller ikkje. Ja dei som var drivne i aa fuske galdt for Karar, og gjekk og kytte av Fantestykki sine. Men dei som var strævsame og trugne til aa lesa, vart tidt og ofte gjorde til Narr av dei ordførande Overlabanar i denne Grønkaal Klassa.

«Til i Dag hev eg ikkje lesi det minste Grand!» skreik dei i Munnen paa kvarandre, naar dei kom paa Skulen um Morgonen. Og so trætta dei um, kven som hadde lesi minst. Men naar dei kom upp, klara dei seg for det meste likevel; Daniel vart baade forundra og modlaus yvi dette.

Glade i Skulen var Gutane ikkje; dei var i Fengsel, lét dei um; Lærarane var Fangefutar. Minst lika dei Rektor; mykje hadde dei og imot Religionslæraren, ein gamall uppturka Rationalist, som jamt mól um dei tri store Vismennane Moses, Jesus, Sokrates; like eins imot Historielæraren, som dreiv paa med «Oversigtstabeller» og gav Gutane historiske Slengjenavn; sjølv vart han heitande «Robert Djevelen». Daniel totte i det heile ikkje Lærarane her var som han hadde tenkt. Mange av deim saag ut til aa ikkje bry seg stort meir um Kunskapen enn Gutane, og det dei visst tenkte mest paa var aa faa Timane til aa gaa. Dei byrja seint, og slutta so snart dei torde. Og jamt var dei i Ulag; det var ikkje ofte at ein Time gjekk av utan Gryl og Gnaal. Sùme hadde sine visse Syndebukkar som dei kvar Dag hadde uppe og reiv seg ut paa; andre syntest vilja piske Klassa fram til Dygd og Dugleik med Spott. Daniel var rædd desse strenge Herrane. Men han bøygde seg under deim med slik ein Bonde-Vyrdnad og kunde dessutan for det meste Leksa si so vidt godt, at han klara seg noko-so-nær. Kristian Bliland like eins, endaa han tok det meir rolegt. I det heile lika Lærarane desse Gutane fraa Lande. Dei var uppvaksne under meir «patriarkalske Forhold», hadde lært aa lyde og vyrde sine Overmennar; hadde ikkje noko av denne frons urbana, denne Storsnuten, som gjorde Bygutane so ertesame aa hava med aa gjera. Audmjuke var dei og lydige, lette i Taumen som Skulegutar burde vera.

Men Daniel visste no at Kapellanen hadde havt Rett, daa han tala um Latinskulen. Her var «aandlaust», og det til Gagns. Han vart stundom so leid av seg, at han drøymde um aa røme. Fara til Amerika, eller til Sjøs. Det som dreiv han til aa lesa var mang ein Gong berre Tanken paa Bygdeslarve, og so Tanken paa Inga.

Ein Gong um Maanaden kom Ole Johannes til Byen med Matvarur til Son sin; stundom var Mari au med. «Eg kann ikkje forstaa, kva du vil til Byen etter,» sagde Ole Johannes; men Mari maatte inn og sjaa um «Daniel, Stakkar»; det var ikkje Raad for det. Daniel var glad naar dei kom; men dei var fælt bondsklege. Naar han fylgde deim i Byen, so vilde han helst ikkje raake Kammeratar. Elles var det ikkje fritt anna han kom seg, han Far. Ny Bykjerre hadde han raadt seg til som ikkje var stygg; og det som meir var: han kom strjukande til Byen i kvit Halskrage og Klædestrøye. Men ho Mor var den same som ho hadde vori. Ho var vel for gamal til aa lære ny Skikk no. Ja ho lika ikkje at Ole Johannes fjelga seg upp heller. Ein gong dei var i Byen, sette ho seg til aa syte og jamre for Daniel reint av Naudi um, kor rart Ole Johannes tok seg upp i seinare Tid. Han vilde liksom vera noko meir enn fyrr no, daa han hadde ein Son i Byen paa Latinskulen. Ikkje hadde han den Arbeidshugen heller som fyrr, men gjekk mykje og strauk ned paa Nese eller uti Bygdi og gjorde seg gode Dagar. Heime vilde han òg lìva godt, kaupte heim fint Brød og Kaffi, og løyste Blad som han sat og las i heile halve Yktine. Brennevin hadde han og i Huse no. – Brennevin? – Ja; um det kom eit Menneskje! Det skulde vera so gildt alt no, maa tru. Mari kunde ikkje skýna kvar det skulde bera av. Men Daniel lika i Grunnen dette. Og til Mor si sagde han, at det var visst ikkje faarlegt. Han far visste nok kva han gjorde; ho skulde ikkje syte for det. Kannhende hadde han, naar alt kom ihop, betre Raad enn nokon visste. Aa Gud betre oss for Raadi, sutra Mari; det var nok laante Pengar han flaut paa no. Ja det var kje so visst, meinte Daniel; ein skulde ikkje tru ein Bonde lenger enn til Tennane i sovori. Mari saag paa Son sin; slog so Augo ned att og sukka. Ho forstod at ho nok ikkje fekk nokor Hjelp her.

– Daa Daniel var heime i Joli fekk han sjølv sjaa, at Huse var komi paa ein ny Fot. Og glad var han. Det var Framandfolk komne som skulde sjaa «Byguten»; og alle livde godt; der var stor Høgtid. Daniel maatte lesa Tysk og Latin for dei framande; og han saag kor kry Gamlingen vart, naar dei roste Guten og undrast paa alt han hadde lært. Men Lias, den Slampen, gjekk ikring so sur og tver som han skulde vera ovundsam paa Bror sin.

Her paa Bondebygdi kjende Daniel seg fin Gut; og han viste seg fram kvar han kunde, helst naar han hadde Von um at Inga Holm kunde koma til aa sjaa han. Tala til henne tenkte han ikkje paa. Men han viste seg fram; og naar han trudde ho saag han, gjorde han seg strak og karsleg. Og bad til Vaarherre um at ho maatte like han.

Tidi fra Jol til Vaaren drog seg uendelig seint. Han vart so leid av Leksestræve at han stundom tenkte paa aa fuske; men han kunde ikkje. Han hadde ikkje Lage. Og ikkje det rolege Samvit som Bygutane. Vilde han freiste, kom Læraren til aa skýna det strakst. Men det hende ikkje so sjeldan at han fekk Hans Nerstad til aa skrive Sjukesetel for seg, naar han hadde altfor stor Uhug til Skulen.

I Staden for aa lesa sat han daa gjerne heime og drøymde um Inga, som han vilde skrive Friarbrev til, so snart han vart Student. Og han gjorde Vers um sin store Elskhug. Det var eit strævalt Arbeid aa gjera Vers; men det var so hyggjelegt aa stelle med noko som vedkom «Henne».

Heile Skulen var som leid av seg i denne Tidi. Gutane forsømde, Lærarane stundom med. Leksune dei fekk var so stutte, at dei kom ingin Veg; og endaa laut dei Gong paa Gong taka deim upp att, av di ingin lærde deim.

Fraa Januar var det komi tvo nye Gutar inn i Klassa, den eine ein Lensmannsson, Ole Bentsen, den andre, Peter Didriksen, Son av ein Høker paa Nese. Med desse prøvde Klassa ei Stund aa hava Moro; men det vart ikkje noko av. Dei visste aa klara seg, desse tvo. Godt heldt dei ihop; og klokt stelte dei seg. Ole Bentsen var tagall og likeglad som ein Sælhund, so honom beit inginting paa; og Peter Didriksen – som elles vart heitande Peter Dirk –, visste aa svara for seg so snøgt og smaalentugt, at ingin var god for aa maalbinde han. Daniel og Kristian prøvde ei Stund aa halda Lag med desse tvo Karane; dei var daa Landsfolk, dei au. Men Ole Bentsen og Peter Dirk vilde nok helst hava finare Lag. Det var Gutar som visste aa greide seg. Dei var med paa jamvel faarlege Ting, som Kortspel, ja um det var ei halv Flaske Øl med Sigar; men dei visste alltid aa stelle seg so, at um gali skulde gaa, so kunde ikkje dei faa Skuldi. Lesehestar var det av Velten. Men dei jamra yyi[sic] at det gjekk so smaatt; og Hausten etter melde dei seg ut av Skulen og reiste til Kristiania; ein kunde faa Eksamen baade snøggare og billegare naar ein gjekk paa «Fabriken», sa dei. –

– Endeleg tok det til aa lide fram mot Aarsprøva. Daa vart det ein annan Dans; det tok til aa livne og kvikne i baade Gutar og Lærarar, liksom det vert Uro i ein Smalagarde, naar det dreg upp til Uvêr. No kom Bøkane for ein Dag; og no kom Kunskapen og Arbeide til Ære. Kor mykje hadde den lesi til i Dag, og kor mykje hadde den lesi? Kunde Per det? Kunde Paal det? Kva tydde det Orde, og kva tydde det Orde? Kva var det for Præposisjonar som styrde Ablativ, Akkusativ, Dativ? Kunde Per det Bevise? kunde Paal konstruere den Polygonen? Anna var ikkje høyrande fraa Morgon til Kveld; Daniel vart reint fælin av all denne Lærdomen. Han totte han kunde ingin Ting. Ikkje hadde han Tiltak til aa lesa heller, meir enn Leksa for Dagen daa. Ikkje fyrr det kom so langt at Prøva tok til, so han visste naar han skulde upp i kvart Fag, fekk han si fulle Lesekraft. Men daa las han paa Spreng.

Og han klara seg. Han kunde ikkje mykje; og det han kunde var han ustød i, av di han var uklaar i Grunnane. Men naar han sat ved Eksamensborde greidde han seg likevel. Han forstod det mest ikkje sjølv; men han hadde fraa Barne av øvt seg upp i aa sjaa og høyre paa Læraren, kva Svar det var som kravdest; og den Kunsten brùka han, um han so ikkje visste um det.

Han vart Nummer 9. Der var Futesønir, ja Prestesønir som kom nedanfor honom; det totte han var mest utrulegt. Det same totte Ole Johannes, daa Sonen kom heim og fortalde det; og Gamlingen kunde ikkje dylja at han var kaut av dette.

Elles var han tung og tagall av seg no att. Daniel undrast paa dette; men gamle Mari kunde fortelja, at han Far hadde set Ende paa dei 100 Dalarne fyrr han vardest; so at no var det berre aa tenkje paa aa faa eit nytt Laan. Det var ikkje greidt. Ole Johannes hadde tenkt at 100 Dalar aldri kunde faa Ende. Men naar ein fór flust fram, so –. Daniel vreid seg. Det var daa ei æveleg Straff med desse Pengane.

Men han trøysta seg med, at no hadde Gamlen drivi det so vidt at han ikkje kunde slutte. Og kva gjorde det um han tok eit nytt Laan? Garden var visst stor nok til aa bera baade det og meir.

Likevel heldt han seg helst undan Far sin. Dette mistydde Gamlingen; trudde det var Storkarsgrillune som var ute att. Og dette var so mykje meir harmelegt no, daa Ole Johannes ikkje lenger heldt seg for nokon reint simpel Bonde. Han hadde jamvel kosta Pengar paa aa koma seg litt upp, so Son hans ikkje skulde turve skjemmast av han. Ein Dag kom han med det. Daniel svara so snildt han kunde, at det hadde aldri vori hans Tanke, slikt. Men Gamlingen meinte det var greidt aa sjaa kva Tanken var. Og han hadde ikkje venta sovori no, sagde han. Han hadde visst gjort alt det han kunde. Og um Daniel tottest vera Storkar, so fekk han ikkje gløyme kven det var som laut svide for det. Daniel meinte at Pengane skulde han greide naar han fekk Embætte, so det var vel ikkje verdt aa taka seg nære av det no; Gamlingen svara, at det vart ikkje paa dei fyrste fjortan Dagane at Daniel fekk det Embætte. «Nei, nei; kven hev meint det?» sagde Daniel stutt.

So vart det uhyggjelegt heime som vanleg. Og Mari jamra jamt og samt um, at det gjekk til atters. Arbeide vart drìvi mykje med Leigefolk; Garden tok til aa koma i Nedfall. Ole Johannes var i Skuld hjaa Jens i Larsebakken, og no maatte han handle hjaa honom mest all Ting; selja billegt og kaupe dyrt. Ikkje var han so trugin med Boki heller som fyrr. Han laag heller og sov om Morgonen no i Staden for aa lesa Bøni; og so kunde ein ikkje vente anna enn at der vart «lite Vælsignels med Arbeide». Daniel svara ikkje lenger.

Han trøysta seg med aa drøyme um Framtidi og um Inga. Naar han vart Student jamna alt seg; og daa vilde han bjode Inga Holm Hjarta og Hand. Ho var for fin for Bondegutane, og for dei andre var ho ikkje rik nok; so fekk ho staa fri, som Blom paa høgt Fjell, til dess han kunde koma. –

– Daniel fekk ikkje Friplass paa Skulen næste Aar, daa han ikkje kunde skaffe Attest for Fatigdom. Men paa Skulen kom han likevel; Gamlingen tenkte der var ikkje anna fyri. Og kor ille Daniel lika seg paa Skulen, so var det betre i Byen enn heime paa Sørbraut likevel. Ja sjølve Gamlingen vart ein annan, naar han kom til Byen. Det var som han yngdest upp att her inne, totte Daniel. Han kunde sjaa so raud og frisk ut, og hava slik ein Glans i Augo, at ein skulde ikkje kjenne Mannen att. Sjølve Hans Nerstad vart glad, naar han saag Ole Johannes so livleg; han nikka til Daniel og lo so smaatt.

Men ein Gong ut paa Hausten – det var ein regnsur og kald Dag seint i Oktober – totte Daniel at Gamlingen var kvatare mest enn rimelegt kunde vera. Og Glansen i Augo var helst som ei Dimme. Daniel forstod seg ikkje paa dette; kóss kunde det hava seg, tru?

Ut mot Kvelden skulde Ole Johannes paa Heimveg. Daa var han bleikare att og meir tagall; men det underlege Lage fylgde han. Og som han sat i den nye Bykjerra si og rødde nokre Velfar-Ord med Hans Nerstad, saag Daniel, at Augo hans var stirande og stive som paa ein drukkin Mann. Daa seig det ei Tyngd yvi Guten. Han gjekk upp-aa Rome sitt; visste ikkje kor han skulde gjera av seg. Han berre saag Far sin som han sat der nede og glodde med dei rare Augo; og det verkte so vondt i Bringa hans. Kunde Vaarherre tillata slikt? Far hans hadde daa alltid vori ein skikkeleg Mann og haldi seg til Boki. Ja, so nær som i seinare Tid. – Ja, men likevel. – Nei, nei. Noko so fælt kunde ikkje hende. Han sagde det til Vaarherre og, at det maatte ikkje hende! Ein brennande, saar Hug til aa graate kom upp; men han fekk det ikkje til. Han sette seg burtaat Glase; der sat han med Hand under Kinn og stirde ut i Lufti lengi. –

So kom Lias ein Dag køyrande til Byen i den nye Bykjerra og skulde henta Doktaren. Daniel skulde au vera med heim. Det stod smaatt til med han Far. Han var komin heim fraa Byen reint skamfrosin; hadde nok somna paa Lasse og i Ørska køyrt ein galin Veg, so han kom ikkje heim fyrr langt ut paa Morgonen; og daa maatte dei bera han inn. Han var gjenomvaat og reint stiv. Og no laag han der med ein brennande Bringeverk so eleg og arm, at han mest ikkje var attkjennande. Ikkje samla han heller lenger. Han berre laag og rasa, tøvde um Bispar og Prestar og mangt og mykje som der korkje var Ev eller Stev i. Det var nok ikkje anna aa tenkje paa enn Enden.

Daniel tagna reint burt. Han fulgde med heim, tung og hugsjuk som han skulde til si eigi Likferd. No var alt slutt. Og at det skulde koma paa denne syrgjelege Maaten!

Doktaren sagde det var Lungebrand. Dei skulde ha henta han fyrr; no var her inginting aa gjera. Han skreiv upp noko Medisin, murra og fór. Mari gjekk ut og inn og grét; ho var so burte at det mest vart Judit som laut stelle den sjuke. Daniel torde knapt vera inne; det var so fælt aa sjaa Far sin som han der laag, vìsin og graa, med ville Augo og hole, skjegg-grodde Kjakar og saar, riktande Ande; men endaa verre var det aa høyre paa det øre Snakket um «Sonen, som skulde verta Bisp». Mari spurde Daniel med graatande Taarir um Far hans hadde vori … um han hadde fengi noko … meir enn han tolde … der inn i Byen; Daniel vart bleik, men sagde Nei. «Aa Gudskjelov for det daa!» grét Mari. Den raudhærde Kapellanen kom ender og Gong og vilde tala med den sjuke um hans Sjælesak; men det nytta ikkje. Han kunde nok vakne for eit lite Bìl, han Far; men strakst etter var han burti Ørska att. Og i den Ørska døydde Ole Johannes.

Der stod Daniel.

Det viste seg, at Gamlingen i dei seinste Aari hadde sett seg i større Skuld enn nokon visste. Det meste skyldte han hjaa Jens i Larsebakken. Men det var Smaagjeld baade her og der, i Byen og Bygdi. Garden var so skuldsett som han med godo kunde vera.

Skulde dei klara det, fekk dei sjaa aa koma til Lags med Jens. Denne viste seg ikkje urimeleg. Han vilde berre hava Daniel til aa skrive under paa, at han skulde betala Gjeldi – halv tridje hundrad Dalar – so snart han fekk Embætte eller Post; og so skulde Mari og Elias gaa god for Daniel og sjølve staa for Pengane, um han døydde eller vart helselaus; Rentur skulde dei leggje med 5 Procent um Aare til dess Pengane var greidde. Daniel skreiv strakst under. Det kunde ikkje skilja honom noko det; og so vart det daa ein Ende paa all denne Uhugnaden. Til Lagverje tok Mari gamle Tarald Ruste, som fyrr hadde vori Lensmann; og det vart avgjort at ho skulde bli sitjande i uskift Bu.

Der var ingin løynd Rikdom aa finne. Ingin nedgravin Skatt; ingin Pengehop paa Kistebotnen. Kunde Mari og Lias med Stræv og Sparing fikte seg igjenom, so vilde det vera mest meir enn ventande.

Til Daniel var der inginting. Dei sagde han fekk freiste aa koma inn paa ei Krambu. Han svara ha og ja. Kva skulde han paa ei Krambu?

Han gjekk som i ei tung Ørske. Det var ute med alt. Og verst var det aa tenkje paa Inga.

Inga, Inga. Kva tenkte ho no? Han torde ikkje vise seg i Neskyrkja i denne Tidi. Men kvar Sundag naar Folk gjekk fraa Kyrkja, sat Daniel paa ein Stein attum ein stor Runne ovanum Vegen og saag etter Inga.

Det kunde ikkje gaa slik. Her maatte koma Hjelp. Han gjekk under um han ikkje naadde fram; kunde Vaarherre tillata at ei Sjæl gjekk under?

Der var mange rike Folk i Byen. Der var Folk som kosta burt Tusund paa Tusund berre til Stas og Fjas. Det stod just i Blade, at Grosserar Helle hadde kaupt seg ein Lystkutter for 500 Dalar. 500 Dalar til ein Lystbaat! Med dei 500 Dalane kunde Daniel vori berga.

Eller denne Bror vaar, som fór og flakka i den vide Verdi, og ingin visste kvar han vanka; kannhende var han i Amerika … Gifte seg med ei rik Dame, vart Eigar av ein Million; kom heim, greidde heile Bundelen …

Eller den som kunde faa i Bergkongen. Eller Nissen; eller ein Dverg; eller noko anna slikt … Der var Rikdomar nok i Jord og Haug; den som berre kunde finne deim. At ikkje den gamle Dagfinn Sørbraut likso godt kunde ha raaka paa ein Klump Gull! Det var mange som hadde funni Gull i gamle Haugar.

Tarald Ruste! Han skulde vera ein velhaldin Mann. Um ein spraaka vel med honom?

Aa nei. Han var ein Moldtræl han som dei andre. Han var endaa til Jaabækianar. Kva Sans skulde ein der vente for Aand og Vitskap?

– Men Jaabækianaren Tarald Ruste hadde tenkt eit Grand paa den unge «Studenten». Det var ille at dei Pengane skulde vera reint burtkasta, totte Tarald. Dessutan skulde Guten vera klok. Og det vilde vera godt um me kunde faa Embættsmennar av Bondestand. Dei me no hadde, var so framandslege og kjende so lite til Live hjaa Folke, at det var plent som dei skulde vera ein annan Nasjon. Bondegutane derimot, dei visste kva Folke hadde aa staa i.

Han hadde rødt eit Grand med Daniel; det saag ut til aa vera ein snild Gut. Tarald kom innum ein Gong sidan og rødde meir med Daniel. Denne totte ikkje at han, ein Skulegut, kunde hava Meiningar mot ein Mann som gamle Lensmannen; og dei kom godt til Lags. Berre naar Tarald kom innpaa um Jaabæk og Sparetanken, og um at Embættsmennane hadde det so altfor feitt, daa kunde ikkje Daniel vera heilt med. Men han vilde ikkje segja imot heller; han sagde han hadde havt for annsamt paa Skulen til aa fylgje med i alt slikt. Men daa han saag at Tarald Ruste ikkje var fornøgd med dette, lagde han snøgt til, at sjølvsagt var Sparsemd ein god Ting. «Ja, det lærer du nok aa forstaa!» meinte Tarald.

Etter dette hadde Daniel mest som ei Von um Lensmann Ruste.

Og Lensmann Ruste hadde Vonir um Daniel. Han gjekk og undrast paa, kven han skulde faa med seg til aa hjelpe Guten fram. I Bygdi var der ingin som aatte Pengar utan Presten; men det var ingin som gjekk til Presten etter Pengehjelp. Eit Par Mennar i Byen var det som ein kannhende kunde freiste. Grosserar Helle var ein greid Kar i visse Maatar, endaa han ikkje heldt med Jaabæk. Det var dei som tvìla paa, um Grosserar Helle var so rik som han staaka til; men Tarald tvìla ikkje. Og so var det gamle Finsen. Han hadde hjelpt ein slik Gut fyrr, han; det var alltid ein som vilde paa Missjonsskulen; men kven veit; han gjekk gjerne med her au. Tarald Ruste køyrde til Byen ein Dag og tala med desse Mennane. Og det gjekk godt. Grosserar Helle sagde Ja paa fyrste orde. Finsen var seigare; for han hadde lova Vaarherre aa brùka alt det han kunde avsjaa til Sulu-Missjonen. Men sistpaa gav han seg. Kannhende Vaarherre kunde bøygje Hjarta hjaa denne Bondeguten slik, at han òg vart Missjonær ein Gong? Ein fekk setja alt i Herrens Hand, meinte Finsen. So vart desse tri Mennane samstellte um, at dei skulde hjelpe Daniel Sørbraut fram til Student-Eksamen. Og Helle vilde dei skulde sende Guten til Kristiania paa «Fabriken» og faa han «ferdig i en fart»; det var baade billegare og betre, sagde han; og so hadde Jonas Didriksen paa Nese gjort med han Peter, Son sin. Dette gjekk dei med paa, dei andre.

So kom Tarald Ruste svært kry ein Kveld køyrande til Sørbraut med dette Fagnadbòde. Og velkomin vart han. Heile Huse kom paa Ende; Daniel lo; Mari koka Kaffi; Judit gjekk aa stellte um Lensmannen som det var ein gamall Bestefar; sjølve Lias smilte. Mari lika ikkje alt so godt det at Daniel skulde til Kristiania; men ein kunde ikkje setja seg paa Bakføtane no. Ho berre spurde seg fyri; var det ikkje vaaglegt aa sende so ung ein Gut der inn; der skulde vera so mange stygge Folk, Frimaurar og Fritenkjarar og … «Langtifraa!» sagde Tarald Ruste. Dei sende yngre Gutar enn Daniel der inn; dessutan so var det berre noko Tøv det, at Frimaurane slagta Folk og sende deim til Tyrkrie. Det var skikkelege Folk i Kristiania som her. Latinarer var dei, og Embættsvénir, og elles noko stort Herk i mange Maatar; men det kom ikkje Daniel ved; han klara seg nok. Dermed laut Mari lata seg lite.

Daniel hadde ikkje Fred heime lenger. I Kristiania var det han skulde finne det store og ædle og fagre paa Jordi; og Byen bygde seg upp i hans Hugsyn som ein Skog av kvite Taarn. Der vilde eit heilt nytt Liv taka til; men mot Inga Holm vilde han alle Dagar vera trufast. –

– Lengi venta kom endeleg den store Tysdagen, daa han skulde av Stad. Ho Mor og han Lias fylgde til Byen; sistpaa stod dei alle paa Eimbaatsbryggja. Mari var so rædd ho skulde ha gløymt eittkvart; «er det ikkje so at du kunde turva endaa eit Nysta med graatt Ullgarn?» Men Daniel meinte han hadde Ullgarn nok; han berre venta paa Baaten. So snart denne hadde lagt til Bryggja krabba han seg umbord; og han sagde Farvel til Mor si og Bror sin med Hjarta bankande av uroleg Glede.

Det ringde tridje Gongen; Baaten sette i med ein forskræmeleg Yl og tok til aa arbeide seg ut fraa Bryggja. Farvel! Farvel! høyrde ein rundt ikring, og kvite Lùmmedukar tok til aa slaa i Lufti som mange smaae Vengir. Men der var ingin som veifta til Daniel. Gamle Mari hadde kje nokon Duk aa veifte med; det vesle Lùmmaplagge sitt av raudrosut Bommullsty hadde ho gløymt etter heime. Ho stod uti den eine Kanten av Bryggja, langt burte fraa dei fine, og beit i Plaggsnippen og saag etter Daniel med raude Augo; det var so vondt aa tenkje paa at han skulde so langt burt. Ho vilde ikkje graate so framande Folk saag det; men Graaten var ikkje god aa døyve. Han fyllte Bringa som ein saar, varm Flaum, og fram vilde han, vilde han; skar seg heit og brennande fram i Augo; vreid seg bivrande um den magre Munnen. Men daa Baaten hadde lagt heilt ut ifraa Bryggja, og ho saag «vesle Daniel» staa aaleine paa Framdekke millom alle desse framande som saag so reint uvedkomande ut, daa kunde ho ikkje halde seg lenger. Ho snudde seg burt, bøygde Hovude mot Hendane og grét, grét so det skok i dei gamle slitne Akslom.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.