I.

57Den vinteren kom Otte Setran heim ifrå Amerika. Han hadde ei søster som var gift på Holmen på sørsida fjorden, og der slo han seg for. Han var ikkje stort ansles å sjå til enn da han fór, enda han hadde vore borte ein åtte–ni år, folk syntes det var lite om amerikaneren i han. Han hadde latt skjegge sitte, og det var så lysbrunt og mjukt. Auga hans gjekk like handfast over ein som før, tok med seg det dei vilde.

Stort pengar sat det visst ikkje med han, det kom ikkje slik for dem.

Han gjorde seg ein sving til Setran ein dagen, gjekk der og såg på farsgaren, snakka nokre ord med kjenningar han møtte, og så bar det til Holmen med han att.

Der vart han gåande og slenge, resten av vinteren, kom ikkje i gang med nokon ting.

Dei må ha trekt av fjøra i han i Amerika, sa folk. Dei spurte Lina, søstra, korles det var med han, men ho visste ikkje stort meir enn 58dei. Ho hadde ikkje komme seg i snakk med han, sa ho; det var ikkje slik som før.

For den tida, da var ho som ei mor for han; det hadde liksom vore dei to alt frå dei var små. Nei, han fekk gå her og tie, sa ho. Men des meir ho slo det ifrå seg, des tyngre kom det att, og til slutt var det ikkje å komma unna. Ho fekk ta og snakke med han, for elles kom det einkvan annan og gjorde det, kom og tok han beint ifrå henne, og det var ho ikkje huga på. Ho vilde få han på glid, så kom kanskje Vennestad inn i snakke av seg sjøl, – så fekk ho i det minste høre om han visste av arvingen sin.

Men det bar slik til, at først ho fekk opp målemne, så spurte ho beint ut om han visste han hadde ein gut gåande etter seg på Vennestad?

Han såg opp fra boka. Det såg ut som han undrast på kven ho var for ei.

Ja men, han visste da vel det? Og at ho Elen var gift og alt i hop?

No endelig saug det seg tak i han. No var det ikkje stort om amerikaneren i han nei.

Jau, han hadde hørt det i Amerika; det om guten; av han Jens Håberg. Han sat litt og bladde i boka. – Og så hadde eg det liksom i meg at ho var gift. Da eg kom heim her. – – Da først? – Ja.

Ho stod ei stund og stridde med det.

«Men kofor reist du ifrå a da, Otte?»

«Ja? Sei mæ det? Men reist gjord æ.»

59«Skreiv du ikkj da?»

«Nei.»

«Kom du aldri i haug a da? At det va synd ti a?»

Det svara han ikkje på, han berre sat og såg på henne, ho visste ikkje kor ho skulde av. – Var dei ikkje forlova da? spurte ho, for ho måtte eitkvart seie. Da merka ho at han kom lenger og lenger ifrå henne, liksom han hadde rådd utor sømnen. – Det kan eg ikkje svara på, sa han. Det var no som det var med den tingen. Han bles hånlig fram for seg: «Forlova?» Han mumla det eit par gonger, og så gjekk han bort til vindauga, vart ståande og sjå ut, nedetter vollen og bortover fjorden.

Ja ja, ho Elen var no gift no ho da, sa Lina. Med han Iver merrabyttar dei kalla; og guten han er bortsett for betaling, eller korles det er.

Otte stod berre og snudde seg ifrå henne, og der kunde han få stå, syntes ho. Men det vart ikkje så ho gjekk. – Det draup unna take ute, tikka og tikka, heldt på all dagen og fekk aldri svar. Ho vart lei for ho stod der, for han heldt liksom auga med henne heile tida. No kremta han eit par gonger, just da ho vilde stiltre seg ut att.

«Det som var millom a Elen og mæ, det skjel dokk ikkj. Dokk forstår det så ikkj lel.»

«Nei nei,» sa ho. Ho opna døra og seig ut. For det var ikkje kommande veg over til han meir.

60Den tid han var småguten, var han kåt og gælen så det var ein lyst, allting så skulde han borti det, enten det var vist eller gale, og trøysamt var det same kva han fór med; og når han rennte seg opp i leiheita og fekk svi for det, så kom han til henne. Så døde foreldra, det vart ikkje lenge millom dem. Det tok han seg ikkje meir nær av enn ein annan ein. Han var 17 år den gongen og hadde gjort mest alt arbeide på garen i to år.år] rettet fra: ar (trykkfeil) Garen skulde han ha, og ho skulde stelle for han. – Så fer han i veg og seler garen utan ho veit ord om det, utan å vera myndig eingong, og han som formyndar skulde vera, kom og spurte henne. Ho vart så likeglad, ho let det gå som det vilde. Men da Otte merka at ho gret for det, vart han tankefattig. Han sette seg stilt ned og fortalte henne korles det var. Han var snekkar og ikkje noko anna, det var ei sott som var over han, og dertil så var verda så stor og full av vidunders ting, han heldt det ikkje ut å gro fast her. Ho syntes ho skjønna han den gongen. Det var den likaste stunda ho hadde havt. – Men no er det sant som han seier, at vi forstår han ikkje lel, smilte ho. Og ikkje gjorde vi det den gongen heller. Når han snakka med ein, hadde han tankane langt borte nokonstads. Ho mintes det så vel: Kvar tingen eg gjer, har liv, sa han. Først er han til inni meg. Han plagar meg ofte. Så endelig står han der. Og så er det ikkje den tingen likevel. Og ingen har glede av han. – 61Eg reiser min veg! kunde han mumle. Inn imillom kunde han slå seg laus, og da var det gjerne for ålvor, så lenge det vara. Ho hadde stødd han heim meir hell ein gong. Ho måtte gifte seg so fort det let seg gjera, så ho hadde ein heim for dem; det var inga trøyheit just. Otte han forstod det ikkje, same kor vel ho forklara han det. – Du er så tungsint, Otte? sa ho til han ein gong, for det heldt han på og vart. – Eg? Men finns det nokon som er så lettliva da? Guds gode vêre kvar ein dag mest, og verda ho er så vid og så vakker – eg skal vel finne fram! Det kjem berre for meg at her skulde ha vore snudd opp ned på – ja, på alt i hop i bygda. Det går rangvegen, synes eg. Å, det skal bli arti, gut, å sjå!

Den tida han var på Vennestad, hadde ho merka det var eitkvart som gjekk i han. Det måtte vera lukka sjøl som var over han. Slik vart vel han, når ho tok etter han. Somtid syntes ho det kom ein frammand ein inn i lag med han. Det var Elen; ho visste det no. Ein kvelden kom han ned i fjøse og sat der med ho mjølka. Best det var, lo han litt: Det er ikkje så visst det er eg som skal snu opp ned på verda. – Nei nei, sa ho. – Nei! lo han, og blistra imillom, han var som barne å sjå til. Folk kan snekre som dei vil for meg, og gå til kirka som dei vil for meg! – Gå til kirka? undrast ho. – Ja, eg sa det. Eg ser så mangt som eg ikkje kan seie. Eg reiser ifrå det. Men 62da han reiste seg og gjekk, likna han ein rådlaus mann. Amerikafeberen, tenkte ho den gongen; men så beintfram var det vel ikkje. Det var lukka si han skulde vekk ifrå; ho såg det no i dag.

Om kvelden, da folk hadde gått og lagt seg, kom Lina og skulde sleppe ut katta. Dagslyse låg og skimra over fjorden enda, og takdropen blinka imot det som sølv imot glas; den eine svara den andre no, stua rundt. Borti holte sat det ei nattvaka og song og lo, og imot andlete på Lina kom det ein uvant øl gjenom lufta. I det same kom Otte om nova, og ho vart ståande still der ho stod, for så forandra i andlete hadde ho aldri sett han, han rådde ikkje noko med det. Dei stod der og tagde.

«Ja!» sa han endelig. Det kom hardt, liksom det skulde slå både henne og dei andre. – «Enno kan det hend’ utruli ting!»

«Nei, nei!» bad ho. «Otte!»

«Det skjer aldri meir enn det som ska skje.»

Han la i veg og gjekk, om nova og opp bakken, den vante vegen hans.

Ho låg vaki til langt på natt. Da endelig hørte ho han kom stomlande inn og gjekk og la seg.

II.

Men morgonen etter var han oppe før dagen rann. Han vart ikkje gåande som elles og slenge, han gjorde opp varme i kjøkene og sette over 63kjelen, og kaffeen var ferdig da Lina kom opp. – Ja, eg måtte opp, eg, sa han. Det er rart til vêr, ute, så fint? He? – Ja men? – Eg skal ut og ro. Eg får vel låne færingen?

Lysinga reiste seg som ei stor bleik åsyn over austfjella, ei gammal og nattvakande ei, som tok for seg bygda og gjekk henne over. Gar for gar hadde ho dem der. Dei sov, og ho let dem sova. Enno var det ikkje deira tid. Og fjorden? Otte var til vindauga alt i eitt og såg etter. Ja. Han var hildrande blank. Han var mest ikkje til. – Jaha, sa han, han hørtes reint som han var lettliva, – i dag ber det i veg. – Du skræmer meg reint, sa ho. Er det guten du vil sjå? Han er i Kjelvika han. – Guten? Han blunka kringt, med tankane samla seg. – Javel, du har rett i det; det var guten eg tenkte på. Det var liksom nokon ropa på meg.

Lina lo, ein tør, trillande kvardagslått: – Til sommaren hører du visst grase gror. – Ein skulde visst det òg, når rett var, svara han.

Fjorden blikka raud-fiolett i solrunna, og bleikna av som eit sovande andlet under den lyslette himmelen. Og Otte fór. Lina såg båten hans kraup over fjordspeielen i solskine, med blanksvarte strimevegen etter seg. – Gud einast veit kor den vegen pekar! sa ho med seg sjøl.

Da han kom ut av bjørkeholte og såg fram til Vennestad, måtte han sette seg på ein stein.

64Av og til anda det gjenom bjørkekronene, vakna så levande tett over han; så sov dei og venta som før. Vårsola skjein på mosavollen og snøflekkene, og vårvilt fly kom syngande framom ein, stripa og skreiv med store sving i lufta. Men vegen han gjekk beint fram til Vennestad utan å blunke.

«Ja, æ kjem, æ kjem!» sa Otte. Han reiste seg, og da syntes han dagen folna i kring han og fraus, hadde vel ikkje venta seg så kald ein gjerning. Men sola ho stod beint på han og brann, så han tørka sveitten i eitt vekk. Den vegen der, den hadde han fare ein gong ei uvêrsnatt, kom famlande i kvite blinda over dy og dal, fann vegen og miste han og fann han att, for ho sat heime og venta han. Var ho Elen, så venta ho han enda.

Men da han kom til svingen nedom hagen, saktna han på og trødde litt meir smått, og så bar det ikkje til gars med han. Han gjekk til Håberg.

Åsel Håberg hadde han ikkje sett før, hadde berre hørt snakk om henne og visste ho var mor til Elen. Han skjønna det måtte vera henne, straks ho snudde seg til han. Auga hennar tok eit rolig tak i han, og heldt det. Sia drog han seg til minnes at ho var tynn av seg, og ikkje høg men bein, lyslett og smalvori i andlete, med raude roser i kinna og ein fin og fast liten munn. Men auga dei var lysblåe. Dei stod mildt og trygt imot han, og ikkje blunka dei, syntes han, 65og ikkje var dei å komma ifrå.

Elen sine var like høge i letten, og like rolige av seg, og like seine i blunken, men dei tala med kvar sin tone, desse auga, likna ikkje kvarandre det grand.

Han hadde ikkje tenkt å sette seg, venta heller ikkje han skulde vera stort velkommen, men når ho viste fram til stolen, så sette han seg, han kom ikkje eingong til å seie kven han var. Da han fortalte det, såg han ho hadde visst det før.

Han skulde hit med ei helsing frå folke deira i Amerika, sa han, både frå han Jens og frå Gjartru, han hadde snakka fleire gonger med dem, og dei hadde bedt han helse til Håberg, men det hadde ikkje vorte før no. Det stod berre bra til med dem; dei baska godt.

Åsel såg til sides, på tausa som var inne. Ho vart raud og gjekk ut. Det kom for Otte at ho vart leidd ut. Åsel hadde sett seg beint imot han. Så gjekk ho til døra og snakka ut i kjøkene, om kaffe var det visst; kom så og sette seg att, og det skygde som ein angst over auga hennar.

«Ja,» sa han. «Æ tenkt mæ te Vennestad i dag.»

Ho nikka berre. No først vart han vâr at han sat her og hadde opna hjarte for henne.

«Ja, æ sjer ikkj annan veig. Æ får gå dit! Det skjer ikkj anna enn det som ska skje.»

«Nei,» sa Åsel.

66«Så får a Elen dømm mæ. Og gjera det ho vil. Det gjer vel ikkj noko om det grøssa i folk ein gong i millom? Nei, for resten, ho gjer det ikkj – æ får a ikkj med mæ, men –»

Åsel la den eine handa fast oppå den andre: «Ja Gud veit det, og ingen annan! Ho e tå eit oløkkeli folkslag ho liksom du.» Ho sat litt enda. Så såg ho opp: «Nei, du gjer ikkj det, Otte?»

Det vart stillare og stillare i stua. Otte syntes mest det var kvelden, da han svara.

«Nei, æ gjer kanskji ikkj det.»

«Æg vil ingen ting sei. Men æg e for veik, det kjenni æg.»

Det rørtes og bevra over alt andlete på henne. Han kunde sjå det no, at ho var ikkje eit ungt menneske som han hadde trudd. – Du skulde ha vore i mak i Amerika, sa ho. Eg visste det var gale at ho gifta seg; eg visste det så vel. Ho meinte ho gjorde ein god gjerning, såla. Og eg var for veik. – Men kven er det som styrer verda da? sa han og var raud heilt opp i panna.

Det er Vårherre, svara ho rolig. Otte slakna med det same og fall til ro. – Trur De det da? For eg har prøvd han: han kjem for meg umulig; vi skulde visst ta råda tå han. – Ja, ban, eg kunde fortele deg mangt om det. Eg har prøvd det eg. Eg sleit meg ut attmed det. Det som skal komma, det kjem, du har ein stor rett i det. Og ho Elen, ho – –

«Ho ba mæ om det, sist kvelden, at æ mått ikkj reis langt!»

67«Men når det va langt du skuld?»

«Ja men. Æ kom ingen veig. Det va stengt. Og ho Elen ho ba mæ – –»

Han hadde reist seg, han vilde gå. – Eg får berre spørre om ho tilgir meg, mumla han. – Det gjer ho aldri! sa Åsel i stor angst. Alt anna gale kan hende, men ikkje det, – du skal ikkje dit!

«Så får Dokk tegji mæ da!»

Orda kom stomlande trøytte og vegville, han syntes han skjangla beint imot auga hennar. Men dei tok imot han som glasruta tek imot flye.

«Æg? Nei, ban, æg hi ingen ting med det å gjera. Va inga sak da!»

Han sette seg att. Han syntes ho hadde bedt han om det. – Eg kjenner ikkje ho Elen, sa ho for seg sjøl. Ho var berre barne her, eg visste ikkje anna, og så reiste ho ifrå meg og var vill frammand for meg. Men det veit eg, at er skylda di, så er det ikkje farlig. Uretten han er lett å bera, for henne.

No kom kaffeen inn. Det var Andrea som kom med den, enka etter sonen på garen, og ei smågjente kom inn tett etter henne og gjekk bort til farmora. Åsel strauk henne på håre, med ho sat og såg fram og tenkte.

Andrea var svartklædd og bleikvori, stort meir såg han ikkje av henne. Ho òg hadde denne stilla over seg; det var Håberg, syntes han, og aldri hadde han vore ein stad det var så stilt. Det var ikkje sorg, og ikkje motløyse, 68det var live sjøl som hadde teke denne tonen. – No såg ho på han med det same ho gleid ut. Ho hadde brune auga, og dei kjente han.

Da ho hadde gått, kom han til å sjå stua i kring seg. Kanskje det var der han låg, denne tonen som ringte stilla inn over folke her. Veggene synte seg først. Dei var mørkgrønne, hadde sin eigen lett som han ikkje hadde sett på vegg før; og rendene etter bordfara var lysraude eller kva ein vilde kalle det, dei streka så rolig oppetter veggen og hadde si eiga meining. Lofte var blåkvitt, med skyer av blått i botnen. Den letten hadde orde lukka havt, den tida han var småguten. Og benken og stolane og klokkeskape, det var same tyngda i dem, og same lukkelige tanken; det var same mannen som hadde sett dem her. Einast det store kråskape stod og ønska seg herifrå. Det var breit og rundmaga, og blankt så det skjein brunt av det – her var det, skape hans skulde ha stått, det som han aldri fekk til!

«Skape ja,» sa Åsel og smilte. «Det e så det. Men der hi det stått, og helles da så vart spelle hennes Andrea så husvilt utan det. Ho ha dem med sæ hit, bå to.»

Pianoe stod ved veggen midt imot. Det hadde same letten, men det hadde grodd fast i stua kor som var. Men åleine kunde det kanskje ikkje stå?

Otte vart urolig, tanken ira han gjenom all kroppen, slik det støtt var når noko skulde gjerast; 69han reiste seg og gjekk halvveges borttil skape, såg på det og rundt i stua med brunene ihopknipne, og togg seg på nedreleppa innved munnvika.

«Det får stå lel,» smilte Åsel.Åsel] rettet fra: Asel (trykkfeil) «Som eit merke på at ein hi vorti for gammel. Ikkj for di: Her kan enno bli omsnuna på Håberg. Trua, den sleppi æg aldri nei.»

Men visst han no fekk det til, mumla han, det skape som han meinte, slik at det steig fram utor veggene liksom det var sjølve andlete deira? og den rette målinga kom på?

Åsel klipte med auga og strauk småveikja over håre litt kringare. – Eg er så vant til å vente. Eg vil snart ikkje stort anna; ein mosaveks. Og han Odin, guten din, han er i Kjelvika, hører eg. Ho vann seg ikkje til å komma hit med han. Og eitkvart kan det vera godt for, trur du ikkje det? Ho blunka fort og ungt, det var slik fjorden blikka til han i dag.

«Ja, no tenkt æ mæ dit,» sa Otte fort. Han vilde ikkje møte auga hennar, men han måtte det lel. Han gav seg over og tilstod det: «Det va berre som snarast her, at æ syntes æ kund gå på sjøn. Guten han kom æ ikkj i haug. Nei, Dokk kan vara oradd!»Forfatternote: oradd ɔ: uredd.

Det same syntes han, da han var i vegen nordover til Kjelvika. For kor skulde han gjera av han? Det var som live sjøl å tenke det ut.

Dei sat ved borde da han kom inn. Han 70fortalte kven han var. Ingen av dem sa noko til det, Gurianna sette fram stol til han, og Bendek gav seg tida med maten. – Det var godvêre å ferdast i, sa han berre. Odin såg like nyfiken på han som på ein annan frammandkar, glømte seg enda så han spilte supa på borde. Da sette Bendek knivskafte i bordskiva, ein liten rolig kakk berre, og guten rykte auga til seg og passa sitt.

«E det der han Odin da?»

Skulde vel så vera ja, sa Bendek, han såg ein gong på guten og ein gong på faren: «Han e råssdreng her i gåren, den karen, og ku-kaptein og høvesmann og liti tå kvart. Det hi vorti kar tå honnom ja.»

Odin smilte, han var ikkje dummare.

«Æ skuld no liksom vara far hans æ da,» sa Otte.

«Ja vel ja. Du val vara velkommin heim ifrå Mereka!»

Otte måtte ha både mat og kaffe, og Gurianna bar fram utor skape så han vart forundra. Bendek og han kom snart i snakk, og til han fortalte Otte meir frå Amerika enn han hadde gjort til dei andre til saman. – Men det var vel ein «stein i vein» der òg, ventar eg? Bendek var sid i munnvikane, han var stø på det han sa. – Ja, sa Otte, skal det bera i veg slik som det der har gjort, da ser det svart ut. Da var det bedre folk sette seg stilt ned og tok i hop hendene, slik ser det ut for meg. For det blir 71ikkje verande til i verda, skal dei renne i veg på den måten. Den eine vil berre trø den andre under seg, det kan ikkje komma anna enn ulukke av slikt. Otte stod litt og såg ned i golve. Så ser han på Bendek: Det kom for meg, da eg gjekk hitover no, kva som står i bibelen ein stads. «Sætter eder ikke op imod det onde,» står der. Og det vonde, det er det harde, at den eine ikkje skal vægje for den andre. Ho Åsel på Håberg – – det var ho som synte meg det!

Bendek skaut brunene oppunder hårgaren, las orde med seg sjøl og nikka det fast: Det står slik ja! Så lo han, med små knivblanke auga: «Det va mæg no ei ful oppfindels!» Men litt med kvart gjekk det opp for han, og no nikka han att: Der har du det for resten! Hå-hå, san! Da vart det anna låt i spelle snart. Da kunde vi ha vore bra folk, nokon kvar. Å ja ja, san. Å leva, det er ein mangfelt ting! Jaså, ho Åsel no! Han smilte med seg sjøl.

«Og no var du budd på å ta guten ifrå oss, kanskji?»

Otte hakka i det. – Visst guten vilde, og dei vilde, så.

Bendek såg over til Odin, som sat på vedkassa med hendene i lomma. Dei andre to såg òg dit. Det rann ein liten skygg blink over auga til guten. Det gav som ei ørande lita minning om Åsel.

«Ja, det der e no han far din da, som du skjønna.»

72Odin såg på faren, stødig og beint på han. Som all snarast var det Elen som såg på han, eit menneske som forstod han heilt inn og utan eit ord. Så var det borte, og eit villframmandt par auga flytta seg opp og ned over han; dei var nyfikne og stolte i same blunken, og halvt fiendar imot han.

Vilde han bli med han da? Og ha far og heim og alt i hop? Det var Bendek som spurte. Otte fekk ikkje opp måle. Han syntes han hang i ein tråd utom berge. Han vart sveitt.

«Nei!» kom det stutt og friskt.

Ingen sa meir. Straks etter fór han på dør. – Vi kan snakkast ved sia, sa Bendek. Men det må vi seie, både kjerringa og eg, at gutnabben han blir tung å miste. Han fanga auga til Otte, og andlete var skinnande godslig og grovt og breit: «Sætter eder ikke op imot det onde!»

Otte sa farvel og gjekk. Soldagen hang som eit eventyr over Kjelvika, ifrå høgste fjellbruna og over småhaugane og dei lange strendene. Det darra med ein særskilt rikdom i blånaen. Det var ikkje smått det at Odin vilde vera her i ødemarka. Det måtte vera som ei sjæl i han alt.

Otte gjekk beinast til Vennestad. Det var så tomt både i han og i kring han, det kunde komma på eitt ut kor ein gjekk.

Han fann både Elen og mannen inne. I det same ho såg opp og kjente att han, stod det som ein kald vind gjenom stua kor ho lasta han 73for dette. Ho hadde venta seg han var meir til mann enn som så. Ho kom i hug kven han var i deira dagar. Iver bad frammandkaren sette seg. Han var tør som tre i andlete; han mumla eitkvart om hestane og såg på klokka, og så gjekk han ut.

Otte sette seg ikkje, og Elen sa ingenting.

«Æ kjem ifrå Kjelvikja,» sa han. «Odin han vil ikkj vetta noko tå mæ. Så gjekk æ inom her lel. Æ syntes du villa mæ inkvart, at du villa gi mæ guten?»

Elen såg fort på han, med store auga:

«Koles kund du vetta det? – – Nei, æ hi ikkj skikka noko bu på dæ,» skyndte ho seg og la til, og no snudde ho seg ifrå han.

«Nei nei, Elen. Men kan du begrip og forstå – – at æ kund reis ifrå dæ?»

Måle hans var ukjennelig både for han og henne.

«Og ikkj vil du ha guten heller?»

Da gråna ho oppetter kinna, men såg opp gjorde ho ikkje.

Han fekk ikkje noko svar, og venta det ikkje heller.

«Men at æ gjekk in da?» sa han, da han var utom døra.

– – – Den kvelden gjekk Elen til Håberg. Åsel tok henne med seg inn i øystre stua, og der var dei to-saman til dei andre hadde lagt seg; og Åsel var med henne på vegen heim, 74heilt til Vennestad. Da dei gjekk framom Lauvset, hadde folk sett at Elen gret. Sia gjekk det orde i bygda, at Elen hadde tenkt å rømme med gammalkjæresten til Amerika, men Åsel fekk henne ifrå det.

Åsel kom ofte til Vennestad etter den tilburden. På Elen var ikkje noko å sjå.

III.

Folk snakka seg innpå han oftare etter kvart. Han tenkte ikkje på Amerika meir? Nei visst, ein kunde vel slå seg ned her òg? Han hadde ikkje lært så lite der borte, vilde dei tru. For der var det drift i folk, hadde dei hørt. – Eg har lært ein ting, pla han seie, og det er at folk lever kor dei kjem, på det vise det er, og ein er fornøgd, og ti er ufornøgd; der som her. Og så ein ting til, kunde han seie. – Å? – Ja nei, det var ikkje noko som var å prate om. Dei fekk ikkje vita det.

Han var djupare enn han gav seg ut for. Det skulde vera arti å vita kva som budde i han. Ein kaldvoren ein måtte det vera, for elles hadde han reist til Amerika att, no når ho Elen var gift og ikkje vilde laupe med han.

Utover sommaren tok han seg til og arbeidde. Han gjorde i stand som ei snekkarstue til seg på Holmen, rådde seg verkty og gjorde ting og annan. Stort vart det ikkje med han, det var synd å seie, han brukte meste tida til å tenke ut det han skulde gjera, om det så berre 75var ein stol, og seint gjekk det med å få det utor hendene òg. Han var konstnar, sa klokkaren, han Ola Håberg, og han måtte vel vita det som hadde både seminarien og meir til. Og konstig var det, det han fekk til, det kunde ein vera med på. Der hadde han gjort ein stol så klumsut og gammaldags at han bad folk gråte over seg, han hadde labbar som eit klodyr. Den kjøpte dyrlægen. Dei drog på munnvika og undrast ikkje på det. No heldt han på med eit skap, og orde gjekk at det skulde til Håberg enda, men det såg ut som det var bra både for skape og Håberg at han aldri fekk det ferdig. Breiddmed det gjorde han til ymse småting, og like ufantlig tilemna dei med. – Han måtte gi dem bort.

Men sjøl synte han fram stasen sin så glad som småguten: Han tykte han hadde fått det til! Folk vart stive som tre oppetter kjakane, såg han, dei var inmari lukkelige. Men ei og anna sjæla var det som skjemdest på hans part. Han spurte Lina om ho hadde sett dem? – Ja! ho hadde det! han hørte kor harm ho var. Ho veit ikkje det, tenkte han, at det er meg ho er mest harm på.

Ein og annan lo og sa han beint ut det dei meinte, at han snekra som ei ku.

Lenger utpå sommaren vart det stor likferd i bygda. Det hadde død ei gammal enke på andre sida fjorden, og ho var skyld med halve bygda mest, og hadde ei diger bankbok 76etter seg og berre utarvingar, så der skulde det haldast gravøl. Da var det einkvan som fann ut at dei skulde be med amerikaneren på Holmen, han hadde vore mykje hoss gamla og snekra, og leita ein vel, fann ein skyldskap òg. Så var det ikkje umulig at han kom til å åbenbare seg. Dei bad Vennestad-folke med; dei kunde ikkje sette dem att.

Men det såg ut som dei kunde ha spara seg både det eine og det andre. Otte gjekk rundt og handhelsa, og snakka eit ord med kvar. Med Iver Vennestad og Elen snakka han òg nokre ord: ho gjorde rett i det, gammalbesta, at ho døde føre skuronna, des større likfølge fekk ho. Han var hål som isen under nysnøen, var det ein som sa. – Han har vore ute ein vêrdag før, han der, meinte ein annan. – «Pøh!» bles ein tredje ein: «Ei forlovels og ein ongji, ka du trur det vil sei uti verden da?» Dei gav han rett i det. Det var annan bør og annan fart der ute.

Utover natta kom dei litt nærmare inn på han, eit par kjenningar. Fjølden og godlage kring han hadde gjort sitt, og ponsen gjorde ingen umon, enda den var han ikkje hard på.

Amerika ja! sa han best det var, han sette frå seg glase sitt på kommoden. Hengelampa lyste kvitt på han. Andlete snudde imot dem, og det var smalt og rolig, men dei merka det var eitkvart innunder. Auga heldt han i golve, men såg opp gong og annan, snart på ein og snart på ein annan. Dei stod i halvkrins framfor 77han, ungdom og gammalt folk om einannan, mest karmenner. – Amerika, seier de! Eg kom da dit. Men eg kom heim igjen. Jau da, det er storveges der, på alle vis. Men kva ein skal der, det veit eg ikkje.

Han såg krinsen rundt no og smilte. Han såg ut til å vera ein mang-golva kar. – Tene pengar? Ja da, de har rett i det. Men det har de ikkje prøvd enno; ingen her i lande har prøvd det; berre eit lite storvarp det eller det åre her, ikkje sant? Nei, pengane har de ikkje prøvd enno, de har sloppe billig.

Dei sukka, tomt og uvisst; nokre av dem togg til liksom gjeita, med dei tenkte seg om.

No tok han glase sitt: Men eg skulde ut og finne verda, eg! Og live!

Han sette frå seg glase att, han glømte både det og dem. Det vart ei blyktande uro bortgjenom fjølden. Dei hadde lya på han halve stua. Elen sat heilt bortmed andre veggen, og såg opp gjorde ho ikkje, men dei merka ho hørte etter like vel. No tok han att glase sitt og drakk ein to-tre supar, gav seg tida med det, han såg ikkje ut som han hadde tenkt å seie meir.

Ja men, der skulde det ikkje vera kleint å vera snekkar? Det var klokkaren som tok frami. – Der? Der treng dei ikkje snekkar, der; langt ifrå. Der måtte eg til å snekre for pengar, og det ålvorlig òg, – eg slo ihop mang ein fæl ting til dem. Rettno er det slik her òg. I det stykke heng vi bra med. Og rotar dei opp dauvatne 78i kring oss, så bli det Amerika godt nok her, skal de sjå! han lo over glase sitt, så det vart berre halv sup. – Live, seier de? Neida, neida, berre dauspark; dei spring i sømnen. Hardt imot hardt, har de hørt det orde?

«Just nettopp ja!» kom det ifrå fjølden. «Det e det som ska te. Klo mot klo, det va gammel visdom her i lande det!»

Otte hørte ikkje etter. Han stod og såg ned.

«Det e eitt ord som kjem fer mæ, av og te.»

Kva var det for eit?

«Det kan vara det samma.»

Auga hans rann over dem att, han tok folk i handa og vog dem, og la dem ifrå seg, slik tykte dei det var; dei rann tett framom Elen og vart ståande breiddmed henne, liksom dei las på veggen. Så tek han seg opp i skjegge. Han raudnar heilt opp i panna.

«Sætter eder ikke opp imot det onde!»

Det var stilt eit tak. Så kremtar det ein, og så kremtar dei nokon kvar. – Utor bibelen, var det ein som mumla. – Eit vakkert ord ja. – Ja, til å henge på seg! Men stilla seig inn på dem att. Det vart ikkje så stilt om stua stod tom frå vegg til vegg. Det rykte i ein og annan ungdommen, som skjemdest på hans part.

Otte tok orda oppatt, med seg sjøl, det var liksom han undrast over dem.

Ein for ein la øre til og hørte. Og så var det ein gammal ein som snudde seg og såg rundt 79over alle andleta, med ein halvskræmt blunk i dei gamle, lyse auga:

«Ja-a, det ska stå om, godt folk! Om ikkj det der e sjølve orde.»

No drog dei anda friare ein og kvar. Det gjekk frå mann til mann, til det var over heile stua: dei såg det og kjente det djupare enn frammandkaren sa det; det var mykje i dei orda der! Det vart til ei båre, som gjekk att og fram i folkehopen og voks seg sterkare litt om senn. Det vermte dem og uroa dem.

No slo det attende til Otte. Han såg undersamt på dem: Var det så at dei trudde han? – Ja, sa han, det er sant for heile verda, eg ser det no. Det tenkte eg ikkje på; eg fann ut det for min eigen del berre. Eg hadde det i meg, eg har gjerne havt det der all min dag, at det som skal skje, det skjer. Og det vilde eg ikkje sette meg imot. No ser eg det ja: at det blir rettast for heile verda.» Ho må snu seg den vegen, skal det bli meining i henne. Vi får ta i henne og snu henne, så gammal ho er. Elles bli det krig og Amerika kor vi så gjer av oss, det kjem og det kjem, – ja, de kjenner det de òg? Som svarte uvêre på alle kantar, og ikkje kan du rømme ut i ødemarka som dei gjorde i gammal tid. Du trampar meg ned, og han deg, og slik heile vegen. Ein får til å vægje for motmannen sin. Ein får til å snu verda, som sagt!

«Skål på det der!» sa det borti flokken. Dei tok glasa sine alle mann og drakk.

80Otte stod og såg ned og rørte ikkje glase sitt. Han såg ut som han var rådvill eller lei seg. Da han endelig løfta hovude, møtte han Elen bortved andra veggen. Auga deira råkte kvarandre over folkestimen. Berre ein blink, så flytta dei seg kvar sin veg.

Da hørte dei klokkaren bortved døra, han lest som han var nyst innkommen:

«Ka sytten e det dér for ein fysak?»

Det gav ein rykk i andlete til Elen, men ho såg ikkje opp meir.

«Dokk ska ikkj høyr ette mæ, folk!» sa Otte. «Æ va ikkj kommin her fer å prek åt dokk. Omvendels trur æ ikkj på, når æ ska snakk sant. Det va berre noko æ – – æ berga mæ sjøl på; som ei fjøl å kall’. Lætt det komma, det som vil komma; æ sett mæ ikkj imot det.»

Han sette seg. Han vilde ikkje snakke med nokon meir.

Da kom klokkaren og sette seg borttil han. – Men det der har eg da lese i eit blad, no nyst her? sa han. Det skal enda vera ein russer som har funne opp det, kva var det han heitte no? Han er ein stor diktar, og ein profet, vil vera – Tolstoi er det! Har De ikkje hørt det namne?

Otte såg opp, litt forundra: Seier han òg det same? – Det er just det han seier, han. – Det var utor bibelen, trudde eg? – Ja, det forstår seg; det er ikkje nyare nei, – Ola smilte og sukka!

Folk tøyde på seg og hørte etter. Det kjentes liksom dei hadde sloppe fri no. – Nei nei, 81hørte dei Otte sa. Nytt er det ikkje nei; det var ikkje meininga heller det. Det er nytt for meg likevel. Og – han sat og sokk i hop i stolen – – eg trur på det! Vi har ikkje anna å gjera.

Da han har sitte og tagd ei stund, rettar han på seg att og ser på klokkaren. Underlig fortumla og sømn-øren kom han for dem, og auga i han dei var slik som han skulde ha sett ein dauing for seg.

«Folket er som får uden hyrde’ – slik kjem dem for mæ? Ser ikkj Di det?»

«Dem har den hyrden dem fortjeni å ha. Dem har mæ. Folk kalla mæ Klokkardauin.»

«Fortjeni å ha?»

«Æ sa det ja. Og det forstår du, så sant du e ein norske! Det e ikkj urimeli, at det høvi godt for folk det der orde ditt, æ veit ingen som har prøvd det. Så nær som æ sjøl da!» la han til og såg rundt paa dem: «For ein slik ein e det honning og balsam, veit dokk.»

For det var ukristelig kor mykje han hadde lese, den same Klokkardauen. Og det trudde dei, at det var ikkje sølv alt som skjein uta-lands heller. Dei drakk kvarandre til på det, og snart var stua og kammerse, og gangen med, i eitt surr som det hadde vore.

Da kom det to av kvinnfolka gjenom stimen og fram til Otte. Den eine var Andrea Håberg. Han møtte auga hennar, dei var så store og blanke. – De skal ha takk! sa ho. Otte sat 82som han var forfælt. – Eg kan ikkje skjønne at eg la i veg med det der. Og så mumlar han ned millom fingrane sine: Men slik er ein vel òg; når det ber til å leite i lappkista.

Den andre var Åsel. Ho stod attom Andrea, klipte fort med auga nokre gonger. – Ja, det var rart å høre på, sa ho. For slik er det støtt med det som er umulig: det er det ein helst vil høre. Det andre hører ein snart nok tå. Men eg er ikkje einig med deg like vel; det er langt tå den vegen. For da vart Norig eit flatt land – da gjorde det eitt korles det gjekk! Nei! seier eg! – ho smilte og smått rista på hovude. Så ser ho bortover folkehopen og smiler ein gong til:

«Men det va arti å sjå lel, at det tok borti folk!»

Og no hadde Elen gått heim, kom det for han. Ja. Stua var tom og god, han vilde jagu drikke ei skål med seg sjøl.

Om I eventyre

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1921 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook