Appendiks 1

Slutten av kapittel 1 i Hirdskråen henviser til kristendomsbolken i Landsloven, men B, D og 2 inkluderer kapitlene. Teksten nedenfor er transkribert etter B, men manuskriptet er i dårlig stand, og uleselig tekst er lagt til i krøllparentes etter D og 2.

ranglega til konungs. mote rettum konungum okFra ranglega: oc kallaðr konungar ranglega mote D. loghum {hin}s helga Olafs konungs ok ollum þeim rettindum er huer bonde vil{ldi un}a af tilføyet i D. oðrum vm sin{ar erfðir} þionaðo þa tilføyet i D. oft vælborner menn þeim sem varla mattu vera suei{narknapar D. þeirra} sem en vattar i dag huart þeir mistu fløyra odala sinna er þionaðo tilføyet i D. eða þahínír D. er þeir kallaðo konunga sina ok sua hit sama vm manna missunnar. Nv at m{enn þur}fi eigi griplande eða leítande tilføyet i D. hondum eftir at fara huer konongr a retlega at ve{ra i Noregs} rikifrå Noregs: Norege D. þa se þat kunnigt ollum noregs monnum at magnus konongr son hakonar konongs staðfesti sua ok let j bok setia huer erMangler i D. at rettum erfðum a at vera NoregsveldisNoregs D. konungr eftir loghum. Ok þui iattaðo ok samþyctu allir noregs menn fyrir sik ok sit afspringi við Noregs konong ok hans afspringi mæð retto þingtakeþíngmale take D. ok at þessorþesse D. skipan skal ganga okFra ganga: þar vm D; her begynner 2. standa æuenlega sem þa var gor oc nv fylghir her. ok þui skulu þæir fylgia eftir allu sinu megin ok mote þeím vera er þesso samþyckir æígí. tilføyet i D.

(NgL2)

Kapitteloverskrifter: Her hefar upp erfða tal þat sem greinír hosso erfazt a Noreghs kononghs Riki at logum. tilføyet i D; hér hefr noregs konunga erfða tal tilføyet i 2. I nafni faður ok sonar ok hæilags anda. æins guðs j hæilagre þrinn{ingu} skal ein hans þion konongr vera ifir noregs veldiFra ifir: firir allu noregs konungs riki oc velde bede D. innan landz ok ifir Noregs konungs tilføyet i D. skatlondum. Um fyrstu konongta ærfd i hyrdskra En tilføyet i D. eftir frafal konongs varsMangler i D. þa seer D, 2. su hin fyrsta erfð noregs konongs at sa skal konongr vera ifír Noregs riki tilføyet i D. hin helzsti ein. er noregs konongs son er ok skilgetin.

Um þridíu ærfð tilføyet i D. |-S-|V er annur ærfð. at sa tilføyet i D. sonar son konongs skilgetin hin helzsti ein {skal} konongr vera sa sem faðir hans var skilgetin. ef eíngí er sunanna til skilgentna tilføyet i D.

Um fiorðo kononga ærfð i hyrðskra tilføyet i D. |-S-|V er hín þriðía erfð er broðer konungs skílgetín ok samfedra hin ælzsti ein. skal konungr vera. ef æíngi er þæira til sem aðer ero talder tilføyet i D.

Um fímtu ærfð tilføyet i D |-S-|V er hín iiij erfð er faðurbroder konungs tilføyet i D. skilgetín ok samfeðra hinn ælztí eín skal konungr vera. sa sem fader hans var skilgæten ef æíngi er hínna til (fra ef: mangler i 2.) tilføyet i D, 2.

Nu hæfs hær hín setta konunga ærfd tilføyet i D. |-S-|V er hín v erfð. er broðor sonsynir D. konungs skilgetínscilgetner D. hinn elztí eín skal konungr vera semsa er D, 2. faðír hans var skilgetín oc samfedra vid konungh ef eingi er hínna til tilføyet i D.

Um siaundu ærfd tilføyet i D. |-S-|V er hín vi erfð. erat sa D. brøðrungr konungs skilgetín hinn elztí. eínn skal konungr vera sa sem faðir hans var faðurbroðer konungs skilgetín ok samfeðra ef eíngí er hínna til sem aðer ero talder tilføyet i D.

Um hína attando ærfð konunga i hyrðskra tilføyet i D. |-S-|V er hín vij erfð. at konungs son skal konungr vera æftir fadur sín tilføyet i D. hín elztí ein þo at han tilføyet i D. ei se skilgetinn. Sa þo er eigí er getin j hordomí æða frendsemi spellum æða sifiar spellum ner meir en lofat er at loghumfra sifiar: sifskapar D. ok konungr sialfr hefir við faðerni hans genget ok sagt sialfr skilrikum monnum aveni til firír tilføyet i D. sakir samvistu hanssínar D. ok moðorfodor D. hans ok suari su stund er barnet er føt þeirri tiltolu sem til høyrir ok hefur moðeren ecki tuent til sagt faðernis hansMangler i D, 2. eftir þæim hætte sem logbok vattar vm slik mall. þessu skulufra logbok: fyrir skilt en 2. þeir er vita ei løyna vm manað nema þeir ottezt ofriki. þaþo D. skolu þeir einhuerium skilrikum mannumfra einhuerium: ij monnum eða fleirvm 2.flæirum tilføyet i D. til segia at vitni megi vm bera ef þarf

Her hefer hín attanda erfð tilføyet i D |-S-|V er viij erfð. er dottor son konungs skilgetin hinn elzti ereín D. skal konungr vera sa sem moðir hans var skilgetin. ef engi er hinna til. sem ader ero nefdir tilføyet i D.

Her hefar hín nívnda konunga ærfd tilføyet i D |-S-|V er hin ix erfð. at sa skal konungr verafra at: mangler i 2. er systur son konungs er skilgetinn. Hinn elzti ein sa sem moðer hans var Her ender 2. samfeðra við konung ok skilgetin ef eíngí er hinna til tilføyet i D.

Um tiunda erfd tilføyet i D |-S-|V er x erfð. at sa skal konungr vera hin elzti ein er nestr er eftir broðrs syni við konung ok skilgetin er ok sua faðir hans var skylgeten tilføyet i D. ok komen fra tilføyet i D. samfeddum brøðrum ok skilgetínskilgettnom D. ef engi er annara til er aðr ero taldirfra annara: hinna til D.

Ellíufta ærfð tilføyet i D. |-S-|V er hin xi erfð. erat D. sa skal konungr vera hin elzsti ein oker D. skilgetin syskina son er við konung ok komen frá þeim syskínum er bæðe varo samfedra ok skilgetin af rettre konunga ettenne komen. ef enge er þæíra til sem aðar ero talder tilføyet i D.

Tolfta ærfð tilføyet i D. |-S-|V er xij erfð. at sa skal konungr vera hin elzsti eín. er tilføyet i D. skilgetin er systrungr er við konung ok moðr þeirra varo samfedar ok skilgetnar ok af rettri konunga ættenne komner. æf eíngí er hínna til tilføyet i D.

Um þrettanda erfd tilføyet i D. |-N-|U ef engi er þessara til sem aðr varo talder. þa se sa konungr at noregi. hin elzti eín er með erfðum er þa nestr eftir því sem landzboken vattar j almennelegvretto D. erfða tale. karl en eí kona. ok þo af rett ri konunga ættinni komen hosso þa skal kiosa ef eíngí er þæira til sem ærfða tal uattar fyr mæir nu nefnt tilføyet i D.

(NgL3)

|-N-|V ef sua hardliga kan til handa at berazt. at engi er þessara til. þa se sialfstefnt hertog. ef han er til tilføyet i D. eða jarli ef þeir ero tilfra jarli: iarlum D. ok byskopum ollum ok abotum ok ollum barrunumlendom monnum D. ok hirðmonnumhyrðstiorom D. með hírð allaalre D. at søkia norðr til niðar{osa ok} hins hælga olafs konungs. til vmraða við erchibiskupe ok nefni huer biskup or sinu biskupsdømi oc syslumen konongs þæir sem þar ero tilføyet i D. xii hina vitraztu menn bøndr með ser eftír sínní samuísku tilføyet i D. ok se a for komner innan þess manaðar er þeir spyria frafal konungs. ok skal huer biskup ok syslu maðrmen D. ætzla menn eftir til hægnaðar eftir oc gæzlo tilføyet i D. með bondum [at gøymaoc gætta D. landz firir þiofum ok ilþyðu sua marga af lendum monnum ok syslu monnum j huerium loghum sem þeir sea at bezt høfir. Skolu þeir er eftir sitia iamfnhøymulir vera j [annara mannaaðrum D. syslum til gætlo sem sialfra sinna. Megaællegar D. ero þeir sanner tilføyet i D. landraða menn [við konung.mangler i D. ef ei hældr land friði sínum tilføyet i D. af þeirra vangøymslu. En þan tima sem þeir ero norðar komner sem til ero nefndir. Þa gange þeir olærdo menn með suornum eiði attil D. þes vmdømes At þeir skolu þan til konungs taka er þeim synizt fyrir guði at bezt se til fallin. En þenna æið skolu. Iafnnvæl byskopar abyrgiazt við guð þo at þeir suerivínní D. eigi sem hinir {er} sueria. at þeirhan D. leggi sannendi vmdømi til viti þetta mall suafra sannendi: sannyndes æið ok vmraðe til þessa mals iamuel sem hínír vlærðo er sueíría D. sem guð gefr þeim syn til tilføyet i D. retlægazt at sea En ef þaþæím D. skil a. þa skolu þeir sit mall hafa er fløyri verðaero D. saman ok skilrik{ari} ero. ok erchibiskup ok aðrir biskupar samþyckía ok sanna þat með æiði sinum NV ef nokor letr sik til konungs taka oðru vis en her segir. þa hefir sa fyrir gort fe ok friði. ok se j pauans banniforboðe D. ok alra hæilagra manna ok ei kirkíu græfr ok engisua huar D. sa er honum [veitti liðfylgir D. til þes. Nv ef hirðstiorar eða hirð fyrirnemzt at søkia norðr j þessa ferð. þa ero þeir landraða menn v{ið} konung. nema nauðsyniarfull nauðsyn D. banni. ok sua huer bonde er fyrirnemzt þessa ferð seckr viij ørtogum ok xiij morkum silfurs tilføyet i D. viðr konung. En konungr meti nauðsyniar með skynsamra manna raði [ok ifirsion.Mangler i D. En þessa skal huer ferd fara {a} sinum kostnaði. En konungr inni þeim ollum kostnað sin sem ei hafahafdu D. aðr konungs fe [at varðueita eða len eða syslur af konungi.mangler i D.

(NgL4)

Kapitteloverskrift i D: Huat þær konor mego ærfa er komnar ero af kononga ettenne ok þæir karlmen sem i ærfða tale standa ok eigi ero af rettre kononga ettenne komner. |-E-|F dotter eða sonar dotter. moðer eða systir eða þær konor aðrar er j erfðar tali [standa j landzbokinniero taldar eftir þui sem landzbok vattar. Sua ok þæir karlmen sem i ærfða tale standa D. ok eigi ero af konunga ættine komner. ok ero þeir æða þær ner meir at skyldu til annars arfs en konung domsens. eftir þui sem vattar almenníleght erfða tal tilføyet i D. Þa skal takatil ganga D. huer eftir þvi sem vattar j almennílægu erfð{atali} En at því liosare se þa mego þær fyrst erfa æignir þær sem konungr erfír eftir aðra tilføyet i D. frendr sina. eðr þær sem hann kaupir með lausa fe. þvi þo at hann selí ecki konungdomsens iarðir til eða skiptí þeim j þær.hínar D. Sua skolu þær ok erfa lausa fe ok gripi þa sem ei høyra korruninni til nema konungr sialfr hafe aðra skipan a gort með skilrikum vitnum. {eða jarð}teknum. ser til sømdar ok salo hialpar okeða D. sinum hollostu monnum held{r} hæil en siukr. ok er þat hafuð at huer gerir væl fyrir ser vm sina daga ok sinum hollostu monnum. með godra manna tillagu. oc er þat hafuð rrað at huar gere vel sialfr firir ser vm sína daga. ok sínum hollosto monnum. heldar hæil en síukar tilføyet i D. því at vaskøyt er annars vinatta eða eftirgerð þo at alskylt se. fínnazt [ok nogfleirí D. dømí til þes at erfingiar hafi hældr af dræget. en til aukat skípanar þeirra er aðrMangler i D. atto ok fengu oftlæga með holrí þionosto ok lifs haska eða með ymysumímísu ærfade ok D. manravnum [sua sem viða finnazt dømí till.Mangler i D.

Appendiks 2

Kapittel 5 i Hirdskråen i A henviser til kristendomsbolken i Landsloven, men B, D, K og 354 inkluderer selve edene. Teksten nedenfor er transkribert etter B.

(NgL8)

Kapitteloverskrifter: Lændra manna æiðar D; um lendra manna eid K; hirðstiora eiðstafur eða lendra manna 354. |-Þ-|Enna eið skolu barunnarlender men D, K, 354. sueria okeðr 354. hirðstíorar. Þes leg ek hond a helga bokdóma K, 354; fra helga: bok oc oc þessa helgho doma D. ok þvi skytr ek til guðs at ek skal vera trur ^ok hollr minum herra N noregsyfír noregí 354. konungi. bæðí løynilega ok openberlega styrkia skal ek hann ok hans riki með ollumbeðe D; bæði hæilum K, 354. raðom ok allum tilføyet i D, K, 354. styrk minum. halda skal ek ok eiða þa alla tilføyet i K, 354. sem hannkonungrinn K, 354. hæfir suaritiattat K, 354. ollo landzfolkilandz folkeno D, K, 354. eftir þui tilføyet i D, K, 354. víti ok skynsemí tilføyet i 354. sem guð mer ler.hefir gefet D; gefr K, 354. suamangler i K, 354. se mer guð hollr sem ek sat segí [gramr efgramt en D. ekmangler i 354. lygr.

(NgL9)

Kapitteloverskrifter: umm løghmannz eid K; laugmannz eiðstafr huern 354, hvor kapittelet står foran kapittel 5 om lende menn. Kapittelet mangler i D. |-NU-| skolu þenna eið logmenn sueria eðamangler i K, 354. þan tima er konungr vil þess leg ek hond a hælga bokdóma K. ok því skytr ek til guðs at ek skal vera hollr ok trur minum herra N noregs konungi [bæði løynilega ok openbærliga.Mangler i K, 354. þau log skal ek ok segia þeim monnum sem min herra skipar j mína logsogn sem hín hælgi Olafr konungr hof ok aðrir hans riettír tilføyet i K, 354. eftir komandir hafa nv samþykt [millum konungs ok þeirravid þa K, 354. er landet byggía [með huara tueggía samþykt.Mangler i K, 354. En huarvetna þar sem logbok skilrsker 354. eigí skilriklega or. þa skal ek eptir tilføyet i K, 354. því huers mannz mall døma sem ek vil andsuara fyrir guði a domsdoma K, 354. degí at riéttligaz se tilføyet i K, 354. eftir [víti þui sem guð ler mermínní samuitzku K, 354. ok þo með þeirra beztouítruzstu K, 354. manna raðe ok samþyyckí tilføyet i K, 354. er þa ero hia mer sua vm rikan. sem vm fatøkan. vngan sem [vm gamlan. vm osakaðansakaðan K, 354. sem vm sifiaðan. sua se mer guð hollr sem ek sat segir gramr ef ek lygr

(NgL10)

Kapitteloverskrifter: En þetta er bonda eidar D; um bonda eid K; alþydu eiðstafur 354. |-E-|n at bøndr ok oll tilføyet i D. alþyða víti sik því helldr tilføyet i 354. skyldare til eftirlæteshollosto oc þængnskylldu D, K, 354. ok lyðni við noregsMangler i D, K, 354. konung. þa skolu þeir þænna eið sueria konungi.Mangler i K, 354. sua margir menn oraf D. fylki hueriuMangler i D. sem honumkonunge D, K, 354. likar. Til tilføyet i 354. Þes leg ek hond a hælga doma þessa tilføyet i D. ok þui skyt ek til guðs at ek skal vera hollr ok trur minum herra N noregs konungi. bæði løynílega ok openbarliga með ollum minum mat ok megin. sva sem goðr þegn skal goðom konungi. Veita skal ^og honum tilføyet i 354. alla loglega þíonostu ok tilføyet i 354. lyðskyldu með þeim ollum [loghum okMangler i D. lunnendum sem hinn helgi Olafr konungrMangler i 354. skipaðe millum konungs ok bondaMangler i D, K. þæirra sem landet byggia.Fra þæirra: landz folksíns K. ok aðrer hans retter eftir komandar hafa nu stadfest millum konungs ok landz folksensFra þæirra: mangler i 354. með huara tueggia samþykt. sva se mer guð hollr sem ek sat segir gramr ef ek lygr. Abyrgi ek merþer D. þenna eið ok ollum þeim sem j konungsensnoregs konungs D, K, 354. þegnskyldu ero fyrir [alna ok oborna. allnum ok ubornom D, K, 354. ok hans eiðs eigu atFra eigu: vilia K. niota.Fra ok: mangler i 354. ero eigi at eins skyldugir þeir at halda abyrgiazt D, 354. þena eið er sueria. heldr allir þeir sem j hanskonungs D, 354. þegnskyldulydskyldu D. ero alnir ok oborner.Fra eru eigi: mangler i K.þæir sem hans æiðs eigu at níota tilføyet i D; þeir sem konungs eids vilía níota tilføyet i 354, resten av kap. mangler i K. þvi at noregs konungr er iamfnskyldr þeim til rettra mala at fylgia tilføyet i D, K. er heima ero sem hinum er þa ero a [þingíno hia honum.þinge D, K. Sva ero ok hinirMangler i D. allir honumMangler i K. skyldugir þeir sem j landeno ero til [alz trygleikstrulæika K. þo at ei sueri honom tilføyet i D. allir trunaðar eið.æiða K. þat vita ok allir men tilføyet i D, K. at þat barn er føt verðr a siðazta arevettre D, K. konungs vars. at konungr er iamfnskyldr því ret at gera sem þeim manni er honum suor eið a fyrsta þingi. Sva ero ok allir honum skyldir til [alz trygleikzallrar loglegrar þægnskylldu D, K. þeir sem lagannalaga D, K. vilia niota ok þeirra uilia tilføyet i D, K. vera verðir. En konungr ok biskupar lærðirleikír D. menn ok barrvnarlendír D. ok olMangler i K. alþyða. Skolu siðan tilføyet i D. fylgia hinum helga krosse [ok hælgum domumFra ok: mangler i K, aftr til kirkiu. sidan gangiskal ganga D, K. konungr til alterís ok taka þar blezan ok gangi siðan tíl herbergis ok tilføyet i K. fylgi honum allír hinir bezto menn. En konungr veiti veizlu þan dag sva sem konunglegri tign høyrir tilFra En konungr: mangler i K; fra fylgi: taka þar blæzan ok fara siðan i konungsgarð. ok hallda slika væizlu þan dagh sem honom byriar. ok konungs tígn høyrir. hofðíngíum oc allum aðrum hinum bestom monnum. D

Appendiks 3

G føyer til et kapittel i slutten av Hirdskrå, før kristenretten til Erkebiskop Jon begynner.

skipan hakonar konunghs

Sua skipaði uirðuligr herra hakon noregs konungr. son magnus konungs at ef hirðmenn. eðr handgengnír menn taka profast dømí. af lærðum mønnum. ok stefna konungs þegnum þar fyrir til biskups. um veralldligar fesektir. þa ero þeir sialfsagðir af konungs þeonostu. ok se skildir uíð profast dømí. Enn huerr muga maðr er þat gørir. heðan af. skal suara uííj. ørtogum ok xííj. morkum konungi. ok se skildr uið profast dømi. Enn ef lærðir menn. þeir sem profast dømi hafa bríota løg aa konungs þegnum. eðr þrongua þeim með saksoknum eðr saka giptum. eðr gera þeim annan þunga. framarr enn forn løg ok cristinna laga rettr uattrar. saa sem samþycktr er milli konungs ok erchibiskups. ok þegnarnir hafa siðan halldit. þa fyrirbauð hann þegnunum. þeim þar til at suara. eðr undir ganga. fyrr enn huarratueggíu mála eftr i koma fyrir konung eðr fyrir løgmann. eðr hirðstiora.

Om Magnus Håkonsson Lagabøtes hirdskrå

Hirdskråen – Hirðskrá på norrønt – er en av lovene knyttet til kong Magnus 6. Håkonsson (konge 1263–1280). Kong Magnus har i ettertid fått tilnavnet «Lagabøte» på grunn av det omfattende arbeidet med lovrevisjoner som ble fullført under hans regjeringstid.

Følg Bokselskap i sosiale medier

Instagram      Facebook
Bluesky          X