I

157Det som gav Anders den nye makta hans, var borna. Slik kom det for han. Javisst hadde han havt dem før òg, og glad i dem hadde han vore, men først no i det siste hadde han vorte vâr dem for ålvor. Same kor det gjekk, så hadde han dem. Han gjekk i ei djup og tung lukke, kjente seg uovervinnelig: Han skulde ordne framtida for dem; her var mange ting i vente, sjølve live var i vente.

Det hadde vore slik all tida, at rett som det var, sette han dørene opp for ungdommen i grenda, og dei rausa inn skokkvis og hadde moro. Dei fekk heile øystre enden av lona, fekk gjerne sette henne på hald om dei lysta, og noko likare enn å komma inn her visste dei knapt.

Per var ein stillvoren gut, som folk visste lite å seie om. Han likna mora meir enn faren, men enda kunde dei sjå han var av juvikingane. Han var lyslett, og høg og fin på vokster, og ein klok kar. Nokon Anders vart det ikkje av han, sa dei mannjamt; dei tykte heller han slekta 158på farfaren. Var det likt! sa Anders. Nå nei! Men eg trur enda han ska bli. Når han berre får meg under tørva.

Etter han var det Gjartru. Det var gullbarne til faren, ettersom mora hadde tatt Per. Ho var trollvakker, ho hadde slikt makelaust hår, raudbrunt og digert og småkrulla, og andlete var smalvore og fint, og så var det slik eiande vakker au’syn i henne, at folk måtte snu seg rundt etter henne; og dei sa det seg i millom, at ho der kom til å døy ung, det kunde ein sjå på henne. Men det gjorde ho ikkje, ho var så frisk og full av liv at halvparten kunde ha vore nok.

Åsel likna på Per og morfolke: lys i hold og i hy, og lys all i gjenom, og underlig still og tenksam av seg, eit godt menneske, men ho tålte ikkje tøv eller fjas. Ho kom tidlig heimafrå og til Pålsnese, skulde vera i barns stad hoss Ane, fars-fastra, som var enke.

Jens var ein raudhåring og ein galning, og juviking for dem alle i hop. Han fekk all den juling åleine, som måtte til i huse, og på den måten vart det folk av han med. Men det skulde ha å gjera, sa faren, – det var ikkje langt etter skarven der. Han skulde aldri ha vore oppkalla etter farbroren.

Det same sa dei om Beret; ho likna for mykje på fastra som ho heitte etter. Ho var ikkje tynn og fåbleik som henne, ho var tjukk og raud over alle breddar; men det var ingen ting om henne, ho vann ikkje noko. Og eit par gonger 159hadde ho havt som ei tull-ri over seg, ho hadde sprunge opp og ut midt på nattens tid med kauk og skrik, og var ifrå seg i dagevis etter. Anders hadde kurert henne med årlating, men ein kunde aldri bli trygg. Det var einast det at ho var så glad i krøtera; når ho var i fjøse, song ho enda for dem. Og eit vakkert andlet var det på henne.

Ola-guten hadde komme for seint, sa faren; røytegge bli det aldri fugl av. Han heitte ikkje etter nokon, og likna ikkje nokon; – han gjorde som han vilde med den ting, sa han sjøl. Han var tjukk og rund, og sein av seg. Berre osten! sa foreldra. Men ein god ost lel, sa han; for han svara så det sat i veggene, om han aldri sa noko elles. Han vart ein klyppar til å lesa, og så kunde han spella så folk gret. Men det var dem som tvila på om han var rett eller ikkje.

II

Anders låg vaken ein natta utpå hausten. Det gjorde han elles støtt når ungane var heimanfrå, og no var dei sør i Lines-grenda på skuronn-dugna og dans, kom vel ikkje heim før på morgoparten. September-månen stod lågt over haugane, så stor at han kunde stogge hjarte i folk; og raud som sloknande jarn, men lyste gjorde han mest ikkje; åsar og fjell la svart skugge over all bygda å seie. Tungsjøen tura utom oddane; han tok slik 160djup tone i kveld, det var godvêre han låg og mól over.

Anders syntes dei kom, ungane, tak for tak. Men dei kom aldri. Nå ja ja. Dei hadde helga på hand, det var sundagen i morgo.

Per var den som først tok til vettes og gav seg på heimvegen. Han måtte gjernast det. Petter Lines slo følge med han nordover, enda det var ikkje den vegen han skulde.

Dei var litt av same folk, dei to, hadde stått for presten i lag og halde mykje i hop elles, så folk heldt dei for venner å vera. Det var dei òg, på ein måte. Per hadde leika seg både med husmannsungar og kven det skulde vera, men var like frammand for dem alle saman; det var einast Petter han snakka med, og Petter fortalte all ting til han. I det siste hadde det komme det til òg, at dei vart glad i same gjenta, ho Kjersti Rønningan. Det var mest som med faren og Ola Engdalen i gamledagar, folk snakka om det og venta seg mangt. Men det spurtes aldri noko meir. Å nei, sa Anders. Det er anna blod i dem der. – Så hørte dei det, at Per hadde dratt seg unna, og ingen visste kva som hadde komme i han. Fortenkt hadde han gått før, og verre vart han no. Kjersti gret og bar seg, for no såg ho det var han ho skulde ha havt. – Du er like glad om meg! sa ho. – Gu gi det var så vel. Men han far likar det ikkje. – Er det berre det? bles ho. – Ja. Anna er det knapt. Han tenkte seg om og visste ikkje anna. Og kvifor 161skulde ikkje han Petter få deg? sa han. – Piner du live både tå deg sjøl og meg du da? – Hm. Ein kunde vel vera slik – – at ein vart huga på det òg, stund og anna. Nei, ikkje deg, men. – Ja ja. Så tek eg han Petter; så skal han få meg! Per beit seg i leppene, og dei var dovne og kalde å bite i.

No var det visst og fast millom henne og Petter for lenge sea.

Månen hadde rodd seg langt ut no, lyste frimodig over fjorden og dei vide brune myrane. – Nei sjå han da! sa Petter, – han segler som ein gullbåt på ein sølvsjø, det var da eitkvart til høgtid. Og rettno skal eg òg ut og segle. Men det var det han skulde ha sagt – – han vart ståande og sjå ut i vêre, langt unna, liksom det var sjøborden han lya etter. Det dundra og mól over rås og tare derute; det var ålvor til tung sjø. Så kom Petter og gjekk att. Han var ikkje høg som Per, men breiare, og hadde eit serskildt truverdig gonglag.

«Det va a Kjersti,» sa han. «Det står visst te gæli med a.»

Per gjekk, liksom han hadde visst dette før, og Petter hang med, og strauk seg over panna, han var sveitt.

Dei skulde ha gifta seg straks, sa han, men slikt gjekk ikkje så fort; dei heime vilde ikkje sjå henne der. Så fekk han kjøpe seg rom og flytte ut. Og litt pengar det hadde han.

Ja? sa Per. Så gjorde dei vel det da. Litt 162fort ja. – «Men det der, det ha æg ikkj trudd; om ho ikkj.» Det hørtes som Per klaga seg og vilde komma seg unna.

«Mi skyld!» sa Petter stutt. «Fer du veit, æ tåli så liti dem sett sæ på bakbeina imot mæ, kvinnfolka. Gu gi, du villa kjør kniven ti mæ – det skuld vara søtt å kjenn på!»

Per gjorde med akslene, og gjekk på.

No reiste han på sildvågen, sa Petter. Langt nord i lande; han og han Hall Grønset. Så vart det vel eit stell på det når han kom att. Og – her var pengeboka hans, Petter tok i erma til Per, så han måtte stane. Dei såg einannan fast i andlete.

«Den her villa æ du skuld gi a Kjersti. Om det skuld – ja, om det skuld hend sæ inkvart med æva bort. Hell om æ no ikkj kom att meir. Vil du lova mæ det, Per? Fer gammelt kjennskaps skyld? Fer det vart no synd ti kraume.»

«Ja, det lova æg. Og æg ska hald det ò. Men du kjem da vel att, ka slags snakk e det?»

«Ja-a, du veit. Men slo fiskrie feil, så kanskji æ reist både hit og dit, æ må ha peng! Osså lova du mæ det, at du alder nemni orde åt nokon ein om bokja? Fer ho mor e så hatsk på a Kjersti.»

Per nikka berre. Han såg litt på Petter, undrast liksom på kven han var, og fekk som ein angst i seg, men han tok boka og gjømte henne 163vel. Så gjekk dei att; men dei fann ikkje på noko meir å snakke om, og så skildes dei.

«Vi segli om tosdan,» sa Petter. «Og hels a så flitti ja!»

Anders hørte det var Per som kom. Han var så omtenksam enda til i gonglage. Dei andre, å ja da, dei kom, dei kom. Han visste dei fór ikkje av vegen.

Men Gjartru, gullbarne hans, fór av vegen den natta.

Ho hadde vore forlova i lang tid, alt sea dei var små å kalle, med ein som heitte Hall Grønset. Det var berre faren som hadde ein tanke om det, og han sa ikkje noko. Hall var ein stor og vakker gut, men elles ingen ting serskildt, det var berre det at ho hadde vorte så glad i han, ho måtte ha han. Det åre dei gjekk for presten, hadde dei møtt ein annan på vegen innpå myrane ein dag. Dei gjekk framom kvartanna utan å sjå opp. Så snur dei seg og ser att båe, den eine beint inn i andlete til den andre, og så ler dei og skynder seg kvar sin veg, underlig heite og raude; og sea hadde dei havt det slik at dei var kjærestfolk. Stort meir hadde det heller ikkje vore imillom dem, til no i det siste. Faren hadde set at Gjartru vart raudflekkut oppetter kinndbeina, straks Hall kom til stades.

Med det same ho og Beret hadde skildt seg frå dei andre og kom og gjekk heim, møtte dei han i lag med Petter Lines; dei skulde vera i 164lag på sildvågen. Så forteler han at han skal på langtur, og så snur han og bli med dem. Beret går inn og legg seg, og dei to går sørover att. Da dei er over kleiva så vidt, hører dei det kjem nokon i møte med dem, ein heil skroll med ungdom, og så spring dei av vegen og inn i høyloddo som står der. Dei hadde sitte tosaman i høye før, det var ingen fare med det. Dei sat tett innåt einannan, kjente varmen av høye og av kvartanna, så kvævande søtt; og der ute ståka ungdommen framom med gap og leven, og haustmånen han skjein som eit eventyr. Og Hall han skulde på langtur, det var som han aldri skulde komma att til henne meir. All makta seig av henne, ho var så lukkelig ho kunde skjera tenner. Hall hørte enda ho gjorde det.

Ved dette leite kom farbror Petter raklande heim frå kirka og arbeide. Han hadde vore vestom Vågen og fått seg skjenk, i kveld som ein annan kveld, så han var den han pla vera, småfull og småsyngande, men vaken og beisk som nordavinden. Han møtte unglyden, og spurte om dei hadde treft nokon her frampå. – Nei, ikkje ei sjæl. – Hm. Han syntes da så tydelig det gjekk eit par straks føre han? Han saga i veg att, men da han er midt for loddo,Forfatternote: loddo ɔ: høyløe set han seg på vegkanten. Det var godt å sitte her, når ein ikkje var for ædru. Og var dette ho Kjersti og han Petter Lines, så værsågod, 165alt med dei lysta; men han vilde vita det. Så kom dei til å gifte seg, og da sprakk ho vel, Lines-Blakka. Det skulde heller ha vore han bror Anders som sprakk, men noko var bedre enn ingenting. Tru om den loddo der var så tom for folk som ho såg ut til?

No hører han det snakkar, og han hara øyrane som ein skygg hest. Folk i loddo ja. Som rimelig og rett var, slik ei natt, eller morgon eller kva det no kunde vera. Men ikkje ho Kjersti det der san, vanta mykje på det. Han stel seg bortåt på lurlabbane, heilt inn til veggen. Jamenn trudde han dei gret. Var det alt så trøysamt! Han sette seg, seig i hop som ein høysekk innmed veggen.

Han lea på andlete, og drog på kroppen, etterkvart som han hørte kva dei sa. Han skjein på slutten. – Nei, du hadde vel aldri trudd det skulde gå slik nei, kviskra han og hermte. – Og eg skal gå til han far din i morgo den dag ja – du kan da vetta det! Da får du frammandfolk, Anders bror min. – Ja da, ja da, du er da lukkelig lel, du, ser du, jøsses! – For seint å gråte no ja, det var eit sant ord – hæ hæ hæ!

Petter sat der da dei kom ut og puska av seg høye, sat og var som ein svart skugge på veggen. Men han nikka blidt til dem: det var da berre han. Gjartru gav frå seg eit lite hikst, og Hall vart ståande stiv, med ålbogane litt ut ifrå seg. Så la dei på sprang. Petter nikka 166etter dem. Og han sovna der han sat. Han sat så for godt.

Da Gjartru kom på lofte heime, merka ho at Beret hadde gråte. Dei låg i same seng.

«He? Ligg du og gret du?»

«Gret? Langt ifrå. Ikkj det minste grand hell.»

Nei, og ikkje var det verdt heller, sa Gjartru. Han Brede, drengen, var ein staut gut, men låg ein og gret for han, så fekk ein han ikkje. Og tanken rann som kalde blanke vatne gjenom henne, at med henne hadde det gått slik, no var ho ikkje den Gjartru ho hadde vore, men for det så –.

Jens og Brede kom da det var lys dag. Dei hadde gått seg opp i brennvin og mange hendingar, og fór ikkje stilt. Ola-guten kom etter ruggande med spelle sitt.

«Dokk e som nyfødd kælven,» sa Anders, han var alt oppe og sette ut hestane; «drikk alt dokk kjem over, og så snåva og dett i kvart eit strå. Komm dokk åt sengjen, bonn!»

Han sette seg på senggavlen hoss Massi, da han kom inn att. Han kom så i hug ho Åsel, som var i Pålsnese, sa han. Ho slapp mest aldri utom døra; gamlefaster var ei streng ei slik. Berre ho ikkje syg blode tå ungen, sukka han. – Litt fekk ho vel tåle, skulde ho få det som etter gamla vart, meinte Massi – det var visst ikkje lite det som kom nordant frå han farbror Jens. – Alltid vart det vel ein vakker 167skillingdunge på henne, – Anders strauk seg gjenom skjegge og stirde fram. Men lel så – – det vart lenge før gamla tok til vettes og døydde. «Vi val sjå dit i dag, mein æg?» Han snudde seg til Massi. – Det kunde han gjerne; han. Ho hadde ikkje tida. Og ungen visste vel kor heim var, likte ho seg ikkje.

«Ja–a. Viss-at ho va tå di bonnom, så.»

III

Det vart bryllopp på Håberg i jula, som Anders hadde lovt. Han nemnte Marja Leinland for Per ein dagen i haust; dei var enda nedmed sjøen og hengte opp sildgarn. Det er ei hiva veikje, gut – tru om du ikkje fekk henne? Du veit du gjer som du vil. Eg legg meg ikkje borti det. Anna enn at no får du ta og gifte deg snart ja; det lid med det skrid.

Per tok til og raudna, og så hengte han ifrå seg bukta si og såg på faren: Hadde han vore der og snakka frampå om det, kanskje? – Anders hadde vore der ja, eit erend; hadde så vidt nemnt det for kallen.

Per sa ikkje noko meir. Og så kom han ein dagen og fortalte, at no hadde han gjort det visst med ho Marja, og når kunde det høve dei klemte til med brylloppe? Ein kunde vel seie i jula, kan hende?

Anders såg kvast på Per. Det hadde da vel ikkje havt slik hast? sa han; du kunde no ha tenkt deg om først.

168«Det va det æ gjord!» sa Per, og så gjekk han sin veg.

Tenkt seg om hadde han gjerne gjort, Anders hadde lagt merke til han stod både her og der og tenkte, etter den gongen han snakka med han nedmed sjøen. Det var ikkje noko godt merke, dette at guten skvatt i veg og forlova seg, først far hans pekte. Berre ikkje Per var for blaut alt med seg! Den ljåen som er for hard, er det råd med, det er verre med den som er for linn. Og Leinlands-folke trong han ikkje lenger, det var da påkeren til gut òg! vegen og all ting gjekk av seg sjøl no.

Men da Anders hadde gått og havt det for seg ei tid, visste han korles det var: Det var ho Kjersti han vilde ha havt, han var vengskoten alt. Kjukling!

Bryllopp vart det likevel, og det eit som spurtes. Det var ei stor helg for Anders. Det var så gildt, når han kunde by folk til seg, og serlig når han baud det som skikkelig var.

No som elles var det storparten ungdom som kom til Håberg; og Anders «gjekk-laus», som dei sa, han dansa unglyden av golve i to nætter og ein dag.

«Du spåka no vel i fægda du,» sa Massi, – ho var utkjørt første kvelden.

«Ja det e ei skamm, Massi, at æg alder kann bli gammel. Æg bli greinli ønger og ønger fer kvar dag.» Han tok seg halvt forvilla opp i håre; for det var slik som han sa.

169Og jamenn hadde han råkt det rettaste med dette giftarmåle òg. Per dansa så lettliva som ein brurgom kunde gjera, og brura var no reint oppunder take somtid, så levande og friskhjarta var ho; og hang i hop gjorde dei som klungerkvisten. Anders var på lag så full han kunde bli; men han såg det han vilde sjå; auga hans var med dem så blankt rundt golve. – «Ho dér e hålade modi ho!» sa han; han meinte vel at ho var full av liv.

Han kom gåande framom Massi rett som det var, uti vesterstua der gammalfolke heldt til.

«Det går tåli bra, Massi!» sa han for kvar gongen. Og han la mykje i dei orda.

Dei la godviljen til og drakk alle mann i det brylloppe; men det var ikkje alle som hadde godt av det. Fransbrennvine var ein god drikk å ta; men ein kunde ikkje gi på for lenge med det.

Hall Grønset gjekk seg utover låvebrua andre dagen, lukt på hovude, og nedunder var der hålke og stein. Han vart liggande rolig der. Blode flødde nedetter issvullen, og kvinnfolka samlast i kring og lét om seg. Gjartru kom dit òg. Ho skubba dem unna, steig på kne med eine foten, tok hovude hans opp i fange og tørka av såre med flathånda. Han ser opp, midt i fullskapen, kjenner att henne og smiler, og ho smiler att, – slik gjorde dei den gongen dei møttest innpå vegen med dei var ungar, dei kjem i hug det båe to. Men han øra snart utor att, og ho tok til og såg seg i kring. Der såg 170ho i faren, og han ropa ho til: «Komm og hjolp mæg urliti her, far!» Han kom, og ho synte han korles det var. «Tak og bara’n in, så e Dokk snild!» bad ho, og Anders bøyer seg ned og tek han, ber han over garen og inn i kammerse, midt i folkestraumen; Gjartru kjem etter og går og ber huva hans. – Det var ein som hadde snåva, sa han. Og da han kom ut att, la han til:

«Det henda sæg så mangt på slik ein glædesdag».

Gjartru møtte han i gangen, ho skulde inn med vatn. Dei tok i hop med auga, berre som snåpast, og dei fekk same smilen båe. Han var bortpå håre hennar:

«Du val tak ‘om da, i gudsnamn. Sei ikkj nei, æg, på slik ein glædesdag».

Tredjedags morgonen gjekk ikkje Jens lenger; dei måtte på lofte med han. Han skapte seg rang, og slo så dei datt attmed han. Anders var i veg og bar han opp. – Han tok han for seg, da han hadde sove av seg det verste, og las for han, som han kalla det. Guten var mjuk som vidja, og Anders var fornøgd.

Han fór elles og såg etter Åsel frå Pålsnese, gjorde seg veg i straumen både hit og dit, skulde så nødvendig ha set veikjungen om ikkje meir. Seint omsider fekk han i henne og vart for seg sjøl med henne. «Du e bleik, mein æg?» sa han. Ho såg på han i blå forundring, med dei store ålvorsame auga. – Var det langsamt i Pålsnese? Vart det for tussi, kanskje, å vera der? Han 171trudde neimisel ikkje ho dansa heller? – A jau, lel; det hadde ho da gjort. Anders let vel att kammersdøra, for det var der dei var.

«No ska du fortèl mæg ein ting, Åsel: Kor det e vori med dæg og ‘n Hans borti ander stu’n? Æg veit dokk va forlova, eit tak.»

Åsel vart ikkje raudlett ein gong. Ho løfta auga rolig oppetter han:

«De e slutt med di, no.»

Anders steig til kvast: «Hi ‘n gjort nar tå dæg, skarven?»

«Nei, far. Men han villa ikkj vent lenger. Som ventan’ va.»

«Vent lenger?»

«Ja, Dokk veit æg hi lovt a faster, at æg ska ikkj gift mæg med ho levi.»

«Hm–hm–hm! – – Hi a ikkj vett te å døy ho da? – – Du får komma heim da, Åsel!»

«Nei, e Dokk gælinn Dokk. Når æg hi lovt a det? Nei, æg vill ikkj det, far.»

Hm. Anders gjekk. Folk av det slage der, dei forstod han seg ikkje på. Det var illt om dem, tulltye. Han måtte i veg og ha seg ein dramm og ein dans att, for å bli fri det.

Anders hadde all tida gått og syntes at han var ikkje kommen i gang med å leva enda, det låg berre framfor han og skjein. No var han nær innpå det. Desse dagane her levde han dubbelt imot før. Å, han såg mangt berre med han fór over golve slik, den eine tingen vakna i han breiddmed den andre, såg på han som 172ein gammal kjending. Javisst, lensmann var det Per skulde vera ja, han, som var ein rettskaffan kar, folk skulde vel ikkje gå her og vera juvikingar all sin dag? – og kor vart det tå han Brede, drengen? og ho Beret?

Han sette frå seg gjenta han dansa med, og sveiv av bortgjenom fjøllden. Hadde dei set han Brede? Nei, ikkje no på ei stund. Beret fann han, og ho meinte han var bort og såg til hestane, – ho kom enda og vart med han, skulde sjå etter. Han var der.

Anders slo han tungt på aksla, som det skulde ha vore ein annan garmann: No hadde han vore her i 10 år. Ikkje sant? – Jau, det var så det. – Ja, og no vilde Anders spøre, og ha svar: Tenkte han slett ikkje på å gifte seg? He?

«Nå, eig veit ikkj, eig, ker det kann vara med di.»

«Vill du ha dottra mi, hell vill du ikkj?»

Brede såg i kring seg, og vart vâr Beret, ho stod straks utom døra og hadde hørt kvart ord.

«Ja? Ka du sei, gut? Det skuld no vel ikkj vara noko rusk, villa æg tru! Men du ha no fortjent a.»

Brede var ein rolig kar. Han klo seg i nakken og kleip att eine auge. Det var det, at gjenta stod og hørte på – han måtte mest ha svara ja om han ikkje vilde. Og så det at Anders kom sjøl, det var så reint over blåe fjella. – Det var no ikkje høylasse og floingen, sa 173han, ein fekk tenke seg om. For ein skulde vel ha visst kva ein skulde leva av? Det var straff for å svelte kjerring og ungar, visst?

Hm–hm! Det var ingen tosk som tenkte på slikt. Anders bad Beret komme nærmare. – Han hadde tenkt ut noko her i kveld: Grønsetvika. Ho var å få kjøpt no. Og borti Bogen midt imot, der vart det svære ting med tida, stort sakbruk snakka dei om, ein skokk med arbeidsfolk, – der fekk dei i Grønsetvika sele mjølka si, og meir til; der kunde ein leva. – «Ja, ka dokk sei da, bå to? Mæg skjel det ikkj – æg kom berre på det slik, her i sta.»

Beret hadde vorte så raud ho kunde bli, og Brede var heller ikkje bleik.

«Sjå, ho vill no fell alder ha meig?» sa Brede.

Da gjekk Anders. Det fekk bli deira eiga sak. Det var alt for to år sea, at Anders kom over der var eitkvart millom dem. Han hørte Beret bad Brede ta i med seg og flytte eitkvart tungt. Du gjer meg no gjerne det peke, sa ho. – Ja, visst eg får ligge i lag med deg til natten. – Visst du vilde vera folk, så. – Jøss, eg skal ligge så still som ein jarnstaur. – Det vart no vel ein kaldvoren sengkammerat, lo ho, – det var mest første gongen Anders hørte henne le. – Og no var det der i stand. Han hadde live millom fingrane sine no, eller kva han skulde kalle det; det var inderlig trøysamt.

No var det Ola som spella inne. Anders stod litt og lya på det. Huff! sa han og lea på 174seg, kor hadde gutungen fått i desse slåttane da? Nei, ingen visste å seie det. «Du spella mæg forderva, Ola, med slik jamring – hi du ikkj ein kvikk ein, ein som riv urliti?»

Ola var like rundlett; han drog ein lang, skjerande tone og smilte framfor seg:

«Søng om sola du liksom æg, sa kråka åt ugla; for det er så vakkert, sa a.»

– – – Det var ein ting som tyngda noko på ungdommen i førstninga. Det var at Petter Lines hadde blive. Hall hadde komme att åleine. Dei hadde ligge og sove på husbåten om natta, så stod Petter opp og skulde sjå etter fortøyinga, ettersom Hall trudde; og han kom aldri att meir, sågs ikkje meir, alt dei sokna og leita. Han måtte ha stupt på hovude i sjøen, i mørkre. – Korles ho Kjersti tok det? Ingen visste noko om det; men det var synberrt for alle korles det var med henne. Gjartru var nær på å gå til sengs, da ho hørte tilburden. Og no kleip ho Hall over armen fleire gonger, og sa han fekk aldri lov å komma på sjø meir.

Farbror Petter prøvde òg å legge skuggen sin på brylloppe. Han kom i gammalklæane, lapput og lervut midt opp i all høgtida, og attgrodd med skjegg i andlede så det var nifst. Men Anders visste råd. Han drakk med han, til han kunde bera han til sengs. Da han kom opp att, gjorde det ingen ting, det var ingen som såg det lenger.

Det vanta utrulig mykje på at Anders var 175lukkelig enno. Men han var på vegen. «Det går så tålig, Massi,» sa han med henne att, da gjestene hadde fare. «Det går bra!»

IV

Ut i februar fór folk på fiskja. Ola Håberg vart med i staden for Petter Lines, på båten hoss Hall. Gjartru hadde manna seg opp og latt Hall få reise; så stor ei skamm måtte ikkje gå over han, at han vart heime når dei andre fór. Og faren hadde komme så rar ein dagen og trøsta henne, liksom han visste kor tung for bringa ho var. – Det vil oss berre vel, no eit tak, hadde han sagt, og dei orda hadde vore gode å ha.

Ei natta, det var ikkje lenge etter dei hadde reist, vaknar ho og sit og lyer. Da kakkar det i veggen til henne, tre gonger, langt unna liksom, men i veggen lel, og til henne. Så er det berre vinden att, som yler og ler. – Men Herre Gud, er det sant da? jamra ho seg. – Er det sant da!

Ho såg på Beret, ho låg der og sov med handbogen over auga; måneskine lyste rolig over henne, og Gjartru tykte ikkje ho visste om det var sant det ho såg; kanskje ho sat her og drømte. Så stod ho opp og klædde på seg, og gjekk ned. – Du kan sova, Beret, mumla ho; for han Brede er heime han. Ho kom skinglande inn i 176stua. Snøfokke for imot vindauga, i blind og lystig dans; inn imillom gulna månen fram; det var så frammandt at det sveid i henne. Men stuelufta logna i kring henne, no som før, denne velkjente gode lufta, der barndommen og lukka hang att. Klokka borti skape sitt stod og gjekk og gjekk, som eit fortulla menneske. Gjartru stavra seg bort til kammersdøra, hørte dei sov der, og stod ei stund med handa på klinka. Så måtte ho inn til dem likevel. Massi vakna med det same, og sa: I Jesu namn rett? og Anders spurte utor sømnen kva det var.

«Far, æ hi fått nå-bu, ifrå sjøn!»

Kva for slag?

Ho seig ned på senggavlen hos dem, og tok i handa til mora, for ho låg fremst; ho klemte til i ørska:

«Det kakka i veggjen åt mæ, kann Dokk ikkj høyr da – det e ‘n Hall!»

Å tøv, meinte Massi, det var da berre vinden.

Gjartru sat og krøktes i hop. – Å nei san. Det var ikkje vinden. Ho visste kven det var. Han tok borti henne med ho sov, ho måtte da vel kjenne han. «Kann dokk ikkj – – finns det ikkj – –»

Anders stod opp og tendte lys. Massi kom etter. Gong for gong tok stormen i huse og tverrista det, slepte det og tok det att; det var havstød nordavind. Snøfokke kvæste imot glase, som ein rå og vond flir.

«Du narra dæg berreste, ban!» trøsta Massi. 177– Dei var ikkje ute no på den her tida, og i slikt vêr, – ho kika ut etter måne og stjerner, kom aldri på å spøre klokka. Midnattes tid snart!

Gjartru sat og anka seg stilt. Anders sa ikkje noko.

Og så var det no vel heller Ola-guten da! sukka Massi. Men som sagt, dei var ikkje på sjø ved det her leite.

«Det mått vel ha si tid førn det nådd fram,» – Gjartru sukka det med seg sjøl.

«Ja, sei ikkj det du,» sa Anders. Vi får vent og sjå. Vi får vent og sjå, Gjartru. Men skuld du ikkj prøv og legg dæg borti benkjen her, mein du?» Han spurte så varhendt han kunde, og tok borti henne.

Ho lydde han i det, og dei to gjekk åt kammerse att; men dei let døra stå opi.

Gjartru gjekk som ein skugge dagen etter. Ingen sa noko til henne. Næste dagen kom Ola heim. Gjartru såg han først. Ho sa ikkje orde, sette seg berre stilt ned, og der sat ho med han fortalte det som var.

Dei hadde vorte seine på sjøen, stormen hadde komme over dem og sett dem unna, og da dei endelig hadde slitt seg oppunder dei ytste skjera, var dei så klar dei vann ikkje ei famn lenger, så mastra dei opp og la til segls, tenkte å slå seg opp til eit anna vær.

«Va det han Hall som villa det?» spurte Gjartru, ho hadde ikkje set på Ola før.

178«Det va no han som va høvesmann ja,» sa Ola, han slo ned auga.

«Kom det bort fleir enn han?»

«Nei, vi kom oss da på kolve. Osså kom det ein tviskipa ottring og berga oss.»

«Vart du likar no!» sette Gjartru i, det var liksom ho ropa det inn i andlete til Vårherre.

Dermed gjekk ho på lofte.

Utpå kvelden gjekk faren opp og såg til henne. Ho låg i ein klump borti senga. Han stod der lenge og sa ikkje noko. Han var på veg og vilde rusle ned att.

«Æg kjenni korles det e,» sa han med seg sjøl. «Ingen mon ti å sei noko her nei.»

Da såg ho verkelig opp. Det bevra som ein varme gjenom henne ved det at faren tok det slik, ei pine og ei glede i same stunda. – Går vel over igjen, sa ho. Han snudde seg glad: Det gjer så det, ban. Det gjer så det. Men likevel, så. Og så la han til, at for han kom ikkje dette så reint uventande. Her i haust, da Petter Lines kom bort, den gongen slapp Hall unna; men han skulde aldri ha komme på sjøen meir. – Men kvifor sa han det ikkje med han da? Ho såg på han så det brennte, det var langt til gråten der enno, merka han. Anders tok seg forvilla opp i andlete: – Ja, sei meg det, du. Det skulde vel gå slik. Det skulde gå slik, Gjartru. Ho luta med nakken for dei orda. Men ho levna til att, Anders meinte han kjente sneven av den same blodsmakande lukka som no glødde i auga hennar:

179«Han Hall ha reist lel, han!»

«Du kann vara stø på det, Gjartru. Han va ikkj tå dem, nei. Han visst vel det, at når tia kjem, så kjem mann’ ò. Og dauin sin rømt ikkj han unna.»

Da endelig losna gråten i henne, og ho snudde seg til veggen og gav etter. Anders stod still, torde snaut dra anda. No skulde ho vera over det verste ja. Men det var ikkje lang blinka, så snudde ho seg fram att, så rolig og så rar, at det nogg i han:

«Han vart no rett likar ò no! Når ‘n tok ‘n ifrå mæ.»

Anders smilte, liksom han hadde hørt noko han kjentes med. – Det var så det, sa han. Men ein skulde ikkje spotte, kor huga ein vart på det. «Hald dæg te Vårherre, du!» bad han lågt. Det hadde han gjort, og det stod ein seg på i lengda.

«Fer han e no basen te å styr da,» sa han med seg sjøl, da han gjekk ned. «Når ‘n vil. Å, vi bli berreste smågutan all i hop imot han, san!»

Han skjemdest litegrand av det, men han syntes det hadde falle ein stein av han. No låg heile framtida berr og blank framfor Gjartru att; henne vart det eitkvart av. Han strauk flathanda etter handtreve i troppa, med han gjekk; han var så trygg, liksom det var sjølve livslukka han hadde tak i. – Nei, det vilde han berre vel no. Og ho Gjartru, ho tålte meir enn slik.

180Dagen etter tok Anders på seg og gjekk til presten.

I grunnen hadde han tenkt seg til kirka, han skulde ha vore der for lenge sea og set på arbeide, det hadde sitte i han som ein pligg i fleire veker; for var Petter den slauren han frykta for, så måtte den andre mannen vita korles arbeide var gjort. Og det skulde vera vel gjort! Det hadde Vårherre fortent av han.

Men det bar inn til presten med han først, som det hadde han visst heile tida. Han måtte snakke med han på tomanns hand, og dei gjekk på kontore.

Han skulde seie fram erende sitt både stutt og greit, sa Anders, – for slike folk skulde ein gå beinast på, hadde han vorte vâr, og han var nær på å seie det. – Jau, han hadde ein son som heitte så mykje som Jens. Ein villbysting og ein gælning. – Ein staut gut, såvidt presten visste. – Ja, ban, det feila ikkje det; men ein kåt ein, som sagt, han gjorde både han drakk og han sloss, med kvart; det hørte folkslage til å vera slik i oppveksteren. – Han vart det nok folk av. – Ja ha, det hadde presten rett i, – det var arti å snakke med vetugt folk; med karmenner. Og no hadde presten ei dotter –

«Mange!» skaut presten inn. Men han var ikkje til å sjå igjenom.

Ja, men det var ei som heitte Ragna; det var serlig henne. Ho som var litt rundbygd, – som det var litt tak i. Ho var just ei for 181Jens. Og Jens ein for henne. For det vart folk tå Jens ja, det hadde presten mykjen rett i; når han fekk ei hand som heldt i hempa på han.

Presten såg på fingrane sine, og på andre ting. Han var litt raudlett no. – Slikt fekk ein vel helst la ungdommen greie sjøl? meinte han.

Anders såg lognt på presten:

«Det gjer du no ikkj støtt, du hell, pastor!»

Presten bukka, aldri så lite, og det syntes Anders var eit fint svar. Han drog på smilen:

«Du val lova mæg eitt, likvel, for gammel kjendskaps skyld!»

«Jo–o, du ved –»

«At du nemni det med prestfrua. Så trur æg ungdommen grei det sjøl ja. Fortel a det, at han Jens ska bli handelsmann og storkar snart, at det ska æg vara mann fer, sei!»

«Se det, se, det!» presten såg småøygd på Anders, fult, men forundra likevel. «Du har hovedet fuldt som sædvanlig, min gode Anders.»

Anders reiste seg; han tøyde seg opp i si fulle høgd og tok seg over skjegge:

«Æg ska fortèl dæg ein ting, prest: Æg hi løkka med mæg no fer tia; æg hi luft pund vengjen, utruli!» Han stod ei blink og tenkte seg om, og så fortalte han dette med Gjartru og Hall. – Han slo tungt den gongen, Vårherre, la han til. Men berre for det gode. Han sette auga rolig på presten: «Du skuld tru urliti på den mann’ du ò; du stod dæg på det.»

«Men det gjør jeg jo, efter fattig evne.»

182«Du gjer vel det ja. «Efter fattig evne» ja. Og farvel da, og takk fer mæg – og hus-på ka æg bad dæg om. Ho ska få det galant, veikja, kjem a på min kant, hels frua med det.»

Presten kom med handa; og Anders misakta ikkje det.

«Jeg mener du skulde lede hele bygden, du Anders, hva?»

«Nei da, nei da! Nei. Da mått æg vara slik som dem, da. Nei, gudskjelov! – – Men han Per, det spørs om han da. Vi får no sjå. Hell så han Jens. Ein tå dem bli det, det e greit.»

Han var nedom kirka, skrapa litt i målinga og såg oppetter, men vart like slug. Han måtte ha stega, skulde han få vita noko, for nedantil var det alltid bra. Men han hadde vunne! «Bonna vår» … kom han til å seie med prestfolke eingong. Ja ha. Dermed skuva han ifrå seg den tanken, det smaka ikkje å gå med han for lenge i munnen. – «Ikkj å gråt du, Gjartru!» mumla han. «Det går vel over igjen. Det kjem vel di tid, ban.»

Om I blinda

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 2. opplag, 1919

Del på Twitter
Del på Facebook