48Dagen etter krak Per Anders seg opp, da det leid utpå, men det var ikkje stort om han. Han var i veg og såg etter gutungane alt i eitt, stod blåfrossen og berrhua og lét ille over dem: hadde dei alt slutta treskinga føre jul? I Juvika skulde sloddo gå til Tåmmåsmess-dagen, det visste dei vel? Svelt ikkje husmennene, sa han, men hald dem varme. – I morgo eller i overmorgo tek vi grisene, så mykje de veit det, det er ein tullskikk å drye lenger. Og alt i eitt spurte han, om dei kom i hug hestane med vatn? Så kraup han inn, gammal og skruslen; attanfrå var han reint bortkommen å sjå til.

No trur eg mest han far har vore borti busta på meg for siste gongen, sa Jens etter han.

Per smilte og var einig, han var villig slik i dag. Berre godbarne, som Jens sa.

Per Anders gjekk og sette seg attmed Ane, ho sat og kjeptest med handarbeide sitt. – Du skal ikkje vera lei for det, Ane, sa han endelig. For det at du måtte i veg to gonger vest i plassane. Du har no ikkje bore deg forderva i di 49tid, Ane, med velgjerd. Javisst, det veit eg: Dei skulde heller ha bank enn mat. Det skulde lathundane støtt ha. Men eg veit ikkje eg. Det gjer så godt i kroppen; for ein sjøl, meiner eg. Når ein bli gammal og blodlaus innvendes – du tek til og bli eldre du og no, Ane. Før, sa han, og såg i ein smil framfor seg, – før var det eg som var eldst av oss to. Så kom han i andre tankar: He he! brandsyn! Kva er no det for eit udyr?

Ane såg fram unna tørklæe: No var det jamenn sistpå med han; tida ho gjekk så merkelig.

«Men sjå: eitkvart ska vel ein stakkar tru på,» sa han, og så gjekk han.

Han kom etter henne borti fjøsporten om kvelden, ho var der og stelte med dyra som stod på gjø-sti. Han kjente over nakken på storveren fleire gonger: «Kjenn her, Ane, ska du kjenn. Rettno e’n takanes.» Han gav seg ikkje, før ho kjente etter. «Ja, ka du mein, Ane?» – «A jau.» – «Ja, bli det ikkj ein gasta gravølsver? Æg kund ikkj ønsk mæg ‘n likar.»

«Slikt snakk!» bles Ane og tok etter fjøsdøra, og så stultra dei av inn. Ho såg det var armelig han gjekk. Han merka det på seg, og murra: Fothyre no for tida, det er noko skrap. Berre hælane. Nei: «Låg hela og grop trå,» sa’n Gammel-Per Juvika, og det var eit ord!

I det same datt han på hålka og vart sittande. – Du ler vel no og du? tenkte han og såg på henne.

50Ane Juvika lo aldri, utan når einkvan datt, men da lo ho for alle gongene. Ho lo så ho vart blå, og tykte ho gjorde ei stor synd. Per Anders kom seg på føtene att. Ho vilde hjelpe han, men han rista henne av seg. Det var første gongen han tok seg nær av at ho lo til han.

I kveldinga leitar han opp Per, han er oppå lofte og snekrar på ei ny seng. Per Anders set seg på høvelbenken hos han, midt i vegen for han. Han ser oppunder åsane, der det ligg ein haug med bord og anna gagnstre. Han kremtar.

«Skuld det no gang slik, Per, at æg fell ifrå snart, – men sjå, det gjer æg no vel ikkj –, så e no det der borda te kista mi. Huspå det.» Han pekte på dem, det var tjukke furubord. «For æg vil ha bord som held ut urliti. Æg va ein tosk, som lånt bort kista mi – det e kleint når ein ska lit på de ander te å gjera kist åt sæg. Men du e no ikkj verr trehendt, du bøkla a no allti te. Gjera a sterk, Per!»

Han snakkar litt hit og dit, og så sig han ned av benken og ut. Snur seg bortved døra, det er eitkvart han skulde seie, men så kjem han ikkje på kva det var.

Han sat på senggavlen om kvelden og såg på Per; det vara ei god stund. Han pusta tungt, og andlete var opprådd og fattigslig; det såg ut som han snakka med seg sjøl. Så kraup han av og la seg. Per tyktest høre at han mumla eitvart om Jens.

Dei la seg tidlig alle saman den kvelden, 51for dei var trøytte etter førnatta, og desutan skulde gutane opp tidlig og fara til kverna. Heimekverna hadde dei male forderva her i haust, – det var no det første som slo feil i Juvika, sa Per Anders –, og no maatte dei heilt opp i sunde til Bjørland med mølnaden.

Jens hadde gått åt stallen til hestane, og Per vart sittande på senggavlen og lye: kom han ikkje inn meir? Per klædde ikkje av seg, og om ei stund var han ute i kjøkene og drakk, og da gjorde han seg ein sving bort i stallen. Hestane hadde snart ete opp maten sin, og Jens han var borte. No i kveld att… mumla Per, og så gjekk han inn.

Det var stjerneblankt og stilt, litt kaldkjøle frå aust; det var kvitt og fint myrane innover. Skogen bukta seg som sorgsame band frammed liane.

Valborg låg vaki, men ho lest som ho sov. Ho visste kva det var; og desutan så var ho ikkje vant til å gå innpå Per. Ho var så lite kjent med han. Serlig når det var om broren, tagde han berre til henne. Men no sa han det, best han stod der borti mørkre attmed omnen:

«Enn ‘n sett av borti plassan i natt igjen da!»

Å, det var no ikkje så visst det, drog ho på det.

Å jau, det var visst nok, tykte han. Og best han stod, støytte han fram millom tennene:

«Førkj! Førkj! – – Du skuld pinade ha hy, gut!»

52Han var inn i kammerse og hørte etter kor det var med faren, eit par vendingar.

Kallen sov stutt og strevsamt, harkla og snudde seg i einingen; låg og bala og skulde seie noko.

Skulde han ikkje legge seg? våga Valborg seg fram med.

A jau, det skulde han vel. Berre legg deg og sova du, formana han.

Da han hørte ho sov, la han seg med klæane på, oppå fellen breiddmed henne. Han sov ikkje. Veggklokka stod der og gjekk borti skape sitt, eit stig hit, eit stig dit, og kallen han bala med and-dråtten uti kammerse. Ein ting fekk Per aldri greie på, og det var om mora sov. Ja, og aldri på, kva ho visste og ikkje visste.

Det var mykje over midnatt, da han endelig hørte Jens i ytterdøra, – han stal henne opp så stilt, og var inn i gangen. Da var Per der òg; det gjekk likså stilt.

Brørne kjente kvarandre i mørkre; dei stod midt imot einannan, liksom dei heldt einannan fast med auga. Per let att døra vel attom seg. Han merka liksom at Jens hånsmilte ikkje no.

«Kor du held te henn du, mein du?» sa han lågt.

Det kom inge svar.

«Eig du slettes ikkje skam da?»

«Det skjel dæg ikkj.»

«Å jau, Jens; det gjer det rett. Det veit du.»

53Jens tagde att, vilde komma seg opp troppa. Per steig i vegen for han:

«De e så mykje du veit det, Jens, at kjem du draganes te gårs med ei utu plassan – – så ska ikkj æg bli gammel i Juvika ikkj.»

Han såg for seg korles Jens stod: Liksom ein kvist hadde slege han over munnen. For det der hadde han minst venta.

«Nei – nei,» sa Jens. «Men forresten da så – e det no ingen fara fer di, just.»

«Tvi han vori!» sa Per. Han steig attende og inn.

«Ja, spøtt du, så går det over,» sa Jens, han stillte seg på lofte.

«Ja visst e det gæli at’n fer slik,» sa Valborg, ho var så glad ho visste knapt kva ho sa.

«Å. Han Jens – ska du ikkj vør og gruv for. Han retta sæg vel bein igjen. Han veit ka’n gjer. Han e ikkje følla i går, han san. Når’n berre vil.»

Valborg merka kor han skalv, da han endelig kom og la seg.

Jens retta på seg i senga si, og gjeispa: «I morrå e det guds goe vêre igjen, for det her!»

II.

Det var det òg. Blank himmel og blank fiord, og Juvik-gutane rodde til kvenna.

Jens var slik han pla vera, han likte seg når han kom heimafrå. Han sat og blistra eller song, 54og av og til hermte han etter den eller den borti garane. Han kjente alt folk i bygda, og for kvart romme dei rodde framom, var der ein han kunde litt om. I millom sprengrodde han, og han var ein hest i årane.

Per sa ikkje noko. Han kunde bli arg på Jens rett som det var; men han trivdes aldri utan dei var i lag. Han var glad at ikkje Jens kom meir i hug det han sa i gårkveld. For det var det han brydde seg minst om, at han skulde bli nøydd til å flytte frå Juvika; eller at Jens gjorde det. Åretaka dei gnaura og song på det: «Berre han ikkj fér. Berre han ikkj fér.»

Og best det var, sa Jens det, beinast utor bringa på han sjøl:

«Kvar for sæg, Per, e vi to krypsyla te kara. Når vi e i lag, e vi to karmenner, rettelig; både i godt og i ondt!»

Per svara ikkje, men Jens tykte han la ein ny tott i roren; rettno bar dei båten på årane.

Men Per var ikkje så glad, just. Han kjente på noko. Noko nytt og merkelig: «Den ældste skal tjene den yngste.» Eller: Han såg det så bert for seg, det han skulde ha gjort. For kven var det som skulde styre, om det ikkje var han? Men Jens var ein underlig bror å ha.

«No ha æg tak i det. Og no fór det,» – han sa det før han sansa seg.

Jens vilde vita kva det var. Det var ingenting, å kalle. Men eg sit og tenker litt, somtid. – Ja, det skal ein vente! sa Jens. – Eg hører så 55tydelig kva dei seier til meg. Men det er ikkje så beint. – Og så krokut som vi ror! sa Jens. Sea tagde han, og da var det slett ikkje å få tak på han.

– – – Det var fullt ved kvenna, så der vart dei gåande både lenge og litt til, og bie, og Juvik-båten var dryg å mala utor, han fór ikkje og rangla med tomsliren, vart det sagt. Da dei var i heimvegen, trefte dei sudvesten, ein heil hamping, og så måtte dei snu, for mjølfarmen er ikkje å søke fjorden med i stormen. «Og hus-på det e ubrukt ver det her,» sa Jens, «han kan komma te å bli langstø.» Dei vart fort einig om det, og så gjekk dei på bua og kjøpte seg ein halvpæl kvar, – ein kunde likså godt springe i det som krype i det, sa dei. Det var fleire som kjøpte seg ein halvpæl; og eiande godt slag var det, så det vart til det at dei drakk seg utørst. Jens visste ikkje av før han var forarga, han flirte men han slo, – det same gjorde dei andre òg, og dermed saud det over for han, det fekk dei late vera! han slo dem over ende mann for mann. Han gjekk for Juvik-Bjønnen, og hadde han orde, så vilde han òg ha gagne. Denne gongen hadde dei visst moldgjort han lel, dei var for mange om han, men så tok sinne Per òg, han vart blå i andlete, treiv øksa og kom leggande. Da var det liksom ein god ein gjekk imillom: Han strauk av dem både fullskapen og den andre farligheita, det fortalte dei sjøl sea, – for kor skal ein henn imot øksa og 56ein drykkjen varg? – Det vart så Per og Jens drakk enno ein halvpæl, og så grov dei seg ned i høye ein stad og sov.

Da dei vakna hadde han spaktes med vinden; det var om kvelden, og Juvik-karane tok og rodde heim. For det var visst jula rettno, kom det for dem.

Mørkre kom og la seg millom fjella. Sjøen vart svart og blank. Ein underlig still kveld, åretaka ropa imot berge og fekk svar; fjelle stod svart i vêre over dem. Det var millom nytt og kvarterskifte, og månen var kvit og tynn, han skjein berre over fjelltoppane på nordsida, eit gulkvitt lysskimmer, det var som han skjein på ein kirkegar. Dei rodde og rodde. Dei hadde ingen ting å snakke om, og det er ein tung ein å ha i båten somtid. – Gar og plass rodde dei om, dei låg frammed stranda og var utdød. Ein og annan staden bar månen lys på, eit grått bergandlet, eit par rædde grå hus, dei hadde vakna opp til slik frammand ein dag; så vart det snøflekker og svart fjell att.

Det vart natta. Aldri hadde dei rodd slik på botnen av natta før. Da sette det i og gol oppi fjelle, sjølve marka opna seg og sa hu!

«Stunn-ulen!» sa Jens.

Per kvikna til, for det var friskt at endelig ein sa eitkvart, og så sette han handa for munnen og svara: Hu-uh! så det rønn i berge. Han var ein meister til å herme etter stunn-ulen,Forfatternote: stunn-ul ɔ: steinugle, hubro. 57hadde lokka han heilt fram til husa heime eingong med det, og no kom han straks lenger fram på fjellbruna og svara. Det gjekk lystig for seg ei tid, dei rodde og hua, og han etter og bles. Men dei vart snart litt kalde i klæane, for no var han tett over dem, dei såg han ikkje, men han song større og villare enn dei visste fugl kunde ha røst for. Dei svara på tråss, –vi skal pinede lære deg å synge ut lik, vi! ropte Jens, og ein kunde høre han var ulik seg i måle.

Da kom han og sette seg på mastertoppen åt dem. Eit stort svart flak kom nedgjenom lufta, utan ein lyd, som hamen av ein dau ein; eit stort hovud, og kveldskingle-venger.

«Hau!» song det utor gape på han, dei hørte kor stort og stygt det gape var.

«Det dér – e ingen faugl det,» sa Per, han sputta rolig.

«Dra dæg te helvetes, der du kom ifrå!» skreik Jens og rista i riggen.

Svarten breidde ut vengene, men han vart sittande. Han var enda utriveligare no han tagde.

Jens tok åra og stanga til vêrs. Det nytta ikkje. No hua han att, med folkemål! Per kunde ikkje late vera, han svara. Da kaldflirte han over dem, det var som du skulde høre på eit tullmenneske som den vonde har fare i.

Og no svara det oppmillom haugane, det er oppi Svarthammaren heime, det flirer langt og lystig, det er så det kan dra bust utor ryggen 58på ein. Han på mastertoppen lettar på seg og fer dit – no er dei to i båten og to oppi berge! Og no ropar det, just med dei sit og ventar på det: Per og Jens! ropar det, Per og Jens!

Karane tagde og rodde. Dei bind båten til ein stein i støa heime, hiver dreggen utfor bakskotten, og går sin veg.

Men så snur Jens seg og riv i ein blank eid, at dette gjer dei ikkje nei, mølnaden skal opp om han så skal ta han åleine. – Eg tenkte det same eg, sa Per. Dei gjorde det på det vise, at Jens stod i sjøen med toppa langstøvlar og langa sekk for sekk i nevane på Per, og Per lingsa dem opp til naustveggen, det gjekk som det skulde vera agner i dem. Men når dei no først er i sige, tek dei like snart og ber mølnaden opp i nauste, og så set dei opp båten.

Dei var heilt ut rolige no, tok matlaupen og mjølkespanne og gjekk.

«Det va no vel han som Skarsvåg-karan va utsett for her ein åre, det der,» sa Jens, – han var i grunnen likeglad med kven det var, men han stana og lya austover.

«Den som berre visst – – ka slikt vil ein,» mumla Per. «Men forresten så: Bli æg tøst, så drikk æg, og bli æg sint, så sier æg, æg spør ikkj nokon om det!» – han kjente seg brennheit, og gjekk. «For den som vil mæg noko godt, han val snakk som folk åt mæg.» Skarsvåg-karane ja, dei vart skræmt og kurert; men det 59vart no ikkje anna enn to smått og eitt lite med dem for det, der var ikkje liv i dem.

Men kva var no det der? Det går ein føre dem oppover vegen, ein liten gammal og rundrygga mann, han er skruslen og stølføtt, men han går ifrå dem, bli borte i halvmørkre oppi bakken.

«Hm-hm!» sa Per. «Ska det barast te slik.»

«Da lid det vel te kvelds med ‘om far snart,» sa Jens. For det der, det vilde ikkje dem til livs.

Dei langar på og går.

Men Per Anders sov i kammerse, litt kring i anddråtten, og urolig, men elles var han bra å sjå til.

«I morrå e’n på føten igjen,» sa Jens; han steig ut att med eit lett hjarte.

Per kom etter. Når eg berre visste kva han vilde meg; denne fuglen, tenkte han; for ein fugl var det og ingen annan ting, men kunde han ikkje halde seg heime?

III.

Per Anders kom ikkje opp dagen etter. Dei såg det snart, kva veg det vilde.

Jens og Per lest som dei ikkje merka det. Vart dei toeina, tok Jens til og gjorde nar av det som hendte om natta: Det hadde ikkje hendt, ikkje det grand, det var klåre løgna oppi mastertoppen, – i høgda ein forvilla stunn-ul! – Ja? sa Per; for han hadde heller ikkje halde det 60for noko meir. Men Jens smilte, der han gjekk: Per skulde no ikkje narre han. Han kom over han gong for gong, at han stod og grunda. No står han der liksom han har fått skinnhuva nedover auga, han ser ikkje det kol anna enn svarte mørkre; og det der må han vel ha botn i! Eg er jamen eit lukkelig menneske eg! Det same sa han til Per, han kom opp i smia til han: Eg er ein heldig mann eg, Per! – hanhan] rettet fra: hån (trykkfeil i 1. utg.) sette knuvane hardt i benken. – Ja? Per såg opp. Han hadde aldri tvila på det. Men den, som ikkje veit enten han skal att hell fram, sa han ned over arbeide sitt. Hører det snakkar til ein, og så ikkje hører eit ord. – Jens var ute alt.

Da Per kom og skulde inn, gjekk han seg på eit kvinnfolk med eit spann i handa. Han såg på henne. Ho var visst bortant fjorden. Han vart stiv i andlete, vart det støtt framfor tiggaren. Han snakka inn i kjøkene til Valborg, og ho kom ut. Her står ei med eit spann, sa han. Du får kaste i henne eitkvart, så ho slepp å tigge. Han var der att, da kona kom stikkande om nova: Er han ikkje med, mannen din? Ja, så bed han komme opp i smia. Mannen kom; det var vedtjuven dei jaga. Kor du har sekken? sa Per. Mannen famla han fram unna trøya. Kom da, – og Per gjekk på bure. Han auste han full, og slengte han på nakken til kallen: det var alt med seg han stod under han. Per snudde seg og gjekk, som han var full sint, og den andre vart ståande der med takken. No snudde Per seg att; han lo 61med små auga: Kjem du oftare og stel ved, så får du bank. Du rodde karavorig, sist du var ute og fór.

Elles stod julsjauen av seg som han skulde, grisene blødde og øle det gjekk, det vart ferdig som skulde bli ferdig, og så vart det vask både på klæa og kropp. Og vinteren kom, sjølve kvitaste vinteren med måne og julføre. Det seig ei bør av nokon kvar, ein fekk dra anda som eit nytt menneske. Jorda vart til ein ven omkring ein, og sjøen lysna opp han med, jamvel kulden så beit han i ein for gammal kjennskaps skyld. Natta var ikkje stort å takast med lenger, ho kom ikkje inn, eit gudsord om ein måtte ut, eit lite kringt fadervår før ein sovna, så var det alt nok.

Kallen låg mykje godt som han sov. Så låg han blåvak, best det var, spurte etter gutungane og kva dei tok seg til, og om der var tørved innbore, eller om dei glømte hestane med vatn. Andre gonger fór han opp or halvsømnen og kava og bles, det var så bågt å få puste, han vart harm, kunde ikkje få til kva dette var, det var ei hemn! «Det stana heile verkje i mæg!» ynka han seg. Da måtte Ane inn og stelle med han. «Æg ska no vel ikkj døy midt i julsjauen?» sa han. Juleftas morgonen spurte han om dei hadde sendt slagtarbeta. Jau, dei hadde da vore både der og der. Ja, men enn hoss ho Åsel? Dei såg på einannan, men så svara Valborg: Jau, no skal just’n Per avstad. Da letta han på seg: 62Gu velsign deg, om du så lyg. Du mein det vel du, Valborg. – Og Per måtte i veg.

Om julkvelden var Per Anders likare. Åt badstun kom han ikkje, men Per måtte fram med rakekniven og balbere han, og ny skjorte fekk han på, og så sat han i senga og åt, med dei andre sat ved borde; for kveita kunde ein no ikkje late gå ifrå seg, let han, og ikkje gryngrauten heller. «Jul ska vara jul, om det så ska vara den sist for mæg,» la han til. To digre jullys hadde han attmed seg, og Litl-Anders stod på kne framfor senga og åt hoss han. «Å ja,» sa han til gutungen. «No e det snart gjort; med mæg. Og snart med ‘om far din ò. Så bli det du, litl-far. Et no, gjer det; og let mæg høyr det bli kar tå dæg. E du rædd julgjeita, hm?» – Nå-nei, Anders var ikkje rædd der han sat.

Men da ho kom, vart han rædd for ålvor: ho la eit langt, gulkvitt andlet på glase, og remja så stua snudde seg for han, det var eit uskapelig stygt dyr, og dei vart ille ved, fleire enn han, tausene hoppa på stolen og gnall, dei treiv etter det som nærmast var, og den eine hadde fått tak i drengen og sat og blåheldt han, ei stor og før ei med ein liten tynn og bleik framvekstring i armane.

«Jens!» ropte Per Anders i senga. Han ropte ein gong til, og det slik att Jens kom slurande inn. – «Ikkj-noko ban-fakti åt mæg!» varskudde han. «For e du ikkje skræmt enno, så bli du det; hus-på det, Jens. For du e ikkj 63noko te kar lel du. A nei san; det vart no ikkj slik. Det hørtes som ei nå-låt fer mæg.»

Han fekk ikkje sova den natta, han hadde ikkje godt av maten. Dei sov ikkje dei andre heller, dei sat oppe og heldt vakarnatt, som skikken var. Men Per var inne hoss faren for det meste.

Det tok til og gjekk att og ned fort no, og det vart ikkje siste natta Per måtte ut i kammerse. Gong for gong trudde dei det var enden som kom. Ane smaka mest ikkje sømn, ho var over han støtt, og Per Anders lystra henne som barne. Legg deg no, sa ho, slik ja, så bli det straks likare. – Gjer de det? sa han, både forundra og glad. Straks etter måtte ho til att. Per bøyde seg over han: «Dokk må da vel forstå at ho mor trøng å sova ho òg.» «Gjer a det no? – ja ja. Men ska æg ikkj snart bli fresk igjen da, he! he!» Han tålte lite dei andre såg kor kleint det var med han. «Pass ditt du, så ska æg pass mitt!» sa han til Per.

Ein dagen i romhelga tok han til og snakka om at han vilde sjå borna sine. Kor det vart tå ungane? sa han best han låg og dorma. Eit par gonger trudde han dei var der, og låg og småsnakka med dem. Det vart dårlig med deg, Litl-Ane, sa han. Du tørkast vekk for meg du. Ja ja ja! eg hører det der. Men det hjelper ikkje: du skal agte deg! – Er det du det der, Åsel?Åsel] rettet fra: Asel (trykkfeil i 1. utg.) Jaga ikonn din på skogen du, og kom hit – har du grautmjøl, mein du, så du klarar 64deg i vinter, he? – – Så sa han det friskt og rolig til Ane: Du val sende bud etter veikjungane; det er så trivelig når dei er her alle i hop; når stua er full tå dem.

Det vart skikka bud både til Håberg og til Vikan, og i nyårshelga var dei der. Det vart som eit heilt gjestebud i Juvika. – Åsel kom med alle småkarane sine, mannen skyssa henne til støa og rodde heim att; Ane kom nett med det same, åleine i ein færing. Det tok litt tid før ho ansa på Åsel, og større kjent med henne vart ho ikkje.

Per Anders hadde havt det stridt i det sidste, han hadde slik styng for bryste at han lite og ikkje hadde munnhalde; han sa ikkje noko om det, men han var raud og heit og visste lite til seg.

Da han endelig såg det var Ane som hadde komme, prøvde han å sette seg opp i senga; men det var han ikkje god til. Da Åsel kom framtil med borna, strauk han liksom sømnen utor auga, smilte ein grand imot lyse, slik den gjer som har forsove seg, og så helsa han på dem, stilt og sterkt, på Åsel først, og så nedetter, ein for ein: Så, det var han Anders! og det han Per? og det han Jens? – jøss for alle dei juvikingar!

Han vilde snakke med dem, men gav seg ikkje om det. Dei hørte kor bringa beit av alle orda for han. Han tok dem for seg att, med 65auga, – så såg han inn i stua til Jens og Per, dei sat og spela tre-kort.

Det var ein kvit dag, og lyse stod sterkt inngjenom vindauga, på veggen og alle andleta, ein kom i hug vinterblank luft over ny snø. Golve var nytt og kvitskura, og strødd med einer, veggene lyslette men velkjente, med hyller, kjerald og skap, trufaste andlet for alle dem som hørte til her.

Det var stilt både i kammerse og i stua. Det var liksom så lenge sea dei var her, alle i hop. Einast klokka ho våga seg i veg; ho kunde vel alltid gå, ho var gammal på vegen sin.

Endelig tok husmora til og tenkte på at frammandfolke levde ikkje tå berre julskjenk, dei skulde ha mat. Jens reiste seg og gjekk ut. Da kom Ane Håberg fram til senga att, ho var blank i andlete av høgtid og velnøgje, klipte auga kringt og tok etter pusten. Ho sette seg på senggavlen, tok handa til faren.

«No far, no ska dokk ikkj vara ferfæld fer mæg lenger. Æt æg gjer – noko gæli!»

Han trykte i handa hennar; han mumla som ein takk.

«Ja for æg får ikkj lov te å – – te å avlegg ei; ettesom som dem fertæli. Ikkj æg men di ander, fertæli dem. Så det gjer dokk ikkj å gruv fer.»

Per Anders flytta auga på henne. Flytta dem vekk att. Så riste han på hovude, urlite grand.

66«Ja, fer det e respekterli!» sa Ane.

Han snudde seg til sides, anka seg litt, for det gjorde så illt, og så gav han seg til å stryke Anders over håre, han stod attmed senga støtt mest.

«Du Anders, du Anders. Æg trur det kjem te å gang bra med dæg ja. Heiltgjort du bli Juvik-mann hell ikkj. Heiltgjort det bli tungt hell lett for dæg, stakar.» Han såg langt bortom han, auga var ukjennelig så blakke og langfarande.

Så la han seg attover, fekk ei rid med hoste og kov for bringa. Ane, dotra, kom med dropar og vilde ha han til å ta inn. Han kava ifrå seg: dropar hadde aldri komme innom hans tenner!

Da han kom seg att, låg han og smilte. Sett deg hit, Åsel, sa han. Det er inga sak for meg, ser du, for eg har havt lukka med meg støtt – det er inga sak å døy, veit du, når ein times å få døy i måneskine og klårt vêr. Eg kjenner det no: Det er ikkje berre tull heller. – Og var vi ikkje heldig, du, at vi brennte eit grand her føre jul? Lukka har no vore med meg da, ho har ikkje våga anna.

Han sov att, og han vakna ikkje før andre dagen. Dei var oppe heile natta, dei to døtterne; men Ane var trøytt og klar og sov for det meste, og det gjorde mora med. Han låg og tulla og snakka, og somtid lo han; det var utrivelig å høre på, Åsel sa det sea, at ho syntes ho skjelvoks 67over all sin kropp når han tok til på det verste. Midnattes tid låg han og lya, tok i senggavlen og letta på seg: «Høyr den støgge bokkjen da, kor han remja! Å nei, ban, du skremi ikkj mæg ikkj!» – Månen skjein så det spraka i veggene, det var så sugande gult og stilt ute, det var verre enn svartaste mørkre.

Da dei stod på heimferda andre dagen, Ane og Åsel, råmte han med seg og såg ikring seg:

«Kor det vart tå dokk, bonn? Kom urlite næmontar. Ein bli så ålein, te slut. Ein ligg blet mo ålein. – Æg hi gått ifrå folkje rundt ikring. Dem ligg at i mørkri dem. Let dem liggji. Kom hit da!» – Dei var kring senga alle.

Han såg ifrå Per til Valborg: «Ja ja, Per. Ja ja, Valbor. Dokk val slit kvartanna med helsa. Juvika e tong. Og – han Per e tong. Det bers mæg så rart for. Du må vara snild med ‘om lel du, Valbor. Bli du for veik, da veit ikkj æg.»

Så snur han seg ifrå Per, han vil ikkje sjå han meir. Han slaknar av alt med seg.

«A neigu, her e ingen som e vaksin for Juvikja. Slegta hi kløyvd sæg sund, mein æg.»

Dei kjente kor han såg det for seg: Dei var ikkje noko til, nokon av dem, og det er tussi å gå ifrå det slik.

«Åsel, kor det vart tå dæg?» Ho bøyde seg over han. «Ja, der e du!» han smilte som barne og leita etter handa hennar. «Du må driv døgti med småfe i Juvika da, når du kjem så langt. Og så må du veit ut myra te gagns, 68der hi dem det dem ska hald seg i varmin med, småkaran din. Og – e – så val du vara god med ‘om Jens og ‘n Beret, det vart no ikkj så greit for dem. Så var det ikkje noko meir da. Rettno – tek æg staven.»

Han sov mest før han fekk sagt det. Jens drog opp ein liten flir og gjekk ut.

Ane og Åsel sa farvel og fór sin veg. Dei skulde snart komma att; dei var meint på å sjå hit før han ferdast.

IV.

Det vart ikkje slik. Natta etter, utpå morgonparten, var det gjort. Mest heile tida låg han og snakka; det var vel det at han hadde ikkje snakka for mykje før; men det var med seg sjøl han snakka, og det var lite botn å få i det. Det var gammal-karane han bala med. Det hørtes som han var både den eine og den andre av dem.

Han var Stor-Per, som kjørte både Ommundstrand-gubben og hesten nedgjenom isen; straks etter var han Bjønn-Anders: Tør du ligge mo åleine med bila haustnattes og vente på bjønnen? Han låg og sukka ei stund. – Det er han Blå-Per det her, sa han. A ja, alle monnane dreg; når dei berre dreg til gars; gu gjer dei så ja. Sildgarn? pytt san! Eg tek alt som ligg på rak i fjorden. Skal du stela, ban, så må du ikkje stå og darra, du må ta det som du eig det sjøl. Men no er eg full og rik – og i gudsrike der 69skulde eg ha vore ja. Eg veit kva eg gjer: eg ber til bake heile stulderen! Det er kars verk det: å bera heim tjuvgods! Fred i nauste, sei eg – trur du eg er mørkrædd! – – Nei, ban, det er ‘n far det her. Han Anders sjøl. Banka kjerringa ja, kven annan skulde banke henne, sei meg det? No har eg gått opp merka, rettno er Juvika ferdig – og no er eg full, og no skal dei ha juling nokon kvar, eg er no ikkje full meir hell ein gong for åre, he? – – He he he! Det er da han Per Anders det her, du ser da vel det. Både ‘n Per og ‘n Anders, ja. Eg står og ser på dykk, folk. Går og hører på dykk. Herre gud rett, de er både små og rædde. Ja, det er farlig, hører de bukken? Det er meg han remjar for, og de skvett. Hører de det ramlar borti Gammel-stu? hører de det fer og går utom veggen her? Det sit ein svart ein nedi nauste. Kva eg såg i nauste? Skjel dykk ikkj, bonn. De tåler det ikkje. Men der, san, der har dei visst stanga horna av seg, mange av juvikingane. For han er megtig han; det er inga skam gå utor vegen for den karen. – «Berre gann du!» ropar han, best det er, – «æg ska vel stand imot æg!»

Men du Per, du er berre barne du. Du og ‘n Jens, det vart nauvt nok ein fullhyrandes kar. Urliti vantru ja, er det noko storveges? Gjer de veg etter dykk i mørkre, liksom eg har gjort? Ha ha ha.

– – – Tausene torde ikkje gå og legge 70seg, den natta. Dei sat nedi stua og sov. For dei hørte det remja ute. Dei hørte det stomla borti Gammelstu. Ane sat bortgjømt inni tørklæe sitt. Ho las på eit salmevers, eller kanskje det var sjølve fadervåre.

Så fer han opp og lyer: «Høyr bokkjen!» Men han legg seg ned att, og smiler: «Pøtt san, det e berre stagan og bjørkja. Dem skremi ikkj mæg ikkj.»

Det stod eitkvart stygt utom veggen, det merka dei. Det sat ein vond ein på take og reid. Det var ei ulukkes-natt.

Per Anders hadde ei fæl rid med struping og surkling. Så sa han: «Kom no, Ane. Gi mæg no staven.»

«Be te Vårherre, be te Vårherre!» kviskra ho ivrig.

«M-m. Hi æg no ikkj bedt te ‘om før, så – – –»

Det vart det siste han sa. Ane lett på døra, så sjæla fekk fara sin veg, og så stelte ho med like, slik det skulde gjerast. Ho vart vâr Andersguten, han stod i døra. Valborg gådde han òg i det same, og dei spurte båe to: Kva det er du står og ser, Anders?

Guten pekte imot fotenden av senga: Kva det var for ein kar som stod der?

Der? Dei såg på einannan. Dei vart mjo i knea. Valborg tok og fekk guten inn og i seng.

Jens og Per stod utom veggen ei stund etter. Dei visste ikkje om dei skulde gå og legge seg, 71eller kva dei skulde gjera; dei visste liksom ingen ting. Ikkje fann dei på noko å seie heller. Dei såg berre på månen.

Skyene kom seglande austanfrå, skulde vest i have. Dei tok att månen, som òg var på vegen vestover, dei sveipte han inn og vilde ha han med seg. Da snudde han og kjørte austover, tvert imot dem så det fossa etter. Han smilte gult, men austover skulde han, det var livsens sanning for han.

Om Juvikingar

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1918 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook