I.

193Det kom over Per som ei sveitting ein kvelden, at no gjekk han til Halt-Andrias. Det var rart han ikkje hadde gått før; og like rart var det at no var han på vegen; han hadde ikkje vore ute og gått på to år.

Han lya ikring seg etter vinden: han var da her nyst? Nei, det kjøla ikkje ein gust lenger, det var drypstilt i vêre; einast skyene rørte seg, dei rodde austover, skulde inn i fjella til natta. Per var ikkje skikkelig påklædd, hadde berre tenkt seg ut på Stallbakken og sitte ei stund, men no var han som sagt på vegen, og langt i veg. Han glytta opp etter ei stjerne som rapa sørpå himmelen: Der fór det ei sjæl til Himmeriks. Den vegen skulde no ho, san. Han skulde aust i marka og banke opp ‘n Halt-Andrias.

Banke opp han? Ja heller korles det no kom til å gå. Det bli no som det bli, det, sa han. Han hadde alt finn-farken framfor seg. Vâr deg urlite, sa han, lat meg ikkje take etter deg ein gong til! Å, han fór hardt med han, stygt – men kor skulde han av. For han Andrias stod 194berre og lo. Stod berre og sveitta leiheit, og gjorde seg tjukk. – Per vart litt ustø på vegen. For kva skulde han no trive til, når kalldevelen ikkje vilde gjera han god att? Han gjekk makji, og leita med tanken, tok etter både stav og stein; han syntes mest som han sat framfor skarven og tagg. Nei, du val no veta hut! Og no var han far sin, gamle Per Anders reint og beint – kor du fer åt no, Per Anders? Kan du leva utan helsa, meiner du?

«Dæven anami!» sa Per heitt, og dermed snudde han og gjekk heim. «Trur du æg be fattilusa om nåde da?» Og han viste med hovude austover dit finnen budde: Han kan fan ikkje ganne! Og ikkje gjera det godt att heller – han kan stå der og halte! Han gjekk heim. Han vart vâr at han hadde gått halve mila mest, han var her verkelig – det var huskji kor fort tida hadde gått.

Frisk, det trong han ikkje bli; det tagg han ingen om. For det var slutt med han no. I to år hadde det vore slutt og til endes. Så når han ikkje hadde mykt seg før, så gjorde han det ikkje no hell. Verda var grå som kvelden, og full av skrømt og svartmakt, skulde ein komme seg vel og vakkert fram der, så fekk ein fara rådlig. Han hadde sete i to år no og vorte viss på det. Og like urædd var han – det er det ein kan kalle å vera uforfæld. Juvikingane, det hadde vore slik med dei alle; ein trudde det ein trong å tru, men enda tagg ein ikkje for seg.

195Per vart stillvoren i seg. Det var dette med helsa. Ho var så tung å umbera.Forfatternote: umbera ɔ: undvera. Kunde ein lure henne til seg att, så var ho det vel verd. Men han gav seg ikkje om det; dei kunde ha henne, dei som hadde teke henne. Ja visst, folk gjekk og såg på han for dette: Han hadde vorte nedtukta. Dumme folk er folk det òg, men herre gud kor lite vett dei har. Han anka seg like vel, når han tenkte på dem.

Det er ikkje stilt i skogen haustnattes tid. Det er i ei tassing og tussing alle trea bortunder; det famlar seg fram blindt og ræddhuga, går og går og ingen staden kjem, små vegville fattigmanns-steg; det er ei gudnådslig vandring å høre på. Det er lauve som fell. Det er vinteren som kjem leitande.

Per stana og hørte på det, så gjekk han att. Varsamt og smått, – ein kleinhelsug ein. Slik hadde han gått i to år no; – og det er inga søtmjølk å drikke for ein tå oss, sa han. No fekk han krøkle seg heim og vera sjuk att. Ei råd hadde han i bakhanda enno, og det var kirkegaren. Kirkegaren midt på svartaste natta, eit daumanns-bein eller kva det no kunde bli, der var det kraft å finne! Og det var no inga skam da; for det er kur for vaksefolk det. Men Per visste ikkje: han kom vel kapt til å bruke den råda. Dei hadde vore bra lange, desse to åra, det hadde vore mang ein dag, men han hadde aldri vorte mota på det lel. Det vart vel 196da som no. At han vilde ikkje gjera seg til hund for så lite!

Best det er, går han seg på Halt-Andrias, han kjem Lauvsetvegen gytande i halvmørkre. Han helsar høgt og frimodig, stana opp og gir seg tida: «Du e ut og går, mein eig?»

Per hadde tenkt seg framom, men så går han tett inn på Andrias:

«Ka i påkern e det du fer og løip ette, he?»

Per tykte finnen stod og stakk med auga gjenom mørkre, dei var svarte og blanke, slik du aldri ser dem i folk.

«Du må vâr dæg!» åtvara han, så lågt og djupt han var godtil. Men så slo han om, det kom enda meir uventande for Per enn for finnen: «No ska du fortel mæg, om det va du som gjord mæg helslaus!»

«Du må be Gu bevar munn din, Per, og ikkj snakk så ogudeli!»

Per skalv i kjakane, skalv alt med seg: han var veik og vanhelsug, han stod mest ikkje.

«Ja ja,» sa han. «Du gjer som du vil. Men du skuld ikkj angr på det. Om du gjord mæg fresk igjen. Du skuld ikkj gjera det fer inkj.»

Han gjekk, straks han hadde sagt dei orda, han herde ikkje stå der lenger, tvi for lukt! Men Andrias kom etter. Han kvinka og snakka det finaste han vann, at det måtte ikkje Per tru, at han var nokon gann-finn, han kunde ikkje eit ord av det slage, og ikkje turde han bruke det heller, for det var eit hustre arbeid, det var 197sjæla i helvete, det, å Gud nåde oss, nei her fanns ikkje gann i lande lenger. Nei, men skrømt og goveitr, og småkallane, fekk ein det imot seg, da skulde ein vâre seg – å, ein er eit kraum og eit kryp berreste –

«Ha dæg heim med dæg, dit finnhelvet!» brasa det ut or Per. Han gjekk som ei kjempe. Sjuk var han, men farlig å bitast med – «gang utu løsi for mæg!» Han vilde heim og vera sjuk all sin dag.

Det var mest som han vakna. Han var sveitt.

Skogen og liane hadde sove så djup ein sømn. No levna dei opp att, det vakna og mumla omkring ein, mumla og kviskra og smått song, der hørte ein den lia, og der den og den. Medkvart kviskra det tett inn i øyra på ein, medkvart så tuta det og lo langt unna. Vinden var inni alt som fanns, og han spurte og svara seg sjøl alt mørkre utgjenom. Nei! sa Per og slepte det radt innpå seg: det er ikkje berre vinden. Det er mange ting. Her er meir levandes enn vêr og vind. Lat det leva det som vil, han som er sjuk skal ikkje legge seg borti det. Men der er mange ting, og hadde eg vore frisk –

Håberg låg høgt og stilt framfor han, med svarte hustak imot gulblå himmel, det var så sugande audt når ein kom austanfrå. Og allting så sov det, liksom Per aldri fanns. Fjellaksla på nordsida hadde teke på seg natt-andlete sitt, det var så kaldt og einslig det kunde jaga ein i hus; og bakom det tyktest himmelen som dauen 198og evigheita, – ein hadde det visst best så lenge ein ikkje hadde komme dit.

Men ute på Stallbakken stod Anders. Har stått og venta på meg, tenkte Per.

«Hi du vøri ut og gått?»

«Ut og gått ein vending ja.»

Per stod og tørka sveitten. Anders stod og såg ein annan veg.

«Æg kan godt tak og smør opp ‘n Halt-Andrias, treffi æg ‘n.» Anders sa det utan å snu seg, det var berre som han spytta eller gjeispa. Så luta han seg og skjemdest lel, skulde ha rømt sin veg.

«Han? Han hi æg no snakka med sjøl, ban. Forresten så – han kan ikkj fadervåre hell, han, snakk tull og tosk åt mæg!»

Han hadde komme inn i ei anna verd, med det same Anders var der; han ansa knapt på det, men det var som ingen ting å gå inn og legge seg. Han kom berre til å undre seg over kor lite han hadde komme i hug Anders sea han vart klein; han hadde tenkt mykje meir på Valborg, og ho lest ikkje som ho såg han.

II.

Per sat utpå Stallbakken, det var dagen etter. Det var skinande haustvêr, og allting hadde komme vakkert i hus. Han sat gjerne her om dagane, i godvêre, slik som i dag. Håberg-gjorde låg og lata seg, med byskje og storstein og 199mosegrodde vollar enno, men der var breie ekrer og hågrønne reinar i millom, det møtte haustsola med slik ein saftig glans, det kunde gjera ein god i magen. Når han tok det for seg slik, stykke for stykke, så kunde han glømme reint bort seg: han var i steinbrytinga att før han vardest, fór og skapte om heile garen. Eg er tenkt til det, sa han med seg sjøl: Han Jens til å vanlaga, og eg til å snu opp ned på det som er, skapa det til. I dag var det ei mose-ekre som arga han, – der dansa visst småkallane kvar einaste natt. – Men rettno fekk ho snu på seg, og steinen fekk ta til å flytte seg, unna vegen, Svartmeisk, her kjem vi! Han hørte alt plogen, han kom fossande som båra innover sandstranda, å det var gut som gjorde åt for utye det.

Men Per kom snart i hug korles det stod til. Det var slut. Hit hadde han komme, men her var det tvert nei. Korles det hadde seg, var han like sæl med. Og no var det snart to år sea kjerringa tok taumane. Det gjekk, det òg; utrulig. Valborg ho var ikkje å snøse åt. Og ikkje såg ho han, og ikkje såg han henne, dei gjekk om-einannan som dei skulde ha vore smurt. Men det var no ein ting å ha, det òg, ei kjerring som ikkje tok tukt!

Det var verst når han råkte folk. Det var ei skamm: Ein ungdom i beste åra, og det ein juviking enda, som gjekk her og drog seg og hadde sott! Han var utpeka for heile bygda – han hadde vorte for stutt. Derfor heldt han seg 200utor folkeauga. Derfor var det han la i veg austover òg, i gårkveld, han mintes det no.

Best han sat, hivde han ein mosedott ifrå seg, magen var ikkje til å kjenne paa lenger, han stirde ut i vêre med stivt andlet: Som ein tyrk har eg fare åt, og som ein tyrk har Vårherre fare åt, ansles kan ikkje eg få det til!

Etterpå vart han sittande still og rugge på hovude. – Visst det enda var så beint, sa han. Men det er tusen ting, verda er full av mangt slag: det går rundt for meg. Tusen ting imot ein, og ikkje ein å få tak i. Og tak det må eg ha. Fekk eg tak på develsdommen, så skulde eg vel berge meg sjøl!

Per var tungsam å sjå til, der han sat. Han sokk i hop, det var berre skuggen att av han, og gulbleik og skrinn så ingen skulde ha sagt det var han, leppene var blåe som på ein dauing. Men auga var verst, dei var innsokne, og rødlige i leten, men dei stod som eit brennande trugsmål ut i lufta mot både eitt og alt i hop.

Men kva var no dette for slag? Var det storoksen som var laus? Ja det forstår seg, dei har slept han på gnage i lag-med dei andre krøtera, dei gjekk nedi reinane heile buskapen. Og no kjem han settande oppover til vegen med beljing og stygglåt så det kan sette blode i ein; da er det vel kvinnfolk han ser. Dem var han forpikka på, he, – ja det kan ein bli, he he, no renner han i veg så jorda skjelv, no kan dei ta skjørta sine og pakke seg. Per krak seg 201lenger fram på bakken: Ja ha, der kom det to kvinnfolk, ei vaksi ei og ein veikjunge, og den eldste bar opp kjolen og synte han underskjørte, og det var raudt! Verre kunde dei ikkje gjera han Gustiborg, dei var han forargelige nok utan det, kvinnfolka. Det der gjekk no elles tå fliran, det, for ho var halt, den eine, og smågjenta sleit og drog i henne mest ho vann og kom ingen veg, og oksen var snart innpå dem, – no såg han enda kven det var, ho Ane-Marget Lines og ho Massi. Per tok sprange, han var sterk og lettføtt som med han var gutungen, fann seg ein stein og vilde ta renne nedover bakken. Tyner meg gjer han no vel, sa han, men det får gnu, det; for så stor og olm ein okse hadde ikkje vore i bygda før. Men så vann han ikkje meir, han krøktes i hop og skingla hit og dit, føtene bar han ikkje lenger. Kor i Jesu-namn fór han no åt?

Da ropar det bortanfrå sommarfjøse, eit høgt og berrt mål, eit krigsrop: «Gustiborg!» ropar det, og oksen stoggar ein blink, tok så til og grov i jorda og frøste, – det var Anders som kom springande, han tok seg stein for stein bortover ekra, men rennte like fort for det, aldri hadde Per set ein toføting fara fortare. Kvinnfolka stod som dei var påla fast, og Per med. No tok oksen dem, Per saup åt seg anda som han hadde set eit stygt sår; men i same stunda var Anders der òg. Første steinen råkte i kjaken på oksen, den andre i øyrstolen, endelig 202small det i horne, men fleire hadde han ikkje, og no sette údyre mulen i bakken og horna beint i Ane-Marget. Anders legg beint på han, er attom han og får tak i rompa; det blir ein dans som ein såg vindkvervelen i snøen. Per skjønna at no var det live om å gjera for Anders, og sjøl kom han ingen veg. Han ropar til kvinnfolka, at dei skal ha seg unna, og endelig tek dei til vettes, Ane-Marget hinkar seg opp bakken og inn; men Massi ho snur seg, bli ståande og vil sjå kor det går. «Spring og hjolp ‘n da!» ropar ho til Per, ho er snøkvit i andlete og hakkar tennene, – «han drep ‘n!»

Anders har slept take sitt og kutar ned på reina, oksen etter som ei raud rand, der når Anders i steinrauka og er berga, – denne hekkels steinrauka som Per aldri hadde fått dem til å kjøre vekk. Steinen haglar støtt og stridt, oksen blir ståande og legge på hovude, han får ikkje opp auga, endelig syng det i horne att, Per kunde høre det heilt opp, og oksen snur seg unna ein blink, får ein stein til, der det verre var, og kiler i veg på snei bortetter som ei hydd hundbikkje. Anders set etter, finn seg ei sveig, og så ber det vestover gjorde, han stryk han så det er ein lyst, ja, Per kjenner det gjenom heile sin kropp, at no vil Anders tukte illska utor han, han sit og får den same skjelven i seg, at no er han herre og no vil han vera det; – oksen leg opp gong for gong, men først Anders hyttar, skvett han i veg.

203No kjem Anders oppover. Per sit og småristar som ein utbløytt hund. Gjentungen står der og snufsar enno, ho veit visst ikkje om det. Da Anders ser på henne, snur ho seg og leitar inn. Ho hadde kvitt hår, og lysblå auga som glømte å blinke; ein fin blå kjole, og raude sokkar.

Anders sette seg attmed faren. Han var i fjortenårsalderen no, og stor som mang ein vaksen kar. Han smilte og smått lo, med han tørka sveitten av panna: Eg trur mest eg gjorde etter han, for det første. Men auga i han var stride, det var slikt kvast eit blått i dem, dei leita ut over jordene, hadde liksom ikkje funne det dei vilde i kast med for ålvor enno. Per såg lenge på dem, og på andlete og heile guten.

Just slik såg han òg ut eingong, det kjente han på seg, slik lang og mjuk var han, og akselbrei, og slike små føter, å det var arti når ein kunde hoppe si eiga høgd jamføttes, – når ein aldri gjekk unna for nokon ein! Men slike frimodige auga hadde han visst ikkje; det vart ikkje slik.

Og no var det så mykje som han Anders som var herre her i garen. Per merka kor det øla og vermte han all igjenom, så nytt og uventa, dei tok og bar han i vêre no. Han Anders. Anders-guten. For det var han sjøl det, ein gong til, kor ein så snudde og vridde det – kom åt meg når eg ikkje er heime! No bar det til snart for ålvor, på ny karvastokk. No kunde dei komme innom; når det var ferdig og i stand her 204på Håberg. «No kan dokk sjå opp unna tørva, juvikinga, sjå om dokk kjenni att dokk!» sa han. «Her ska dokk få ein spikar å bit ti.» Det var berre så vidt han ikkje slo guten i hovude med kjeppen, så han fekk høre kor traust det skrall i det.

Etterpå vart han mjo og kløkt. No kunde han gå inn og legge seg. Det maura i han, – det lak utor han no, live dei kalla, ja ja, men det var godt å sitte her ei stund enno. Og kom han seg ikkje inn sjølhjelpandes, så stod det ikkje på; enda skulde ikkje kvinnfolka få bry med han.

Fjella dei blåna det finaste dei kunde for han, som eit farvel fekk ein kalle det. Og haustvêre blenka og lokka kor ein såg, sola forgylte lauvlia og håvollen for ein, og skyene dei stod og spegla seg i fjorden dagen til endes; dei var så kvite i andlete, det var Guds fred i dem. Håberg var ein god heim.

«Ikkj sannt, Anders?»

«Jau da. Ka for noko, sa du?»

«Håberg. At det går an her?»

Anders såg på faren, tok han lognt og fast med auga; så såg han ut i vêre og vekk:

«Det skuld æg tru.»

Det var magt i dei orda. Dei kunde flytte eit berg. «Det skuld æg tru!» Per tok dei oppatt og oppatt, inni seg.

Per reiste seg, vilde inn no. Men det vann han ikkje, han seig i hop att, vart liggande og 205og skjelve, og så bar det i brekkinga med han. Han kom opp med svarte mageblode.

«Gjer aldri det slag, Anders. Det e på tia snart – at ein kjem sæg pund tørva, åt de ander.»

«lkkj å sei det, far!»

«Ska æg gang her som eit anna vanspark æg da? Nei. For no står det ikkj på.»

Anders hjelpte han inn. Han bar han mest.

Per kraup i seng straks. – Det er godt å få legge seg attover, sa han. Senga stod inni stua, og der var frammandkona, ho Ane-Marget, og gjentungen og ho Valborg. Per låg og såg på dem. Han hørte ikkje stort av det dei sa, han hadde så inderlig vondt over seg. – Anders hadde sett seg midt imot han ved andre veggen, og der sat han og var herre i huse. Ørande lite grand blygjen var han, han fekk liksom ikkje auga den vegen han vilde. Å nei, oksar og slikt, Anders, det kan ein klare, men slik ein liten kvinnfolk-unge med kvitt hår, det er noko anna. Ho let auga gå som dei vilde, glømte å blunke med dem, opp over han og ned over han; no trefte dei til å sjå på einannan, men da var dei snare som dei hadde brennt seg. Javisst, Anders tenkte sterkt på å gå ut no, bortom husa ein stad og vera for seg sjøl, – berre gå du far, du kjem ikkje så langt. Var det likt, du sit der du sit, og ser på nevane dine ja, og på golve. Jau da, du kjem til å legge inn nytt golv her, og ho der, ho skurar det og skurar det av alt sitt hjarte, til det er oppflisa og utslite og ventar 206på eit nytt eit. Dei to ja. Dei kjem ikkje roande heim til han med henne, nå nei, san, – det er dei to ein haustkveld, attom kornstauren i måneskine og finvêre, ho kjem ingen veg, og han stig til og tek henne over armen, he? – og ho bli magtlaus for heile live. Ja. Ho reiser ikkje ragg imot han, så mykje er det. Så bli det stua full med kvitluggar på Håberg, – Per set i eit lite lukkelig støn der han ligg. – Og han Petter, no ser han det òg: Berre ho Valborg sett litegrand gjøt i han, så bli det folk tå han, det feila ikkje det. For den skyld kunde ein gjerne late att auga straks. Ho Valborg, ho slepper ikkje take sitt. Han vart meir og meir glad når han kom i hug henne, her han låg; for ho hadde så godt eit andlet, ho kunde vera mor både for han og dem; – det var det i grunnen ho hadde komme hit for.

Per låg med ein smil nedunder auga; men munnen drog i hop seg tak for tak, og i panna båra det seg rukke for rukke, slik ein ser leira på fjæra sjø. Når det reiv for grovt innvendig, spennte han foten i senggavlen, kleip i åklæe så det knaka i finger-leane. Da fekk Anders det same drage, dei same rukkene vilde fram i panna på han òg.

III.

207Per stod ikkje opp meir, og ingen venta det heller. Han låg og hadde det tålig, tykte han.

Valborg gjekk ut og inn som elles. Ho stellte med han så godt ho kunde, men ho såg ikkje på han. Per heldt auga med henne, og undrast: Det var dæken til kvinnfolk som ikkje tok tukt. For-gi han, det kunde ho visst ha gjort, bars det for han; til-gi han, det kunde ho ikkje.

Og det same kunde det vera. For det var så rart når ein låg slik som han. Allting såg ut ansles da. Serlig no, sea han hadde opendaga ‘n Anders. Ho trur ho styrer oss, ho, sa han med seg sjøl, og så er det vi som styrer både henne og heile greina. Vi to! sa han og slo handa i sengestokken, – ho var tunn og veik no, berre som ei barnehand å slå med. Men vent no, berre, til han Anders fann på å slå!

Det var ein merkelig givnad han fekk no: Han såg tingane for seg i lyse lufta, det som hadde hendt og det som hende skulde, slik gjekk no det, og slik gjekk det; og støtt var det han Anders han hadde for seg, han var Anders heilt igjenom, levde med han år for år framgjenom tida.

Ja dei hekkels ungane! Dei var som skire sølve å ha. Alt dei fann på no om dagen, så visste han det og var med i det; det kunde grø eit sår.

208Kor vel han mintes ein gong med dei var små. Presten var ute og fór ein dagen, skulde sjå til ein klein ein sør i plassane. Da han kom att og hadde vore innom på Håberg, stod gutane ute i garen og var trutne av lått og skøy. Presten spurte kva dei heitte. Per, sa Petter. Pål, sa Anders. Jaså, jaså, Per og Pål, tenk det! sa presten. Petter gjorde store auga nedover mod sjøen: – Eg skal forbanne meg på det er sild fuglen har for seg nedpå vågen. «Hvad siger du!» «Æg ska ferbann mæg på det, sei æg!» Presten kom inn att til Per og var hjartans forfæld, men Per sette i og lo. Han tok dem elles for seg. Det var han Anders som narra meg til det, laug Petter, han såg frimodig på faren. Anders såg tvert ned. Så fekk han juling, han fekk hy-bak så han både hoppa og hinka. Dei gjømte seg attom stallveggen, og Per hørte kor dei lo. Du får ta støyten meir hell ein gong, du Anders, sa han, når han låg her og kom i hug det.

Og slik gjekk det rett som det var. Her ein natta hørte dei eit rammel og eit hjartans rop oppå lofte. Kva det var? Det var han Steffen Storsko. Han fór og såg etter ei taus dei hadde; ho låg på lofte, og der låg gutpåkane òg, – Steffen han låg i framstallen. No stod han der i mørkre innpå lofte og hadde gått seg opp i ein vev med klungerkvist og torskeline og allslags skrammel, ei gammal bøtte hadde han fått i hovude, og no trudde han huse datt ned, han 209sette i og ropte på gjenta alt han vann, for dette her var trollverk og stygge ting:

«Ele-o – Ele-o-nora, kom og tak imot mæg!»

Ein kvelden i jula kom det ein tiggarfinn slengande; han bad om mat. Tausene var vekk og Valborg var i fjøse. Gutane lova han graut, vilde han vente. Per dorma som snarast, og da han såg opp att, sat finnkallen og åt gryngraut. Da Valborg kom utor fjøse, låg han i golve og rulla seg. Han hadde sett i seg eit fat med rå gryn. Valborg tok hardt til ords, men kallen bad så mjukt for gutane: Dei vilde meg berre vel! – Han kom elles ifrå det med live.

Per gledde seg over alt slikt. Det var liv, dette, og live var ein forunderlig ting.

Ane kom dit ifrå Pålsnese somtid, og Åsel ifrå Juvika. Åsel sa ikkje stort, for det var så ille dette med han Per. Ane ho snakka om sitt, ifrå ho kom og til ho fór. Det er berre nasedropen att av ho Ane, sa Per. – Ja, men han er blank, sa Anders. – Og varig, sa Petter.

Det siste Per gjorde, var at han forlikte henne med arvingane etter mannen hennar. Han bad dem til seg, og tala med dem. «Æg kjem, visst dokk ikkj held fred, æg kjem åt dokk ifrå kjerkgåren!» sa han, og han såg på dem så dei gav seg: slik og slik fekk det bli.

Så hadde han husmennene hoss seg ein kvelden, og sa dem at no vart det han Anders dei fekk ta i hop med. Og han Anders var slik han, at var dei vislige, så var han det òg.

210Han såg på Anders, da han hadde sagt det. Det hadde vorte til det litt medkvart, at Anders måtte vera i nærmunom; men da var han òg så open og trygg som han aldri hadde vore. Sistpå måtte Anders vaka over han natt som dag. Slik vilde dei det båe to.

Nættene vart så lange for Per, for han mista sømnen. Ein rar ting – slik hadde ingen ligge før. Lange tider låg han og lya. Natta vart så levande. Allting fekk tone ute i mørkre, og allting så hørte han det og skilde det. Det var vinden først og fremst, gamle vinden som fór her og gjekk frammed veggene og vilde inn. Per sakna han når han vart borte. Der stod husa og snakka med kvarandre. Og der var fjella, og der sjøen. Jorda låg på ryggen og song. Og bortglømte fossen han tala så trutt, tala med natta og med seg sjøl. – Somtid hadde han stjernene. Der hang dei to; den eine beint nedunder den andre. Og slik all himmelen utover; dei skreiv og dei pekte, hit og dit. Å, Anders, det er ein konst og ei bør å leva – kor det vart tå deg, Anders? Så var det berre mørkre att. Det stod der tålmodig og bia – kom han ikkje snart? Å jau; rettno så.

IV.

Endelig bar det i veg. Det var ei måneskins-natt, slik som den gongen faren døde. Åsel hadde komme hitover tidlig på kvelden, det var liksom ho hadde det på seg korles det stod til.

211Per tok til å kvinke og bera seg i kveldinga, slik han hadde gjort det ofte i det siste: Kan du ikkje sette meiar under vogga mi, Anders? Du ser da vel eg ligg her som eit litebarn. Kan du ikkje bera meg ut på bakken i sola da, eg ligg her i svarte kjellaren. Men så manna han seg oppatt og var fullt med seg sjøl. – Trur du det, Anders, at dei har ligge slik nokon av dei andre og visst det skulde berast i veg med dem? – Nei, Anders visste ikkje å seie av det. Nei, smilte Per. Ingen av juvikingane har prøvd det her. Og no, Anders, no ligg eg og tenker. He? Når kroppen sluttar, ser du, da byner tanken. Og han er sterk. Går gjenom digre fjelle. Eg ser alt i hop. Eg ser deg som eit stort tre framfor meg, Anders. Ingen ting å vera urolig for. Du og eg, ser du!

Men straks Anders var utor syne, seig angsten på han: Det ropar så kaldt ute, kva det er? Kor det vart tå deg, Anders? Eg ligg her blett mo åleine; på ryggen; kan ikkje snu meg. Alle i hop – har gått sin veg.

Anders bøyde seg over han og snakka han til rettes:

«Slik. Så bli det likar ska du kjenn.»

Og Per kvinka med lyst barnemål:

«Jahaha! No vart det godt å vara mæg! Men korles trur du det går med ‘om Jens?»

Åsel sette seg på senggavlen hoss han. Ho var bleik som fådd lin, og Per kjente henne ikkje straks. – Enn om vi henta presten, Per?

212«Presten? Ja ja, det gjord no vel alder nokon umon.»

Ja, for så kunde han tilstå det som det var, med han Morten Aune og alt som tyngde på han.

Tyngde på han? Han såg etter Anders, fekk tak i auga hans: Det er ingen ting som tynger pa meg – var det likt! Han samla det som fanns att av magt, og reiste seg på ålbogen: Nei, Åsel,Åsel] rettet fra: Asel (trykkfeil i 1. utg.) eg skal fortele deg ein ting. Det var Herrens hånd, ban, som eg kom ut for. Herrens vældige hånd. Den kunde eg vel ikkje stå imot, kunde eg det, Anders? Eg ser det i stjernene og i alt som er – han Anders og eg. Dermed snudde han seg ifrå henne. – Nei, Anders, eg ligg her med æra. Småkallane og finn-ganne og alt det der, det har si magt. Og vi har vår. Men kjem vi ut for han, da bli vi for veike. Og no skal eg ta staven og gå. For no ser eg ingen annan ting enn deg framfor meg. Du likna ein stor hegg, Anders, både med blomster og med ber – no tek vi til på nytt, Anders!

Men ÅselÅsel] rettet fra: Asel (trykkfeil i 1. utg.) kunde ikkje sleppe han. Ho runda ryggen, ho var nærpå å gråte: – Men enn om du prøvde å be aldri så lite granne til Vårherre, Per? At han skulde tilgi deg alt i hop?

Han såg på henne, og frå henne til Anders att, vart meir og meir urolig, til Anders møtte han og vermte opp han med auga. – Ja, det var no inga skam, sa han. Åsel vart glad, ho tok i handa hans. Men han drog henne til seg att. Ein kunde sjå det gjekk for seg noko i han.

213«Nei. Æg vil ikkj. Æg vil heller – – li straffa mi. Vi e ikkj tå di folkslagji. Ikkj sannt, Anders – æg trivst best i lag-med dem. Og rett ska vara rett. Æg vil døy med æra, Anders! Dem vil det slik.»

Det vart stilt i stua. Åsel reiste seg, og gjekk og sette seg på ein krakk. Valborg sat bortmed omnen. Ho darra og skalv, men det var ikkje av rædsla; ho var hatig på Åsel, at ho kom og tok på han Per slik, og no smilte ho kaldbleikt til henne: Der kunde ho høre, han var ingen småmann! Ho hadde set kor liten han var, og det var hennar lukke; dei nådde ikkje oppunder akslene på han dei andre lel.

Åsel gjekk på lofte og la seg. Dei skulde vekke henne om noko kom på. Valborg la seg bortpå senga si. Det gjekk time etter time. – Er du der, Anders? spurte det frå Per gong og annan.

Og så kviskrar han fort og rædd:

«No må du hald-ti mæg, Anders, det ber i veig no! Nedover bakkan, utover fjelle – kan du ikkj hald-ti mæg urliti!»

Han vart liggande og harkle og pipe, ein time og to timar; det var ei æva det stod på. Best det var, lo han litt:

«Han Morten står utom veggjen. Agt dæg du, at ikkj ‘n Anders kjem ut åt dæg! – – Der kakka det i veggjen åt mæg, hord du det, Anders?»

«Det va du sjøl, berreste; slik gjord du.»

214«Ja sei du det?»

Han levna til, så forunderlig at Anders visste knapt kor han skulde ta att seg.

«Men ka det e, far, vil du sug på handa mi?»

«Hm, nei, det va – – no ikkj slik hell.»

Anders stod som han var brennt. Faren hadde kyst han på handbaken.

«Men hald ti mæg no – – trur du vi kjem over, Anders? Æg hi vøri ne-i bårdalen all min dag – no ber det oppover – kor det vart tå dæg? Det va slegta som fløtta mæg hit, Anders!»

Det var det siste han sa. Anders heldt lyse framfor han, og venta til det ikkje blykta lenger. Da klemte han i hop munnen på han, og sette fingeren på augelokka.

Valborg sov borti andre senga; ho hadde ikkje fått sove skikkelig på mange nætter. No vakna ho, og sette seg over ende. Ho såg berre på Anders, og han mumla som eit ja.

Ho sat i senga. Han borti benken. – Nei, det var stilt ute. Ei still og lys natt. Eit lite vinddrag pusla i skogen og sveiv bort. Det tuta ikkje hund. Det tassa ikkje klodyr frammed veggen. Det var Herrens hånd. Og ho gjer det stilt i lufta. Valborg glømte at Anders var inne.

«Slik vart no det,» sa ho. «Det æg undra mæg så på, den gongjen æg fløtta heimant. – – Men Vårherre han veit kofor han skuld høggast ned.»

V.

215Lines’n var vert i det gravøle òg. Han stod breiare i døra og tok imot gjestene enn han hadde gjort nokon gong før, og aldri hadde han humra så godhjarta over kvar drammen, og aldri drukke så trufast med kvar og ein. Han tok i så han vart heit av det, men enda fekk han ikkje mote opp i folk. Dei visste ikkje korles dei skulde ta det. – «Nei, kara,» sa han, «no får vi bort på bure og sjå om ‘n Per; dokk val bli med som vil; det e ingen tvang: den som ikkj vil han ska.» Dei kom sigande stilt etter han, og like stilt seig dei til bake att. Og dei åt og dei drakk, og like vart utsonge, og klokka ringte over det, dei kom att og var ved borde på nytt, gjorde sine ting som dei skulde, slik, stua vart i eitt surr med snakk sistpå. Men det var ingen tone i folk, sa Lines’n, der var bjølle men ingen kolv. Det var vel så si sak, når dei ikkje kunde tru han var død, han dei heldt gravøl over. Det var ikkje det at dei stussa på kor han Per var, for det om han døde føre tida si; han var vel der han skulde vera; men kva skulde dei seie?

Andre dagen lettna det, da dei var til bords siste gongen. Da sette Anders seg ved øvste bordenden, tok romme sitt, som skikken var den tida. Han var herre i huse no.

«Dokk val vara velkommin åt bordi da, folk!» 216sa han. «Og takk, all i hop, som va med ‘om far sist fara. Han skuld ha havt eit likar gravøl; men vi formådd det ikkj ansles.»

Han sa det som ein fullvaksen ein. Først såg dei litt langlet på han, og mora vart ille ved. Men etter kvart som dei møttest med auga hans, seig dei til ro. Han smilte ikkje, han vart ikkje raud eingong, han sat med knivskafte mot bordplata, og blunka med sterke auga borde rundt: dei skulde vel ikkje sitte her og skjemmast? Dermed tok han til med maten, og det same gjorde dei. Det var som ei ny stue dei sat i.

Han stod utom døra og tok dei i hand, alle saman, etter kvart som dei fór.

Det vart til eit lite sagn i bygda om han Anders på Håberg: Det var vaksen kar til gut ja. Han tok romme sitt, og han fyllte i det. Det og det sa han ved borde etter faren; det vart til ei lang lekse med gode ord, etter som det gjekk frå mann til mann. Per var det snart ingen som kom i hug meir.

Om Juvikingar

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1918 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook