72Dagen etter brennte dei likhalmen. Det var stilt i dråtten, kan hende ei lita austakjøle. Ane sjøl bar ut halmen, og ho gjekk vestpå gjorde med han. Ho var inne etter varme, og sette elden i han; så gjekk ho inn att.
Jau, røyken tok til og drog vestover. Han svall i vêre som ein diger skavl, kvitgrå og gulgrå, med runde rygger som rusla vestover; han var tung som ulukka.
Jau, han var på veg vestover. Men best det er seier Beret, ho snur seg til mora så tynn og blå ho er:
«Æg mein han kjem hitover, mor!»
«Hm! hm!» Ane hadde alt set det.
Han kom sigande beint til gars, kring veggene og allstads, ein kunde kjenne han inne, same kva ein heldt på med, og den eine snudde seg frå den andre med grått andlet; han la seg på ruta til dei; han var tung som dauen.
«Det e vel mæg, venteli,» sa Beret, og dermed la ho på dør.
73«Å nei, ban,» mumla Ane. Ho hadde sett seg på senggavlen, ho heldt så smått på og vaska liksenga. «He! det e vel inga sak for den som ung e; som ska lava. Den som e gammel, han – –»
Men Beret hadde teke rokoa og sett av bortetter, ho sprang beint på halmhaugen og kjørte han nedover reina så eldmørja gauv om øyrstolane på henne. Røyken kvefta til gars som han hadde gjort.
Jens stod bortved stallveggen og flirte. Beret kom stilt heimover, ho puska til håre sitt og kosta av klæane.
Ja, trudde ho det hjelpte, det der? undra Jens seg.
Ho såg på han, sagtna på gonga og heldt auga på han. Ho hadde vorte heit av rennsla bortover, men no bleikna ho av og vart som før, lange, blåbleike ulukka; ho smilte på skjeiven til han og vilde framom.
«Opp med hue da!» sa han. «Dauin e ikkj så fali som ‘n e stygg, veit du.»
«Å nei. Det vart no ingen sakna-daui.»
Men han vart ståande og sjå etter henne der ho gjekk. Det var visst berre så vidt ho vann seg inn. Nei, stakar, det vart no ingen sakna-daue. Og større for godt hadde ho vel ikkje havt det. – No kom han så levande i hug noko frå han var liten: Han kleip sundt eit småfugl-egg eingong. Det hadde just denne same 74verjelause blå leten som auga hennar; han var umulig å komma seg ifrå.
Han slong framom henne i kjøkene seinare på dagen. Han var borti håre hennar og lugga litt.
«Sjå her, Beret,» – han stod med ein liten speiel i handa, ein med rosut og gullforgyllt rame på; – den her fann han oppi kista si, den låg der og slong og var i vegen: vilde ho ha’n? For han kom knapt til å raka seg meir, trudde han; det kunde han Per gjera, – det var alt nok når ein gjekk her og likna folke sitt og heldt på skikkane. Så vilde ho ha han, så – –
Ho tok imot han, og ho takka til; ikkje stort forundra, ho var stiv i andlete som elles, men ho såg da opp på han. Da vart han flat. Herre min dag, enn ho tok imot han, av han, og vart glad mest! Da var det ikkje frækt med henne, såla.
Mora gjekk og tusla i dag som ein annan dag. Berre det, at ho hørte ikkje når dei snakka til henne. Valborg var den som greina med det meste.
Like stod på strå borti Gammel-stu. Valborg sa til Jens, ho retta seg opp frå arbeide sitt: No bli det visst ikkje så vi flyttar bort i Gammel-stu, han Per og vi. For no tør eg ikkje.
Ho hadde det same ålvorsame andlete ho pla ha, som ein truverdig unge. Jens stod og såg beint på det: Det var så breit og ope, og godt; småfreknut men fint – og slik ein kvit og gild kropp!
«Så fløtta æg dit,» sa han. «For der skuld æg trivast.»
75Ho hørte ikkje på han, og det beit han støtt.
Kanskje han skulde flytte dit i denne kveld? let han, – han skulde gjerne danse med ein daud ein i svartaste natta, he? Rykke meg og rive – –
Ho snudde seg vekk. Det gjorde ho alltid når han la litt kraft i det, som han kalla det. Kvifor snudde ho ryggen til – ho som kunde gjera ein så lei seg med denne ryggen sin!
«Det var støgt tå ‘om far, at det vart’n Per som fekk dæg.»
Valborg svara ikkje. Ha henne? Nei, det forstår seg, han var hjartans glad han slapp, men – –
Men no såg Valborg opp. Ho tenkte ein lang og djup tanke, som gjekk tvert igjenom han:
«Ja ja, fløtt dit du. Det va gjern ikkj det verst det. Du og så a Beret.»
Jens vreid seg skakk i andlete. Han blistra da han gjekk. Men han snudde seg i døra og gjorde seg like sæl: Kor det vart tå han Per? Er han ute og ror?
Han var da det, svara ho, – han skulde tinge greft.
– – – Per var over fjorden og gjorde laus kirkeklokka. Det var ein utgammal skikk, og det var berre hamen att av han, men just derfor heldt dei på han i Juvika. Han hadde ingenting nemnt om det, Per Anders, men Valborg var viss på han ønskte det, og det same kom for Per òg, når han tenkte etter. – Per rodde over 76i stilla, han sat i undertrøya, og gjorde ikkje vegen lang.
Ringaren var ein urliten og lett ein, han sprang oppgjennom tårnstegan som katten; han var glad når han fekk ringe, enten det var over brurfolk eller lik; han likte klokka fullgodt så mykje som drammen. Per stod nede og såg etter han. – Du får gi henne litt fart da, sa han opetter, og så gjekk han ut på kirkegaren. Han gjekk der og såg på greftene; det var så sjelden han var ved kirka.
No var klokka i gang. Kolven slo i malmen, slo enda ein gong, og med full tyngd, og så tok lyden til og båra utgjenom lukene i store runde dønningar, ned over jorda og opp imot himmelen. Alt anna så tagna det når klokka tok til: det vart ikkje med lenger.
Per visste ikkje korles det var, men han måtte sette seg. Han sat på ei greft, på ei tuve med grasbust og hålke, for snø fanns her ikkje, den trivdest visst ikkje på kirkegaren. Her er mange dauingar her, sa han, og dei søv visst godt. Men han tok seg til hovude. Det gjorde illt å sitte så nær klokka – dei hadde aldri vore sterke på den lyden, dei frå Juvika, han kjente det no. Han tørka seg med trøyerma om skallen, fleire gonger. Så reiste han seg og gjekk attom nordre veggen. For med slik ein havgang tvert igjenom seg – er det ugreit å sitte stille; han bles seg opp og såg utover land og fjord. 77– Når himmelen sjøl opnar seg over ein, da bli dei frammandfolk, juvikingane, dei bli fålen og bleik, og flat i andlete, er det noko rart det? For dei er ikkje mota på å komma hit, det kjenner eg, det.
Per visste knapt kor dei låg, folke hans. Det var visst på søsida. Men det skal eg no få greie på i denne dag, sa han. Så ein veit kor ein skal.
Endelig ein gong var det slutt i tårne. Ljomen låg att millom fjella enno, som kvelden etter ein stor dag. Allting tok seg mot for og såg seg i kring: Svarte berge stakk opp or snøen som før, og fjorden han var salte armoda.
Ringaren kom ut, han var blank av sveitte i skallen, og smilte.
«Gjekk a tungt i dag?» sa Per. Det var berre gjøn, men han såg på ringaren og venta svare. Så spurte han opp att, og no var han gråe ålvore: «Var a tung, høyri du?»
«Å ja. Ho var rett det ja,» ringaren sukka. «Æg hi no kjent a lettar,» la han til.
Per beit seg i leppa. No hadde det vore bra om Jens var her. Dei tok til og gjekk, dei hadde same vegen eit stykke. Elias måtte minne om ringar-lønna sjøl i dag. Han fekk ei ort, og ein dram til. Men Per stod og såg tomt på han. Det vart ikkje så han sa farvel. Og grefta? sa Elias. – Ja visst ja, den – –
Per lea på hovude: «Men æg trur no ikkj det vil sei noko, om klokk-svine e litt trau, ferbanna at æg trur det slag på det!»
78Ringaren hadde den store breie kirkesmilen sin, han rakk alt oppunder øyra. «Nei, det e så det,» sa han, og så gjekk han, opp bakken og heim. Og Per fór sin veg.
Mora såg litt urolig på han, da han kom heim, ho venta seg så halvt ei god tidend, men spøre torde ho ikkje. – Var han innom på Håberg? – Nei, det vart ikkje så han stana der. Nei jaså? Mora vart ille ved, for kva slags tankar var det så som plaga han? – Men klokka, sa Per, ho gjekk så lett som ho skulde gå sjøl, han Elias hadde aldri kjent henne så kåt. Så visst det hadde noko å seie, så.
Å jau, gudskjelov, det sa rett ikkje så lite, det! Ane tok ihop hendene. Ho måtte tvert over golve.
«Ho gjekk som ho skuld vara smurd!» sa Per.
«Smurd med himmel-ister,» flirte Jens, han reiste seg og hadde seg utor stua.
Dei treftes utpå garen om kvelden, dei to brørne.
«Ho gjekk fan ikkj lett,» sa Jens. «Det såg æg på dæg det.»
Per svara ikkje. Han stod der tung og mørk som kveldskuggen, voks i vêre over Jens og tyngde han ned. No var det han som bar både det eine og det andre her i garen, og slik skulde det bli.
«Let a gå som a vil,» sa Jens stilt. «Det e ingen ting å gjera med det.»
«Nei,» sa Per; han vart ståande der han stod. Jens måtte ta og gå ifrå han.
79Dagen etter var dei borti Gammel-stu og tok mål, dei skulde gjera kista. Valborg kom etter, ho vilde sjå like att. Sea kom dei andre òg, når det endelig var folk der. Per tok klæde av andlete.
Per Anders hadde salmeboka under haka, så munnen kneip seg hardt i hop, og på kvart auge-lokke hadde han ein kopparskilling. Men den eine skillingen hadde komme til sides, så auge stod på gløtt, beint på dem. Det gav eit lite nogg i kvinnfolka, eit par av dem sette i ein hikst, og Valborg tok og la på skilingen att og klemte til. – Andlete sov, ein djup og kald sømn, det tagde som berge imot dem. Per Anders vilde dem ingenting meir. Elles var han så lik seg: han var blårød i kinnene, og kvit i panna, og eine augnebruna litt opp.
Kvinnfolka gjekk att, så nær som Valborg; ho stod enno ei stund, med hendene i hop framfor seg. Like var nyraka, det hadde visst Per gjort. Valborg tok sølvknappen utor trøyekragen sin oppmed halsen, og sette han i skjorta til like. Ho stod enno litt, og så gjekk ho.
«Ja, no ligg han der,» sa Jens. «Den sistin tå oss.»
Per såg opp.
«Ja, for – det e leng enno tart det bli din tur.»
80«Enn du da?»
«Æg? Trur du æg bli liggan på stas da?»
Det svara ikkje Per noko på, og så gjorde dei seg ferdig og gjekk.
Dei gjorde seg for det med kista. Ho vart fin. Jens sa det var inga sak å vera dau når ein fekk slik stasseng å ligge i. Men det drog ut før dei vart ferdig til gravøle; og det var ikkje trøysamt, for det er så si sak å ha lik ståande heime. Kvinnfolka torde knapt utom døra, etter det hadde avdagast, dei syntes dei hadde ein kvit ein i hælane på seg kor dei gjekk og stod; og all slag ulåt var det å høre om kvelden. Det var elles merkelig fritt for slikt denne gongen. Før, når det stod lik i Gammel-stu, hadde det hendt seg både det og det; dei hadde vore urolige karar slik, juvikingane, vart det fortalt.
Det vart tomt etter Per Anders. På annan måte skræmte han dem ikkje. Dei tykte mest dei var åleine heime i garen, her dei gjekk. For kven skulde reise seg og gå ut no, om det hendte seg eitkvart utrivelig? og komma inn og gjera dem trygge att? Han Jens ja; han kunde vel alltid gå ut; men det kunde så lite hjelpe når han kom inn att.
Han sa det ein kvelden, at han måtte borti Gammel-stu etter eit par støvle-læstar; og gjekk gjorde han. Men han var fåbleik da han kom att. Han hadde klemt fast trøyesnippen i døra, da han skulde gå ut, og det var så likt til at 81ein hogg i han og heldt han att. – «Slepp, din fåni!» sette han i, og da han hadde sagt det, vart han halvvore rædd, som han sa, han let att døra, men han var mest huga på å springe.
Etterkvart som det leid ut imot gravøle, vart det likare. Det vart slikt styr og ståk, ein glømte alt anna. Så nær som ein dagen. Da kom kråka og sette seg på Gammelstu-take og grov. Og det spøker for nytt lik. Beret jaga henne ein totre gonger, men ho var der straks att; ho visste kva ho venta på. Dei såg den eine på den andre. Men dei glømte det fort.
Per var bort og såg på like ein gong kvar dag. Han syntes det vilde han noko. Men når han kom dit, vilde det han ikkje det grand. Det sov som det hadde gjort.
Ja, tenkte han, her ligg sisten. Av dem.
Og han såg det når han kom ut: Slik sluttar fjellranda utmed sjøen. Ho skal ikkje lenger. Og slik som døden hadde teke dette andlete, slik er det kvelden løfter haugar og fjell imot himmelsyna: steinstilt og steindaudt, så langt bortanfor live og alt det som lever og rører seg. Per vart forundra over seg sjøl: det kom slike rare tankar til han; kor kom dei ifrå? Dette kunde han ikkje nemne til Jens. Han måtte seie det med Valborg, – henne som han lite og ikkje hadde snakka med før. – Ja, no har’n far gått sin veg, sa han; meir vart det ikkje til. Valborg stod og bøyde seg og vreid opp noko klæa ho hadde vaska. – Å ja, sa ho ned over 82arbeidet sitt. Han er da borte. Ei god stund etter retta ho på ryggen og såg over plagge, det var ein stor kvit duk: – Han far din, han var som ein veg i mørkre han. – Ja, som ein ursmal veg i mørkre. Og no er det mørkt til gangs. Og tomt, meiner eg. – Ho svara ikkje på det. Ho var raud og likte seg lite, for dette var ho uvant med. – Og tomt, seier eg, he? Ho kunde no vel tilstå det. – Å ja; no med det same slik, sa ho. Han gjekk ifrå henne. Da var det likare lel å snakke med Jens.
– – – Det seig ei tyngd av nokon kvar i Juvika, då laurdagskvelden føre gravøle endelig kom; for da bynte dei å komma, dei som hadde lengste vegen, og frå nærmaste garane kom dei med niste, den eine korga etter den andre; ein kjente vel kvar garen på sendingskorga.
Dei kom stilt, dei som kom til gars, og stillvore vart dei motteke. Det var ikkje sorg just, men det stunda til høgtid. Ane Håberg kom åleine, og sea kom det båtlag for båtlag, og etterkvart som dei nådde til gars, stod verten i døra og bad dei leite inn, denne vegen! og versågod! og så framåt og få skjenk. Det var Petter Lines som var vert. Han stod-for i alle vertskap, der det skulde vera litt skikk på det. Han var ein kakse i bygda, så det var ikkje småting å få han; men juvikfolke var han skyld med, så her var det ja med første ord. – Millom gjestene første kvelden var det særlig Ola Engdalen det stod litt gust av. Slik han tok 83det, tok gjerne dei andre det. Han var gammal og rik, og langt fram i bygda, han var jamgod med Lines ‘n sjøl.
Og han tok det med ein liten smil. Han heldt berre handa til ein litt lenger enn elles, når han helsa. Dei fekk same smilen, ein og kvar, da han kremta seg opp etter skjenken; orda kom som dei skulde vera støypt:
«Enn det skuld bli æg som vart med og bar ut ‘om Per Anders da! Kem som skuld ha spådd slikt!» Og da dei ikkje vann seg til enno, berre sat og var fastgrodd på sessen sin og ingen ting kom på, så reiste han seg og snudde seg til Ane: Visst dei andre vilde som han no, så gjekk dei bort og såg like.
Det bar på dør med dem alle i hop; dei kremta og kom.
«Ja,» sa Ola, da dei stod der. «Det her, det vart rettelig ein sakna-daui det.»
Ein etter ein sa det same, og frå den stunda kom praten i gang; dei snakka om Per Anders, og dei snakka om den og den i bygda, litt sorgsame i måle, men logne og goddæmde innunder, gjestebod var no gjestebod, og dette her tegna til eit med dei grommaste. – Å jøss for ei kiste, hørte dei ei kone som sa. – Ja, det står mest ikkje på, når ein får ei slik ei, svara den andre. – Nei, og enn slikt godvêr da, både på sjø og land. – Å ja, han Per Anders Juvika, han hadde no gjernast lukka med seg han. – Ja, som no 84berre det: at dei brennte i år; dei som brennte så sjelden.
Og dei smaka på det som brennt var, og dei tykte det var godt. Ingen drakk seg tå; det var gasta folk; mein dei vart snakkarglade så det var ein hugnad, og linne og godslige av seg; husfolke gjekk ut og inn og sola seg i det, så pass lett å vera til var det lenge sea dei kjente det.
Og slik var det i sjølve likferda: Det gjekk lognt og stilt for seg, det var ein lys dag, og der var ein djup varme i folkehopen. Dei fekk ein tåre i auga mange, og den let dei dagen og klårvêre ta bort. Her skjedde ingen annan ting enn det som skulde skje. Det var einast Valborg som hiksta til eit par gonger, så forunderlig tørt og kvast; det såg ut som ryggen knektest i henne. Men han retta seg bein att.
Per undra seg over folk. Det var slik helg med dem, i kvar liten tingen; og mest med berarane. Dei gjekk og dei stod som dei skulde vera prestelærte. Dei visste korles det skulde vera. Han hadde ikkje kjent dem før, han hadde berre set dem i kvardagslage, og da var dei bustute og bjunglute og berre gråe jorda; men no snudde dei andlete til, og det var megtig som kirka og klokka, syntes han.
Jens gjekk og beit seg i leppa. «Hålede kor helgaklædd dem e,» kviskra han til ein annan ungdom. Han var visst litt for mykje på mote alt. Best det var, da dei sette skamlane under kista 85utpå tune, small han i og lo: «Hæ, hæ hæ! e det enno fleir sermonia!»
Dei ansa ikkje på det, ikkje nokon ein, og det tok liksom bite ifrå han. Per vart spritande raud.
Han mumla det tett innått Jens på vegen nedtil sjøen: Du ser ut som du har bite i en spikar, meiner eg. – Ser ut som skamma, ventelig, smilte Jens. Skamma som dei har bite hovude av.
Per tok seg over auga. Det var så vondt å høre på dette no.
Det same gjorde han da klokka tok i. Gong for gong saup han inn luft millom tennene, slik ein gjer det når dei riv i eit sår.
Ola Engdalen ser det, han har auga sine på Per. Han sit og ser på han i heimvegen òg. – Han kom borttil han seinare på kvelden. Han seier det lågt og vårhendt, med song i måle: Å ja, du har rett i det, ban. Det bli tomt etter ein slik ein. Det skal så vera. – Men at dei ringer med klokka over ein juviking? seier Per, han fekk slik hug til å seie eitkvårt. For dei vart da verande hedningar her i garen, alle mann, og all sin dag – det er langt ifrå Juvika og til kirka, ikkje sant? Ola ser opp og ned over han.– Det er no i allfall sant da: at du er ingen juviking. – Nei? Det hørtes som Per vart glad. Ola går ifrå han, og Per tek det oppatt med seg sjøl: Det er no i allfall sant ja. Så der ligg no den børa, san!
86Han kom borttil Ola att, seinare på natta, det var eitkvart han skulde ha sagt. Men Ola snakkar med ein annan ein og hører ikkje på han, ikkje meir enn dei hørte på Jens her i dag.
Men no måtte dei høre på Jens lel. Folk heldt på og skulde av og legge seg, dei er uti garen mest heile vertskapslyden, ungdommar og gammalt folk om einannan, dei ser på stjernene og godvêre, pratar og har det gildt. Da kjem han og står i ytterdøra, med eit berrt lys i handa, han løftar det høgt og lyser utover; han er bleiklet, og glasen i auga.
«Ved I hvor verden ligger?» ropar han. «Den ligger i det onde!»
I det same var Åsel der, og ho tok og kjørte han attlenges inn. Han kava imot, men det hjelpte ikkje, han var for tunglasta, og desutan fekk ho hjelp av Valborg; dei fekk han åt kammerse, og der måtte han i sømn.
Valborg var det elles lite om i gravøle. Ho tykte ho var så vill frammand her no.
Først seint på andre dagen fór gravøls-folke heim. Dei gjekk og vov om-einannan lenge og takka for samvære, før dei kom seg i veg.
Det vart mannjamt sagt, at det hadde vore ei gasta likferd. «Han kom vakkert i jorda,» sa dei. «Og ikkj går det no havbåra og nøa på dem som sitt att hell.»
87Gråe, halvblinde dagar. Vinteren hadde teke til for ålvor, og no vart det ingen ende på han.
Det bli aldri så tomt og stusli i eit hus som når det har vore eit gasta gjestebod. Og i Juvika vart dei gåande og kjenne seg reint nedkuva, for der hadde live havt så jamn ein dur all tida, det hadde aldri vore ødslig i stua der. No hadde det gått i stå, huse og folke og allting, det hadde mist lyden sin; no kunde ein høre kva det skulde vera, som stygt og illt var. – Det vart ikkje eingong så karane tok seg for med eit rettelig arbeid. Dei gjorde ifrå seg på låven, og så vart dei gåande og slenge i garen; Per var oppi smia stund og anna, men han kom seg ikkje i gang der, og Jens gjorde eit skopar eller to i kveldseta, til kvinnfolka, for dem var det mest moro å ta mål av, sa han; men noko arbeid vart det ikkje.
Men bi no berre til vi får sommaren, sa dei. Og det tok kvinnfolka oppatt. For han kunde no vel ikkje rekke til pinshelga, denne vinteren heller?
Ja, den som levde til han såg sommaren, sa Ane. Ho sat ofte og las på eit salmevêrs, og Beret hadde flytta ned i kammerse til henne straks faren var død. – Men ikkje for det, sa ho, dette med likhalmen var ikkje stort sætande. 88Han Per Anders trudde aldri på slikt – og berre ein au’-blink var det no han slo til gars òg.
Nei, han Per Anders trudde aldri på slikt, sa dei andre.
Ho nemnte dette oftare etterkvart. Og dette at ikkje like stivna til – han stivna da til tålig fort, syntes ho? Og kråka? Berre gammal ovtru; spør ‘n Per Anders.
Beret tagde still. Ein dagen hadde Valborg dengt Anders, eldste gutungen. Beret strauk bortpå aksla hennar: Du er lukkelig, du som har einkvan å denge. Den som hadde seg ein hund om ikkje anna! Det grøste i Valborg; det gjorde det støtt når dei fingrane tok bortpå henne. Men ho smilte og skjønna henne.
Men ein kvelden dei sat og fekk seg mat, sprang Beret opp ifrå borde:
«Hysjt! Va det ikkj nokon som ropa på mæg?»
Jens flirte, og dei andre med: Hadde ho ein utom veggen kanskje?
Ho sette seg att, nedmed bordenden, tok grautskjeia og skulde til, men auga hadde ho annanstads. Budeia, som sat attmed henne, måtte rettelig sjå på henne; ho var ikkje att-kjennande. No ser ho rundt borde att, med lysvakne auga: Hørte dei ikkje noko no heller? – Dei hadde ingen ting hørt.
«Vent te det ropa treddi gongjen, – da ska du vâr dæg,» formana Jens.
Han hadde ikkje før sagt det, så ropa det 89ute, no var det ikkje å mis-ta på: Det ropa Beret, og ho skyndte seg ut. Berre ikkje nokon har dotte nedi brønnen! sa ho. Some av dei andre meinte dei hadde hørt det ropa, some hadde hørt ein katt som jalma utom nova.
Ja, berre det ikkje var nokon som hadde dotte i brønnen, sa Valborg òg, ho reiste seg og vilde sjå ut. – Ja, og kor vart det tå veikja? sa Per, han slong etter. For brønnen var eit vålig hol no vintertida, oversvullen med is så han var ikkje å komma halvnær, og midt i garen låg han; og ei ulukke så djup. Aldri vart det så karane hogg vekk svullen, Valborg hadde asa og masa nok på dem, tykte ho.
Dei kom ikkje inn meir, dei som gjekk ut, og så la dei ifrå seg skjeia dei andre òg, dei måtte sjå etter.
Det var halvlyst ute enno, ein kvitgrå kveld med svarte haugar; himmelen nordover raudna for vind.
Per og Valborg var bortmed brunnen, og Beret hadde stupt uti, dei heldt just på og drog henne opp. Ho var stiv alt. Per og Valborg bar henne inn og la henne på senga, Jens gjekk etter og skulde hjelpe til, men det vart inge bruk for han, – han kom berande med den eine skoen hennar.
«Ho e da stiv nok,» sa han, da dei heldt på og vilde få liv i henne att.
«Å ja, å ja,» sa Ane, da ho endelig kunde 90seie noko. «Men at det vart ho da, som mått i veig føst!»
Jens snudde seg, han stod og tok attom klokka etter eitkvart, han snudde fram heile det stygge flirande andlete sitt, liksom han stod og fann noko rart der attom:
«Ja, ein kan bli så glad, at – –»
Ane strauk seg oppunder nasen, ho fekk ikkje tak i dette. Per vart hard og mørk.
– – Dei sette Beret på strå i Gammel-stu, og så var det til å gjera gravøl att. Dei sa det seg imillom, at ho låg og smilte, ho Beret; liksom ho vilde seie at no var da ho utor vegen.
Ane levna til så merkelig etter dette. Ho var reint som ho var oppatt-nya. Gong for gong var ho fram og vilde ta styre utor hendene på Valborg; og ho var like blid når det ikkje gjekk.
Valborg vart dei elles ikkje klok på. Ho sa så lite. Snakka ho, så var det helst om Per Anders, han farfar, ho kalla. Han var den som hadde fått henne hit, til kone i Juvika, og han var den ho hadde trudd seg til; no var ho åleine, men ein let seg no ikkje moka utom døra for det. Ho arbeidde for to, der ho tok til, og attåt hadde ho gutungane, to gapute vargungar, og gjekk med den tredje under forklæe, kom det for dem.
I gravøle hennar Beret hendte det seg noko leit. Ane drakk seg drykkjen. Ho gjekk og røla og vov millom folke, strauk seg innåt dem og var så glad. Sistpå var ho bort og vilde drikke verten til med ei kanne øl. – Det kunde 91ha gått mykje verre, sa ho. Det kunde ha gått mykje verre. For ho Beret, ho var no ikkje så fræk. Nei, ser de, nårøyken kvefta hitover, da vi brennte etter ‘n Per Anders: det var greit det spåka for ein til.
ÅselÅsel] rettet fra: Asel (trykkfeil i 1. utg.) prøvde å få henne til sengs, men det var uråd. – Gå og legg deg, ban, du er trøyt, ser eg, svara ho. Stakar, ho Beret sprang ut og hivde varmen ho, men sjå – – –. Nei, ban, når ‘n ikkje er feig, så er ‘n ikkje feig da; eg bli ikkje 70 før til sommaren. Så eg tykte no mest det var for tidlig òg. Nei, ho Beret: det brann slik ei stor stjerne midt over oss, om kvelden da vi bar ho inn – – ho vart ikkje heftande på vegen oppover.
Ane var vassblank i auga; folk hadde ikkje set dem før, dei var småe og runde, og uvante med å sjå på ein. Ho strauk seg under nasen, og lo:
«Og enno e dem no 4 da, å del imillom; det e meir hell nok.»
– – – Det var ei trevekes tid etter, så brennte dei likhalmen etter Ane òg. Det var landvindsstormen, så den røyken var det grei grein med; han måtte ifrå husa.
Ho datt på flate kjøkengolve, og vart liggande og jamra seg. Dei bar henne til sengs, og der låg ho med kauk og ank, til det var gjort med henne. Eine hofta var visst utor leden, men verst var det med magen, han var sundslegen, og det vart dauen hennar.
92Det var ei uhuglig avferd. Ho var så rædd. Rett som det var, fór ho opp: Det tuta åt henne utom veggen, hørte dei ikkje det? Der banka det, hørte dei ikkje det? Kvifor kunde dei ikkje gå ut og jaga styggmagta! Auga var ville og forskræmte, ho torde ikkje vera åleine ein blink. Ho mista samlinga tid og anna, men så kom ho til seg att, og så var det same rædsla.
Åsel var der og såg til henne. Ho gjorde seg ein sving heim, greina med det som til måtte, og kom så og var hoss henne til det var slutt. Dei to minste hadde ho med seg.
Når ho bøyde seg over henne, og snakka om det som trongs, fall ho gjerne til ro.
«No ska dokk ti-still, mor, og legg Dokk og sova!» sa ho endelig ein natta. «Det eda berre ‘n far som står og venta på dæg.»
Da smilte ho liksom barne, reint ukjennelig; slik hadde ho vel vore eingong med ho var lita, eller den gongen Per Anders kom og henta henne; andlete løyste seg ut i ein urliten barnelått:
«Ja-ha-ha! Enn æg som trur det, du!»
Og da ho hadde stridd ifrå seg, det var i lysinga same natta, og ÅselÅsel] rettet fra: Asel (trykkfeil i 1. utg.) åleine stod over henne, da retta ho ut handa og famla ut i lufta:
«Kor det vart tå deig da, Per Anders? Vent urliti, du e så hasti, du!»
Boken er utgitt av bokselskap.no
Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi. Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.
I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.
Juvikingar er første bind i serien og handler om Per Anders, et familieoverhode av den gamle sorten, og barna hans. Når Per Anders dør, prøver sønnene Per og Jens sammen å drive slektsgården videre, men etterhvert viser det seg at ingen av dem lykkes, og det blir opp til den neste generasjonen og Per Anders' barnebarn Anders å løfte Juvik-slekta opp igjen.
Olav Duun er en av de viktigste nynorskforfatterne fra første halvdel av 1900-tallet. Med en bakgrunn som fisker i Namdalen i Nord-Trøndelag kunne han skildre tilværelsen langs kysten friskt og livaktig, i et språk som var preget av dialekten hans.
Fyll ut e-posten din under så vi kan varsle deg når nye verk publiseres.
