Innleiing

Kongen er fortvila fordi dotter hans er teke inn i berget, og han seier at Sigurd skal få prinsessa om han kan berge henne ut. Sigurd er straks viljug, men i staden for sverd, lagar han seg ei klubbe som han legg ni kilo jarn på.

Inne i berget spør Sigurd trollgubben om han kan få dotter hans. Gubben peikar på at ho ikkje er særleg vakker, men Sigurd rosar henne og seier at han gjerne vil gifte seg med henne. Så ber han både jutul og haugtuss til bryllaup. På same måten som huldra gjerne vil bli gift med folk, er trolla tydelegvis også interesserte i å få eit menneske i familien.

Men etter at dei har fått brureskjenken, slår han alle bryllaupsgjestene i hel med klubba si. Han kjem tilbake til kongen med prinsessa og gifter seg med henne.

Melodien til «Sigurd og trollbrura» er ein av dei aller tidlegaste ballademelodiane vi har dokumentert. I 1810 sende presten i Oppdal, Cornelius Thomas Rønnau, 30 folkemelodiar til Abrahamson, Nyerup og Rahbek i København. Dei trykte nokre av dei norske melodiane i Udvalgte Danske Viser fra Middelalderen, men «Sigurd og trollbrura» var ikkje blant dei. Rønnaus melodi ligg svært tett opp til ei oppskrift Lorentz Diderik Klüwer hadde skrive opp etter ein hallingdøl i vakta på Akershus. Likskapen mellom dei to oppskriftene er så stor at det er grunn til å tru at Rønnau hadde fått melodien frå Klüwer. Klüwer hadde skrive ned både tekst og melodi og publiserte visa i Norske Mindesmærker i 1823.

Klüwers oppskrift kom med i Sange, Folkeviser og Stev frå 1840. Landstad og Lindeman trykte henne i Norske Folkeviser. Landstad prøvde å rette litt i Klüwers tekst, og Lindeman meinte at Klüwer hadde misforstått rytmen. Den danske komponisten Berggreen meinte likevel at Klüwer hadde klart å fange opp ein folkeleg, uregelmessig songstil.

Lindeman skreiv seinare opp ein melodi frå Gol i Hallingdal, men han liknar ikkje på Klüwers. I Nordmarka nord for Oslo skreiv Lindeman dessutan ned melodiar etter Inger Marie Fyllingen, Johannes Vornhus og Jor Persen Hakloa. Jor kunne også fleire strofer enn dei Klüwer hadde.

Eit opptak, som Eivind Groven gjorde med Gustav Kåterud frå Våler i Solør i 1939, er vorte legendarisk, både fordi det kom frå eit nesten kvitt område på det norske balladekartet og på grunn av songstilen. Den er vorte karakterisert som ein «orgie i kvarttonar».

Sigurd og trollbrura er berre kjent i Noreg.

Utsyn 8

Oppskrift A

TSB E 143: Sigurd og trollbrura

Oppskrift: Udatert av Magnus Brostrup Landstad etter ukjend songar, Hallingdal.

Orig. ms.: NFS M.B. Landstad 7, 29–30

Ingen oppgjeven tittel

*

1. Kongen han stod pá høyen lofts’ sal
han sá seg ut sá vide,
til ute pá den grønne vol
der såg^fekk han ‹…› se han Sigurd mon ride.
– Siugur voge Live fer Jomfrúa. –

2. Jei seia full má, at kongen vart vil
for si dotter han mista ti bergo –
kor Jutul aa lussan holt brollopsspil
men Sjugur had nævan ti værjo –

3. Aa hør mig min Sjúgur mi Datter æ din
Du æ no saa stærk en Herre
Om du tør gange i Berge in
Aa hente din Hjertens Kjære:

4. Ja fullan aa gjær eg, i Berge infær,
Aa pussar de Uglune mange,
Men inte saa vil eg dem vøle mæ Svær
Men Klubba – ho kjem te aa dangle

5. Sjúgur han tok seg ti atten Pund Jøn,
Aa sat seg i Brand te aa kara,
De eno saa godt aa lagi eit Høn
Mod Juttul aa Tussan kan væra.

6. Sjúgur, han lod te Brøllups bee
saa mange han kunde udvælja,
Derette saa ba ‘en saa mange Haugtus
Saa tjuret som sju kunde tælja. –

7. Som Brura-Skjenkjen va gaa’en fore
Aa folkjeRetta frå: følje begyndte aa tvista,
Han Sjul dangla ette me Klubba si
Han sloe ei Slagje mista.

8. Du meine vel Brura va lækker i TausOver lina står det: (var en yndig Pige)
Me JeiterEtter ordet står: (Bryster) aa Haar som Sophia
Nei! Næsa ho hadde som Nautefjaus,
aa Oua som Kjøir uti Lia. –

9. Trol-Brura, ho vendte paa breie Bag –
Tok Stønninga opimod Væggja,
Men Sjul dangla ette mæ Klubba i Slag
so SkreaEtter ordet står: (Benene?) stoe end op me Veggja

10. Heim kom han Sjúgur med Kongsdottra fiin
Høva bætter fær Tausa end TrollaMellom andre og tredje line står: (som passede bedre for ham end…)
Men Kongen tok Ore te Sjugur sia:
Du har tjent a, ta me a, beholl a.

*

Strofene er unummererte i manuskriptet. Dei to første strofene er skrivne i ei anna handskrift enn resten.

Oppskrift B

TSB E 143: Sigurd og trollbrura

Oppskrift: Udatert av Ludvig Mathias Lindeman etter Jor Persen, Nordmarka, Oslo.

Orig. ms.: NFS S. Bugge V, 154–157

Oppgjeven tittel: Sjugur og Trollbrúra.

*

1. Kongen han sørger så inderlig
alt for sin datter så bolde,
hun blev stjålet af kongens gård
og ført udi bjerget med volde.
– Sjul han vågde live for jomfrua. –

2. Kongen han går sig på høian loft
og ser sig ud så vide,
der fik han sé mod grønne vold,
der fik han se Sjul ride.

3. «Hør du min Sjugul, hvad jeg siger dig,
du er nå så stærk en herre,
vil du nå i bjerget indgå
at hente din hjertenskjærest?»

4. «Vel kunde jeg i bjerget indgå
at pussa de uglanne mange,
men jeg tør inte koma der mæ sværd,
men klubba hu kjæm til å dangle.»

5. Sjugul han gik sig i bjerget ind,
talte til gubben så venlig:Retta frå: komma
«Kan jeg nu faa duttanOver ordet står: [«datter»] din!
da vil jeg i bjerget blive.»

6. «Aa vel kunde du faa duttan min,
men du tør hende ikke bie,
næsa den har hún som nautefjøs,
og øyga som kjindOver ordet står: [sic!] uti liar.»

7. «Næsa den er både fager og fin,
ja øya som rødeste gull,
det kan jeg dig for sandheden si,
at hun er min kjæreste huld.»

8. «Sjúgúl han tok sig atten pund jønn,
begyndte i branna å rake:Retta frå: komma
«Det er nå så godt å laga sig til
å taka sig noko i håndó.»

9. Han Sjugul han laut til bryllups bea,
så mangen han kunde udvælja,
og siden så bau ‘en så mangen haugetuss,
så mange som sju kunde tælja.

10. Dentí brureskjænken hadde gaat han omkring,
begynde de folka å tvista,
han Sjúl rangla etter med klubba i slag,
han slo ikke slage i mista.

11. Brúra hún snudde på sin breie bak,
hu snudde sig fast imod væggen,
han Sjúl dangla ette med klubba i slag,
så beina sto ende op imod væggen.

12. Han Sjugúl han gik sig i andet kammer ind,
hvor alle småtussa dei stimer,
han Sjúl dangler etter med klubba i slag,
og slog dem så alle i svime.

*

Strofene er nummererte i manuskriptet.

Etter teksten står det: (100 Mile derfra var Prindsessen i et andet Berg, som Gubben fortalte for at frelses; saa reiste Sjul og gjorde kula rund. Saa reiste han hjem til kongen, der gav ham hende og hele riget.)

Noteoppskrift i manuskriptsamlinga etter Lindeman: NB Ms. 2456:203, nr. 128 (II). Teksten er trykt i Gaukstad & Edvardsen 1997, s. 588.

Oppskrift C

TSB E 143: Sigurd og trollbrura

Oppskrift: Udatert av Moltke Moe etter Ola Johanssen Kolden, Ringebu, Oppland.

Orig. ms.: NFS M. Moe 65, ark 9, g–h, 14–17

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Kongen han sørger saa inderlig
alt for sin Datter saa bolde
hun blev stjaalet af Kongens Gaard
og ført udi Bjerget med Volde.
– Sjul han vogede Live for Jomfrua –

2. Kongen han gaar sig paa høien Loft
og seer sig ud saa vide
der fik han se mod grønen Vold
der fik han se Sjul ride

3 Hør du min Sjugul hvad jeg siger dig
du er no saa stærk en Herre
vil du no i Bjerget ind gaa
at hente din Hjertens Kjærest

4. Vel kunde jeg i Bjerget ind gaa
at pussa de Uglann mange
men jeg tør inte komma der med Sværd
men Klubba hun kjæm til aa dangle

5. Sjugul han gik sig i Bjerget ind
talte til Gubban saa venlig
Kan jeg nu faa DuttanUnder ordet står: (Datter) din
da vil jeg i Bjerget blive

6. Aa vel kunde du faa Duttan min
men du tør hende ikke bie.
Næsa den har hun som Nautefjøs
og Øiga som Kjind uti Lier

7. Næsa den er baade fager og fin
ja Øga som rødeste Guld
det kan jeg dig for Sandheden si
at hun er min Kjæreste huld

8. Sjugul han tok sig 18ten Pund Jøn
begyndte i Branna aa vase
det er no saa godt aa laga sig til
og teke noko i Hondo

9. Han Sjugul han laut til Bryllups bea
saa mangen han kunde udvælja
og siden saa bau ‘en saa mangen gange til
saa mange som sju kunde tælja

10. Han Sjugul han laut til Bryllups
Denti Brureskjænken hadd’ gaat ham omkring
begynde de Folka aa tvista
han Sjul dangla etter med Klubba i Slag
han slo ikke Slage i Mista

11. Brura hun snudde paa sin breie Bak
hun snudde sig sagt imod Væggen
han Sjul dangla ette med Klubba i Slag
saa Beina sto ende op imod Væggen

12. Han Sjugul han gik i andet Kammer ind
hvor alle Smaa-tussa dei stimer
Han Sjul dangla etter med Klubba i Slag
og slog dem saa alle Svime

*

Strofene er unummererte i manuskriptet.

Etter oppskrifta står det: (100 Mil derfra var Pridsessen i et andet Berg, som Gubben fortalte for at frelses; saa reiste Sjul og gjorde Kula rund; saa reiste han hjem til Kongen der gav ham hende og fik Riget). Per Person Liggern, der nu er paa Korsvold ved Brekke i Maridalen, kan ogsaa denne Vise.

Om Kjempe- og trollballadar

Kjempe- og trollballadane skildrar meir enn andre balladar kamp og strid. Nokre er relativt realistiske og skildrar dramatiske konfliktar mellom sterke menn. Ære, makt og rikdom er sentrale verdiar, og helten går bokstavleg tala over lik for å leve opp til forventningane som blir stilte til han. Kvinnene står på sidelina i desse visene.

Trolla dukkar rimelegvis opp i dei eigentlege trollballadane. Slike viser minner ein heil del om undereventyr, både når det gjeld handling og tematikk, gjerne ved at ei kongsdotter er teken i berg. Så blir det heltens oppgåve å drepe trollet og fri ut kongsdottera, noko han alltid greier med glans.

Fleire av kjempe- og trollballadane byggjer på motiv i den norrøne litteraturen, ikkje minst fornaldersogene. Alle desse visene har norsk/vestnordisk opphav.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook