Innleiing

Denne visa har kome til Noreg med Peder Syvs Kjempevisebok. Etter alt å døme er visa ein leivning av segnene om Sigurd Fåvnesbane, og det er rimeleg å tenkje seg at visa opphavleg har vore vestnordisk. Nokre ord og tvilsame danske rim røper det, men bortsett frå nokre namn og relasjonar, er det knapt noko vi kan finne att i eddakvada og dei norrøne heltesegnene. Slik visa er i den danske versjonen, verkar ho fragmentarisk, ganske forvirra og utan opning og ende.

Visa opnar med at Sivart drep stefar sin, til glede for mor si, utan at vi får vite kvifor. I ei svensk vise frå 1600-talet drep rett nok søstersønene Siverts far, og mor eggjer han til hemn, men ingenting av dette kan vi finne att i heltesegnene. Sigurd drap rett nok fosterfar sin, Regin, men det var ikkje eit hemndrap, og då hadde det alt hendt mykje som ikkje hadde fått plass i denne visa.

Sivart vil dra ut i verda for å prøve lukka. Mora gjev han hesten Gråmann, sjølv om ho var redd for at hesten kunne bli hans bane. Etter at han har ride over berg og dal i femten dagar og femten netter, kjem han til farbror sin, kongen. Alle blir imponerte over ridekunstene hans, men når han skal springe over muren, mister både hesten og Sivart livet.

I tillegg til versjonen i Kjempeviseboka finst denne visa også i eit par danske og i to svenske adelshandskrifter frå 1600-talet, men ingen av desse oppskriftene fortel om Sivarts død. Vi veit at Peder Syv no og då dikta noko til på tekstene han trykte i Kjempeviseboka, og sannsynlegvis har han laga enden på denne visa.

Innhaldet i denne visa knyter seg også til den norske TSB E 50, «Sigurd Svein», som liknar på den norske, men har meir konkordans til kjempesegnene.

I 1860 skreiv Ludvig Mathias Lindeman opp ein melodi etter Torstein Reiarson Vaale i Tuddal, Telemark, og Catharinus Elling har skrive opp ein melodi frå Vestlandet.

DgF 2
SMB 204

Oppskrift A

TSB E 49: Sivart Snarensvein

Oppskrift: 1780-talet av Ole Eriksson Hodne, truleg etter Kjempeviseboka utg. 1695 eller 1739.

Orig. ms.: NFS M. Moe 89, 44–48, jamført med Kjempeviseboka (1764) nr. 17, 97–99 og Hundreviseboka (1591), nr. 16.

Oppgjeven tittel: Sigvard Snaren Svend.

*

1. Sivard hand slog sin stif-fader ihiel,
alt for sin moders beste;
Og nu lyster Sivard til Hove at ride,
og lycken saa vil han friste.
– Saa listeligOmkved Hundreviseboka (1591), til strofe 14 og 17–19 i Kjempeviseboka (1764) og til strofe 9 i oppskrifta: listelig da ; til strofe 13 i Kjempeviseboka (1764): lystlig og til same strofe i oppskrifta: lystig render han Graamand under Sivard. –

2. Det var Sivard Snaren Svend,
gaar for sin moder at staa;
hvad heller skal ieg fra eder ride
eller skal jeg til Hove gaa.

3. Ikke da skal du fra mig gaa,
om Hesten dig bære kand;
jeg skal give dig Hesten god
som Hofdrenge kalde Graamand.

4. De ledde Graamand af stalden ud,
for gylt saa var hans Grime;
hans Øyen var lyse som klaren stierne,
og ild sprang af hans mile.

5. De ledde frem den karske hest,
han binder op hielm hin berte:
saa binder Sivard sverd ved side,
det tvingde hans moderHundreviseboka (1591), Kjempeviseboka (1764) har: Moders hierte.

6. Sivard kaste af sine handske smaa,
hans hænder Vare mure hvide:
og selv giordeKjempeviseboka (1764) har: giordede Hundreviseboka (1591) har: giorde han sin gode Hæst
paa Svenden torde hand ikke lide.

7. Det var SivardsKjempeviseboka (1764) har: Sivard Hundreviseboka (1591) har: Sivards kiere moder,
var klæd i Kiortel rød;
Sivard du est min største sorg,
at Hesten skal blive din død.

8. Og hun fulde hannem saa langt af leed,
hende var i hiertet saa vee:
Du vogte dig vel for Graamand din Hest,
han kand saa mange Sned.

9. Hør i det min kiære moder,
og i tør ikke saa qvide
men i have fød saa god en Søn,
saa vel sin Hæst kand Ride.

10. Graamand han tog ad Porten ud,
saa vel Over bekke som Bro:
saa trøst var Svenden i sadelen sad,
hans Støfle stode fulde af Blod.

11. Hæsten hand render adKjempeviseboka (1764) har: af Hundreviseboka (1591) har: at Heden ud,
frem fore de brede Tinge:
detHundreviseboka (1591) har: Der Kjempeviseboka (1764) har: Det undrede folket paa Tinge stode,
den hæst hand kunde saa springe.

12. Udi 15^ten Nætter og 15^ten Dage,
rende hand Over biergHundreviseboka (1591) har: Bierge Kjempeviseboka (1764) har: Bierg og Dale;
Hand kom for saa høyt et Huus
Porterne vare i Laas med alle.

13. Dan Konning stander i høyen Vern,
og seer hand ud saa vide:
Hisset seer ieg en Dansker Hofmand,
sin Hæst kand hand vel ride.

14. Det er enten en drucken Hofmand,
som kand sin hest vel ride:
eller det er Sivard min Søster-Søn,
og hand haver været i Stride.

15. Graamand hand tog Mile for tand,
og hand sprang Over de tinde:
der frygtet baade Fruer og Jomfruer fore,
saa mange som der vareKjempeviseboka (1764) har: var Hundreviseboka (1591) har: vaar inde.

16. Der blegnet Fruer og skiøne Jomfruer,
under, deris Skarlagen skind:
Dan Kongen hand gaar saa gladelig,
imod kiære Søster-Søn sin.

17. Og det var Danner Konning,
Og saa tog hand paa:
I tale mig til skytterHundreviseboka (1591) har: de Skytter Kjempeviseboka (1764) har: Skytter gode
de lade min port Opslaa.

18. Det var Sivard Snaren Svend,
hand ind ad Kongens Port red:
Vel 30^ve vare de FadebursKjempeviseboka (1764) har: Fadeburds Hundreviseboka (1591) har: Fadeburs Qvinder,
der daanetKjempeviseboka (1764) har: daanede Hundreviseboka (1591) har: danede for Hæsten i Knæ.

19. Kongen taler til sineHundreviseboka (1591) og Kjempeviseboka (1764) har: alle sine Mænd,
ieg beder I giøre Sivard got:
det vil ieg for sanden sige,
hand taaler jo ingen spot.

20. Det var Sivard Snaren Svend,
hand lod sin Hæst der springe:
vel femten Alne over høyeste mur,
saa fik deris liv en ende.
– Saa sørgelig da render hand Graamand under Sivard. –Omkvedet er her berre antyda med «saa sorge.», og teksten her er teken frå neste strofe.

21. Sivard drev fraHundreviseboka (1591) har: for Kjempeviseboka (1764) har: fra Sadelbue,
og Graamands Ryg i to:
Alle da græde iHundreviseboka (1591) har: de i Kjempeviseboka (1764) har: i Kongens Gaard,
ret ingen var der som loe.
– Saa sørgelig da renderHundreviseboka (1591) har: rende hand Graamand under Sivard. –

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Teksten står i den delen av visefuggen som er skriven i kansellifraktur, til skilnad frå den nyare, gotiske handskrifta tidlegare i fuggen.

1787-utgåva kan utelukkast som førelegg, både på grunn av datering i handskriftet (årstalet 1781 er skrive ved ei av dei første visene) og på grunn av alternative lesemåtar som ikkje er overførde frå 1787 til oppskrifta. Hundreviseboka frå 1664 kan òg utelukkast på grunn av alternative lesemåtar dér. Der manglar òg dei to siste strofene. Alternative lesemåtar er difor berre henta frå dei to andre utgåvene som har vore tilgjengelege: Hundreviseboka utg. 1591 og Kjempeviseboka utg. 1764. Oppskrifta står i ei mellomstilling mellom desse, og ho er truleg gjord etter utgåva frå 1695 eller 1739.

Oppskrift B

TSB E 49: Sivart Snarensvein

Oppskrift: 1860 av Ludvig Mathias Lindeman etter Torstein Reiarsson Gvåle, Tuddal, Telemark.

Orig. ms.: NB Mus ms 2456/1860:203, nr. 60.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Sigvard slog sin Stiffader ihjæl
alt for sin Moders Bedste
saa lyster Sigvar til Hove ride
aa Lykken saa vil ‘en friste
– Saa lystelig render han GraamandenSamlarkommentar: Hesten under Sigvard.

*

Strofa står til Lindemans melodioppskrift. Over oppskrifta står det: 1860 Tostein Reiarson Vaale i Tudal

Oppskrift C

TSB E 49: Sivart Snarensvein

Oppskrift: Udatert oppskrift eller avskrift av Catharinus Elling etter ukjend songar frå Vestlandet.

Orig. ms.: NB Mus ms 2867 X, 54, nr. 43.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Sivard han slog sin Steffa’r ihjel
alt for sin Moders Bedste,
og nu lyster han til^Sivard til Hove at ride
og Lykken saa vil han friste.
– Saa lystelig render han Graamand under Sivard –

*

Strofa står til Ellings melodioppskrift. Over oppskrifta har han skrive: Han tager til Bern, der lader han bl. a. sin Hest springe over en Mur som er vel femten Aln og det ender galt

Om Kjempe- og trollballadar

Kjempe- og trollballadane skildrar meir enn andre balladar kamp og strid. Nokre er relativt realistiske og skildrar dramatiske konfliktar mellom sterke menn. Ære, makt og rikdom er sentrale verdiar, og helten går bokstavleg tala over lik for å leve opp til forventningane som blir stilte til han. Kvinnene står på sidelina i desse visene.

Trolla dukkar rimelegvis opp i dei eigentlege trollballadane. Slike viser minner ein heil del om undereventyr, både når det gjeld handling og tematikk, gjerne ved at ei kongsdotter er teken i berg. Så blir det heltens oppgåve å drepe trollet og fri ut kongsdottera, noko han alltid greier med glans.

Fleire av kjempe- og trollballadane byggjer på motiv i den norrøne litteraturen, ikkje minst fornaldersogene. Alle desse visene har norsk/vestnordisk opphav.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook