Innleiing

Kvikjesprakk vil til Girkland (Grekarland) for å fri til ei rik og mektig jomfru der. Søster hans åtvarar han, for han er ung og urøynd, men Kvikjesprakk ottast ikkje nokon fare. Han salar gangaren, ber smådrengen sin om å gjere seg klar, og dreg av garde. I Girkland legg kongsdottera Rosamund merke til at Kvikjesprakk kjem ridande, men når han ber kongen om å få dotter hans, svarar kongen avvisande og hånleg. Det blir ein veldig kamp som ser ut til å ende med siger for Kvikjesprakk, men kongens smådreng lukkast med å drikke Kvikjesprakk full. Dermed blir han bunden og sett i fengsel. Heldigvis for Kvikjesprakk har smådrengen overlevd, og han rir etter hjelp. Bror til Kvikjesprakk, Iven Erningsson, dryger ikkje lenge, og når han kjem til Girkland, endrar situasjonen seg. Iven drep først kongen og set deretter broren fri. Dei to brørne gjer kort prosess med alle i kongsgarden, bortsett frå jomfru Rosamund, som Kvikjesprakk gifter seg med.

Vi har bortimot tretti tekstvariantar av denne balladen, alle frå Telemark. Landstad trykte ein tekst i Norske Folkeviser, der han skriv at han ikkje har funne «Kvikjesprakk» hos andre enn Bendik Ånundsson Felland (1780–1865) frå Skafså. Det er såleis Bendik Ånundssons tekst som står hos Landstad, i utgjevarens etymologiske rettskriving. Dette tyder på at balladen har vore ute av tradisjonen i midtfylket i Telemark, og vi ser då også at dei fleste variantane er skrivne opp lenger vest. Spesielt Sophus Bugge har skrive opp mange tekstvariantar, etter nokre av dei beste Telemarks-songarane. Vi har vidare fem melodivariantar av «Kvikjesprakk», den eldste ved Olea Crøger etter ein ukjend songar frå Tuddal (Ressem [utg.] 2014: 475–479).

I Landstads oppskrift etter Bendik Ånundsson dreg ikkje Kvikjesprakk til Girkland, men til Jutland – truleg ei omlaging av Gautland [Götaland]. Til grunn for «Kvikjesprakk» ligg då også den norrøne fornaldersoga om Rolv Gautreksson i Gautland, slik Knut Liestøl har vist (Liestøl 1915: 168–180). «Kvikjesprakk» er elles ei parallellvise til den færøyske «Kvikilsprang», der innhaldet er det same og språkføringa i mange av strofene er svært lik – som i scenen der Kvikjesprakk set seg til å tale med jomfru Rosamund, men blir kasta i golvet av kongens menn:

Sá sette han seg jomfruga næst,
som han totte best at tala,
han vart sá snegt ór sessi kipt
at nakkin small imót svala
(Landstad [1853] 1968: 149)

Hann setti seg hjá frúnni niður,
tungan mælir á ljóði,
brádliga varð hann av fótum kiptur
nakkin small á gólvið
(CCF V: 204).

I den færøyske balladetradisjonen utgjer «Kvikilsprang» ein sjølvstendig tått i syklusen om Ívint Herintsson, der «Jákiman kongur», «Ívints táttur», «Galians táttur I» og «Galians táttur II» er dei andre. Den norske balladen «Ivar Erlingsson» (TSB E 102) dreiar seg om mykje av det same som blir fortalt i «Ívints táttur» og dei to Galian-tættene (Driscoll 2011: 174–178). Både den færøyske og den norske tradisjonen byggjer i siste instans på Artur-diktinga, for Ívint/Iven/Ivar er parallellfigurar til Chrétien de Troyes' Yvain, den djerve løveriddaren.

Balladen om Kvikjesprakk er ei typisk kjempevise med brutalitet, slagsmål og drap til overmål. Avslutninga i Bendik Ånundssons variant, trykt hos Landstad, er talande. Dei to brørne Kvikjesprakk og Iven gjer reint bord:

Sá slog dei neð i Jutland
báðe gamle og unge,
der livde inki atte mannlikan
berre jomfruga Rosenlunde
Landstad [1853] 1968: 156).

Utsyn 65
CCF 108

Oppskrift A

TSB E 82: Kvikjesprakk

Oppskrift: udatert av ukjend skrivar hjå Jørgen Moe etter Bendik Ånundsson Sveigdalen/Felland, Skafså, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS J. Moe 10, 43–43n (reinskrift).

Oppgjeven tittel: Judlandsvisa

*

1. Dei va tri dei Hermosønir
Adde ville Hjelmen vinde
Å de va Judlands kongji
Han rie for dei på Thingji.
– Dei konne såvæl dei Judlandshestan utrie. –

2. Ind kjæme Kongjens liten Smådreng
Han trøer så hardt imot Tilje
Ær nokon af Hermosønin’
Idag lyster Unge gjilje

3. Å de va Kvikjesprak Hermoson’
Han fram yvi Bori mon springe
Æg vi mæg te Judland i År
Den rike Jomfrua vinde.

4. De va Kvikjespraks yngste Syster
Ho va så deilig en Qvinde
D’æ så vondt i Juland
Å lata sæg fange å binde

5. Å de va Kvikjesprak Hermoson
Han slog sin Nævi mod Bord
De kaddas ingjen Hovedreng
Som ræas for Qvinneord

6. Å de va Kvikjesprak Hermoson
Han tala te Smådrengjin så
‘Du ska væra mæ te Juland
Å passe min Gangare grå

7. Du klær dæg ut i Klædningen den
Beste som noken vi slite
Uttapå den brynji blå
Ho glimar som Guld i de Kvite

8. Å svåra de Kvikjespraks liten Smådreng
Både mæ Tugt å Æra
De samar sæg ingjen Hestesvend
Ei Brynje blå te å bæra

9. Å de va Kvikjesprak Hermoson
Han sæg utaf Gari rei
Å de va femten valske Milir
Dei hørde hos has Gangari steig

10. Å de va Jomfru i Rosenlund
Ho ut i gjenom VindugaSamlarkommentar: (sic) såg
Nå seer æg ein af Hermosønin
Æg kjænder has Gangari grå

11. Uti så binde han Hesten sin
Sit Sværd de sting han i Sjå
Så lyster han unge Kvikjesprak
Sæg i Stoga indgå. –

12. Å de va unge Kvikjesprak
Sit Mål kunne han frambæra
Hev du ‘kje Kongjen dotteri ei
Som du lyster Guten gjeva.

13. Svåra de Julandskongji
Alt både mæ Spot å Hån
Gudt late mæg aldri liva den Dag
At æg ska få dæg te Måke

14. Å ti svåra Kvikjesprak Hermoson
Både mæ Spot å Hå
Gut late mæg aldri liva den Dag
At æg be dæg oftar om Rå.

15. Så sæte han sæg Jomfrua næst
Som han beste lyster at tala
Han bleiv så snart o Sessen kjipt
Så Nakkjen den smad imot Svala

16. Så sæte han sæg Jomfrua næst
Som han beste lyster å gilje
Han bleiv så snart o Sessen kjipt
Så Nakkjen den smad imod Tilje

17. Up reise unge Kvikjesprak
Han totte sægin Nakkjen klæggje
Viste æg kven mæg o Sessen kjipte
Så såre æg sille de hemne hemne

18. Up reise unge Kvikjisprak
Han totte sin Nakkjen svije
Viste æg kven mæg o Sessen kjipte
Has Årin sille snart lie

19. Some så brout han Hovui af
Å^O some så banka han Bein
Forin dei kom af Husi ut
Va der intje atte ein

20. Some så brout han Ryggjen af
Å some gjore han blinde
Å før dei kom af Husi ut
Låg Halvparten atte inni

21. Å de va Kongjens liten Smådreng
Han stænd unde kongjens Hand
Me føre ‘kje han at mørkje Ståga
Om me våre sex tusind Mand

22. Å de va Kongjens liten Smådreng
Va uti mæ si falske Rå
Mi slepper ut okkos grumme Løve
Ho riv’ han istykkjer små

23. Ut så kom den grumme Løve
Mæ hvasse Tænnar å lange
De vi æg for Sandhet seia
Han bleiv i Hjartai bangen

24. Å de va Kvikjesprak Hermoson
Han lae sæg på bære Knæe
Hjelp mæg Gud fader i Himmerig
Ho svæjerOver lina står det ein kommentar i parentes. Denne er delvis overskriven med lykkja frå ein g i lina over og er difor vanskeleg å lesa: (e[..]) mæg livande ne.

25. Så tok han i den Løvekjæft
Mæ båe sine Hændi
Snøgge så va has liten Smådreng
Å hoggji i Stykkjine mange.

26. Å de va Kongjens liten Smådreng
Va uti mæ si falske Rå
Lyster ‘kje unge Kvikjesprak
Sæg i Ståga indgå

27. Svårade Kvikjesprak Hermoson
Han to’s væra trøit å moSamlarkommentar: (udmattet)
Æg vi mæg i Ståga ind
Å Kvildele ho æ mæg vel go.

28. Å de va Kongjens liten smådreng
Han sjænkte den Mjøren å bar
Altid han unge Kvikjesprak
Sovna i Sessen han sad

29. Så spredte dei JenboltenSamlarkommentar: (Jern) om has Fot
Å Hankluvun om has Hand
Så førde dei han at Mørkeståga
Dei gjåre han der stor Skåm.

30. Å de va Kongjens liten Smådreng
Han springe på Golvi å dansar
Nå heve mi fange den raske kjæmpa
Som liknas ved Olger Danske

31. Høire du de min liten Smådreng
Du springe på Gangare rød
Så helsar du Eivin Broer min
Du be at du hemnar min Død.

32. Å de var Kvikjespraks liten Smådreng
Han hevdes på ØsSamlarkommentar: (Øg) i de Kvite
Så rei han femten valske Milir
Før han lyster Gangaren kvile

33. Å de va Kvikjespraks liten Smådreng
Han rei så rat utaf Gari
Dei kunna ‘kje han mæ Augo fæste
Langt mindri mæ Hændane taka

34. Å de va Kvikjespraks liten Smådreng
Han kom sæg riande i Gård
Uti stend Eivin Hermoson
Han va fulle sveipt i Maar

35. Vælkommen Kvikjespraks liten Smådreng
Å vælkommen heim te meg
Hossi stænde de te i Juddland
Mæ du eismadde kjæme her.

36. Kvikjesprak hev seti i Mørkestøga
væl uti tjuge Dagar
Has Gangari spring i Juland
Den tore han ingjen taka

37. Høire du Kvikjespraks liten Smådreng
Du seie mæg nå sandt
Kven va så djerv i Judland
At han unge Kvikjesprak batSamlarkommentar: (bandt)

38. Æg helsar dæg Eivin Hermoson
Du tøvrar intje ret længje
De va intje annen i Judland
Hel Kongjens liten Smådreng

39. Å de va Eivin Hermoson
Han springe på Gangaren rød
De vi æg for Sandhet seia
Han rei liksom Fuglen fløg

40. De va Jomfru i Rosenslund
Ho ut igjenom Vindauga såg
Nå ser æg ein af Hermosønin
Æg kjender has Gangari nå

41. Om Bergji æ aldri så blåt
Så måtte de sund i Stykkjir
I Hjarta må Svenden ‘kje væra bloud
Som der uti Søilen tor sitje

42. Å de va Eivind Hermoson
Han kjæme sæg riande i Gârd
Å uti stænde Judlands Kongji
Å blid fagnar han ‘en då

43. Å vælkommen Eivin Hermoson
Å vælkommen hit te mæg
Nå heve æg nys bryggja
Å blanda deri go HVeenSamlarkommentar: Viin

44. Æg æ intje om den brone Mjød
Intje helle om den klare Veen
Men æg æ mei om Broe min
Han sænder fast Bå ette mæg

45. Kvikjesprak æ seti i Mørkeståga
vel uti tjuge Dagar,
Has Gangari spring i Judland
Der tor han slet ingjen taka

46. Svåra de Eivin Hermoson
Han tos væra sterk i Hændi
Æg ska taka has Gangari grå
Om han gjåreSamlarkommentar: (gjorde) badeFeil for: både beit å spændte

47. Høire du Eivin Hermoson
Hot æg dæg seie må
Nå må du hogge de fyste Hog
Æg veit Belehugjen æ brjåSamlarkommentar: (hastig)

48. Svåra de Eivin Hermoson
Både mæ Tugt å Ære
Hog du Kongje de fyste Hog
Alfori din Kongjelig Ære.

49. Å de va Judlands kongji
Han hog å de gjåre vel Mon
HonTruleg feil for: Han hoggji på Eivind Hermoson
Så Gulli de dreiv på Ton.

50. Nå hev æg stai dæg femten Hog
Væl fleiri å intje færi
Du stænde mæg eit for alle dei
Alt for din kongjelig Æri.

51. Å de va Eivin Hermoson
Han lete esit Sværd i briå
Han hoggji te Judlands kongji
Så han faldt i LyterSamlarkommentar: (Stykker) två

52. Å de va Kongjens liten Smådreng
Han lae sæg på bærre Kne
Høire du Eivin Hermoson
Å Livi så gjeve du mæSamlarkommentar: (mig)

53. Å de va Eivin Hermoson
Sværd vill’ han ‘kje på han øje
Han slog te han mæ Næven
Så HeilenSamlarkommentar: (Hjernen) den skvat på Heie

54. Å de va Eivin Hermoson
Gjek sæg te Mørkeståga ne
Live du Kvikjisprak Broer min
Så slepper du mæg ind

55. Svårade Kvikjisprak Hermoson
Han låg i Jenni dei tunge
De æ intje got å sleppe dæg ind
Ti Hændane mine æ bundne

I venstremargen er denne strofa markert spesielt med ei vertikal line. På lina står det med blyant: nyt
56. Å got æ de intje å sleppe dæg ind
For Hændene mine æ bundne
Takke må æg Jomfrua i Rosenslund
Ho he bori mæg Maten te Munden

57. Å de va Eivin Hermoson
Han spændte mæ karske Fot
Så spændte han den Mørkeståg dyn
Så ho dreiv på Tilje mot

58. Så brout han Jenbolten af has Fot
Å Handkluvun af has Hånd
Så førde han han af Mørkeståga
Dei are der tilDet er sett parentes kring l-en. stor Skåm

59. Å de va Kvikjesprak Hermoson
Han kom sæg af Mørkeståga ut
Å snøgge så va has Gangari grå
Han va te sin Herri fus Samlarkommentar: (Længter efter

60. Så slog dei ne i Judland
Både Gamle å Unge
Der livde ‘kje atte Menneskje eit
Bare Jomfru i JRosenslund

61. Å de va Eivin Hermoson
Han lyfte på hågan Hat
Farvæl Kvikjesprak Broer min
Hav mange tusind god Nat.

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Under overskrifta står det: (Skafse. Efter Bendik Felland (samme Kilde som Landstad) med handa til Moltke Moe.

Jørgen Moe har ikkje gjort denne oppteikninga sjølv; ho er skriven med ei latinsk hand, til skilnad frå Moes gotiske. Nokre kommentarar er skrivne inn med ei gotisk hand, sannsynlegvis Jørgen Moes. Det gjeld ordforklaringane i strofe 29, 37, 43, 46–47, 51–53 og 59.

Oppskrift B

TSB E 82: Kvikjesprakk

Oppskrift: udatert av Sophus Bugge etter Tone Targjeisdotter Kringlåk, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge I, 187–191 (reinskrift).

Júllandshestann. (III).

*

1. [Tri sá vore dei Hermoðsyninn,]
[alle vilde hjelmen vinne,]
[og deð var] kungen í Júlland
[han reið] ímót dei [pá tingið.]
[– Dei kunnað sá vel dei Jutlands hestann útríðe]

2. [Og deð var] unge Kv[ikisprakk]
han trødde så hart ner í tilje,
[Eg vil meg til Jutland] ídag
[den rike jomfruga vinne.]

3. [Til svarað Kvikispraks syster,]
[hon var sá fager ei kvende:]
[Deð er sá] vondt [i Jutland] ídag
[at lata seg fange og binde.]

4. Å dæ va’ han unge Kvikisprakk
han útav dei óri ló:
«dæ heites no slett ingjen hovdreng vera,
sill’en ræddas før kvindeór!»

5. [Og deð var Kvikisprakk Hermoðson]
[han seg ut af garðe reið,]
[deð var fulla femten] sterke [milir]
[dei høyrde hans] folen [steig.]

6. «Um bergi dei va’ alli så blå,
så måtte dei sund i stykki;
han måtte væl inkje vera hjarteblauge,
dæn svenn, som í salen tor sikje.»

7. Å dæ va’ no unge Kvikisprakk
han kom seg ríand í går,
å dæ va’ då kungjen av^í Júlland,
som úti for honom står.

8. «Å vælkomen unge Kvikisprakk,
vælkomen æ du ti meg;
no hev eg så nýlege bryggja
dæ klare víni for deg.»

9. «Å inkje så brýr eg meg um ditt mjø,
å inkje um ditt klare vín,
men eg æ komen ti Júlland,
dæn ríke frúva å vinne.»

10. Å dæ va’ no kungjen í Júlland
han tala ti sin líten smådreng:
de teke han unge Kvikisprakk
å væl eitt hundre mann.

11. Å sóme så braut en ryggjen av
å sóme så gjóre’n blinde,
men fyrr hell dei fekk en at myrkestoga,
å helti låg dær att inni.

12. Å når dei ha’ fengi’n at myrkestoga,
då dundra ‘n dær aleini,
å ingjen tóre båndi på’n leggje
å ingjen kunn’ gjera en meini.

13. Å dæ va’ då kungjen í Júlland
han talar ti drenginne si’:
«de slepper inn ti han mi grumme løve,
ho svægjer en livande ne.»

14. Å dæ va’ no unge Kvikisprakk
han va’ no så ívrig ímót;
så tók en í dæn løvekjæften
å kløydvde dæn mitt í tvo.

15. [Og deð var kongins] líten smádrengir
dei [var úte með falske ráð:]
aktas ‘ki [unge Kvikisprakk]
[seg in i stoga gá?]

16. Å dæ va unge Kvikisprakk,
han tóss vera trøytt å mó,
så fýgde’n dei inn í stoga:
ei líti kvíld æ’ væl gó.

17. Så sette’n seg jammsís frúva sí,
som han ville helste hava;
han tenkte, at ingjen ha’ slíkt mót,
at dei tóre’n ó benkjen jaga.

18. [Og deð var kongins] líten smådrengir
dæ mjøi å vini dei [bar,]
å dæ va [han unge Kvikisprakk]
då sova han dær [han sat.]

19. [Sá sprette dei] bolten på [hans fót,]
[og] klúvunne på [hans hand,]
[sá førðe dei han at myrkestoga]
å gjór ‘en derí [stor vánde]

20. Å dæ va han unge Kvikisprakk;
han vakna å umkring seg såg,
så såg en seg sikjande í myrkestoga,
va’ bunden frå topp å ti tå.

21. Å kluvunne dei såg en på sine hendar
å bolten på sin fot:
«hjelp meg gud fader av himmerig,
no trúr eg fyste kvindeór.»

22. Å dæ va’ no Eivind Hermóson,
han seg igjenom vindauga såg:
«no sér eg en Kvikisprakks líten smådrenge,
gud veit no, hoss dæ ti står.»

23. «Hera site du Eivind Hermóson
å drikke bådi mjø å vín,
å fanga så hart útí myrkestoga
site Kvikisprakk bróeren.»

24. Å dæ va’ Eivind Hermóson,
han blei då så iddi ve dei ór;
han spillte ne dæ røe víni,
å mjøen sló han på bór.

25. [Høyre du Kvikispraks líten smásvein]
hot eg spyrje deg vi’ for sant
[kven] va [sá] jerv [uti Jutland]
[at han unge Kvikisprakk batt?]

26. [Kvikisprakk hev setið í myrkestoga]
[vel uti tjúge dagar,]
hass folen løype laus [uti Jutland]
me tor ‘en dær [ingin taka.]

27. «No hev en seti í myrkestoga
væl í vikunne trí;
dæ kan eg deg fyr sanning seia,
han heve vist låti sitt lív.»

28. å høyrer du [Eivind Hermoðson,]
[du] tøvrar væl [inki] for l[engi]
[deð var ingin annen i Jutland]
[enn kongins líten smá]drengir.

29. å dæ va ‘n[Eivind Hermoðson]
[han tots vera sterk i] hendar
eg teke væl unge Kvikisprakks folen
[um en] gjere [báð] bít [og] spenner

30. Å dæ va’ han Eivind Hermóson
[han seg ut af garðe reið,]
[deð var fulla femten sterke milir]
[dei høyrde hans folen steig.]

31. [«Um bergi dei va’ alli så blå,]
[så måtte dei sund i stykki;]
[han måtte væl inkje vera hjarteblauge,]
[dæn svenn, som í salen tor sikje.»]

32. Å dæ va kungen í Julland
han seg ígjenom vindauga såg;
«no ser eg en Eivind Hermóson,
de slær míne portar í lås!»

33. Å dæ va han Eivind Hermóson,
han kom seg ríand í går,
å dæ va’ då kungens portar
å adde va’ slegne í lås.

34. Å dæ va’ han Eivind Hermóson,
han va’ úti hugjen så gram;
han spente sin hest mæ sporar,
så han ivi porten sprang.

35. [Og deð var Eivind Hermoðson]
då kom en [ríðand i gárð,]
[og deð var] Kungen í J[ulland]
han blí imót han mon gå.

36. «Å vælkomen Eivind Hermóson,
vælkomen æ du ti meg;
no hev eg bryggja å blanda
både mjø å vín fyr deg».

37. «Å inkje så brýr eg meg um ditt mjø
å inkje um ditt klare vín;
men eg æ komen ti Júlland
fyr å leite ette broeren min.»

38. «Å høyrer du unge Kvikisprakk,
no rópar eg inn ti deg;
å æ du enno í lívi,
så svarar no du væl meg.»

39. «Ja no hev eg seti í myrkestoga
å væl bådi fanga å bunden;
dei takkar fruva í rósenslund,
som mate heve bori ti munnar.»

40. [Og deð var Eivind Hermoðson]
[han] spente [með] raskan [fót,]
[spende han den] jønndynni
dæn kløyvde han mitt í tvo.

41. Å klúvunne braut en av hass hendar
å bolten av hass fót;
då ha’ dei så undeleg ei fótefar
alt innfyr kungens bór.

42. Så dråpe dei av í kungens går
altsamen, bådi kattar å hundar;
dær va ‘ki eitt kvikande lív ette dei,
bære frúva í rósenslund.

43. Å dæ va’ ein kungens líten smådreng,
han la’ seg fyr han på kné:
«å høyrer du unge Kvikisprakk,
du sparar væl lívi på meg.»

44. Å dæ va’ han unge Kvikisprakk,
han ville ‘ki sværi øye,
så sló en ti en mæ nýtte neven,
så heilen flaug langt nór í heio.

*

Strofene er nummererte i oppskrifta. Ingen kladd er overlevert.

Under overskrifta står det: (meddelt af Tone Torjusdatter Kringlåk i Mo).

Bugge viser ofte til Landstad i denne oppskrifta. Dette er fylt ut etter teksten hjå Landstad 1853, s. 146–156. Landstads tekst er skriven etter same kjelde som oppskrift A.

Under strofe 44 skriv Bugge: 45 mindedes ikke Tone; det fortalte om at Eivind reiste hjem igjen.

Oppskrift C

TSB E 82: Kvikjesprakk

Oppskrift: 1863 av Sophus Bugge etter Jorunn Knutsdotter Bjønnemyr, Mo, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge p, 7b–11a (kladd)

Ingen oppgjeven tittel.Tittel i reinskrifta: Júllandshestanne.

*

1. Tri so vareSamlarkommentar: (sic) dei Hermóssøninne
alle ville hjelmen vinne
k å de va kóngen í Julland
han rider for dem på tingje.
– Dei kunna so væl dei Júllandshestann útríe –

2. Høyrer dú de min sæle bróer
dú site no helle heimi
dú æ ung å úrøynde
mæ sterke kjempur å feikte

3. De va unge Kvikjesprakk
han seg útav gari rei
de høyrdes 15Alternativ lesemåte: væl 15 sterke míler
alt hori hass folen steig.

4. Um de bergji va alli so blått,
so laut de sund í stykkji,
den svennen måtte ‘kji vera so hjarteblaug
í sadelen tóre sitje.

5. De va unge Kv[ikjesprakk]
han kom seg ríand í går,
de va kungen í Júlland
han úti for hånom står.

6. Vælkomen unge K[vikjesprakk]
vælk[omen] æ’ dú ti mé
no hev eg nýlege bryggja
å blanda den klare vin.

7. De va då Danerkonungjen
han høytta på liten smådreng
dú slepper no út mi grumme løve
hó svægjer ‘en livandes ne.

8. De va u[nge] Kv[ikjesprakk]
tóst en vera sted i vande,
han tók í den løvekjeft
me begge sine hender.
So snøgg’e va hass líten smådreng
ti hogge ‘a í lytinne mange

9. Sóme so braut en ryggjen av
å sóme so branka han bein
å fyrr ‘en kom at myrkestoga
den herren han spilar aleini

10. Sóme [so braut en ryggjen] av,
å sóme so gjóre’n blinde
fyrr [‘en kom at] myrkestoga,
den hælte låg atte inni.

11. De va då kungens líten smådreng
va útiRetta frå: útí mæ si falske rå
lyster ‘kji unge Kv[ikjesprakk]
inn í stoga gå.

12. De va då u[nge] Kv[ikjesprakk]
han tóstOver han står det ein å, og etter tóst står det han over lina. I reinskrifta er tóst han skrive over lina som alternativ lesemåte. vera trøytt å mó,
ei ^líte kvílde
vøre fulla gó

13. De va då kungens líten smådreng
han skjenkte den mjøen han bar
ti han unge K[vikjesprakk]
han sovna der han sat.

14. Dei sprette jønnbolten kring hass fót
å handklúvunneDet er sett parentes kring e-en. kring hass hånd
so fører dei han at myrkestoga
dei gjera ‘en der stór skamm.

15. De va no hånoms líten smådreng
han spring uppå øsi kvíte
so ríe han 12 danske míler
fyrr gúten han lyster at kvíle.

16. Her site dú Eivind Hermósón
dú drikke både mjø å vin
han æ^sit í myrkestoga
Kv[ikjesprakk] bróe din.

17. De va då Eivind He[rmósón]
han sitt^ne bóre skaut
den ^bróne mjøen å den klare vinen
so den etti góvió-en har ein kvist under seg flaut.

18. Um de bergji va’ alli so blått
so måtteAlternativ lesemåte: laut. I reinskrifta er måtte førd som alternativ lesemåte til laut. de sund í stykkji,
den svennen måtte ‘kji vera so hjarteblaug
i sadelen tóre sitjeAlternativ lesemåte: sikje.

19. De va kungen i Julland
han stend uppi høieloft å såg,
nó sér eg en Eivind Hermósón
eg kjenner hass gangaren grå.

20. De va k[ungen] i J[ulland]
han tala ti sveinanne två
di slå mine pórtar í lås.Det manglar ei verseline i denne strofa. Dette er ikkje markert på noko vis, korkje i kladd eller reinskrift.

21. De va E[ivind] H[ermósón]
han va’ bådi idd å gramm
han spenner sin hesten mæ spóri
ti han ivi pórten sprang.

22. De va då E[ivind] H[ermósón],
han kom seg ríand í går,
å de va kungen í Julland
han úti fyr hånom står.

23. Vælkomen E[ivind] H[ermósón]
vælk[omen] æ dú ti mé
nó hev eg nýlege bryggja
å blanda den klare vin.

24. Eg æ no inkji um din mjø
hell um din klare vin,
men eg æ komen til Júlland
vi’ spyrje ette bróe min

25. Han hev seti i myrkestoga
væl útí kjuge dagar,
hass gangaren løype laus í Júlland
dei tóre ‘en ingjen taka.

26. Hass gang[aren løype laus í] Júlland
bådi ivi åker å eng
de vi’ no eg for sanningjen seia
han gjere nó her stór skamm.

27. De va då E[ivind] H[ermósón]
han klappa på dynne mæ finganne små
æ’ dú í lívi Kv[ikjesprakk] bróe min
dú svorar væl fulli meg.

28. De va Eivind Hermósón
han springe på karskan fót
so spenti han den jønndynni
so hó sprang tiljar í mót.

29. Han hoggi handklúvunne av hass hånd
å jønnbolten av hass fót
so ha dei so undeleg fótefær
å inn fyr kóngens bór.

30. De va u[nge] Kv[ikjesprakk]
han va bådi idd og brå
so fór fókkji fyr føtanne hass
som storren fyr góe ljå.

31. De va Eiv[ind] H[ermósón]
han hoggji no av rausti,
so fór [fókkji fyr føtanne] hass
som lauvi de blæs um hausten

32. Dei drap ne í Julland
bådi katt å hund,
der livde ikkji atte ette dei
bare frúva Rósamund

33. De va kungens líten smådreng
la seg på si’ berre kné
høyrer dú Eiv[ind] H[ermósón]
lívi de gjeve dú mé.

34. Dé va Eiv[ind] H[ermósón]
ville ‘kji sværi på hånom øye
han sló ti hånom mæ nýtte neven,
so heilen skvott langt burt í veiri.

*

Strofene er ikkje nummererte.

Etter oppskrifta står det: (2 Aar sammen med Hæge Aarmoti)

Reinskrift: NFS S. Bugge VI, 16–22. Under overskrifta i reinskrifta, står det: (Jórunn Bjønnemyr. Mo. 1863.)

Om Kjempe- og trollballadar

Kjempe- og trollballadane skildrar meir enn andre balladar kamp og strid. Nokre er relativt realistiske og skildrar dramatiske konfliktar mellom sterke menn. Ære, makt og rikdom er sentrale verdiar, og helten går bokstavleg tala over lik for å leve opp til forventningane som blir stilte til han. Kvinnene står på sidelina i desse visene.

Trolla dukkar rimelegvis opp i dei eigentlege trollballadane. Slike viser minner ein heil del om undereventyr, både når det gjeld handling og tematikk, gjerne ved at ei kongsdotter er teken i berg. Så blir det heltens oppgåve å drepe trollet og fri ut kongsdottera, noko han alltid greier med glans.

Fleire av kjempe- og trollballadane byggjer på motiv i den norrøne litteraturen, ikkje minst fornaldersogene. Alle desse visene har norsk/vestnordisk opphav.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook