Innleiing

Ein jarl har sønene Eirik og Hermod. Eirik er ein fredselskande ung mann som ikkje trør nokon for nær, mens Hermod er ein villstyring. Han drep bror sin, utan grunn. Serklandskongen vil ikkje finne seg i slik framferd og dømer Hermod til døden, anten skal han hengjast eller slitast i stykke mellom hestar. Etter å ha rådført seg med dotter si, Hæge fruva, som har eit godt auga til Hermod, nøyer han seg likevel med å døme Hermod fredlaus. Dermed må han reise frå landet, men før det skjer, lovar Hæge seg bort til han.

Hermod dreg til Østresjøen der han herjar og brenner. I mellomtida dukkar ein annan bror, Holgeir, opp i kongsgarden. Han frir til Hæge, og kongen lovar henne bort til Holgeir. Då sender Hæge den gamle mannen Hake med bod til Hermod. Ho må bruke runemagi for å få han til å reise, fordi han er redd for å bryte kongens lov. Hermod kjem til kongsgarden i siste liten, og der kler han seg ut som skjoldmøy, ein kvinneleg krigar. I brurehuset drep han Holgeir og tvingar kongen til å gje frå seg dotter si til han.

Det finst eit tjuetals tekstvariantar av «Hermod ille», dei aller fleste frå Telemark. Sophus Bugge skreiv opp fleire variantar etter nokre av dei beste songarane, deriblant Gunhild Kjetilsdotter Sundsli (1781–1869) frå Fyresdal, og Jorunn Knutsdotter Bjønnemyr (1791–1866) frå Mo. Jorunn Knutsdotter kunne heile 76 balladar, det største kjende balladerepertoaret i Noreg, og Gunhild Kjetilsdotter låg ikkje langt etter med sine 61 balladar (Jonsson & Solberg 2011: 569–573, 494–498).

Også Olea Crøger og Landstad skreiv opp «Hemod ille». Landstad seier at «Kvædet er meget bekjendt og udbredt i Thelemarken. Det er mig meddelt af Forskjellige, deels skriftlig, deels mundtlig, fuldstændigst af Lafrants Groven i Silgjord […]» (Landstad [1853] 1968: 221). Landstads opplysning om skrivne former av «Hermod ille» er interessant og kan vere med på å forklare at fleire variantar inneheld så mange strofer. Vi kan tenkje oss at skrift har fungert som støtte for den munnlege tradisjonen. Elles ser vi at Landstad særskilt nemner Lavrans Gunleiksson Groven (1801–1842) frå Seljord. Vi veit at han åtte ei handskriven visebok (Jonsson & Solberg 2011: 242–244).

Av melodioppskrifter har vi også fleire. Olea Crøger skreiv opp to melodivariantar etter Lavrans Gunleiksson Groven, og i 1861 gjorde Lindman oppskrifter etter fleire songarar i Telemark. Nyare melodivariantar finst også (Ressem (utg.) 2014: 480–481).

Balladen om drapsmannen Hermod ille finst også på færøysk med ein litt annan handlingsgang, men med fleire parallelle nøkkelstrofer, som når kongen dømer Hermod fredlaus:

Og deð var Serklands kongin,
han gjorðe som hans dotter bað,
han dömde Hermoð útslæg [utlæg, fredlaus]
alt pá den sama dag
(Landstad [1853] 1968: 209).

Kongurinn lætur tingið stevna,
mangur reið glaður av,
gjørdu so Hermund útlagdan
á tann sama dag
(CCF III: 55).

Gjennom tilnamnet Hermod ille blir Hermod karakterisert som det han er, ein drapsmann og mordar. Likevel – eller kanskje nettopp derfor – har mange likt «Hermod ille». Til ein viss grad kunne han tene som førebilete for kjempekarar i Telemarks- og Setesdals-bygdene som likte å slåst, jamvel om dei sjeldan dreiv det så langt som balladehelten. Det var likevel ikkje berre menn som song denne balladen på 1800-talet. Kvinnelege songarar har i minst like høg grad som mannlege sunge denne visa, noko som minner oss om at ein slett ikkje treng å identifisere seg med hovudpersonen i ein litterær tekst for å setje pris på sjølve teksten.

Utsyn 67
CCF 66

Oppskrift A

TSB 85: Hermod ille

Oppskrift: 1840-åra av Olea Crøger etter Olav Olsson Glosimot, Seljord, Telemark.

Orig. ms.: NB Ms 4° 644, 37–49.

Oppgjeven tittel: Idde Hermo

*

1. Dæ va Idde Hermo
Dæ fyste han sprætte Taand
Ougo spila paa Tavlebori
Aa Hugjen i Jomfrugas Fang
– Men nna enaa æ ‘kje den fragraste Lilje vonneOmkvedet er gjenteke litt annleis etter neste strofe: Men ennaa æ ikje fagraste Lilje vonne og til melodioppskrifta på siste sida: Men enna æ kje fagraste Liljo vonne

2. Hermo krype paa Serklandsgølve
Han bite Følk i Føtar
Honums Fair han gjæn paa Tingje fram
Aa byr fæ honom Drengjen Bøtar

3. Dæ va Idde Hærmo
Han gjænge sin Faer imot
Vælkommen æ Du naa Fae min
Velkommen a Tingje heim.

4. Høire Du dæ Du Fae min
Haat æg naa spørre Dæg:
Haat tegjes dær paa Tingje naa?
Haat tala di dær om mæg

5. Aa idde saa æ Du Sonen min
Aa ilt saa mone Dæg hænde
Du vænder inkje mæ Vonskun Din
Før Kongjen læte Dæg hengje

6. Aa dæ va Idde Hermo
Aa vrie han sine Hændar:
Før Serklands Kongje skaa hængje mæg
For ska æg høgge honom i LængjurSamlarkommentar: i stykker

7. Vene saa æ Du Fae min
Aa veent saa gjæng Du klæd
Men dæ æ Dæg naa te Mear lagt
Kvaar Dagjen saa ri Du red

8. Dæ kan hava Fre uti mit Land
Tjovar aa Kjæltringar adde
Men onda tæk æg Idde Hermo
Han annarSamlarkommentar: forvolder sæg sjav den Vaande

9. Saa vat de up de Silkjesegl
Saa langt i Have sætte
Dei helt Vagt i Serklandsrikji
I nie Aar derette

10. Hermo lig paa Østersjøen
Han gjær baate røvar aa brænner
Dæ gjær han fæ ho Hæge Fruga
Fæ han vi hava hennar

11. Jadde han ha dei Sønine tvo
Dei baae te einom fridde
Den eine va han onge Holjer
Den andre Hermo Idde

12. Hermo ligje paa Østersjøen
Han gjære baate røvar aa brænner
Dæ gjær han fæ Hæge Fruga
Fæ han vi hava hennar

13. Hermo ligje paa ØsterjøenFeil for: Østersjøen
Den langje Joulenaat
Han fæk kje Varmen kveike
Fæ Njossi va blivin vaat

14. TørkjenOverstroke og retta (av Olea Crøger, med blyant) til Tysken med blyant. kjæm av Norsjøen
Han fører Rug aa Malt,
Men ette kjæm han Idde Hermo
Han tæke de av honom alt

15. Dæ va no den Hæge Fruga
Ho kaste ut Runine blaa’
Aa dæ va den usle Haga Kadden
Honom fælt Runine paa

16. Høire Du gamle Huga Kadden
Haat æg maa bee dæg
vi Du reise te Østersjøen
Hava Hermo heimat te mæg

17. Inkje dæ æg tore
Aa inkje dæ æg maa
Skulle Kungjen dæ faa væta
Saa læt en mæg ihjælslaa

18. Dæ va han Haga Kadden
Han kaam i saa mykje Vaande
Te længjer han inat Lande rodde
Te længjer kaam han paa Vatne

19. Dæ va Idde Hermo
Han seer sæg ut saa vie
Saa seer han sæg saa liten ein Baat
Som mone mot Boljun skrie

20. De va Idde Hermo
Han kasta ut sin Krok
Saa drog han den gamle Haga Kadden
In fæ breie Bore

21. Høire Du gamle Haga Kadden
Haat æg vi spøre Dæg
Haasse liver dei i Serklands Rikji
Aa hasse liver Fai te mæg?

22. Naa spøre æg Dæg seinast
De æg ha sku spurt Dæg fyst
Hosse liver Hæge Fruga
Æ ho inkje enna gjift?

23. De æ kje ales mæ Hæge Fruga
End de heve vore fæ længje
Han beilar te henar han ungje Holjer
Han heve baate fæst a fængje

24. De æ inkje ales mæ Hæge Fruga
De va Idde Hermo
Aa vrei han sine Hændar
Ha æg vore der i denne Kvæl
Han ha inkje silt njote O længje

25. Han kasta saa mykji de røde Guld
Fæ Haga Kaddens Kne
«De seer æg naa paa Dæg Du Idde Hermo
At du vi sækje mæg ne

26. Han kasta saa mykje de røde Guld
I Haga Kaddens Baat
«De seer æg paa Dæg Du Idde Hermo
At Du vi væra herpaa

27. Saa vat dei up dei Silkjesegl
Saa høgt i S langt i Have sætte
Dei strauk inkje paa Bonkjen ne
Før Serkland tok imot Skjæfte

28. De va Idde Hermo
Han gjek borti ei Vraa
Saa drog han av den Silkjekjortel
Tok Jomfru Klæder at paa

29. Høire Du Haga Kadden
Om Du de nokon seie
Verre Dauen skae Du faa
Eend nokon Hond uti Heie

30. De va seint om Eftan
At Folkje gjek i Flokkar
Da Idde Hermo han gjekk
Mygjom Skjul aa SakakkarDet er usikkert om bokstaven over den overskrivne k-en er ein a, eller om det i det heile er ei overskriving.

31.Denne og neste strofa står skrivne vertikalt i høgremargen. Strofe 26–30 står skrivne rette vegen på sida. De va naa den Kjellar-Svend
han sto uti Kjellare skjenkte:
«Aa Hæge naa va Du kje belevand
saam tor taka Dæg slik ei Kjempe»

32. De va naa ho Hægefruga
Ho tala et Or fæ sæg
«Aa ha æg kje vore belevand
kvi tok æg da inkje Dæg!

33. De va seint om Eftan
At tent blei dei store Blus
Daa va naa han Idde Hermo
Te Brure Huse flus

34. De va Idde Hermo
Han sætAlternativ lesemåte skriven i venstremargen: Heelt i den Dynne Ring
De va honoms støste Glæe
At Brure gjek ut aa ind

35. De va Idde Hermo
Han drak saa store Drykjir
Han kasta der atte ein røde Guldring
Aa femten Makje stykkjir

36. Om saa tala den Serklands Kongje
Han tala et Ord saa ret
Haarre skaa me den Skjaadmøie sætte
Ho æ saa laaglæg sæt

37. Te saa svara han Idde Hermo,
Han sat der liti i fra,
«Den skaa alti laagast sita
Som agtar sæg ut aa sjaa

38. De va ho Hæge Fruga
Ho bar dei høge Voxljus
Aa de va naa han Idde Hermo
Han fygde te Brurehuus

39. De va naa ho Hæge Fruga
I Sengje sætte sæg ne
Aa de va naa han ongje Haaljer
Han sprang Vegjen te

40. Om saa tala ho Hæge Fruga
Ho tala et Or saa sagte
«Du rose dæg inkje av Favnetakje
Før Du i morgo vaknar

41. De saa tala ho Hæge Fruga
Ho tala sat up paa Silkjesengje
De kaam naa alle i Hugjen min
At æg skulle gjifte mæg æn

42. Hermo sprang te Bruresengji
Tok i honoms gule Lok
Saa høgje han Houvoe af unge Holjer
Alt ivi den Sengjestok

43. Der kom Baate i Steinstougo
Der va dei Ridderæn Taalv
De æ kommen ein Man i Brurehuse
No ligje Svedden paa Golv Gaalv

44. De va Idde Hermo,
Han sto borti ein Vraa
Aa kvaar den Man gjønnom Dynne steig
Dei høgje han Houvoe fraa.

45. Om saa tala den Riddersmand
Han skrædde sæg fram om Benkjer
Hæge, ho æ ‘kje Belevand
Som tor taka slik ei Kjæmpe

46. Ussel æ Du Riddermand
Aa ussel æ Du vore
Du maa væra skjyld te Brugommen
Æg saag kje Mandommen han gjore

47. De va Idde Hermo
Han snudde paa sit Svær
Han høgje den usselæg Riddersmand
Han dreiv i Lutine tvæ

48. De va Kari, Kongjens Daatter
Ho græt aa gav sæg idde
Dæ æ komen ein Man i Brurehuse
No rænder der Blo ette Svidde

49. Om saa tala den Hæge Fruga
Ho sat uppaa Silkjesæng:
«Hermo æ kome i Brurehuse
No dyl æg de inkje læng.»

50. Der kom Baa i hoge Loft
Fæ Serklands Kongje ind
Hermo æ kome i Brurehuse
Slægne æ Kjæmpune Dine

51. Dæ va Idde Hermo
Han tok uti Kongjens Arm
Han mone saa hart uti honom skaka
Dæ gol i kvaar den hans Tarm.

52. «Æg slog ihæl honom Broe min
Æg ville ‘kje mæ honom deilde
Æg tænkte de kon blive ein Gjeiteskadde
Som Du aa dei andre fleire

53. «Den som vi mæ Ulve bu
«Han maa mæ Ulve tjote
«Æg skaa gjeva Dæg Ruvillen
«Aa henar saa maa Du njote»

54. De va Idde Hermo
han riste paa sit Sværd
Ha de ‘kje vore fæ Hæge Fruga
Haat ha Du vore værd!

55. De va Idde Hermo
Han riste paa sin Kniv
Ha de kje vore fæ Hæge Fruga
Saa ha Du silt laate Dit Liv

56. Høire Du Idde Hermo
Du stillar naa dit Sværd
Du skaa faa O Hæge Fruga
Du æ henar fulla værd

57. Te saa svara han Idde Hermo
Paa Gølve der han sto:
Snille saa vore Du Serklands Kongje
Aa ette saa æ Du go.

58. Konna Hermo sin Vreie stille,
Han va som ein aen Man
Der va ingjen i Serklands Rikji
Æg ville hel hava hel han.
– Men naa æ den fagraste Liljo vonne. –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Oppskrift B

TSB E 85: Hermod ille

Oppskrift: 1864 av Sophus Bugge etter Gunhild Kjetilsdotter Sundsli, Fyresdal, Telemark.

Orig. ms.: S. Bugge f, 161–174 (kladd)

Ingen oppgjeven tittel.Tittel i reinskrifta: Ille Hermod. (Gunnild Sundsli. Fyresdal.) 1864.

*

1. Hadden han ha dei søninne tvo
å båe útav einó frigde
den eine va ungan Eirík
den aire Hermó den idde
– No æ hó vénaste lilja vunnæ. –

2. De va iddan H[ermó]
de fyste han sprette tennir
augó dei stó í tavlebóri
å hugjen í jomfrúvas hendar,

3. H[ermó] han legge på Serklands golvi
han skjere fókkji í føtann
ette so kjeme hass sæle fairen
han býe fyr gútungjen bøtarOver den siste verselina (som byrjar på ny side), står det: (Per – i Li)

4. De va iddan Hermo^{ungan Eirík}
han æ so bloug ein dreng
fyst de gjell’e på hare lívi
han tróttar inkji blói ‘de renne

5. De va iddan H[ermó]
han léte sitt sværi brå
han hoggji på ungan E[irík] so hart
de skjein både roue å de blå.

6. De va i[ddan] H[ermó]
han hoggji ti av avli
han [hoggji på ungan] E[irík] s[o] h[art]
at odden stó í hass navli.

7. Idd’e so æ dú H[ermó]
å iddi so mónne deg hende
vender dú inkje atte mæ vóndskunne di’
so léte kungen deg hengje.

8. Vén’e so æ du fai min
å vént so gjenge dú klædd’e
men de heve Gud deg ti møie lagt
kvor dagjen so gjenge dú rædd.

9. De va Serklandskungen
han heitar på sveinanne tvo
dí be han iddan H[ermó]
í salen for meg inngå.

10. Inn kom iddan H[ermó]
å steddest han for bór
kot ví du meg Serklands kungje
mæ dú heve sendt meg bo.

11. Idd’e so æ du H[ermó]
å idde so mónne deg hende
vender du inkje atte mæ vóndskunne di’
so ví eg late deg hengje.

12. Derfyri so drap eg han Eirík bróe min
eg ville inkji mæ han deile
eg ræddes at de blei ‘kji kot ein gjeiteherri
som dú å dei aire fleire

13. Der va Serklands kónge
han spyre si dótter um rå
kvor ska mi no H[ermó] døme
hell han ska av landi gå.

14. Dæ va hó Hæge frúva
hó rår dei råir hó kann
døm han H[ermó] úslekjen
å lýse so han av land.

15. Eg æ inkje so hjarterædd
at eg í hugjen tiss skjelve
eg tor’e væl gange at høie loft
å tale mæ frúva Helge.

16. Kjóvanne å so Trælanne
dei heve fre í landi
men inkji dú i[ddan]H[ermó]
dú aukar deg sjav’e den vandi

17. Kjóvanne [å so Trælanne]
[dei heve] í landi fré
fyrutta dú [iddan Hermó]
dú hev inkje nåttegré.

18. De va i[ddan]H[ermó]
han skreier seg framte mæ borgjir
no gjere Hæges óræ meg vérri
hell adde mi løynde sorgjir

19. De va i[ddan]H[ermó]
[han skrei seg framte mæ] takji
[no gjere Hæges óræ meg vérr]
[hell adde mi løynde] sakjir.

20. Dei låg íhóp den heile nått
alt både mæ s_{mæ kvoraires} síe
den nåttæ lei å dagjen kom
dei skjuldest mæ sorg å kvíe.

21. So gjékk dei på den vestri bró
som Gud gav dei ti råde
der svór dei kvoraire si tró
å eien so svór dei båe.

22. De va i[ddan]H[ermó]
han gjenge seg ne ti strand
de va Hæge frúva
hó fygjer på kvíte sand.

23. Um tala iddan H[ermó]
mæ de sama han gjékk um bór
høyrer de frúva Hæge
forvar no væl díne ór.

24. H[ermó] han reiser at østresjø
han gjere både røvar å brenner
de gjere han for H[æge]s skull
for han leikar hug på henni

25. Tyrkjen han ligg í ø[stre]sjø
han sele bå rug å malt
men etti kjem i[ddan]H[ermó]
han røvar ífrå han alt

26. De va ungan Hólgjeir’en
han kom seg ríande í går
han be um H[æge] fr[úva]
um han kan hende få.

27. Ti svora Serklandskóngjen
ti svora han på stand
ja dú kan få Hæge fr[úva]
no æ H[ermó] rømd av land.

28. Tíleg um en sóndagsmorgó
fyre sólæ den rann på tinde
de va Hæges akt so stór
Havekallen på sengjæ å finne

29. Høyrer de gamle Havekall
kott eg bee deg
dú ska reise ti østresjø
å hente H[ermó] ti meg.

30. Slétt inkje eg de tor’e
å slett inkje eg de må
fær kóngen de å vite
han lete meg íhel slå.

31. Hao kasta dei ramme rúnir
på havekallens båt
ti mei han ti landi ródde
ti lenge kom han útpå

32. H[ermó] han stend í fremri stavn
han sér seg út so víe.
hisset sér eg en líten båt
so sårt ímót bylgen món skrideAlternativ lesemåte: stride

33. De va i[ddan]H[ermó]
kasta út sin hakekrók
so tók han gamle Havekallen
å han uppå skipi dróg.

34. Å høyrer de dú gamle Havakall
kot eg seie deg
koss liver dei no úti Serkland
å kot seie dei um meg.

35. De spyr eg de seist’e
sóm eg ha’ silt spurt deg fyst’e
kossi liver hó Hæge frúva
æ hó enno inkje gift’e

36. So stende der ti útí Serkland
som der hev vori so lengji,
men de æ han ungan Hólgjeiren,
han hev hó fest å fengji.

37. Ti svora i[ddan]H[ermó]
so tók han uppå
men va eg der í denne Kvell
han sille hænó alli få.

38. De va i[ddan]H[ermó]
han gjékk útí enSamlarkommentar: (sic) vrå
so lét han upp ei kiste
tók kvinnfolkklæer på.

39. Høyrer de gamle H[avaka]ll
der som dú for noken de seie
langt verri dou’e ska dú få
hell noken hunden heii.

40. Han kasta so mykje røde gull
for havekallens kné
De sér eg uppå deg no
at dú vi sekkje kon né.

41. So vunde dei upp deres silkjeseil
so høit í forgyllande skefteSamlarkommentar i reinskrifta: [saa har jeg skrevet]
dei món inkji mót bónken støde
før Serkland tók ímót skjefti.

42. De va i[ddan]H[ermó]
han gjekk í brúrehús
de va frúva H[æge]
hó bar dei høie voksljús.

43. De va Kari kóngens dótter
skjenkte mjøir í sylvarhonn
de va iddan H[ermó]
han drikk derútav toll.

44. Um tala den gamle skjenkjaren
for bór han mónne sitjeSamlarkommentar: (sic)
den skjellmøyæ hó æ Hermo lík
hó ville so mykje drikke

45. De va i[ddan]H[ermó]
han tók den skjenkjar í skjegg
han mónne so hart í han riste
at heilen den spratt ímót vegg.

46. De va Kari k[óngens] d[ótter]
hó grét å hó gav seg iddi
no æ H[ermó] komen í brúrehúsi
no renne her bló etti’ sviddó

47. Um tala i[ddan]H[ermó]
for bór han mónne stande
høyr de dú kjære kóngens bån
hav inkje tunga so læng’e.

48. Um tala frúva Hæge
hó sat útí silkjeseng
no æ H[ermó] komen í brúrehúsi
no græt eg han inkje leng.

49. De va ungan Hólgjeiren
han ti veggjen sprang
no hev eg Hæge útí mitt fang
å H[ermó] æ rømd av land.

50. Ti svara fr[úva] H[æge]
å so tók hó derpå
rós no inkje av fangelagji
fyrr dú í morgó uppstår.

51. Han tók an ungan Hólgjeiren
í sin gúle lokk
so hoggji han av hass hovu
alt på den sengestokk.

52. De va i[ddan]H[ermó]
han rister uppå sitt svær
høyrer de Serklandskóngjen
dette ha’ dú vori vær.

53. De va i[ddan]H[ermó]
[han rister uppå] sin knív,
var deg S[erklands] kóngje
no ska de gjelle ditt lív.

54. Eg bee deg i[ddan]H[ermó]
at dú vi stidde ditt svær
eg gjeve deg H[æge] fr[úva]
hó va ei^en kje slik’e vær.

55. Eg [bee deg iddan Hermó]
[at dú vi stidde] din knív,
eg [gjeve deg Hæge frúva]
um dú ha ‘kje vori slík.

56. Ti svora i[ddan]H[ermó]
so tók han ti ór
hav takk S[erkland]s kónge
ette sia va dú gó

*

Strofene er ikkje nummererte.

Reinskrift: NFS S. Bugge VII, 71–80 (= TGM R. Berge DCVI). Reinskrifta er skriven av ei ukjend hand. Bugge har sjølv gjort rettingar i teksten, slik at han samsvarer betre med kladden. Ei tredje hand har sett til overskrift og kjelde, men Bugge har sjølv skrive årstalet.

Oppskrift C

TSB E 85: Hermod ille

Oppskrift: 1874 av Hans Ross etter Margrete Knutsdotter Borgji, Moland, Fyresdal, Telemark.

Orig. ms.: NFS H. Ross 1, 4–20 (reinskrift).

Oppgjeven tittel: Iddan Hermo (fremsagt af Magrit Borgjæ i Borgegrend vest i Moland)

*

1. Kungjen han ha seg dei Søninne tvo
den eine ha han mæ Frigda
den eine va Eirik den unge
aa den aire va Hermo den iddi.
– Men ennaa æ inki fagraste Lilja vunnè. –

2. Aa de va Iddan Hermo,
fyrr hell han spretter Tonn,
fyrre rann Ougo paa TavleboriSamlarkommentar: («Tavlu»?)
aa Hugjen i Jomfruvas Haand

3. Hermo han ligge paa Serklands Golvi
han skjere Folki i Føtann,
paa Tingi so gjenge hass sæle Faire
aa bye for Gutungjen Bøtar

4. De va Iddan Hermo
han møtte sin Fader paa Lei:
«aa vælkomen atte min sæle Faire
vælkomen so æ du heim.»

5. «Aa idde so æ du Sonen min,
aa idde so mone du heite,
aa vender du ki um att mæ Vondska di
so lete Kungjen deg hengje.»

6. «Vene so æ du Fairen min
aa vent so gjenge du klædde
men de maa vere deg ti Møje lagt
kvor Dagjen so rie du rædde.

7. For eg æ alli so folkerædd
at eg mone i Hugjen skjelve
eg tore væl gange at Høieloft
aa tale mæ Fruva Helge.»

8. De va han Serklands Kungen
han spurde si Dotter ti Raa:
«kvaar ska mi Hermo av Landi jage
hell ska mi han ihel slaa?»

9. Ti svòra Helge Fruva
ho raar dei Raair ho kann:
«di dømer han H[ermo] so usselege;
d’æ likar aa lyse han av Land.»

10. De va Iddan Hermo,
han flakkar der framti mæ Borgir:
«eg tikje langt meiri um Helges Or
en eg tikji mi løynde Sorgir.»

11. De va han Iddan Hermo
han vill’ styre sitt Skip ifraa Land
aa de va ho Helge Fruva
ho gjenge paa kvite Sand.

12. «Ikki so æ her Silki
aa inki Skarlakjen breidd;
gakk hell heimatte Helge Fruva
um du sill’ vere so leidd.»

13. De va I[ddan] H[ermo]
han gjekk paa sitt Skipi umbor:
«aa kom naa ihug du Helge Fruga
du minnest no væl dine Or!»

14. H[ermo] sigler at Østresjøen
der gjer’ han baad’ røvar aa brenner,
de gjere han alt for Helges Skull
han leikar i Hugjen paa hennar.

15. Tyrkjen ligge i Østresjøen
aa fører Rug aa Malt;
der treffer han Iddan Hermo,
han røvar utav honom alt.

16. De va den S[erkland]s Kungjen
han akslar sitt Skarlakjens Skinn,
so gjenge han i Høielofti,
for Fruva Helge inn.

17. «Her site du Helge Fruva,
væl æ de at du liver,
um deg be ungan Hølgi
og honom vi eg deg gjeve.»

18. Ti svaraSamlarkommentar: (svòra?) Helge Fruva
«Eg lyte væl lye di Raa
Eg lyte væl ungan Hølgi take,
mæ eg inki maa Hermo faa.»

19. De va aarli um Morgoen
mæ Solè skine paa Tinde;
Helge akslar si Kaapa blaa
for denAlternativ lesemåte: ho vil Hagakallen aa finne

20. «Høyre du gamle Hagakallen
hot eg segje deg:
naa maa du reis’ av at Østresjøen
aa hent’ atte Hermo for meg.»

21. «De eg slett ikki tore
aa de eg slett ikki maa:
fær han Kungjen saadant vite
so lete han meg ihel slaa.

22. De va Helge Fruva
ho skrive dei Roninne smaa
ti meir den Hagakallen roddi,
ti lenger kom han ifraa.

23. De va I[ddan] H[ermo]
han stænderAlternativ lesemåte: stander i fremmerste Stavn
so ser han ein liten Fiskarbaate
so lett uppaa Havi rann.

24. De va I[ddan] H[ermo]
han glaaper ut so vie
so ser han ein liten Fiskarbaate
so lett uppaa Bylgjunne skrie.

25. De va I[ddan] Hermo
han basta sin Halakrok,
aa de va den gamle Hagakallen
han uppaa Skipi sitt drog.

26. «Vælkomen gamle Ha[gakallen]
aa høyr hot eg spyre noSamlarkommentar: naa? deg:
hoss liver Fokk i Serklands Riki
aa hoss liver MoirèRetta frå: Moiré ti meg?

27. Ein Ting sill’ eg deg spyrje,
de hai væl silt vori de fysste
hossi liver Helge Fruva
æ ho ‘ki ennaa gifte?»

28. «Du tar ‘ki detti spyrje
de he du væl visst nóko lengi
at Helge sill’ hav’ ungen Hølgi
ho hev ‘an fesst aa fengi.

29. Hev’ ho han fest aa fengi
so ska han ‘æ alli njote
de fysst’ eg fær honom for Ougo sjaa,
so ska eg han sùnde brjote.»

30. «Høyre du I[ddan] H[ermo]
hot eg segje deg:
der hevi du de Løynde-Bræv
som Helge hev sendt mæ meg».

31. De va han I[ddan] H[ermo]
han talar ti Styre-mannAlternativ lesemåte: Styrings-mann:
«du set upp Segl aa heis’ upp Ankar,
aa styr Skipi ti Serkeland.

32. De va han I[ddan] H[ermo]
han ganger seg av at ei Vraa
de vi’ eg for Sanning segje
han tok Jomfruklæder paa

33. «Høyre du gamle Hagakallen,
dersom du r noko segje,
verre Daoue ska du faa
hell noken Hunde der heime!»

34. Hermo han tok ti sigle
han sto i fremmerste Stavn
han kasta ‘ki Anker hell letta Segl
fyrr Skipi va på Serkeland.

35. De va I[ddan] H[ermo]
han va paa Reisa so fùs
han stansa ‘ki hell han kvilte seg
fyrr han va uti Brurehùs

36. Um so tala Skjenkjaren
skjenkjer han Mjøyr av Honn:
«denni Skjollmøy æ Hermo like,
utav Honno so drikke ho tolv.»

37. De va ungan Hølgi
slo upp mæ kvite Haand:
«no æ Hælge Fruva mi
aa Hermo æ loupen av Land.»

38. Ti so svara den Skjenkjarein,
han gjekk paa Golvi skjenkte
«Ja Helge tottst inkje vere belevande
daa ho villi hav’e slik ei Kjempe.»

39. De va ho Helge fruve
ho sette seg i Brureseng:
«Ja H[ermo] æ komen i Brurehus
no dyl eg han ikki leng.»

40. De va I[ddan] Hermo
tok Hølgi i gule Lokk
so hoggji han honom Hovui av
alt over den Sengjestokk.

41. Inn kom Kari Kungjens Dotter
ho greet aa gav seg iddi
«no æ H[ermo] komen i Brurehusi
aa Bloe de renn etti Sviddè.»

42. De va han I[ddan] H[ermo]
han rister paa bloutte Svær:
«va du ‘ki Serklands Kungje
so fekk du no visst ei Ufær!»

43. «Høyre du I[ddan] H[ermo]
aa still no atte ditt Svær,
du maa have Helge Fruva:
du æ hennarSamlarkommentar: (henni?) fulli væl vær.»

*

Berre dei tre første strofene er nummererte i oppskrifta. Strofe 3 er skriven føre strofe 2.

Oppskrifta står på partalsidene i boka. På oddetalsidene står det strofer og variantar etter Olav Olavsson Slettetveit frå Mo. Éin variant etter han står også på s. 6. Desse strofene og variantane er ikkje tekne med her.

Om Kjempe- og trollballadar

Kjempe- og trollballadane skildrar meir enn andre balladar kamp og strid. Nokre er relativt realistiske og skildrar dramatiske konfliktar mellom sterke menn. Ære, makt og rikdom er sentrale verdiar, og helten går bokstavleg tala over lik for å leve opp til forventningane som blir stilte til han. Kvinnene står på sidelina i desse visene.

Trolla dukkar rimelegvis opp i dei eigentlege trollballadane. Slike viser minner ein heil del om undereventyr, både når det gjeld handling og tematikk, gjerne ved at ei kongsdotter er teken i berg. Så blir det heltens oppgåve å drepe trollet og fri ut kongsdottera, noko han alltid greier med glans.

Fleire av kjempe- og trollballadane byggjer på motiv i den norrøne litteraturen, ikkje minst fornaldersogene. Alle desse visene har norsk/vestnordisk opphav.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook