Innleiing

Denne visa har vi kring 20 fullstendige oppskrifter og eit tillegg med nokre fragment. Dei fleste er frå Telemark, men det finst også oppskrifter frå Ringebu, Åmli og Grue i Solør. Sjølve hovudhandlinga er den same i alle oppskriftene, men utforminga av teksten kan vere ulik. Den eldste teksten har vi frå eit dansk flygeblad.

Jesus (eller i nokre variantar «ein gudfryktig mann») kjem gåande og møter ei kvinne som auser vatn. Han er tørst og seier at han ville drikke av handa hennar om ho er ei rein møy. Ho sver for Gud og mann at ho aldri har hatt mann. Men Jesus seier at ho har fått barn med både med far og bror sin, og dessutan med soknepresten, og det er det verste. Merkeleg nok er det ikkje snakk om at faren, broren og presten har noka skuld.

Maria fell på kne og bed om å få skrifte. Synda må bøtast ved askese og liding. Maria må leve som einebuar i skogen 7, 8 eller 9 år, mellom løver og ulvar grå. Drikke får ho frå bekken, og mat får ho frå dei fuglane små. Når tida er over, møter ho igjen Jesus, som spør korleis botsgangen har vore. Ho seier det har vore som å drikke mjød og vin kvar dag. Jesus seier det står ein stol for henne i himmelen.

Botsgangen kan variere i dei ulike variantane. I ei oppskrift av Sophus Bugge etter Hæge Bjørgulfsdotter Solli i Fyresdal, skal Maria sitje naken under kyrkjeveggen i seks år og i den strie straum i sju år.

Namnet Maria Magdalena er berre brukt i det danske flygebladet. I dei norske oppskriftene heiter ho berre Maria. I oppskrifta etter Aaine Hansdotter Hinne, Grue i Solør, er omkvedet «Jesus deg hun fødde», og det ser nesten ut som om ho er blanda saman med sjølvaste jomfru Maria.

Maria av Egypt
Maria Magdalena er ein sentral person i Det nye testamentet, og det er mykje legendemateriale om henne, men knapt noko av dette kan ha vore grunnlag for vår vise. Då kan det vere god grunn til å sjå på ein annan helgen, Maria av Egypt, også fordi vi veit at Maria av Egypt var kjend i norsk mellomalder. Legenda om María egipzka er bevart i to versjoner.

I tolv år skal Maria av Egypt ha vore prostituert i Alexandria, før ho fekk lyst til å følgje med pilegrimane til Jerusalem. Ho hadde ikkje pengar til sjøreisa, men betalte med sin eigen kropp. Då ho forsøkte å kome inn i kyrkja, vart ho gong på gong stoppa av ei usynleg makt. Til slutt bad ho den heilage jomfru om hjelp, og dermed kom ho inn i kyrkja. Ei stemme sa henne at ho skulle gå over Jordan, og det gjorde ho. I 47 år levde ho som eremitt i øydemarka, før ein gamal abbed fann henne. Kleda hadde falle av henne, og ho hadde vorte svartbrend av sola. Han gav henne sakramentet, men neste gong han kom for å møte henne, var ho daud. Han torde ikkje røre den nakne kroppen hennar, men det kom ei løve som grov ei grav, og med hjelp av løva vart ho gravlagd.

Maria i vår vise har levd eit promiskuøst liv som Maria av Egypt, og ho måtte bøte som eremitt i øydemarka. Den gamle abbeden kan også vere den gudfryktige mannen som fanst i fleire av variantane.

Lindeman har skrive opp tre melodiar til denne visa: ein etter Ingebjørg Olsdotter Hagjen, Heddal, ein etter Aaine Hansdatter Hinne i Grue, Hedmark og ein tredje etter Ola Johannesen Kolden. Lindeman møtte Ola Kolden i Nordmarka, men han hadde kome dit frå Ringebu i Gudbrandsdalen.

Utsyn 51
DgF 98
SMB 43
CCF 150
IFkv 77
FSF 18
Child 21

Oppskrift A

TSB B 16: Maria Magdalena

Oppskrift frå 1850-åra av Ludvig Mathias Lindeman etter ukjend songar frå Fyllingen i Nordmarka, Oslo.

Orig. ms.: NFS M. Moe 65 9f, 2–4.

Utan oppgjeven tittel.

*

1. Aa Marie aa Marie skuld gaa efter Vand,
– Herre Gud trøste den som er bangen –
Paa Vejen der møder hun en gammel graa Mand,
– thi Synden den tvinger saa mange. –

2. Hør Marie, hør Marie faar jeg drikk af dit ha^vand
ja bare jeg havde Guldbægret i min Haand

3. Jeg skal bar drikke af din bare hvide Haand
ja bar du var Møi og aldrig ha faat Mand

4. Aa Marie aa Marie hun forsvor sig paa det
at hun var Møi og aldrig ha faat Mand

5. Aa Marie aa Marie du svær inte for mig
tre Børn i Live har du avlet hos mig

6. Den ene har du avlet med din Fader saa god
den anden har du avlet med din Broder ligersaa

7. Den tredie har du avlet med din Sognepræst
med hannem har du drevet Synden aller mest.

8. Hør Marie hør Marie vil du lide for din Synd
i syv Aar skal du vandre i Skoven saa grøn

9. Ja du skal faa drikk af de Bækkesisler smaa
naar Andre faa drikke baad Øl og Vin

10. Ja du skal faa hvile paa de Kampestene smaa
naar Andre de hviler paa de Dynene blaa

11. Ja du skal faa spise af de Urtene smaa
naar Andre de spise baade Stegt og bræst

12. Aa Marie aa Marie hun mødte Jesus paa en Bro
Tak Jesus Tak Jesus jeg har lidt for min Synd

13. Jeg spidste saa godt af de Urtene smaa
naar Andre spidste baade stegt og bræst.

14. Jeg hvilte saa godt paa de Kampestene smaa
naar Andre de hvilte paa de Dynene blaa

15. Jeg drak nu saa godt af de Bækkesisler smaa
naar Andre de drak baade Øl og Vin

16. Tak Marie Tak Marie for alle disse Ord
i Himmelen haver jeg redet din Stol.

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

På omslaget til denne samlinga (NFS M. Moe 65, nr. 9a) har ei ukjend hand skrive: «Hallor Persen Fyllingen / (Sjugur? og fl. gamle Viser) / Bror til Jor Hakkloa. / Inger Marie Paulsdatter Fyllingen / Ole Hellerudshaugen i Fyllingen». Denne balladen står derimot oppført etter «Ola Johannesen Kolden i Ringebo» i Lindemans melodioppteikningar (NBO Mus.ms. 2456, 126). Rett etter balladeoppskrifta i NFS M. Moe 65 står det ein notis om at Sigurd og trollbrura og Lage og Jon «er sunget i Gudbrandsdal, begge kiendte af Ola Johannesen Kolden fra Ringebo». På same bladet i melodioppteikninga står det òg ei vise etter «Jor Persen Hakloa i Nordmarken». Oppteikninga i NFS M. Moe 65, nr. 9f kan såleis vera gjort etter ein av dei tre som er nemnde på omslaget, i dette tilfellet med Ola Johannesen Kolden frå Ringebu (som visstnok sette bu i Nordmarka) som kjelde til melodien og kanskje òg teksten.

Oppskrift B

TSB B 16: Maria Magdalena

Oppskrift: 1857 av Sophus Bugge etter Aslaug Targjeisdotter Askedalen, Vrådal, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge g, 316–319 (kladd)

Utan oppgjeven tittel.

*

1. Kvinna gjekk seg på skogjenAlternativ lesemåte: vegjen fram
– For dómmen –
så møtte hó seg en gudfrygtig mann
– Tunga talar å sjæli svarar for dómmen. –

2. Hør du kvinde, hott eg spyreAlternativ lesemåte: bee deg:
dæ klare vatne du gjeve meg.

3. Hosse kann eg gjeve deg vatn nå
eg hev ikkje her anten fat hell skål.

4. Visste eg du va ei møy så klar,
så drakk eg av dine lokurSamlarkommentar: låkur (aab.) små.

5. Hó svór um Gud, hó svór um han,
at hó ha’ aller havt mæ mann

6. Sver ikkje, sv[er] i[kkje] arme bló,
du hev havt mæ mennanne tvo,

7. [Sver ikkje, sver ikkje, arme] lív,
[du hev havt mæ mennanne] trí.

8. D{e}ænAlternativ lesemåte: den fyste ha’ du mæ din faer
då gjóre du syndi den hare.

9. [Dæ] andre [ha’ du mæ din] bróer,
[då gjóre du syndi den] stóre.

10. [Dæ] tree [ha’ du mæ din] sógneprest,
den syndi stende deg allenæst.

11. Kvinn^da faldt på Jesus påAlternativ lesemåte: for kné:
kjære Jesus skrifter dú meg.

12. Eg deg ikkje skrifte må,
før du gjenge på skógjen í 8 år.

13. Hó gjekk p[å] sk[ógjen] í 8 år,
í blandt løvur å ulvar grå.

14. Hó fekkAlternativ lesemåte: ha’ ikkje anna te mat,
hell dæ bleike lindebla.

15. Inkje fekkAlternativ lesemåte: ha’ hó anna te drikke,
hell dogg, som faldtAlternativ lesemåte: draup av lindekvist

16. Kvinda gjekk seg på vegjen fram,
såAlternativ lesemåte: då møtte hó atte den same mann

17. Høyrer dú kvinde hott eg spyre deg,
hosse líkar dú dómen, eg gav deg?

18. Så væl líka eg dómen min
som fyrr eg drakk både mjø å vín.

*

Reinskrift: NFS S. Bugge IV, 225

Strofene er nummererte i reinskrifta, men ikkje i kladden.

Bugge høyrde balladen to gongar og noterte variantar over linene i kladden.

Oppskrift C

TSB B 16: Maria Magdalena

Oppskrift: 1874 av Sophus Bugge etter Kristian Knutsson Trongkleiv, Seljord, Telemark.

Orig. ms.: NFS S. Bugge b, 140–143 (kladd)

Utan oppgjeven tittel.

*

1. Maria seg på veien går
– Herre Gud trøste den som er bangen –
en Jesu for hende i veien står
– Ti sorgji ho tvingar so mangein –

2. Giv mig att drikke af spanden din
Nei jeg vil gå hjem efter søllkonna mi

3. So gott drikke eg av di bare hånd
når eg va bare viss at du aller ha’ føtt bånn

4. Maria tok te forsverja sit liv
at ho aller ha fødet et barn i si ti

5. Nei Maria hvi forsværger du deg
tænk på dei trei som ég ga liv

6. Den fyste ha du mæ din kjære far
andre [ha du mæ din] broder so kjær

7. [Den] trée [ha du mæ din] sógneprest
å då gjóre du syndi allerstøst

8. Høyr du María hot eg seie deg
I år skal du vandre i skauen om

9. Du sko kje få ana å eta utav
hell bite utav dei buskeænne små

10. [Du sko kje få ana å] drikke [utav]
hell drikke utav dei bekkjinne små

11. [Du sko kje få ana å] liggja uppå
hell liggje uppå dei steinænne små

12. Då desse 7 åri va gangne forbi
så møder hun Jesu på den selvsamme sti

13. Høyr du Maria hot eg spyre deg
hosse haver du levet utav fasten din

14. So gott levde eg u[tav] f[asten] min
som andre ha drukkji både mjø å vín

15. [So gott] beit [eg dei] b[uskænne små]
som den beste mad i verden å få

16. [So gott] drakk [eg] av d[ei] b[ekkjinne små]
s[om] a[ndre] h[a] d[rukkji] b[åde] m[jø] å vín

17. [So gott] låg [eg uppå dei steinænne små]
som andre ha legji på blómsteri blå

18. Hav tak María for et tålmodigt sind
i dag skal du følge mig i paradis ind

19. Da klokken havde slagen 9
så klædde dei María so la dei hennar lík

20. [Da klokken havde slagen] 12,
so grov dei M[aría] i den sortane moll

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Mellom strofe 2 og 3 står: (lært af Nils Huse)

Om Legendeballadar

Legendeballadane handlar om mennesket i møte med katolsk gudstru. Sentrale kristne verdiar blir haldne fram til lærdom og oppbygging, i spennande forteljingar om heilage kvinner og menn, som trassar overgrep og pinsler frå overgriparar. Jamvel om martyrane må gå i døden, kan dei sjå fram til eit nytt liv i den andre heimen, og vanlege menneske kan lære av deira mot og tru. Fleire legendeballadar byggjer direkte eller indirekte på prosaforteljingar, som vart lesne høgt i kloster og kyrkjer i mellomalderen.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook