Løglege skruvar og anna folk

av Olav Duun

Naar det vert nok

42Dagen laag og myglast og skymde derute, ein skoddesur ettermiddag utpaa seinhausten. Vollen burtetter fraa skulestova laag kvitgul og vatsfull, yverstrøydd med gulbrunt bjørkelauv. Lenger burte stod skogen, svart, naken bjørkeskog med ein raudbrun, frosen rogn her og kvar.

Ho hadde slept borni og sat og sturde. Enno dunde det i hausen hennar av 30 par trampande føter, og enno sat lukta fraa skulestova for bringa. Ho fraus, hutra og hiksta og var vali paa henderne. So hadde ho lagt i omnen, men fekk vondt i hovudet av det og laut upp med glaset. So strøymde den raa lufta inn, kald liksom skodda og snøslapset som laag i fjellom.

Aa javisst var det so lell; ho kjende det no. Ho var blodfatig. – Dokteren sa ho skulde ikkje halda skule. Det kunde han ha rett i; ho hadde tenkt paa ein lang tur. Men han blunka og saag paa ringen hennar; det var det han tenkte paa. Uff, kor leid han var, som muselort, beint fram. Gifta seg no – jau, det saag ut. Her sat ho med 400 krunor i skuld enno, og ei klein helsa, – og 43so det, at det baud so inderleg imot elles og, sumtid, – ho var ikkje skapt for ektestandet; det fanst ikkje hug skapt i ho til slikt. Og der gjekk han i meieriet der sørpaa og fekk ikkje ein skilling tilgode mest, so dyrt som alt var der. Ja, stakars gut, han var for god av seg; foreldri kunde ha hjelpt han. Berre han bad um det, so fekk han klæde; men det skulde du aldri meina han gjorde, fyrr so –; foreldri skulde sparast. Ja ja. Dei greidde seg nok, kvar for seg, solenge dei stræva paa kvar si vis.

Ho heldt paa og gjorde upp varme i omnen att. Glaset hadde ho stengt. So sette ho seg i ruggestolen og lydde etter um det vart so det brann. Jau, sant for dyden! Det bura og brann, so det var hugnad i det, spraka og log. Smaatt um senn tok det til aa verma; og det gjorde so godt no. –

Dei greidde seg fint, kvar for seg. Ho fekk ein fjorten dagar skule attaat iaar, – handarbeid med dei større gjentome; det gjorde snart sin mun. Ho skulde kjøpa han ein ny regnfrakke, trudde ho, for dei pengarne. Nokon helsetur var det ikkje sagt det vart med ho. Daa skulde han bli glad.

Ho la seg attyver i stolen og stakk henderne under hovudet. Det drog seg ein smil yver andlitet. Det var ikkje so kaldbleikt lenger, og munnen var ikkje so fast. Men panna var bratt og tung.

44Han var so snar til aa verta glad. Det skulde ingenting til. Iser naar det var ho. – Kararne var jamt slik. Det skulde mindre til aat deim baade paa den eine og den andre maaten. Ho hugsa ein gong dei var ute og gjekk, ho tok og kysste han. Stakar, han fekk augo fulle av taaror, takka so mjukt …. Det var slike smaating som gjorde at ho kunde elska han. Ein kunde verta varm all-igjenom, naar ein mintest det. So fekk han vera som han vilde elles –.

Det banka paa yterdøra. Ja, det var sant: postmannen.

Det var so søyla rann av han, daa han trødde inn i gangen, og han slo hatten imot kneet, so snøslapset skvatt av han. Blaafrosen var han baade i andlitet og paa henderne. Det grøssa i ho: slik var heile livet ….

Han hadde eit brev idag og, rektig eit kjærastbrev, berre han var god for aa faa det fram. Der var det! Han fomla i det med dei valne fingrarne.

«Det maa vær’ rekti ein gullgut Di har, frøken; han skriv med kvar einaste post.»

Ho svara ikkje.

Det var fraa Aage ja. Det kunde mest ha vore det same, um han ikkje hadde skrive med kvar einaste post. Det tykte ho. Og so var det det-der evindelige att: at dei skulde gifte seg snart. Han trudde han kom og tok ho, sa han. Tull! Tilsist kom det eit stykke. Ho las det uppatt. Jaso. Han trudde han skulde faa tvo 45hundrad kronor i paalegg paa løna. Dei visste han skulde gifta seg snart. Og husromet skulde dei til aa gjera noko med, so snart vaaren kom. Som rimelegt var, – ein meieristyrar kunde daa ikkje ha kona si burti gardarne, paa legd. Ja-so. Han hadde sagt dei skulde gifta seg snart. Han gjekk og trudde so bergvisst, endaa ho hadde sagt nei. Det var ikkje fyrste gongen.

Det hadde slokna i omnen. Laag berre og saud og peip i ei raa skida som var att.

Og so skreiv han seg reint heit um kor koselegt og godt dei skulde faa det i alle maatar, og kor vondt han hadde det no. Han sleit og lengta, sparde og lengta. Men sidan skulde det verta sumar.

Ho orka ikkje kveikja i omnen meir, og ikkje brydde ho seg um aa kveikja lampen. Ho sat ei stund og hadde det vondt, og daa det vart for hustert, kraup ho i seng.

No kjende ho det betre enn nokon gong, at ho ikkje var frisk. Blodfatig baade paa sjæl og likam. Det var so vondt aa vera til; ho hadde ikkje kraft til nokon ting. Og so kunde han skriva slik. Som han ikkje visste korleis ho var.

Men ho fekk ikkje sova. Um ei stund sat ho ved bordet og skreiv so det hagla burtyver papiret. Ho hakka tennerne, og det sat som ein kuldestyng gjenom ryggen; men ho var igrunnen so varm no. Det gjorde godt aa faa skriva. Ho var so klaar yver allting no, og hadde mod 46og kraft til alt. Livet var daa aalvor, det fekk ein minnast; og kvar fekk ganga vegen sin sjølv, slik som det var meint. – Og kva skulde han med ho? Ho visste ikkje um ho kunde vera snild mot han eingong. Bilætet hans stod framfor ho paa bordet. Han saag aalvorleg paa ho.

I grunnen hadde ho aldri likt han, slik som han var der. Det var noko – sjølvgodt ved han; det var berre han aaleine, stor og sterk og god alligjenom. Ho var ikkje skapt til aa fylgja han.

Og ho skreiv. Det letna, daa ho hadde faatt sagt det. Ordi kom strøymande med slik underleg magt og laga seg so viljugt til; og kvart eit var ein stein velt ifraa hennar hjarta. Ho kjende paa seg, at han vilde tykkja vondt um ho. Aaleine og sjuk heile livsdagen lang og tung … Kvinnesjæl, kvinnesjæl. Kanskje det vilde ganga som ei baara av medkjensla gjenom han, naar han skyna kva for ein løyndeheim av allslags liding det var. Det blødde og brann; alt som ungdom og livsens von heitte, so græt det sin saare graat. Men det gjorde ingen ting. Ho skulde lida sitt liv til endes. Klagen skulde ho gøyma hjaa seg sjølv. Fraa ho var barn og vart brend med skammi av ein far, som rømde for brotsmannsverk, so hadde det runne mang ei taara. Ho var fødd til aa lida. Ein tung lagnad hadde vore hennar voggegaava; ein saar hug hadde vore hennar fylgjesvein. Det skyna han kanskje no. Ho skreiv att. Vilde berre spaa, at den dag 47kom nok, daa han takka ho i si inste sjæl, fordi ho drog seg burt. Ikkje skulde den ramnevengen naa han, som ho kjende veiftinga av. Og kor som var: ho vann ikkje meir, kunde ikkje lenger! Daa brevet var ferdigt, forsegla ho det og la seg att. Ei stund laag ho vaki og drøymde. Av og til kom det ei taara.

Livet var so vand ein leik, det. Men ho skulde ikkje klaga. Han vart kanskje tunglynd, han og, naar han fekk dette; men det laut so vera. Ho skulde ikkje ha noko av denne lukka han skreiv um, laag ho og sa med seg sjølv. Daa ho sovna, drøymde ho so vænt um at ho var daud og lagd i kista. Blomar var det fullt av, og folk som gret. Orga tona, og klokkorne dei klang.

– Ho gjekk og undrast um dagarne. Korleis, tru, tok han det? Stakar, det vart no vel helst tungt, dette her. Aa ja. Men han tok igrunnen ingenting tungt, han. Han Aage. Han hadde ein lett hug. Berre han ikkje kom setjande og tok ho? – Ja ja, so fekk det vel verta slik daa, i Guds namn, at han tok ho. Eller han skreiv og bad. Jaja; ho fekk no sjaa. Men han skulde ikkje ha vore so braa paa det; og so viss. Det vart so lenge fyrr han skreiv. Den fyrste vika gjekk, og den andre. Det gjekk langt paa den tridje. Var han furten, tru, – fornærma? Kanskje det var berre han det var vondt for? Men stundom, imot kveld, naar dagen folna derute, 48og stormen sukka yver huset, tenkte ho paa han med saar hug. Aage, Aage … var det tungt for han no? Han Aage ….

Laurdagskvelden endeleg, yver tri vikor etter ho skreiv, kom det brev fraa han. Postmannen ropa paa langan leid: «Brev fraa ‘n, brev fraa ‘n! No gjer’n de’ forbi!» Kor lutleid han var, denne postmannen! Slik var dei, alle ihop. Det var dei, sjølvsagt, som gjorde det «forbi». Berre skraal. Slik var ikkje han, igrunnen; det maatte ho segja. Han hadde berre litegrand av det, litegrand. Alle desse andre: dei kunde reint taka livet av ho. –

Men det sat so’ underleg ein styng for bringa. Brevet ….

Det var postlagt i byen. Det var visst ikkje mange ordi, kjendest det for.

Ho høyrde, kor hjarta hamra, daa ho braut det. Det var so tunt, brevet ….

«Sjukestova» stod det yver. Ho tok seg paa tak og las. Ho skulde nok ….

«Gyda!

Det bar hit med meg; eg laag her daa brevet ditt kom. Eg skulde upp i fjellet ein tur. Men det er best aa byrja framanifraa. Det er mest som med Job.

Det kom brev fraa deim heime, at det stod gale til. Far og Hans hadde kome burt paa sjøen. So var det eitt aa gjera for meg. Mor var sjuk, og ho Anna har aldri vore noko tess: eg laut 49fara heim straks. Fekk mann i staden min ein maanads tid eller tvo og skulde avstad. Men det vart stopp. Det var nokre pengar, ikkje so lite heller, som var burte; og eg var den som hadde andsvaret. Dei er burte, det ser eg og, – kasseraren har ikkje faatt dei –; men kvar dei er, det maa Gud vita. Det ser ut som dei skal vera stolne. Og eg vart skulda for tjuv – det hevde so bannsett med denne braae burtferda og, daa. Det var ein fæl sjau; det stilna fyrst daa dei fekk dei kronorne eg hadde spart ihop, det var ikring iooo. So var det eg gjekk upp i fjellet ein kvelden, laut lufta av meg noko «hu-illt»; vêret var so godt, og eg trong det so væl. For so og vasa, til eg rulla nedyver ilag med ein stein, det er so hengjande bratt her; so braut eg av eine foten min, – eine handa fekk og noko. So førde dei meg hit. Det var ikkje so faarlegt endaa. Javisst var det vondt; eg torer ikkje segja, at eg heldt modet uppe alltid; eg gret visst sumtid ura næterne, – gret for deg – og trøysta meg med deg.

So har eg ikkje stort meir aa fortelja deg. Eg tolde so langt mindre enn eg tenkte. Det vart nok aat meg, daa brevet ditt kom. Eg tenkte fyrst paa aa fara til Amerika. Men det vert no ikkje for det fyrste. Det er foten; det er ikkje sagt han vert heller; og ein krypling gjer ikkje der noko.

50No maa du gjera meg den tenesta, at du ikkje tykkjer vondt um meg, og so maa du ikkje skriva meir. Eg orkar ikkje meir. Eg er ingen Job. Du fær berre ha det so bra. Aage.»

Sundagsmorgonen var det blankt ver. Ho klædde paa seg og gjekk upp i høgda. Det var so rart med morgonen; ein kunde tenkja meir rolegt daa, og alt letna. Det hadde det laget. – Ho skulde upp i aasarne, langt inn-i skogen, aaleine; ho skulde setja seg der ein stad, millom lyng og mosegrodd stein. So kunde det verkja som det vilde.

Ho vart forundra yver kor roleg ho var no. Natta, og alt som høyrde ho til, var so langt burte. Ho skulde slett ikkje til han og tigga um tilgjeving, skulde slett ikkje liggja ved barmen hans og graata ut. Det gjorde so godt aa lata vera. For det var just det tyngste, det; det var difor det gjorde godt.

Haustsola lyste lint yver aasarne. Det steig fram ein stor, blaa dag. Klaar, rein luft i det endelause. Det log av solgull millom trei og yver lyngen; det giddra i fjernblaa draum yver snøfjelli og sjøen. Lengsel og ljos kvar auga vanka; vænleiksdraumar. Og fred yver alt som døydde.

Det var ein liten dal med unge tre langt inn i liderne. Der sette ho seg i lynget. Ho 51skulde heilt upp paa høgda, men fyrstundes vart ho sitjande der. Ho skulde nok lida seg igjenom det med tol; maatte berre graata litegrand no fyrst. Ho sat og gret i henderne, orka ikkje upp med lummeduken.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.

Om Løglege skruvar og anna folk

Samlingen Løglege skruvar og anna folk kom ut i 1907 og var Duuns debutverk. Samlingen inneholder 12 fortellinger. Mange av historiene handler om mennesker som strever med å få innpass i et bygdemiljø. I tillegg inneholder samlingen noen morsomme småfortellinger med alvorlige undertoner, som peker fram mot Duuns senere verker.

Se faksimiler av 1. utgave fra 1907.

Les mer..

Om Olav Duun

Olav Duun er en av de viktigste nynorskforfatterne fra første halvdel av 1900-tallet. Med en bakgrunn som fisker i Namdalen i Nord-Trøndelag kunne han skildre tilværelsen langs kysten friskt og livaktig, i et språk som var preget av dialekten hans.

Les mer..

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook

Gå ikke glipp av ett eneste ord.

Fyll ut e-posten din under så vi kan varsle deg når nye verk publiseres.