Det var folksamt den Kvelden i Restaurationen i Studentersamfunde.
Alle dei faste sat der; og paa den 17de drakk dei med godt Samvit. Attaat var det all den Mengdi som kom serskilt «i Anledning Dagen»: unge Studentar, som etter Skikk og Vedtekt skulde drikke seg fulle for Fridomen; eldre Studentar som vilde friske paa gamle Minne; Ægtemennar som denne eine Dagen um Aare hadde Lov aa vera ute til Klokka tolv. Dei myrke, innrøykte Romi tok til aa sjaa livlege ut; Glas klingra og Sigarar og Snaddur brann; det var greidt aa sjaa at Folk hadde sett seg til her for Aalvor.
Ein jamn, døyvd Surr av Samtale og Laatt tok til aa fylle Romi. Og gjenom Tobaksrøyken som tetna og tetna kunde ein sjaa, at det glødde upp til Ordstrid her og der; Hendar tok til aa hogge i Lufti, og Skallar tok til aa raudne. Ender og daa høyrde ein høge Rop eller sterke Laattar skjote seg upp or det store Grunnskravle, som Geysersprutar or eit kokande Dy.
Det var Vetostriden som var uppe ved dei fleste Bordi; det snødde med Jus og hagla med Grunnlovsparagrafar. Det absolute Veto vart sannprova og tynt, og dei førande politiske Mennar hudflengde og lovsungne; Huse Bernadotte vart avsett ein Gong i Minutten, og Radikalaren Johan Sverdrup likso ofte send til Helvite eller skotin.
Det kom Folk alt i eitt; akademiske Borgarar og Kunstnarar. Myrk og uglad steig Bjølsvik inn; han saag ut som han ikkje venta seg stor Moro her heller. Ved Sofaborde i det ytre Rome fann han seg Sess; der sette han seg til aa sture yvi ein Pjolter og eit Numer av «Fliegende». Skravle gjekk rundt han i høge Sjøar; Folk hadde mykje usnakka i Kveld. Han høyrde paa det stund-imillom med halve Øyro.
Midt framfor han i Sofaen sat Privatlæraren Hummelvik og greidde ut for ein eldre Herre, at Høgrepartie var ein Drake som laag og valt ut-yvi Lande og laag det ned Den eldre Herren svara, at Vinstrepartie var ein Saueflokk; stakk ein ut ein Pinde og fekk Storbukken til aa hoppe yvi den Pinden, so kunde ein gjerne taka Pinden burt att; alle dei andre hoppa etter like godt; og dei smaa Gimbrane, dei som berre var eit Aar gamle, dei hoppa no so uendeleg høgt! Men for Enden av Borde, uppe mot Disken, sat tri unge Medisinarar og tala um Syfilis.
Det var ein Knutson eller Knutzon, som i desse Dagar var komin paa Gaustad; og det var vel den Sjukdomen som hadde gjort det. Det kunde vera Dill; Fyren hadde i seinare Tidir drukki meir enn nokon trudde; han hadde vori Skaapdrikkar. Men verst hadde han vori i Kvinfolkvegen. Og det var ein avgjord Ting, at han hadde vori sjuk den andre Gongen han var i Hamborg.
No laag han der uppe og var Idiot. Den meste Tidi sat han i ein Stol og stirde ut i Lufti med sanselause Augo og sa «Graut»; «Graut, Graut.» Men stundom var han livleg og full av Idear. Ein Fljugemaskin var han ferdug med; no arbeidde han paa ein «Ski-Velosiped»; og det skulde gaa godt alt, meinte han, dersom berre ikkje Tidine vart for strenge. Men me kunde vente oss noko av kvart i so Maate, trudde Fyren; for det hadde høvt seg so ille at Vaarherre var gjengin fallit. «Jeg saa ham selv i Natt,» hadde Galningen fortalt; «baade ham og Sankt Peder; di kjørte inn i Helvete so Eldmørja stod um Karjolhjulene.»
Bjølsvik var like sæl um Knutzon; og han var like sæl um Høgre og Vinstre. Han sat og gløymde Pjolteren og stirde paa «Fliegende» og var utanfor alt. Det var det usæle, at han hadde set att Dagmar Dyring. Nettupp som det verste hadde vori yvistridt, nettupp som det hadde vori Von um at han kunde faa gløyme, nettupp no var ho komi i Vegen for han; og no braut alt upp att. Braut upp att med øgjelegt Velde. Han hadde kjent det med ein Gong; det kunde ikkje nytte aa stride imot. Han skulde ikkje bry seg um nokon Ting lenger, ikkje um Trollkjeringar og ikkje um Studentar, og ikkje um si eigi Armod dessmeir; der fanst ikkje det i Verdi som skulde skræme han; alt kunde den som elska. Men no var ho komi so langt ifraa han, at Vaarherre maatte vita kvar han skulde finne henne att. Han hadde skræmt henne. Sanningi var vel elles, at ho aldri hadde havt Tanke for han. Hadde ho det havt, so vilde ho ha set, at han heldt av henne.
Millom deim som kom var Maalaren Otto Nielsen; han sette seg burt-til Bjølsvik og helsa han fraa Constance. Han og ein annan Maalar hadde vori ute og set til henne i Dag, fortalde han; ho laag og «galoppera» og skulde døy i Natt eller so.
Men det var det beste som kunde hende henne, meinte Nielsen; han sat og laga ein Whiskytoddy. So slapp ho aa koma i Vik’a. Det hadde vori vondt aa sjaa henne att no. Ho var so avfalli. Berre Skinn og Bein og eit Par skræmeleg store Augo. Kroppen kom burt i dei Fillune ho laag i. Mæle hadde ho ikkje; ho kunde berre kviskre; i Munnvikine var Skum. Men rædd var ho ikkje; ho hadde vel ikkje Kraft til det. Ho berre jamra seg for, at det var vondt aa skiljast fraa gamle Venir; dei fleste hadde elles gløymt henne no. Ja og so var det Systeri, Ottilie. Den vakre fjortanaars Ungen maatte alt gaa paa Gata etter Herrar, so det vart Mat til Huse. Det turvtest so mykje no. Constance trøysta seg med, at det var mange som laut taka til med slikt Liv i endaa yngre Alder. Presten hadde vori hjaa henne; men han hadde ikkje vori fornøgd. Ho var ikkje angerfull nok, hadde han sagt. «Liksom det var saa lett aa angre paa det, som har vært den eneste Moroa i Verden,» sa Constance. Ho slo seg til Ro med, at ho hadde vori snild mot Gutane sine, og at ho aldri hadde havt med andre enn Maalarar aa gjera. Mot deim hadde ho vori trufast. Ja ho hadde det. I andre Maatar hadde ho gjort det ho kunde; han Gamlingen som laag burti Benken, han vilde segja det same um han kunde tala. Dei tvo Maalarane hadde gjevi henne dei Skillingane dei hadde paa seg, seks Kronur og nokre og femti Øre i alt; Otto Nielsen hadde jamvel freista so smaatt aa tala Gudsord. Vaarherre vilde visst vera rimeleg mot henne, sa han; «du har sliti vondt nok i dine Daer, Constance.» «Aa ja,» svara ho; «men jeg har da havt mye godt ossaa.» Her braastana Otto Nielsen; han drakk, glyrde med Augo og drog seg nervøst i Skjegge.
Bjølsvik sat og tagde. Han brydde seg so lite um Constance. Dei kunde lìva og døy for honom kven som vilde. Der var berre ein Ting som vedkom honom; berre ein einaste Ting. Men han kjende paa seg, at han maatte segja noko; og so sagde han:
«Ja; vi er noen Svin. Vi er Svin. Men hva Satan ska vi gjøre?»
Otto Nielsen meinte me fekk gjera som dei gjorde i Bergen naar det regnde. So lengi her var Kvinfolk som selde seg, so maatte me vera galne um me ikkje kaupte. «Og saa er det saa forbanna bra med det, at her er aa faa til alle Priser,» lagde han til, «saa vi Fattigfolk ogsaa blir hjulpne.»
Bjølsvik knurra og drakk.
Ja – ja, sagde Otto Nielsen; men det er kanskje ikkje so vondt som det ser ut til for Kvinfolki heller. Her for eit Par Aar sidan var det tolv Koristinnur paa Tivoli Teater; og dei hadde Barn kvar ei av deim; men det Barne, sagde dei alle, var den einaste Gleda dei hadde i Verdi. Dei var so glade i dei Ungane sine, at det var meiningslaust.
Otto Nielsen sat og saag seg um ei Stund; so sagde han: han drikk svært, Hummelvik i Kveld.
Han drikk som ei Merr, svara Bjølsvik; det er vel Kjeringi som er leid med han att.
Ja kvi gifter Folk seg, sagde Nielsen.
Bjølsvik var i Lag til aa harske seg; han lagde i Veg med svære Ord um alle desse «Kvinder», som lét seg forsyrgje av Mannen sin, men gjekk og pinte Live av han samstundes. Men Gubbevars; dei var moralske, og dei var ædle, og dei var alt godt; men me –
Me var berre Toskar, meinte Nielsen.
Ja, me var Toskar. Me kunde ikkje halde oss ifraa deim kor galne dei var. Det var det same; skulde her vera Hyggje, so maatte me hava deim med oss. Utan deim nytta ingin Ting. Var det Moro kanskje aa sitja paa Bule og drikke Pjolter? Det kunde vera um Lag som aa gaa i Helvite og reide Leir. «Bare kjedeli.» Naar ein var sekstan Aar kunde ein trivast i Ungkarslag; men naar ein vart tjuge, lengta ein etter Kvende; og sistpaa lengta me slik, at kunde me ikkje faa Damur med oss, so tok me Tævur. Jagu gjorde me det, ja.
Hm; dei var ikkje dei verste, svara Nielsen. Dei kunde me daa snakke med; og snakke med deim um kva som helst; og dei gjekk med paa kva som helst. Men ei Dame, ho var ikkje med paa nokon Ting; ho sat berre og var pen ho; og tala um Ting som ingin brydde seg um. Otto Nielsen hermde: «nei, hvor her er deili! nei, hvor her er nydeli! nei men se paa den gamle Kjerringen; er hun ikke søt?»
Ja, ja, Fanden, banna Bjølsvik; det var keidt og leidt alt. Det eine var vondt og det andre verre; han treiv Glase og drakk; «Gud ske Lov, saa længe vi har Brændevin!»
Inn kom Georg Jonathan; han saag trøytt ut og ropa høgt paa Pjolter. «Aafornoe?» sa Otto Nielsen, «Di her?» Ja, svara Georg; «nu vil je gifte mej og slaa mej til Menigheden.»
Han sette seg til Borde; fekk Pjolteren; slog i Tridjeparten Konjak og drakk med ein Gong halve Glase. «Det ta’r paa aa fatte en saadan Beslutning,» sagde han. «Har Di fattet den Beslutningen akkurat nu?» spurde Otto Nielsen. «For fem Minutter siden», svara Georg. Han kveikte ein Sigar.
– Baade det ytre og det indre Rome var stappfulle med Folk; og der var eit Skravl utan Ende. Yvi det heile laag Tobaksrøyken graa og døyvande som Ull; gjenom den stræva Gasljosi og lyste det beste dei vann, liksom Lyktir i Skodde.
Medisinarane dreiv paa med sitt; fortalde um den og den som hadde havt Sjukdomen; rekna ut kor mange Tilfelle det var for Maanaden her i Byen; gissa paa, kor mange det kunde vera av desse Karane her i Kveld, som hadde vori ille ute. Og dei unge Herrane sat og saag morske og likesæle ut, og brùka brutale Ord og ein kald Tone; for det høyrde med til Fage. Ein av deim fortalde um gamle «Jokum»; han hadde vori halv Idiot i sine siste Aar; «men tilslutt fik han en lys Ide: fandt sej et Rep og hengte sej opp paa Sovekammervæggen som en gammel Slobrokk». Dei andre nikka; «resolutt Fyr,» sagde dei.
Gabriel Gram kom drivande fraa eit av Smaa-Romi; gjekk og saag seg ikring, liksom han leitte etter einkvan; rusla sistpaa burt til Hummelvik. «Du Hummelvik?» sagde han; «no kan du jagu laane meg fem Kroner.»
Hummelvik stirde med halvdrukne Augo: «Kroner? – fører ikke Kroner. Fører ikke Kroner. Toskehue.»
Men Gram visste at Hummelvik hadde havt Pengar for eit Par Dagar siden; kor hadde han gjort av deim?
Hummelvik stirde endaa ei Stund; Tankane gjekk ikkje fort i Hovude hans denne Kvelden. So tok han til aa fikte med Hendane og deklamere i Homer-Stil:
«Visselig vil jeg nu i høi Grad sige dig dette, efterdi du mig derom fritter og spørger. Thi den guddommelige Skrædder Olsèn, end hvilken end ikke nogen af Guderne er mere fiks til at skjære og sy et Par Bukser –»
Gram riste paa Hovude; so saag han Georg Jonathan og gjekk burt til honom; spurde um han maatte faa Lov til aa præsentere seg. Jonathan reiste seg; dei namngav seg for kvarandre, svært høflegt. Det var i Grunnen rart; dei hadde kjent kvarandre i fleire Aar, men aldri fyrr raaka saman.
«Jeg kjender Dem egentli noksaa godt,» sagde Gram til Georg, «bl. a. gjennem Deres Elskerinde.» Georg stirde kaldt: «hende kjender Di ikke,» sagde han. Nei, svara Gram; men han kjende ei Gjente som kjende henne. Det var Elise, Mætresse til Grosserar Bøckmann no for Tidi. «Hun kjender Deres – æ, Deres Veninde svært godt, hun,» sagde Gram; «og omgaaes hende meget om Dagen.» Georg stod og drog seg i sine Whiskers: «det er nok paa høi Tid.»
Gram spurde kva som var paa høg Tid; Georg svara at han skulde gifte seg. Ja daa var det paa høg Tid, meinte Gram; heile Byen vilde snart ha Greide paa, at han var smaagift med Julie Lindner. «Men Di er en heldi Gris,» lagde han til, «som altsaa har funnet en Dame som er saa intelligent, at Di tør gifte Dem med henne.»
Gram stakk Hendane i Lúmma og fortalde, at so heppin hadde ikkje han vori. Han hadde leitt lengi, han, og det baade med Ljos og Lykt, kunde han segja; for gifte seg vilde han, han som alle Ungkarar. Ein skulde vera i Orden med dei Ting; ein skulde vera comme il faut; der var «formeli noe uanstændi» ved gamle Ungkarar. Men det var ikkje greidt. Ein maatte sjaa seg fyri; ein laut hugse at det skulde vara heile Live. Gud maatte vita kvar alle Folk fekk Mod ifraa – naa-ja. Her ein Gong i Vinter hadde Gram innbilt seg, at Eline Henning maatte vera den rette. Eline Henning, Dotter av Maalaren; ja De kjenner henne. Ho var just komi heim fraa Utlande; og med henne kunde ein tala um mange Ting. Men so hadde Gram skræmt henne. Han hadde komi upp i Kunstforeningen ein Dag, litt full. Der raaka han henne, og gav seg til aa forklaare Kunst for henne med godt Mod. Men fraa den Dagen var ho rædd han. Meir tolde ho ikkje. Ja og so hadde nok Gram tala noko fritt; nemnt Ting som ho ikkje lika; «di er saa vanskelige paa det, selv di beste Damer.» Hja! sukka Gram. No var ho forlova med Peter Tordenskjold; quod felix et cetera; og det gjekk visst godt; dei høvde ihop dei tvo; dei var likso kjønslause den eine som den andre.
«Hvad behager?» sagde Georg.
«Aa jo saa Gu,» svara Gram; dei fleste er likso kalde som dei ser ut til. Strakst etter heldt han fram: so øydelagde er daa ikkje me Mannfolk; me hev daa Natur enno, me.
Daa lo Georg. Og han sette til og svor, at Natur hadde ho daa visst, den han skulde ha; han visste det; «for jej gifter mej, Satan lyne mej, med min Elskerinde!»
Gram sette Augo og spurde um Georg var sentimental. Slikt skulde ein ikkje gjera. Det vart Skandale. Ein skulde vera korrekt. Comme il faut skulde ein vera. Ikkje noko slikt sentimentalt Tøv; baade Georg og ho kom til aa trega det.
Han tale lengi og ihùga; Georg svara, at Tingen var avgjord. Kva skulde ein gjera? Han elska henne; han kunde ikkje sleppe henne; men ho klara det ikkje lenger paa den andre Maaten; ho maatte og vilde ha Prestebrev; fekk ho det ikkje av honom tok ho det av ein annan, ein som ho ikkje brydde seg um. Han kunde ikkje segja stort um det. Kvinna var ikkje Menneskje; ho var Samfund. Flokk; Samvit; Motejournal. Var ho ikkje klædd etter Motejournalen so kjende ho seg simpel; og elska ho utan Politibrev, so kjende ho seg urein, og vart urein. Mot denne aalmenne Meining kunde ho ikkje klara seg. Ho maatte ha Korsett. Korsett paa Sjæli som paa Kroppen.
Gram riste paa Hovude. Men heile Live, sagde han, heile Live! Tenk paa det!
Det er ikkje heile Live, svara Georg; det er ikkje sant, det. Ein kan ikkje binde seg, um ein vilde; Kjærleiken er fri og vert aldri anna enn fri. Samfunde krev, at ein Mann skal skrive inn ei av deim han lìver med, og lyse ut, at dei Borni han fær med henne skal vera hans lovlege Ervingar; meir er det ikkje. Sjølvsagt hev Prestane blanda seg inn; Kyrkja skal hava si Avgift av Brursengi som av Lik-kista; men Tingen vert den same for det; og kann ein ikkje faa det beste, tek ein det næst-beste.
Gram stod og stirde; ein kunde sjaa at han ikkje forstod. Nei, sagde han tilslutt; ein Lovnad er ein Lovnad og ein Eid er ein Eid; ein skal ikkje lova naar ein ikkje vil halde. Georg drog paa Aksli; Gram riste paa Hovude og gjekk; han hadde sitt Lag inn-i Piano-Rome, sagde han. –
Georg sette seg og drakk Pjolter. Han var so turr i Halsen i Kveld, og so nervøs og rar; han hadde Húg til aa «melde seg ut or det menneskjelege Samfund og drikke seg full»; det kunde vera Moro aa raake i Slagsmaal og koma paa Stasjon.
Dei tri unge Medisinarane reiste seg og gjekk. «Ska vi paa Glæden?» sagde dei. –
– Det var ein som tok Georg paa Aksli med eit lindt Tak; Georg snudde seg; det var Laurits.
Vesle Laurits saag ut som det hadde hendt noko. «Det var morsomt, at jeg skulde finde dej her,» sagde han; «je maa faa tala med dej.»
Naa? sagde Georg og reiste seg. Og Laurits gav seg med ein Gong til aa fortelja um det store som i Dag hadde hendt han. Han hadde ikkje kunna sitja heime, sagde han; han var so glad; det var so utrulegt; han maatte ut og fortelja det; ja han maatte fortelja det berre for aa kunne tru det sjølv.
Han fortalde so Georg knapt kunde fylgje med; Ordi strøymde, strøymde, snaava yvi kvarandre; alt maatte fram, fraa fyrst til sist; det var i Grunnen ein Roman; det og det hadde ho sagt, og so og so hadde ho set ut, den Gongen og den Gongen, og sistpaa i Dag, daa dette store Under hadde hendt, som Laurits knapt torde tru paa. Men alt maatte gaa løynt for det fyrste.
Georg Jonathan vilde ikkje døyve Gleda for Guten; han høyrde paa med Tòlmod og gratulera; sistpaa fekk han ei Kjenning av, at det visst var noko meir, Guten hadde aa segja, noko som han vreid seg for; han tøygde dette um Festemaale so urimeleg langt. Med ein Gong slo Laurits inn i ein ny Tone og sagde: «aassen lever du forresten?»
Georg svara at han livde godt, og at han skulde gifte seg snart; med Julie Lindner. Laurits gratulera av Hjartans Grunn. Men –. Han snudde seg halvt burt. Og so kom han att med same Spursmaale: «ja; men aassen har du det forresten?»
Georg hadde det berre bra for Resten.
Daa fann Laurits Utveg. «Ja nu,» sagde han, «naar du gifter dej, blir du vel fri for dine Sorger, Tjenestepigesorger og –; aassen synes du forresten om den Tjenestepigen, jeg skaffet dej?»
«Hun er gal,» svara Georg; han saag paa Laurits med uvisse Augo. «Hver Gang jeg kommer hjem, venter jeg at hun skal ha hengt sej. Hun har nok været Teologen nærmere enn du tror.»
Laurits hadde snutt seg heilt burt; han saag ein Kjenning der inne, sagde han, og var burte som ein Skugge.
Georg stod og saag etter han eit Grand. So riste han paa Hovude og sette seg. Var det noko i Vegen med Guten?
Der sat Bjølsvik med tomt Glas og tala um Kunsten, som «hadde det so magert som ei Loppe paa ei Grind»; Juristane brydde seg ikkje om Kunsten; Bøndane brydde seg ikkje um Kunsten; Grosserarane gav Kunsten Fanden; og Bladi –; dersom Skreddar Hansen heldt Foredrag paa Rasmussalen um det absolute Veto, so hadde Bladi tri Spaltur um det, og dersom ei Kjering braut av seg ein Fot, eller ein Unge vart hala uskadd upp or Akerselvi, eller dei fann ei stor Potet paa Ringerike, eller dersom ein Hane varp eit Egg – ha, ha, ha, ha! det vart Laatt av dette. Nei; vilde ein tena Pengar i dette Lande, heldt Bjølsvik fram, so skulde ein halde Grise-Sirkus, og Loppe-Sirkus, eller vise fram Lus paa ein Tjørekost; – meir Laatt.
Ein Vinstremann forsvara Storthinge; det hadde ofra so mykje paa Kunsten som ein kunde vente; serleg nemnde han Diktarlønine. Ja, Diktarlønir; det var noko anna, sagde Bjølsvik; dessutan, Diktarar –; naa! han forstod ikkje kvifor dei skulde vera so gjæve. Kva kunde dei? Dei gav seg ut for aa skildre Live; men det kunde dei minst. Dersom ein Diktar vilde skrive upp berre det, som var sagt her i Kveld – ja, det hadde vori tala mykje Ungkarsmaal her i Kveld –, so kom han paa Tukthuse. Nei; Diktarane, dei kunde skrive «Schøne Minka» og slikt noko; det kunde dei; men skildre Live –; ikkje Tiendeparten av det som gjekk for seg kunde dei nemne. Skildre Live, naar dei ikkje kunde brùka eit Ord som –; Bjølsvik nemnde Orde.
Skòdespelar Hornemann gjekk og svinsa att og fram i Romi og sulla paa ei Vise; det var ei svensk ei, som han elles ikkje kunde:
«Uti mina unga dagar
var jag alt en vacker kar,
og ved at lystre dygdens lagar
fick jag se, hur godt det var.
Trala lala, lala, lala –»
So kom han og slo Georg paa Aksli: «Godaften, Ettermann!» sagde han. «I Dag mej, i Maaren dei»; og han rusla i Veg att.
«Trala lala, lala, lala,
trala lala, lala, lala,
som Gud vil,
jag står still;
som Gud vil,
jag står still.»
Men han kom att. «Vogt Dem!» kvæste han; «hun er en Hulder! Deilig at se til; aa, deilig; men hul! Ikke Blod, ser Di! Ikke en Draape Blod.
Trala lala, lala, lala,
trala lala, lala, lala –»
«Aldeles spillende gal,» murra Georg. Bjølsvik hadde lagt Merke til dette siste; han sagde: «Nina Bøckmann har nok vært vond med Hornemann.» Aa, var det henne, han snakka um? spurde Otto Nielsen. «Forresten holder hun sig forbanna bra, den Fru Bøckmann.» «Hun blir bare vakrere,» sa Georg tankespreidd; han tromma med Fingrane paa Borde.
No var nok Hummelvik full. Han skreik yvi Borde til Georg Jonathan: «Er ikke Di Filosoff? Er ikke Di Filosoff? Om Forladels, er ikke Di Filosoff?» «Nei Gud bevare mej,» ropa Georg. Hummelvik heldt paa: «Omf´ladels, Omf’ladels; men er ikke Di Filosoff?»
Daa Georg ikkje svara, slutta han; so sette han seg til med Hovude i Hendane og smaasnakka; tok sistpaa til aa syngje. Han hadde ein litin mjuk, slørd Tenor; og Visa hans skar seg i spede Tonar gjenom Rome som ein Syrjesong.
«Aa Olav fraa Brurebraat
fram for si Gjente skrid:
aa hu deg og hei paa ein Laurdagskveld!
no reider du Kvila di.
Hei! Bryllaup til Mikjaalsmess.
Til svara Turid,
ho vart so heit i Kinn:
Kvila er reidd, men aldri for deg!
no ventar eg Guten min.
Hei! Bryllaup til Mikjaalsmess.
Aa Olav fraa Brurebraat,
han var no like sæl.
Gjekk etter Rein paa høgaste Fjell,
der slo han seg ihel.
Hei! Bryllaup til Mikjaalsmess.
«Ja, ja», sagde han, «Gud hjælpe oss alle som syge og sorrigfulde er, hvad enten vi ere fjern eller nær. Du? Du?» han vende seg til den, som sat ved Sida av han; «Du? vét du hva?» og so gav han seg til aa tala um Kona si. Ho var so, og ho var so; og dei sagde so tidt til han: du Hummelvik, du skal skilja deg med Martine Men det vilde han ikkje. Nei. Det vilde han ikkje. Aldri i Verdi. «Hør her, hør her, vét Di hvad? Vét Di hvad? Aldri i Verden. Hør; vét Di hvad? Vét Di hvad?» Han lagde Armen um Halsen paa den han tala til og kviskra; lagde seg so attende i Sofahyrne og vilde sova; eit Par av dei eldre maatte i Veg og hjelpe Mannen heim.
Gabriel Gram viste seg; han var noko fløven aa sjaa til; eit Grand ustød, og heller bleik. Han tok Georg i Armen og bad han fylgje med inn i Piano-rome. Georg fylgde. Paa Vegen sagde Gram heile Tidi: «Di; oprigtig talt, Di skal ikke gifte Dem med Deres Elskerinde.»
Det vesle Pianorome var fullt av Folk og Tobaksrøyk. I Sofaen sat ein eldre Herre med bleikt Aasyn og svarte Lokkar og tala, endaa ingin høyrde paa’n; dei kundekonversere dei gamle, sa han; dei hadde Konversasjon; me kunde berre disputere og halde Foredrag. Den gamle dansk-tyske Kulturen døydde ut; dei Folk me no hadde, var Uppkomingar, Grosserarar, «Halvfinhet med Prætangsjoner». So var daa og Intelligensen servil; alt halvfint var servilt. Dei gamle kunde bøygje Rygg dei, men var like stive i Karakteren; slo Hs. Maj. Kongen Hatten av Statsraaden sin, so maatte so pinedød Hs. Maj. sjølv bøygje seg ned og taka Hatten upp att; men no laag dei fine paa Kne og bad Hs. Maj. «naadigst» binde Hendar og Føter paa oss med eit absolut Veto. «Bravo!» sagde det rundt Borde; dei hadde vel høyrt dette siste.
Lage hadde skilt seg sund i Smaahopar; Folk gjekk og kom; yvi det heile laag Tobaksrøyken som eit tett Draumslør. Ved Pianoe sat ein høg, ven Gut og spéla; for den nedre Bordenden sat tvo unge Fyrar og gjorde Kattemusik: «mjau! mjau!» men inn-imillom sagde den eine av deim med halv-dansk Ut-tale: «vil du prøve Kærligheden.» Ein og annan reiste seg og heldt Tale; det vart sagt Bravo kvar Gong dei gjorde ein Stans. Ein ung Gut tala for Kvinna; Skaal for at Kvinna maatte forstaa oss! Georg Jonathan sagde med eit høgt, skarpt Maal som vart høyrt: ho vilde lære aa forstaa oss, dersom ho var her! «Nei! nei!» vart det ropa; her vilde dei ikkje hava henne.
Han ved Pianoe – Nils Bugge vart han kalla – spéla og song.
«Eg veit ei lita Gjente ja, eg kjenner ‘a so vel,
eg veit ei lita Gjente nord i Skogen»;
men han fekk ikkje synge ut. Eit gnelt Maal ropa: «lat oss naa faa noe lidderli! Og strakst kom fleire; «ja! ja! noe lidderli!»
Nils Bugge gjekk fraa Pianoe. Det var ein som sagde til han: «Herregud, kann Di ikke synge den som Di lærte paa Eksermoen ifjor; jeg har hørt Di har sunget den før.» Men Nils Bugge forsikra at han song ikkje den Visa lenger. «Jeg sang den noen Ganger,» Sagde han; «men hver Gang var det som der var overgaaet mej en Skam.»
Av dette vart det Ordskifte, so at ein som freista med «noe lidderli» laut slutte. Nils Bugge vart heilt upp vond: «man kann holde sej ren!» skreik han. Gabriel Gram, som no sat ved Borde og drakk Champagne, snudde seg og spurde um Herr Bugge kjende nokon normal ung Mann som han trudde var rein. «Jeg er ren!» svara Nils Bugge og rette seg upp; han saag paa Gram med stolte Augo. «Ja men er Di normal?» spurde denne dauvt; han drakk meir Champagne. Bugge visste ikkje kva Herr Gram meinte med normal; men det visste han, at han upp gjenom Aari hadde ført ein Strid med seg sjølv so hard, at han hadde lòti brùka all si Magt; og endaa hadde det ikkje vori meir enn han klara det. Mang ei Natt hadde han ikkje tort leggje seg, men hadde drivi att og fram paa Golve som galin; han hadde havt det so vondt at han kunde ikkje fortelja det; men han hadde alltid havt det for seg, at han ikkje vilde gjera noko som han sidan skulde trega; og han hadde vunni; han hadde vunni! «Skulde det være saa’n Moro aa gaa sine beste Aar bort i Strid med sej selv?» sagde Gram. Nei, svara Bugge; men ein vart Mann av det!
Ordskifte vart ned-døyvt med Skravl og Skraal og ufjelge Visur; Georg heldt ikkje ut lenger, men gjekk. Nils Bugge fylgde; «nu er Bunden naaet,» sagde han. Midt paa Golve stod ein høg bleik Fyr og heldt politisk Tale; med seint, rolegt Byraakratmaal forsikra han, at Hs. Maj. Kongen «ubetinget havde absolut Veto i Grundlovssager»; han «maatte med den største Bestemthed fastholde som et afgjørende Moment – –»
I den Stundi sovna Minne for Gabriel Gram; Minne og Umtanken. Berre ein liten Flekk i Heilen hans vakte enno.
Paa den Flekken steig det fram eit Bilæte: eit lite ljost, koselegt Rom med raude Veggir, og i det Romet ei Gjente i kvit Nattbunad.
Han reiste seg av Stolen; fann ein Hatt som ikkje var hans; gløymde Yvi-skorne og rusla.
Som ein Ring i eit Tryne drog det fagre Bilæte ‘n av Stad; trygg som ein Svevngangar tok han Vegen nedyvi til Vika.
Det hadde slìti og regnt litegrand; no blés det vaatt og svalande. Men Vaar var i Lufti; i Morgo maatte det vera Sùmar. Maanen var høgt uppe og klaar; Skyine dreiv yvi Himilen graakvite og hastande som Røyk av ein Verdensbrand. Gabriel Gram sjangla litegrand stundom, men visste det ikkje; han tenkte aldri det Grand, og hugsa ikkje lenger att-ende enn til sine eigne Hælar.
Fullt av Folk var det all Stad; men det gaadde han knapt. Heldt berre fram, Gate etter Gate og Smòg etter Smòg; rett som det var stod han ved Troppi.
Det var ei Utanpaa-Tropp; ho gjekk beint fraa Tune upp-aat Lofte. Den stavra han upp-gjenom med stort Stræv; Kroppen var vand aa styre; men upp kom han.
Han gjekk inn gjenom ein Gang; der var kol-svart. So kom han til ei Dør; der stansa han og lydde eit Bil.
Der var Mannfolk inne. Eit lite svevnugt Maal som han maatte ha høyrt fyrr, sagde med halvdansk Ut-tale: «vil du prøve Kærligheden.»
Han banka; ei Gjente i kvit Nattbunad kom og glytte paa Døri. «Blir du snart alene, Emilie?» spurde han. «Ja, nu ska je snart faa dem ut,» svara ho; «kann du ikke komme igjen? Kom igjen om en Stund! kom igjen om en halv Time!»
Han sjaka i Veg att; banna halvhøgt; stavra ned Tropp med stort Stræv; gjekk ut gjenom eit Portrom og var paa Gata.
I alle Vindaugo var Ljos; alle Stadir var det Mannfolk. Han banka stundom, men fekk alltid same Svare: «ikke alene.» «So dra til Helvite.»
Kvar han gjekk og ikkje gjekk, kom han alltid att-ende til dei same Stadine, og fekk all Stad same Svare. Og sliks Slag kunde det vera.
Folk var det all Stad; inne og ute. Han raaka Flokk etter Flokk; dei rødde og lo eller song og skreik; Konstablane hadde Paalegg um aa brùka Konduite i Dag; det var den syttande. Men stundom kom einslege Fyrar vandrande, med Hatten ned i Augo og Kragen uppbretta; det var slike som visste kva dei vilde, skikkelege Folk med «reelle Hensigter» …
Det livna so smaatt i Hovude paa Gram. Den vakne Flekken vart større og større, og han tok til aa faa Idear. Huff, alle desse Ægtemennar og Festemennar, som snikte seg um her paa forbodne Stadir med Halen millom Knei; aldri i Verdi vilde han vera i deira Skinn. I Morgo fekk han ein fæl Dag; han visste det nok. Men det gjorde ikkje noko; slikt hadde han klara so mang ein Gong.
– «Ikke alene.» «So dra til Helvite.» No vilde han heim.
Han tok til aa faa Augo upp; og han saag Folk som han kjende. Fleire som han kjende. Fine unge Gutar, og skikkelege eldre Herremennar, som visst aldri vilde vera ved um Dagen, at dei hadde sett sin Fot her. Men det gjorde inginting. Naar han raaka deim att, skulde dei ikkje sjaa ein Smil um hans Munn; og han visste, at dei vilde vera likso finfarande mot honom. Og so vilde alt vera ein Draum.
Gram fekk ein Tanke; «Varulvar», sagde han. Det var ein god Idé. Ein kunde skrive ei Bok um det. Varulvar. Hm. Vene Gutar um Dagen, Varulvar um Natti …
Boken er utgitt av bokselskap.no
Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi. Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.
Romanen Mannfolk kom ut i 1886. Som i Garborgs foregående romanen, Bondestudentar (1883), er romanen et tydelig innlegg i samtidens samfunnsdebatt. Men mens Bondestudentar først og fremst tar for seg fattigdom og klasseskiller er det seksualmoral og samliv som er hovedtemaene i Mannfolk. Garborg viser hvor umoralsk den offisielle seksualmoralen var. Seksualiteten ble fornektet utenfor ekteskapet og foregikk derfor i det skjulte, noe som førte til utnytting av kvinnen.
Romanen er en kollektivroman med et stort persongalleri fra bohemmiljøet i Kristiania. Miljøet og personene er beskrevet naturalistisk og uten moralisering.
Romanen vakte oppsikt i samtiden. I motsetning til Fra Kristiania-Bohêmen (1885) av Hans Jæger og Christian Krohgs Albertine (1886) ble ikke romanen forbudt, men reaksjonene førte likevel til at Garborg ikke ble gjenvalgt i sin stilling som statsrevisor i 1887.
Se faksimiler av 2. utgaven fra 1887 (NB digital)
Arne Garborg regnes som en av de viktigste nynorskforfatterene i norsk litteraturhistorie. Garborg var interessert i å kartlegge hva som er grunnlaget for selvstendighet, både for individet og nasjonen. Det var først og fremst forholdet mellom språk og kommunikasjon, kulturell styrke og velferd som interesserte ham. Som journalist startet han i 1876 debatten: «Hva er norsk språk og nasjonalitet?» Garborgs skjønnlitterære gjennombrudd kom med den kritiske romanen Bondestudentar i 1883.
Fyll ut e-posten din under så vi kan varsle deg når nye verk publiseres.