1.

Det var ein mann heitte Môrd, som hadde tilnamnet Gigja. Han var son hans Sighvat hin raude og budde paa Voll paa Rangaa-vollom. Han var ein megtug hovding og ein stor maalfylgjemann,Oversetternote: Maalfylgjemann: ein mann som kan fylgja og føra ei sak, sakførar. og so kunnug i loven, at ingen dom tyktest vera lovleg dømd, naar han ikkje hadde vore med. Han hadde ei dotter heitte Unn. Ho var ei ven kvinna, velvori og fin i alt sit lag; ho var haldi for aa vera beste giftet paa Rangaavollom.

No vik soga aat Breifjords-dalarne. Ein mann er nemnd Hôskuld; han var son hans Dala-Koll. Mor hans heitte Torgjerd; ho var dotter aat Torstein hin raude, som var son aat Olav hin kvite og sonarson aat Ingjald Helgeson. Mor hans Ingjald var Tora, dotter hans Sigurd orm i auga, son av Ragnar Lodbrók. Mor hans Torstein hin raude var Unn den grunnrike; ho var dotter aat Kjetil Flatnev, son hans Bjørn Buna, son hans Grim Herse fraa Sogn. Hoskuld budde paa Hoskuldstad i Laksaadalen. Bror hans heitte Rut. Han budde paa Rutstad. Han var sam-mødra med Hoskuld, men far hans var Herjolv. Rut var ein ven mann, stor og sterk, vaapndjerv, men godtolug av seg, og vitug og klok som faa, hag-raadug ved venerne sine og godgjegna og vel sætande i store maalemne.

4Det var ein gong at Hoskuld gjorde lag for venerne sine. Rut, bror hans, var der, og han sat næst honom. Hoskuld hadde ei dotter heitte Hallgjerd. Ho leikte seg paa golvet med nokre andre smaagjentor. Ho var ven av aasyn og stor paa vokster. Haaret var fagert som silke og rakk til beltes. Hoskuld tala aat henne: «Kom hit aat meg,» sa han. Ho gjekk aat honom straks. Han tok henne under hoka og kysste henne. So gjekk ho att. Daa sa Hoskuld til Rut: «Kva synest du um denna møyi? er ho ikkje fager, tykkjer du?» Rut tagde. Hoskuld tok det upp att ein gong til. Rut svara daa: «Ho er vissa ven nok, og det kjem mange frami for di. Men det veit eg ikkje, kvar tjuv-augo er komne fraa inn i ætti vaar? Daa vart Hoskuld harm, og det var graatt millom brørne ei rid.

Brørne hennar Hallgjerd var Torleik, far til Bolle, og Olav, far til Kjartan og Baard.

2.

Det var ein gong at Hoskuld og Rut reid til Alltings. Der var det mykje folk. Daa sa Hoskuld til Rut: «Det skulde eg ynskt, bror, at du hadde vilja teke den gode raadi og funne deg ei kona.» Rut svara: «Eg hev lenge havt det i tankarne, men det hev tykst meg vera tvent um med det. Men no vil eg gjera etter dit tykkje. Kvar skal me lya aat?» Hoskuld svara: «Det er mange hovdingar her paa tinget og nok aa velja imillom, men det er likevel ein staden eg hev tenkt skulde vera lugumt for deg. Gjenta heiter Unn og er dotter til den vise mannen Môrd Gigja. Han er her paa tinget, og ho er med, so du kan faa sjaa henne, um du vil.» Og dagen etter, daa folk gjekk til logretten, 5fekk dei sjaa nokre staseleg klædde kvinnor ved Rangæinga-buderne. Daa sa Hoskuld: «Der er Unn, som eg gat um aat deg; kva tykkjest du um henne?» «Vel,» seier Rut, «men ikkje veit eg, um me kan hava lukka saman.» So gjekk dei til logretten. Môrd Gigja førde saker, som han var van, og sidan gjekk han heim til budi si. Hoskuld stod upp, og han og Rut gjekk aat budi hans Môrd og inn. Môrd sat inst inni budi. Dei helsa paa honom. Han gjekk imot dei og tok Hoskuld i handi og sette honom jamsides seg, men Rut sat næst honom att. Dei tala mangt, men so kom Hoskuld paa tal um erendi: «Eg vil maalbera eit kjøp med deg; Rut vil verta maagen din og kjøpa dotter di, og eg skal ikkje spara paa noko.» Môrd svarar; «Eg veit, at du er ein stor hovding, men bror din kjenner eg ikkje til.» – «Meire til mann er han en eg,» seier Hoskuld. Môrd mælte: «Du kjem til aa gjeva mykje med honom; for Unn erver alt etter meg.» – «Eg kan segja det med det sama,» seier Hoskuld. «Han skal eiga Kambanes og Rutstad og upp til Trondargil. Og so hev han kjøp-skip i sigling.» Rut sa daa til Môrd: «Hugs paa det og, bonde, at alt dette gjer bror min, for di han unner meg vel. Men vilde du tenkja paa det, so ser eg helst, at du set fyre vilkaari.» Môrd svara: «Eg hev tenkt yver dei. Ho skal hava seksti hundrad, og det skal aukast med ein tridjung i di jord; men fær de ervingar, daa skal de hava helvti kvar dykk.» Rut mælte: «Dessa kaari tek eg ved; lat os no taka vitne paa det.» Sidan stod dei upp og handtokst, og soleis feste Môrd si dotter Unn aat Rut. Gjestebodet skulde vera hjaa Môrd ein halv maanad etter midsumar. Baade dei og Môrd reid heim fraa tinget. Brørne reid vestetter um Hallbjarnarvardarne. Daa kom Tjostolv, son hans Bjørn Gullbere, ridande imot dei, og fortalde 6at det var kome inn eit skip i Kvitaa-osen. Øssur, farbror hans Rut, var med, og vilde at han skulde koma aat honom fyrste han kunde. Men daa Rut høyrde det, bad han Hoskuld gjera fylgje ned aat skipet. Og so reid dei dit baae. Daa dei kom aat skipet, fagna Rut Øssur, frenden sin, vel og venleg. Øssur bad dei inn i budi aa drikka. Hestarne deira vart sala av, og mennerne gjekk inn og drakk. Rut mælte til Øssur: «No skal du, frende, rida med meg vestetter og vera hjaa meg i vinter.» – «Det læt seg ikkje gjera,» seier Øssur; «eg hev aa segja deg daudar-ordi hans Eyvind, bror din; han leidde deg til arvs etter seg paa Gulating, men uvenerne tek arven, um du ikkje held deg fram.» – «Kva er no likast, bror?» seier Rut; «eg tykkjer detta vert vanskelegt, no eg hev dagfest brudlaupet.» Hoskuld mælte: «Du skal rida sudetter aat Môrd og beda honom, at de gjer um avtala, slik at Unn, dotter hans, er fest i tri aar. Men eg skal flytja varorne dine til skips.» Rut mælte: «No vil eg, at du tek mjøl og timber og anna, slikt som du tykkjer, av varorne. Han let henta hestarne sine, og so reid han sudetter, men Hoskuld reid heim. Rut kom austpaa aat Rangaavollom til Môrd og vart vel mot-teken. Rut fortalde som det var til, og bad Môrd legja raadet sit ved. Môrd spurde, kor mykje gods det var. Rut sa, at det var 200 merker,Oversetternote: 72 000 krunor paa lag. um han fekk det alt. Môrd mælte: «Mykje er det imot arven min, og du skal visst fara, um du vil.» Sidan gjorde dei um avtala, slik at Unn skulde sitja tri aar i festet. No rid Rut aat skipet, og er der til des det er siglferdugt. Hoskuld førde til skips alt godset som Rut aatte. Alle rekneskaperne Rut hadde der vest, gav han Hoskuld til varveitsla, medan 7han var ute. Hoskuld reid heim. Lite seinare fekk Rut og dei bør, og dei siglde i hav. Dei var ute i tri vikor og kom aat ved Hernar paa Hordaland, og siglde fraa der aust til Viki.

3.Feilnummerert i 1896-utgaven.

Harald Graafeld raadde for Norig. Han var son hans Eirik Blodøks, son hans Harald Haarfager. Gunnhild heitte mor hans. Ho var dotter hans Øssur Tote. Dei budde aust i Kongehelle. No spurdest det, at eit skip var kome inn i Viki. Straks Gunnhild høyrde det, spurde ho etter, kva det var for islendingar som var paa skipet. Det vart sagt henne, at styresmannen heitte Rut, og var brorson hans Øssur. Gunnhild mælte: «Eg veit vel erendi hans; han vil henta arven sin, men den hev ein som heiter Sote under hender.» Sidan kalla ho aat seg skosveinen sin – han heitte Øgmund –: «Eg vil senda deg nord i Viki aa finna Øssur og Rut. Seg, at eg bed dei aat meg baae i vinter, og at eg vil vera ven deira. Og fer Rut etter mit raad, so skal eg sjaa til med arvesaki hans og anna som han tek seg fyre med. Eg skal og hjelpa honom fram hjaa kongen.» Øgmund fór og fann dei. Men straks dei fekk høyra, at han var sveinen hennar Gunnhild, tok dei imot honom paa det likaste. Han bar fram erendi si i still. Sidan la dei yver sins-imillom, Øssur og Rut, og Øssur sa til Rut: «So synest det meg, frende, at her er det berre eitt aa gjera; for eg kjenner huglyndet hennar Gunnhild. Fer me ikkje til henne, so er ho god-til aa reka os ut or landet og taka godset vaart med ran; men fer me, so gjer ho all den æra av os som ho hev lova.» Øgmund fór heim, og daa han fann Gunnhild, fortalde han henne, korleis ferdi gjekk, og at dei vilde koma. Gunnhild 8mælte: «Det vontest eg; for Rut er ein klok mann og velvoren; men hav no augo med, naar dei kjem til gards, og seg meg det.» Rut og dei fór aust til Kongehelle. Men daa dei kom der, gjekk frendar og vener imot dei og fagna dei vel. Dei spurde, um kongen var der i byen. Det vart sagt dei, at han var der. Sidan møtte dei Øgmund. Han bar helsing fraa Gunnhild, og det med, at for ordet si skuld vilde ho ikkje beda dei aat seg, fyrr dei hadde vore hjaa kongen; – «det vart sjaa-ande ut, som eg tykte slik mun i dei – men eg skal endaa gjera dei beinkorne eg tykkjer; og Rut skal vera djervmælt ved kongen og beda um rom i hirdi hans. – Og her er klædi som Gunnhild sender deg; i desse skal du ganga fram for kongen.» Sidan fór Øgmund attende. Dagen etter mælte Rut til Øssur: «Lat os no ganga fram for kongen.» – «Gjerne det,» sa Øssur. Dei var tolv i fylgje, og det var venerne og frendarne deira. Dei kom inn i hallen, der som kongen sat ved drykken. Gjekk so Rut fyrst fram og helsa kongen. Kongen ansa vel paa denne stas-klædde mannen og spurde um namnet. Han nemnde seg. «Er du islending?» seier kongen. Han sa, at so var det. «Kva gjorde deg huga hit aat os?» – «Aa faa sjaa dykkar stordom, herre, og so det, at eg hev ei stor arvesak her i landet, og eg treng hjelpi dykkar, skal eg faa retten min.» Kongen mælte: «Kvar ein mann hev eg lova rett etter loven her i landet. Kva andre erender er det som førde deg hit?» – «Herre,» seier Rut, «eg vil beda um rom i hirdi og verta din mann.» Kongen tagde. Gunnhild mælte: «Det tykkjest meg, som denne mannen byd deg den største æra; var det mange slike i hirdi, so var den velsett.» – «Er han ein vitsam mann?» sa kongen. «Han er baade vitsam og framsøkjen,» seier ho. «Eg ser von til, at mor mi vil du skal faa det 9romet du bed um. Men heidren vaar og landsskikken krev, at du kjem att um ein halv maanad – daa skal du verta min hirdmann – mor mi fær halda deg i kost so lenge, men kom so sidan aat meg.» Gunnhild mælte ved Øgmund: «Fylg dei aat husom mine og gjer dei god veitsla der.» Øgmund gjekk ut, og dei med honom. Han fylgde dei inn i ein stein-hall. Der var det tjelda med dei fagraste utsauma tjeld-dukar. Der var og høgsætet hennar Gunnhild. Daa sa Øgmund til Rut: «No mun det sannast, som eg sa dykk um Gunnhild. Dette er høgsætet hennar, og her skal du setja deg, og du kjem til aa halda dette romet, um ho so sjølv kjem.» Sidan stelte han vel med dei. Dei hadde ikkje lenge sete, fyrr Gunnhild kom. Rut vilde spretta upp og fagna henne. «Sit du,» seier ho, «du skal hava dette romet, so lenge du er hjaa meg.» Sidan sette ho seg hjaa Rut, og dei drakk. Og um kvelden sa ho: «Du skal liggja i loftet hjaa meg i natt; me tvo saman.» «De skal raa,» sa han. Sidan gjekk dei til sengs saman, og ho læste att innantil straks, og dei sov der um natti. Um morgoen etter tok dei til aa drikka att. Og all den halve maanaden laag dei i loftet tvo-eine. Daa mælte Gunnhild ved dei menner som der var: «De skal faa bøta med ikkje mindre en livet, um de gjet um dette med os.» Rut gav henne hundrad alner vadmaal og tolv varefeldar. Gunnhild takka honom for gaavorne. Rut gjekk, men fyrst kysste han henne og takka henne. Ho bad honom vel fara. Dagen etter gjekk Rut fram for kongen med tretti menner og helsa paa honom. Kongen mælte: «No vil du vel, Rut, at eg gjer som eg lova.» Og so gjorde han Rut til hirdmannen sin. Rut mælte daa: «Kvar viser du meg til sætes?» – «Mor mi skal raa for det,» seier kongen. Sidan fekk ho honom eit med dei gjævaste sæti. Han vart hjaa kongen og var vel vyrd.

4.

10Um vaaren fekk han spurt, at Sote var faren sud til Danmark med arven. Daa gjekk Rut til Gunnhild og fortalde henne det. Gunnhild mælte: «Eg skal gjeva deg tvo skip med mannskap, og med det den raustaste mann, Ulv Utvegjen – gjestehovdingen vaar; men gakk likevel til kongen, fyrr du fer nokon staden.» Rut gjorde so, og som han kjem for kongen, so fortel han um ferdi aat Sote, og det med, at han etla seg etter. Kongen mælte: «Kor stor styrke hev mor mi hjelpt deg med?» Rut svarar: «Tvo langskip, og Ulv Utvegjen til hovding for mannskapet.» – «Det er det gagn i,» seier kongen, «men no vil eg gjeva deg tvo langskip til, og du kjem til aa trenga all den hjelpi.» Sidan fylgde han Rut til skips og mælte: «Farast deg no vel.» Rut siglde sudetter med fylgjet sit.

5.

Det var ein mann heitte Atle. Han var son hans Arnvid i øystre Gautland. Han var ein stor hermann og laag ute aust i LôgenOversetternote: Mælaren. med aatte skip. Far hans hadde halde att skatten for Haakon Adalsteinsfostre, og so flydde far og son til Gautland fraa Jamteland. Atle var faren med fylgjet sit ut or Lôgen og ut gjenom Stokksund sud til Danmark, og laag nede i Øyrasund. Han var utlæg baade hjaa Dana-kongen og Svia-kongen for mann-draap og ran, som han hadde gjort i baae riki. Rut heldt sudetter aat Øyrasund. Som han kjem sør i sundet, ser han mange skip der. Daa mælte Ulv: «Kva raad skal me no taka, islending?» – «Halda fram 11ferdi», seier Rut, «for det duger ikkje ufreista. Skipet mit og hans Øssur skal leggja fram fyrst, men du skal leggja fram som du tykkjer.» – «Sjeldan hev eg havt andre til skjold fyre meg,» seier Ulv, og han la skipet sit jamsides hans Rut, og dei heldt fram i sundet.

No ser dei som er i sundet, at det kjem skip imot dei, og dei seier Atle det. Han svarar: «Daa vert det vel til gods aa vinna. Lat tjeldi kasta av og alle mann bu seg det snøggaste dei kan. Mit skip skal vera i midten.» Paa skipom hans Rut rodde dei fram, og so snart som maal høyrdest imillom, stod Atle upp og mælte: «De fer uvarleg; ser de ikkje det er herskip i sundet? Elder kva heiter hovdingen dykkar?» – «Rut heiter eg,» seier han. «Kven tener du?» spør Atle. «Eg er hirdmannen hans Harald Graafeld,» seier Rut. Atle mælte: «Lenge er det me frendar hev vore mindre umtykte av Norigs-kongarne dykkar.» – «Dykkar ulukka er det,» seier Rut. «Det hev borest so til, møtet vaart,» seier Atle, «at ikkje skal du bera tidend fraa di,» og fata eit spjot og skaut innpaa skipet aat Rut, og den fekk bane som fyre vart. Striden tok til, men det gjekk seint aa søkja skipet hans Rut. Ulv gjekk vel fram, anten so han skaut elder stakk, etter som det høvde til. Aasolv heitte stamnbuen hans Atle. Han sprang uppaa skipet hans Rut og drap fire mann, fyrr Rut vart var di. Snur han seg daa imot honom. Men daa dei møtest, køyrer Aasolv spjotet i skjoldet hans Rut, men Rut hogg til Aasolv, og det vart banehogg. Detta saag Ulv og mælte: «Du høgg stort no, Rut, men du hev og mykje aa løna Gunnhild for.» – «Det sviv meg,» seier Rut, «at du mæler med feig munn.» No ser Atle ein berr hogg-stad paa Ulv og kastar eit spjot igjenom honom. No vart det eit hardt tak. Atle spring 12uppaa skipet hans Rut og gjer rydigt ikring seg. Øssur snur seg imot honom og legg til honom, men fell att aa bak sjølv; for det var ein som la til honom. Rut snur seg daa mot Atle. Atle hogg med ein gong i skjoldet hans Rut og kløyvde heile skjoldet. Daa fekk han eit steinkast yver handi, so han slepte ned sverdet. Rut tok sverdet og hogg unda Atle foten. Sidan gav han honom banehogg. Der fekk dei mykje gods. Dei tvo beste skipi tok dei med seg og vart verande der ei litor rid.

Sote og fylgjet hans var siglde attende til Norig. Han gjekk i land ved Limgardssida,Oversetternote: Lyngørleii. og der møtte han Øgmund, sveinen hennar Gunnhild. Øgmund kjenner honom straks og spør: «Kor lenge etlar du deg til aa vera her?» – «Tri næter,» seier Sote. «Kvart etlar du deg av daa?» sa Øgmund. «Vester til England,» seier Sote, «og daa kjem eg aldri til Norig att, med ho Gunnhild raar.» Øgmund fer aat Gunnhild; for ho og Gudrød, son hennar, var i veitsla nære ved. Øgmund fortalde, kva Sote etla seg til; men ho bad straks Gudrød fara med sama og taka livet hans. Gudrød fór straks, kom uventa paa Sote, let honom leia paa land og hengde honom, og tok godset og gav mor si det. Gunnhild fekk menner til aa ferda det i land og aust til Kongehelle, og sjølv fór ho dit.

Rut fór attende den hausten og hadde fenge mykje gods. Han fór straks til kongen og vart vel imot-teken. Han baud dei av godset, slikt dei tykte, og kongen tok ein tridjung. Gunnhild fortel Rut, at ho hev teke arven og late drepa Sote. Han takka henne og gav henne det halve med seg.

6.

13Rut var hjaa kongen um vintren og var høgt heidra. Men daa det tok til aa vaarast, vart han sturen og still av seg. Gunnhild saag det, og ein gong dei var tvo-eine, sa ho: «Er du hugsjuk, Rut?» – «Det er mælt,» seier Rut, «at det er illt for dei som i utlandet er alne».Oversetternote: Det er vondt for den som fær føda i framandt land. – «Vil du aat Island?» seier ho. «Det vil eg,» sa han. «Eig du noko kvende der ute?» seier ho. «Det er ikkje so,» seier han. «Det hev daa vore sagt meg for sant,» seier ho. Dei sa ikkje meir. Rut gjekk for kongen og helsa honom. Kongen mælte: «Kva vil du no, Rut?» – «Eg vil beda deg, herre, at du gjev meg orlov til Island.» – «Er heidren din større der en her?» seier kongen. «Det er ikkje det,» seier Rut, «men det er so, at kvar fær gjera som det er fyrelaga.». Gunnhild mælte: «Det er reip med den rame aa draga; men gjev honom orlov, so han fær fara som han helst vil.» Det var laak aaring i landet, men kongen gav honom mjøl, so mykje han vilde hava. No laga han seg paa Islands-ferdi, og Øssur med honom. Daa dei var ferduge, gjekk Rut aa finna kongen og Gunnhild. Gunnhild leidde honom til eintal og sa: «Her er ein gullring eg vil gjeva deg,» og ho spende ringen paa handi hans. «Mange gode gaavor hev eg teke imot av deg,» seier Rut. Ho tok kring halsen hans, kysste honom og sa: «Um eg eig so mykje vald yver deg som eg meiner, so legg eg deg det paa, at du aldri skal magta aa faa viljen din med den kvinna paa Island som du etlar deg til aa eiga. Men du skal magta aa fremja viljen din med andre kvinnor. Og no hev korkje eg elder du det godt; for du vilde ikkje tru 14deg aat meg til aa segja alt.» Rut log og gjekk burt. Sidan gjekk han til kongen og takka honom for di han hadde teke so hovdingslegt imot honom i alle maatar. Kongen bad honom vel fara, og sa at Rut var ein dugande mann og kunnug til aa skikka seg vel millom hovdingar. Rut gjekk til skips og siglde i hav. Dei fekk god bør og kom inn i Borgarfjorden. Men straks skipet var landfast, reid Rut vestetter og heim, men Øssur var att og let rydja av skipet. Rut reid til Hoskuldstad. Bror hans tok vel imot honom, og Rut fortalde alt um ferderne sine. Rut sende ein mann aat Rangaavollom til Môrd Gigja, og bad honom gjera ferdugt til gjestebods. Sidan reid brørne ned aat skipet, og Hoskuld fortalde honom um godset hans, og det hadde auka seg mykje, medan Rut var burte. Rut mælte: «Mindre vert løni, bror, en ho skulde vera, men eg vil gjeva deg det mjølet du treng til huset i vinter.» Sidan sette dei skipet paa lunnar og stelte um det, men all vara førde dei vest aat dalom. Rut var heime paa Rutstad til seks vikor fyre vinternæterne. Daa gjorde dei seg ferduge, brørne og Øssur, til aa fara aat gjestebodet hans Rut. Dei var seksti mann i fylgje. Dei reid til des dei kom aat Rangaavollom. Der var det alt kome ei mengd med gjestebodsfolk. Mennerne vart skipa til sætes paa langbenken; kvinnorne paa tverrpallen. Bruri var noko stur. Dei drakk gjestebodet, og laget gjekk godt. Môrd greidde ut heimanfylgja aat dotter si, og Unn reid vestetter med Rut. Dei reid til des dei kom heim. Rut gav henne aa raa alt innanhyses, og det likte alle. Men samlivet med Rut og henne var styrve, og soleis gjekk det framyver til vaars. Daa det vaarast, hadde Rut ei reisa aa gjera i vestfjordarne til aa henta inn for varorne sine. Men fyrr han fór heimanfraa, tala Unn ved honom: «Etlar du 15deg til aa koma att fyrr folk rid til tings?» – «Kva daa?» seier Rut. «Eg vil rida til tings,» seier ho, «og finna far min.» – «Gjer det,» seier han; «eg skal vera med deg.» – «Det er og vel,» seier ho. Sidan fór Rut heimanfraa og vest i fjordarne, og sette godset sit ut paa renta, og kom so heim. Han gjorde seg ferdug til tings og let alle grannarne rida med seg. Hoskuld og reid til tings. Rut mælte til kona si: «Hev du slik hug til aa vera med no, som du let um fyrr, so gjer deg ferdug og ver med meg.» Ho gjorde seg fort ferdug, og so reid dei til des dei kom aat tinget. Unn gjekk til budi aat far sin, og han tok vel imot henne. Ho var hugtung, og daa han skyna det, mælte han til henne: «Eg hev set deg med betre brage; kva er det som ligg paa deg?» Ho tok paa graata, og svara ikkje noko. Daa sa han ved henne: «Kva reid du til tings etter, naar du korkje vil svara meg elder tru deg aat meg? Tykkjer du ikkje det er godt der vest?» Ho svara: «Eg skulde gjeve alle mine eigor til, at eg aldri var komi der.» Môrd mælte; «Detta skal eg snart faa greia paa.» Han sende ein mann etter Hoskuld og Rut, og dei gjekk straks. Daa dei kom til Môrd, stod han upp, gjekk imot dei, fagna dei vel, og bad dei sitja. Dei sat lenge og godrødde. Daa mælte Môrd til Rut: «Kofor tykkjer dotter mi det er so illt der vest?» Rut mælte: «Lat henne segja det, um ho hev noko til maalemne imot meg.» Men det vart ikkje noko bore upp imot Rut. Daa let Rut spyrja etter hjaa grannom sine og heimamennom, korleis han var imot henne. Dei gav honom eit godt lov, og sa at ho raadde i alle maatar som ho sjølv vilde. Môrd mælte: «Heim skal du fara og vera nøgd som du hev det; for alle vitne gjeng meir med honom en med deg.» Sidan reid Rut fraa tinget, og kona hans med honom; 16og det var vel med dei um sumaren. Men daa det vintrast, vart det vandskar med samlivet deira, og det vart verre, di lenger det leid frametter. Daa det vart vaaren, skulde Rut gjera ei reisa att for rekneskeperne sine, og lyste upp, at han ikkje vilde rida til Alltings det aaret. Unn sa ikkje stort um det. Rut fór, daa han var ferdug til det.

7.

No lid det frametter til tings. Unn tala ved Sigmund Øssurson, og spurde um han vilde rida med henne til tings. Han sa, han vide ikkje, um Rut, frenden hans, mislikte det. «Det er difor eg vender meg aat deg,» seier ho, «at du er den eg helst vil bjoda til det.» Han svara: «Eg skal setja det vilkaaret, at du rid med meg vestetter att, og ikkje fer med noko fundr mot Rut elder meg.» Ho lova det. Sidan rid dei til tings. Môrd, far hennar, var paa tinget. Han tok imot henne overlag vel, og bad henne vera i budi hans, medan tinget varde. Ho gjorde det. Môrd mælte: «Kva seier du meg um Rut, mannen din?» Ho kvad ei visa:

Visst seier eg godt um gjæve
geirkvessande hovding,
der han med sanno syner
sjølvraaden hug aa eiga.
Men herferdsmannen er vorten
vildra av vonde magter;
di maa eg um skjemde sømdi
segja mangt eld-aug tegja.

Môrd vart still ved det og mælte: «Det er noko du ber paa no, dotter mi, som du vil ingen annan skal vita en eg, og du trur visst meg best til aa gjeva raad 17i maalemnet dit.» Dei gjekk til samtals, der ingen kunde høyra kva dei talast ved. Daa mælte Môrd til dotter si: «Seg meg no alt som imillom dykk er, og lat ikkje noko tykkjast deg for vondt aa segja.» – «So maa det vel verta,» seier ho, og kvad tvo visor til, som paa ein duld maate bar fram, kva som var i vegen. «Seg det greiare,» seier Môrd. (Unn fortel no med beine ord, at Rut er so laga, at dei ikkje kan eigast ved, endaa dei baae elles er som andre folk i all sin skapnad; han er forgjord). «Vel gjorde du,» seier Môrd, «at du sa meg det. No skal eg gjeva deg eit raad som skal duga, um du kan føra det fram og ikkje venda paa det i nokon maate: No skal du fyrst rida heim fraa tinget; mannen din er alt heim komen og tek vel imot deg. Du skal vera blid imot honom og tala honom til lags, og daa tykkjer han det er kome paa god veg. Du skal ikkje syna nokon graae. Men naar det vaarast, skal du gjera deg sjuk og verta sengjeliggjande. Rut tek ingen grun paa sjukdomen din. Helder bed han alle dei andre aa fara vel med deg. Sidan fer han og Sigmund vest i fjordarne og krev inn alt godset sit, og han vert burte verande lenge um sumaren. Men naar folk rid til tings, og dei er ridne alle som vil fara, daa skal du staa upp og segja folk til aa fylgja deg. Og naar du er fullt ferdug, skal du ganga burtaat sengi di med dei mennerne som er fylgjet dit. Du skal nemna vitne ved sengjestokken aat mannen din og segja deg skild ved honom med lovleg skilnad, soleis som du magtar aa fremja det etter Alltings rett og aalmenn lov. Det sama skal du taka vitne paa framanfor manna-døri. Sidan rid du burt. So rid du Laksaadals-heii og aat Holtavarde-heii – for dei leiter etter deg i Rutafjorden – og so rid du til des du kjem aat meg. Daa skal eg 18sjaa til med saki, og du skal aldri meir koma honom i henderne.»

No rid ho heim fraa tinget. Rut var heim komen og tok vel imot henne. Ho tok det vel og var blid og etterlaatug. Samlivet deira var godt det halve aaret. Men daa det vaarast, vart ho sjuk og heldt sengi. Rut fór aat fjordom, og bad dei stella vel med henne. Som det lid innaat tinget, gjer ho seg ferdug til aa fara burt, og gjorde i alle maatar so som det var fyresagt henne, og rid til tings sidan. Heradsmennerne leita etter henne, men fann henne ikkje. Môrd tok vel imot henne, og spurde um ho hadde fare fram etter hans raad. «Eg hev ikkje vikt fraa i noko,» seier ho. Han gjekk aat lovberget og kunngjorde lovlegt skilsmaal med Unn og Rut. Detta var ei ny tidend for folk. Unn fór heim med far sin, og kom aldri der vest meir.

8.

Rut kom heim, og han rukka brunerne, daa kona hans var burte; men han styrde seg vel, og han var heime det halv-aaret og raadførde seg ikkje med nokon um sit maal. Men sumaren etter rid han og Hoskuld aat Alltinget med eit stort fylgje. Daa han kom paa tinget, spurde han, um Môrd Gigja var der. Det vart sagt honom, at han var der. Alle tenkte, at dei kom til aa tala um maalemnet sit, men det vart ikkje.

Ein dag, som folk gjekk aat lovberget, nemnde Môrd seg vitne og lyste eigedoms-sak paa Rut for dotter si, og rekna det ut til aa vera nie hundrad i pengar. Han lyste det til utloga og utreidsla under tri marks bot. Han lyste i den fjorungsrett som saki skulde koma fram i etter loven; han lyste lovleg lysing i høyrande logn paa lovberget. Men daa han hadde tala, svara Rut: 19«Denne saki aat dotter di søkjer du meir med pengegridd og hug til krangl en med godvilje og gjævskap. Men no skal eg koma med noko imot; for du hev ikkje det godset i hendom enno som eg fer med. Mæler eg difor, so alle dei er høyrande vitne som her paa lovberget er, at eg stemner deg paa holm. Skal daa heile heimanfylgja staa, men eg set anna gods, jam-mykje, imot. Og den eig alt godset som vinn yver den andre. Men vil du ikkje slaast med meg, so hev du ikkje meir aa krevja.» Daa tagna Môrd og la raad med venom sine um holmgangen. Daa svara Jørund Gode: «Ikkje treng du taka os paa raad i dette maalet; for du veit, at um du slæst med Rut, so læt du baade livet og godset. For honom stend det ikkje paa; han er ein stor og før kar, djerv og heilhuga framfor andre menner.» Daa gav Môrd upp, at han ikkje vilde strida med Rut. Daa vart det rop og ulæte paa lovberget, og Môrd fekk stor svivyrding av denne saki. Folk rid heim fraa tinget. Hoskuld og Rut rid til Røykjardal og fer innum paa Lunde. Der budde Tjostolv, son hans Bjørn Gullbere. Det hadde regnt mykje um dagen, so mennerne var vortne vaate, og det var gjort upp langeld. Tjostolv bonde sat imillom Hoskuld og Rut. Det var tvo gutar som fór leikte seg paa golvet – dei var der til uppfostrings – og det var ei vetl-gjenta med dei og leikte seg. Gutarne var maaluge og munnkaate; for dei var uvituge. Den eine sa: «No skal eg vera Môrd og stemna fraa deg kona di, og skulda paa at du ikkje hev magta aa gjera henne til viljes.» Den andre svara: «Eg skal vera Rut og kjenna fraa deg alt krav paa godset, um du ikkje torer slaast med meg.» Detta tok dei upp att nokre gonger. Daa vart det stor laatt paa heimamennom. Hoskuld harmast, og slo til den guten som kalla seg Môrd, med ein stav. Men staven raakte 20guten i andlitet, so det gjekk hôl paa. Hoskuld sa: «Laup ut, og spott ikkje med os.» Rut mælte: «Kom hit aat meg, du.» Guten gjorde so. Rut drog ein gullfinger-ring av handi si og gav honom og sa: «Gaa no, men egl deg ikkje innpaa nokon meir.» Guten gjekk, men sa det: «At du var so godærug, skal eg minnast støtt sidan.» Av dette fekk Rut eit godt ord. Sidan fór dei vestetter og heim. Og med di er ho slut trætta med Môrd og dei.

9.

No er det um det aa fortelja, at Hallgjerd voks upp – dotter hans Hoskuld. Ho er den venaste kvinna av aasyn, stor paa vokster, og difor var ho kalla langbrók. Ho var fagerhaara, og so stort var haaret, at ho kunde hylja seg med det. Ho var stortøk, men hardstælt. Tjostolv heitte fosterfar hennar. Han var ætta fraa Sudrøyom. Det var ein sterk og vaapnferdug mann, som hadde drepe mange, men ikkje bøtt med gods for nokon. Det var mælt, at han ikkje gjorde lyndet hennar Hallgjerd betre.

Det var ein mann heitte Torvald. Han var son hans Usviv og budde utpaa Medalfells-strand under fjellet. Han var i godt stand med gods og aatte dei øyarne som heiter Bjarnar-øyarne; dei ligg ute i Breifjorden. Derifraa hadde han skrei og mjøl. Torvald var ein sterk mann og velseda, men noko braa i skaplyndet. Det var ein gong far og son rødde seg imillom, kvar Torvald skulde finna seg gifte. Men det var aa skyna paa honom, at det ikkje mange stader var godt nok. Daa mælte Usviv: «Vil du fri aat Hallgjerd langbrok, dotter hans Hoskuld?» – «Henne vil eg fri aat,» seier han. «Det er ikkje mykje samhøvelegt,» sa Usviv; «ho er storfellt, 21og du er hardlynd og sjølvstiv.» – «Der vil eg likevel høyra aat,» seier han, «og det nyttar ikkje aa vilja faa meg fraa di.» – «Du hev og mest aa vaaga,» seier Usviv. Sidan fór dei friarferd og kom aat Hoskuldstad og vart vel fagna. Dei tala um erendi si straks og bar fram friarmaalet. Hoskuld svarar: «Eg kjenner dykk og dykkar stand. Men eg vil ikkje dylja for dykk, at dotter mi er hard til sinns; men kor ho ser ut, og korleis ho skikkar seg, kan de sjølve sjaa.» – «Set du kaari,» seier Torvald, «ikkje skal skaplyndet hennar staa i vegen for kjøpet.» Sidan tala dei av um kjøpet, utan at Hoskuld spurde dotter si um det – for han hadde hug til aa gifta henne – og dei sameintest i alle maatar. So rette Hoskuld handi fram, og Torvald tok henne og feste seg Hallgjerd, og reid heim, daa det var gjort.

10.

Hoskuld fortalde Hallgjerd kjøpet. Ho mælte: «No hev eg fenge vissa for det, som eg lenge hev ottast, at du ikkje hev halde so av meg som du jamnan sa, naar det ikkje tyktest deg vera so mykje verdt som aa tala ved meg um dette maalet. Og ikkje tykkjer eg denna avtala gjev so gjævt eit gifte som det de hev lova meg.» Og det var aa merka paa alt, at ho tyktest vera vangjevi. Hoskuld mælte: «Ikkje mæter eg storlætet dit so mykje, at det skal staa i vegen for mine avtalor, og eg skal raa, ikkje du, um noko skil os.» – «Storlaatne er de frendar, og det er ikkje undarlegt, at eg hev noko av det,» sa ho og gjekk. Ho gjekk aat Tjostolv og seier honom, kva som til-etla var, og var hugtung. Tjostolv mælte; «Gjer deg glad att; du kjem til verta gift ein gong til, og daa vert du spurd; for eg skal alle stader gjera etter dit tykkje, so nær som der far din elder Rut 22er med.» Dei tala ikkje meir um det. Hoskuld laga ferdugt til gjestebods og reid for aa bjoda gjester. Han kom til Rutstad og kalla Rut til samtals med seg. Han gjekk ut, og dei talast ved. Hoskuld fortalde honom alt um kjøpet og bad honom til gjestebods, «og eg hadde ikkje vilja du skulde taka det ille, at eg ikkje tala aat deg, fyrr eg gjorde kjøpmaalet av. «Det tykkjest meg best, ikkje aa hava noko med det,» seier Rut; «for dette vert ingen til heppa, korkje honom elder henne. Men eg skal koma aat gjestebodet, tykkjer du det er nokon heidr i det.» – «Det tykkjer eg visst,» seier Hoskuld og reid so heim. Usviv og Torvald og bad i hop folk, og det vart ikkje bedt færre en hundrad. Ein mann er nemnd Svan. Han budde i Bjarnarfjorden paa ein gard som heiter Svanshol. Svan var overlag mangkunnug. Han var morbror hennar Hallgjerd. Han var ein rangvis mann og ill eiga ubytt med. Honom bad Hallgjerd til gjestebods og sende Tjostolv etter honom. Han reiste, og det vart venskap med dei straks. No kjem folk til gjestebods. Hallgjerd sat paa pallen og var overlag gladværug. Tjostolv gjekk og tala ved henne alt som tiast, og stundom ved Svan, so folk la merke til so mykje dei hadde aa tala. Veitsla gjekk godt. Hoskuld løyste ut alt godset hennar Hallgjerd med den beste greiskap. Sidan mælte han til Rut: «Skal eg leggja fram nokre gaavor?» Rut svara: «Du fær tid nok til aa øyda godset dit for Hallgjerd; lat det vera med det som er.»

Om Njaala (elder Soga um Njaal Torgeirson og sønerne hans)

Njaala/Soga um Njaal Torgeirson og sønerne hans/Njåls saga er den største av islendingesagaene. Den ble skrevet ned på slutten av 1200-tallet, trolig basert på historiske hendelser iblandet diktning og vandrehistorier. Teksten er bevart i en rekke manuskripter, for eksempel i håndskriftet Möðruvallabók, som også inneholder teksten til ti andre islendingesagaer.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• Olav Aasmundstads oversettelse, 1896

Følg Bokselskap i sosiale medier

Instagram      Facebook
Bluesky          X