Ho Dun-Sesel

Ei lita tavle frå Nordland

Det er ikkje lenger enn så vel ein 3–4 år sidan eg såg ho Dun-Sesel på Bjørnsmarknaden. Så lang tid eg kan minnast var ho viss å finne nord med Nordstigen, der fjordfolket låg med nybåtar, år-røde, neverkippe og anna trefang, og ofte stod ho nedi fjæra nedanfor Vikabua i lag med kjenningar ifrå fjorden og utan frå øyane og ville få samhandel i stand. Ho var vel kjend med folket båe stader, og då ho så gjerne ønskte at fjordfolk og øyværingar skulde verte betre kjende, var ho mellommann og leidde i hop. Dei orda ho la inn, var alltid så godlidande og blide at fjordingen ikkje gav seg stort om nokre skilling meir eller mindre på ei borktønne eller på ei oskevåg, og likeins slo gjerne øyværingen av på seikvartelet og reklingspundet. Og då var ho hjartans glad; for det var så reint velsigna at det bar i handelen, sa ho.

Til marknads kom ho frå dunværet; men øyfolket ho var skipa med, måtte alltid setje ho opp på nordmarknaden; der hadde «folket hennar» tjelda. Grannane rodde så sør på valen attved Bjørnsholmen; der hadde dei tjeldet sitt. Aldri var ho så glad som når juli månad kom, – ikkje for den handelen ho skulde gjere; nei – då kunde ho få snakke med «folket sitt» og det var berre ein gong om året, det. Ja, Bjørnsmarknaden var henne kjær! All duna ho hadde sanka i været og reinska ut over sumaren, hadde ho med seg, og «folket hennar» ifrå fjorden handla med henne. Dei andre flidde duna si lenger tid og sende ho til Bergen; der fekk dei større pris. Det måtte dei vel, meinte ho Dun-Sesel; ein dalar marka var òg gode pengar, og så hadde ho eitkvart å fare med. Nokre dallar med egg som ho hadde gøymt til «folket sitt», var for lite å kome til Bjørn med. Både måndagen og tysdagen kunne du alltid finne ho bortmed ein båt eller under eit tjeld i snakk med ein eller annan kjenning. Først på onsdagen kom ho seg oppi gata; då hadde det gjeve seg med alt bråket og ståket, og folkestraumen var ikkje så galen; for dei tok til å reise heim att. Då kom ho lutande inn til Trondheimaren med den utifrå gode smilen sin, og han kjende henne så vel; og så var det då ei tønne korn og ei tønne rug og lite grann på kjelen; og når ho hadde stelt ifrå seg, var det endå att av dunpengane.

Dun-Sesel var det namnet ho gjekk med; det var òg kome inn i henne sjølv for godt; det rann henne slett ikkje i hug at det ikkje var rette namnet. Men så kom nypresten, og ho skulle då som før sine to gonger om året skrive seg til altars. – «Hva heter De, mor?» – Det var Dun-Sesel det, og ho liksom fortraut på at han spurde så. – «Hva mere enn Cecilie?» – Sesel Steinarsdotter Buvassvik – var namnet hennar for Gud og kvar mann. – «Hva kommer dette siste navn av?» – Jau, det var farsgarden hennar, – og gråten tok ordet ifrå henne. Men presten fekk då likevel ut at i gamledagar, når vinteren var fælande kald, hadde folk henta buvatn ifrå den vika, det var før det blei rydda; buvatn var vatn åt feet, åt kyrne. – «Tror De da ikke det er riktig å skrive Kovannsbukt, mor?» – Og ho måtte sakte svare jau, for presten både kjende til det rette og gjorde det rette, det visste ho sant og visst. «Cecilie Stenersdatter Kovannsbukt» – sto det i boka – det var hennar rette namn. Men ho fekk ikkje tunga til å slå det og gløymt var det då ho sto framfor presten atter i same ærend; same spørsmålet, og same utgreiinga. Å kjenne henne lærte han ikkje. Svartbakværet låg òg sine tre mil ifrå prestegarden.

Buvassvik, som nemnt er, var langt inni fjorden. Sjeldan var det ho ville fortelje om det – korleis det bar til at far hennar hadde måtta flytte derifrå; det hadde slik ei tyngsle med seg, dette. Så mykje fekk ein då ut at dei hadde møtt mange støytar. Lofoten hadde nokre år slege ifrå; det store bruket han sat med, var då til utarming; Bergens-skulda voks, og nett i same tida kom det rente på Nordlandsgjelda – og mangt i mange måtar. Buvassvik vart seld ein hausten på tidendebyttet; ein av dei store proprietærane fekk tilslaget. Det var fælt så tungt for han Steinar og kona hans å skilje seg med garden. Det var bygdekjære folk, alle i ætta hans. Heimen var liksom grodd fast med hjarta. Og no kunne han ikkje tenkje på til å verte verande der heime! Det beit ilt i bringa.

Den våren dei skulle seie fjorden farvel, var ho Sesel nettopp sytten år. Om vinteren hadde han vore leigekar hos skipperen i Knipsund uti leia, og han hadde tinga med han Steinar å få han om sumaren òg, for det var det året storjekta vart bygd. «Det er Vårherre som leitar fram,» sa han Steinar. Då det lei utpå sumaren, kom han etter kone og dotter; han hadde ikkje fleire born enn ho Sesel. Det var ikkje vondt om arbeid for slike netthendte kvinnfolk; plass fekk dei alltid der som han var, og han kunne ikkje i den tunge tida vere dei forutan. Kona følgde gjerne, men dottera både græt og ille lét og ville slett ikkje flytte heiman. «Du har då vel ikkje nokon heim her lenger?» – Det visste jenta ikkje, ho forstod det heller ikkje. Berre han far og ho mor var der, så hadde ho alt som til heimen høyrde. Og så alle kjenningar og vener – og om det no var ein omfram dei andre, så var det ikkje til å undrast på. Ho var no sakta så fin og fager at ein kamerat kunne sjå monn i henne. – «Det kunne vel hende seg at vi fekk kome heim atter, ifall det gjekk oss bra,» sa han Steinar, og så gav ho seg; ho ville òg så gjerne vere hjå foreldra.

I Knipsund vart hos Sesel snart stedd; ho skulle vera utgangstaus for som først. Kona hans Steinar sat i borgstova og spann eller stelte i veven. – Ikkje sjeldan hender det at svenske folk kjem flyttande over og slår seg ned i fjordbotnen einkvar stad. Dei har alltid godt skjønn på veving. Slikt tek grannane etter. Kona hans Steinar kunne mange mønster på åklede og dreiel som sjølve skipperkona ikkje kjende. Dei kom snart til å like seg vel med henne; han og dottera vart òg snart kjære hjå dei som dei gjekk blant. Arbeidet gav trivsel; hausten og vinteren gjekk. Han Steinar steig utor lofotbåten atter og gledde seg med sine som han hadde lykka til å finne med liv og helsa. Berre ho Sesel gjekk som med ei sott; trivast kunne ho ikkje. Tanken drog alltid innetter. «Vårherre i himmelen akte på barnet!» tenkte faren. Han såg det òg at ho var lausrive frå den rette jorda; men han var ikkje mann til å hjelpe det. Ho stod no veikare, men styrken kom frå Gud. Han kunne ikkje sende henne inn i fjorden, det var for langt unna, og sjå barnet sitt attved seg, det trengte han til.

På den tida vart plassen i Svartbakværet bygselledig; alle øyane der utigjennom åtte skipperen i Knipsund. Han ville nok ha ein slik mann å tale til som han Steinar, og tilbaud han været. Mykje slo frå, mykje drog åt. Han Steinar hadde ikkje bygsel, og det skulle ikkje lite til; å kome for mykje i boka var han redd; han kjende til det; skipperen var ikkje den karen som gav etter på si kappe; makta rår, og han hadde makta. – Men tanken på ein eigen heim, den velsigna heimen, vann. Så kom det med at det var lettvint i været og ein triveleg plass. – Den våren flytta han Steinar med kona og det vesle skrapet sitt til Svartbakvær.

Det var tungt for mora å la ho Sesel vere att; men kor skulle ho tenkje på å gjere skipperfolket imot, ho som stod i stor skuld. Kona i Knipsund måtte no endeleg få vevartaus i plassen etter mora. Stor løn og anna gildt vart lova, ho kunne ikkje sleppe. – «Gud hjelpe meg for borgstovesnakket! – At slike gromme folk kan vere so likesæle med Gudsord og åndeleg velferd åt tenarane!» tenkte mora. Jenta såg korleis det no hadde seg. Det var vel best ho let det vere stilt. Ho kunne vel òg stå i med å tene her, og faren kom ho alt som oftast til å treffe. Men når han feste seg i været, vart det mindre von om å få flytte inn att til folket deira, og det var så tungt å tenkje. Om det då ikkje vart før, så skulle det no verte når faren ikkje hadde bruk for henne. – Han Steinar hadde liten hugnad då han såg korleis ho tok det: «Stakkars barnet som laut ut i storverda bort frå heimetufta!» sukka han med seg sjølv.

Flaket ut over frå Knipsund til Svartbakvær var så mellom ei og to mil. Der var eit godt eggvær; om våren var det så tjukt med stormåse at det var eit under til å sjå; mest var det av den vi kallar svartbak, og han har òg gjeve været namn. Ærfugl var det no ikkje stort; berre nokre par var så elskne at dei gjekk opp åt husa; elles var det noko av dei på utholmane. Folket før var styrne og bråksame og hadde ikkje vit til å akte ærfuglen for ramn og ufugl elles. Det trongst no kjærlege hender til å stelle der ute, skulle det ikkje verte til inkjes med egg og dun. – Det var no ikkje han Steinar likevel, for han var så godt bunden i Knipsund at det var berre nokre dagar i kvar onn han kunne tenkje på vere heime, og elles i helga når vêret var, og så var det då kjerringa som fekk stelle med gard og fugl. Det var mange lange dagar for henne. Reint åleine kunne ho ikkje vere. Ei framvokstringsjente var henne til hjelp og hygge. Mest var ho turvande når dei skulle ut på holmane og mjølke.

Været var langdrege frametter med holmar i holmar som sjøburden og sudraget hakka og hogg på seint og tidleg; det var Langholmen, Tjeldøya, Skatholmen, Kvitholmen og Trolløya og så frametter. Det var to øyar som merkte seg ut med storleiken; Torvøya og Husøya, der garden låg i livd attmed ein liten haug – stova i midten og fjøs og bur på kvar si side. Tett innåt Husøya på sørkanten skaut Naustholmen seg fram slik at han med ein gong beit av sudraget som gjekk igjennom været og laga sundet til ei god båthamn; der var det landande i alt farande vêr. På berget attved sundet stod naust og skjå. No var mange hus tomme, og mest med sjøen, for kva slags børnskap skulle han Steinar gøyme på skjåen? Og båtane i naustet var snare å telle: det var færingen og ein gammal skottkeiping eller halvfemterømming som han hadde fått ut av skipperen med alt det andre til å hente ved på frå fjorden. I været var det nake og snautt, ikkje vedpinnen, og det som rak åt, åtte ikkje han. Torvmyrene måtte dei ta fint på. Det var berre på ei øy det var råd til å lompe seg eit par seter kvart år. Ho hadde fått namnet Torvøya; var òg størst i heile været og stakk opp med berghumpen sin over dei hine. Her gjekk buskapen – det var tre kyr og nokre sauer – lengste tida på sumaren og leita seg fine, feite strå nede mellom knausar og kløfter, der fuglefrau kvar våren gjødde opp. Når det var avgnege, flytta dei feet ein annan stad til det fekk gro oppunder. Så lite mat som det såg ut til, var det reint utruleg kor godt feet mjølka, og smøret ho kinna, var så gult og feitt som det likaste fjellsmøret. På Husøya var slåtta, og dei tykte sakta det var eit heilt kalter å skrape graset i hop mellom nakkar og naser i tusental; men når dei fekk det gjort, var det gullgodt.

Såleis såg det ut i den nye heimen. Han kravde andre seder, andre tankar enn fjordlivet, og det var langt ifrå lett å skifte i den alderen som han Steinar og kona hans var i. Men livet i øyane hadde òg si glede, og kvar dagen hadde si velsigning utmed havet òg, det merkte dei vel, og det gjekk – tungt ofte, men lettare som det leid. Visst såg han ikkje stort etter alt strevet sitt, for det var så mykje å betale. Men når årsdagen kom, hadde det då minka – det gjekk fram.

Dottera tente, som sagt er, i Knipsund og hadde det godt; ho gjekk der like fin, like bleik; ho var ikkje den som kunne gløyme dei som først hadde vorte henne kjære; Buvassvik og kjenningane hennar og heimkoma – det gjekk ho og tenkte og tenkte på, og det var mangt ho gløymde å tenkje på. Gåve på gåve vart henne sendt, til marknads, til helg og høgtid, med kvar Bergensstemna; dei synte henne kor dei kunne sette pris på hennar dugleik og dyd; men ho tok ikkje gleda; ho visste det at ho likevel stod åleine, så reint åleine. Ingen i den store Skippergarden hadde sut for børa og tyngsla hennar, og eit hugsvalande ord var ikkje til å høyre. Ender og gong kom faren opp; men han hadde eit stilt huglag; han kom aldri til å snakke noko som var; og når han såg henne, mintest han det at det var skulda hans at ho ikkje fekk bløme i heimehagen; så vann ikkje han seie noko. – Nei, ho kjente det altfor vel, ho var åleine.

Det var så grønt innpå granskogsheia;
det er så grått utmed havskjerleia.
Gud betre den som ‘kje livd kan få,
som storm og skodde skjer blomen frå.

Dei ber meg gåver og gjer meg beine;
å berre nokon det vel meg meine!
Gud betre den som åleine fer,
som aldri kjenningen hjå seg ser.

Det var så lett innpå heimetufta,
det er så tungt i den fine lufta.
Gud betre den som fór bort frå mor,
som ei kan lese ved far sitt bord!

To år var gått sidan han Steinar hadde bygsla Svartbakvær. Ho Sesel gjekk i sitt eitt og tjuande. Seint på hausten ein dag han hadde vore i Skippergarden og hjelpt til med kostbakinga og skulle heim, kom dottera og var så sorgfull at det var lite ord å få. Ho ville få lov til å flytte or tenesta. – Stakkars far og stakkars dotter! Det møtet er ikkje til å snakke om. Jenta pistra og hikka så jorda måtte svare; han Steinar stod og såg ned, fekk ikkje ordet, ikkje tåra fram. Det var liksom nokon kviskra inn i tanken hans: Hadde ikkje barnet måtte la heimen fare, var ikkje så gale hendt. Men hadde då ikkje han slept volen? Sat han med styret? Hadde han gruva for slikt? Ville då ikkje Herren lyde etter det han bad? – Og tankane stridde imot kvarandre; han såg mørkt i mørkt. Ho Sesel puska i hop tyet sitt – dei rodde utover, men ordet kom ikkje på tunga, og korleis det vart heime, kan ein tenkje seg sjølv.

Då det var preik nyårsdagen, og presten ønskte folket lykke på lofotferda, tykte kjenningane hans Steinar det var forunderleg kor han hadde kvitna i hovudet på ei kort stund. Kona var ikkje til kyrkja; ho hadde fått kov for bringa.

Den vinteren sat ho Sesel attved vogga og sulla og gret og krøkte seg ned over guten for å gløyme bort seg sjølv – den rake ryggen krokna over vogga.

Ro, ro til krabbeskjær,
mange fiskar får du der:
Far og mor skal ingen få,
søster, bror vil deg ei sjå;
guten skal ha fisken all i havet.

                    Ro, ro til krabbeskjær,
                    kast og drag med’ båten ber.
                    Far ei bryr seg om di gjerd,
                    mor er skam og skade verd.
                    Guten skal ha gull som sym i havet.

Ro, ro til krabbeskjær,
alltid du i godvêr fer.
Mor di såg han blid og sleisk,
etter kom han stygg og beisk.
Guten får seg trygge vind på havet.

                    Ro, ro til krabbeskjær, –
                    legg ei åt så meg du ser!
                    Mor di tok i synd ditt liv,
                    med seg sjølv, sitt folk i kiv;
                    sorga svell med’ guten ror av havet.

Ro, ro til krabbeskjær, –
veks no stor i båten her!
Mor sin veg vart stutt og sleip,
guten legger år i keip,
ror så langt med båten lasta frå havet.

Ro, ro til krabbeskjær. –
bort frå brune lyng og bær,
inn i grøne Buvassvik,
der veks blomen barnet lik.
Mor kjem ei av holmen utmed havet.

Ro, ro til krabbeskjær,
mor sit stengt inni eit vær,
rømte frå sitt barneliv,
frå det alt, som sæla giv.
Guten ror på heimveg beint frå havet.

                    Ro, ro til krabbeskjær,
                    nådens Gud er barnet nær,
                    ser ei ned på værets skam –
                    sender englar med deg fram,
                    til i himlen du ror inn frå havet.

Det som tok tyngst, var tanken på «heimen», for no vart vegen stengt av skamma hennar. Livet som låg så heilt frametter, gjekk sundt; ikkje ein einaste tanke ville bere. Ho måtte vere med øybuane; men om dei var snille, kunne livet med hugleik og syn, hjartelag og kjensler likevel ikkje vekse i hop til eitt med dei som med heimbygdingane; nei, ho måtte vel gå som framand alt sitt liv – ho som var så heimekjær; men kva hadde ho fortent? – Og gråten slo seg strid nedetter dei bleike vangar; ho gøymde seg lutande nedover barnet – frå desse dagar gjekk ho lutt.

Han Steinar drog på lofotferd atter, men han hadde ikkje den hugnad med lendinga som åra før. Dottera sat på sin måte ho, og kona kom ikkje or senga – nokre veker etter slokna livet. Det var ein blank vårdag det var gravøl i Svartbakvær. Strålande smilte sola nedover følgjet som rodde og song: «Følg Jesu med, jeg er din vandringsmann!» – smilte nedover han Steinar som stod på grava med andletet gøymt i hatten; då var det at det bar laust med alt som hadde sete liksom ein sting igjennom hjarta hans; seint vart han ferdig, og då dei tunge brunane letta seg opp, såg han ingen; berre ho Sesel stod og stirde på faren borte i ei krå ved kyrkjemuren. Han såg på henne mildt og mjukt. Det sa i hjarta hennar: «På mor si grav forlèt eg deg». Børa letna; det skaut seg fram ein gledesmil kring munnen hennar; men det såg ein at sorga låg vaken ikkje langt under. Det var denne smilen ho Dun-Sesel bar på all sin dag.

Det er å fortelje at livet hans Steinar gikk i sitt gamle lag. Dottera måtte ta på med eit nytt liv. Mora sin plass skulle ho skjøtte, og det var dette arbeidet som slo døra opp til hennar rette rom i livet. Endå same våren då fuglen byrja å gå opp, vakna det noko i henne som det var kjærleik i, og det batt hugen til livet. Fuglen vart hennar venn, ho hadde ingen annan, ville ingen annan ha. Når fuglen hadde det godt, var ho glad – når han sleit ilt i uvêret, eller når ufuglen gjorde ugagn, sørgde ho med vennen sin. Fuglens natur og sed og vane vart ein kjær tanke som skaut gamle ting unna. Vel nok kom det nye livet aldri til å lokke stor glede inn i hjarta. Gutungen, som voks framfor augo hennar i vogga, på fanget, i gåstolen, på golvet, på marka, i båten, minte henne alltid om hennar store synd og den skam som stod mellom henne og «heimen», og sorga var levande under den gode smilen alt til dess ho seig i jorda. Men faren hadde forlate, og frelsaren det same, og det nye stellet hadde slik hugnad som smaug inn mellom tyngsla og løfta opp; og med kvart år som lei, voks det i henne. Vårherre hadde flytt henne til den rette livsgjerning; det var då eit rom i storheimen som trong hennar syn og sut, og tåretakken brann henne på tunga. – Det taket ho hadde fått på livet, gav henne syn på mykje meir; kjærleiken bar lenger og lenger omkring. Øyværingane vart snart gode vener med henne. Ho var nå så urimeleg netthendt med rokk og med nål og i vev; ho fekk nok å gjere utover hausten og vinteren. Så hjelpte dei henne i staden med folkehjelp om sumaren, med torva, med spading, med høyet og med feet når det skulle båtførast. Du såg ikkje ein grin og høyrde aldri knysten hjå henne Sesel; men kom du dei første dagane ærfuglen gjekk opp, var ho ikkje i godt lag: «Synest dokker ikkje synd på fuglen? Ke dokker kjem etter på denne tidæ? Veit dokker ikkje at fuglen treng fred, han òg?» – Men det var ikkje det minste ilske i ord eller tonelag. – Når folk hadde bredd lyse om våren og skulle til havs etter kveite og longe, hende det stundom at dei var oppe på Sørholmane i Svartbakvær – helst med natta – og stal egg; men ho Sesel vart aldri sinna på dei, klaga aldri: «For leie folk! At dei skal ha hjartelag til å rane fuglen!» – Det vart òg mindre med slikt.

Åtte år hadde ho Sesel stelt i Svartbakvær, og det var mest ikkje til å kjenne att. Den våren ho sulla barnet, kom det nokre par ærfugl opp, og no var det over to hundre. Glytte du under stovetrappa, under burstilet, fjøstilet og innpå låven, fann du heile rommet delt opp i små båsar med bord eller småheller imellom, og i dei fleste båsane breidde ea seg ut over egga sine så mjuk og heit og kjærleg; dei som tomme stod, hadde tørr tang og anna rusk på botnen; der hadde ho Sesel laga til. Kringom husa på bakken såg du 5–6 skrov av gamle båtar med stamnane avsaga og omsnudde, og der innunder fann du same stellet. Med sjøen likeins, og ut over øya var det bygd små steinhus på høvelege plassar i søkk og kløfter og under små bakkebruner til å ta imot gjestene; kvart huset hadde tak, og la ea seg inn, kom den trugne aktaren med eit brot av ein gamal ljå eller sigd til skræmsle imot kråke, ramn og stormåse, dei utlærde eggtjuvane. Når berre fuglen var so elsken at han gjekk inn under tile og tak, slapp dei rane. Ute var det alltid fare om ein såg aldri så vel etter. Endå verre var det på utøyane. Men – der òg var ho Sesel til hjelp. Det var strev meir enn mykje; men det var hugnad òg. – Dei første åra fekk kvar e bre ut det ho varp; sidan måtte ho gje aktaren sin 2–3–4 egg av kulla, etter som ho var rik til. Når ho låg på sundet med 2–3 søte småungar etter seg, kom ho slett ikkje i hug at ho kunne hatt eit par til. Og våren etter såg ho like blidt på Svartbakværet, styrde innimellom holmane med fleire i laget, og ein fin vårdag når midnatt var lide, krabba ho seg med kameratar i store vasar opp etter berg og bakkar, tøygde halsen og stirde gjennom glaset og alle stader om det no var skikkeleg stelt. Dei kvite kallane som for nokre dagar sidan låg på sundet og slost så fjøra fauk, dilta no etter og forliktes godt – dei berre følgde kvar med si kone og snakka med henne. «Ká-ká-ká–ká-ká-ká –,» sa ho, fortare og kvassare som det bar uti, – og han skjøna det så vel og svara: «o-O-o,» og det skjøna ho. Det var berre om framtida si dei prata. Kom det då den uheppa at det høyrdest snakk eller ståk, eller ho fekk sjå andlet i eit glas, måtte ho av, og steggen og heile flokken etter. Ho Sesel hadde ein gong slått i ein skratt då ho fekk sjå ein halt e-kall lange ut etter ein lagsbror som ikkje hadde vit til å halda seg langt nok unna kona hans; men dermed tok fuglen på til å skjelle og smelle og fór beint til havs. Dette gjorde henne ilt og sidan vara ho både seg og husets folk så ingen tingen skulle ufrede den stakkars fuglen – og fred måtte det vere, så lenge ho varp, og han andøvde nede ved landet og venta ho; men så snart ho la seg, og han var stroken til havs, var ho ikkje skjerr; du kunne godt kome dit og stryke den mjuke dunryggen; var ho utav dei sære, hakka ho i handa; men dei blide berre såg på deg og krøkte seg ned att i den heite senga som ho i den tida kledde med dun utav seg sjølv. Det var morselsken, som gjev av seg sjølv, gjev seg sjølv. – Var det ikkje nett likeins med henne Sesel? Ho vart aldri trøytt å sjå dette livet; det var då hennar eige i så mange måtar! Nei, denne velsigna fuglen kunde ho rett halde utav! Og ho hadde det på seg at han heldt utav henne òg. Var det ikkje nett som han såg igjennom augo nedi hjarta som svidde og svidde; ho hadde òg gjeve seg sjølv, sitt fagre ungdomsliv; ho stod der òg åleine med ungen sin.

Gamle Steinar var enno i Knipsund og arbeidde med å fli om jekter og båtar og alt som til fall. Det var reint utruleg kor godt han heldt seg, og kor glad han var no i slutten. Ein skal vite at han hadde betalt alt han hadde tatt ut i Knipsund og resten hjå Bergens-kjøpmannen, og det tykte han så gromt om. Endå skulle han ha skillingar i kista si òg; så sa folk. Det var mest pengane som dottera hadde drege inn med egg og dun som hadde hjelpt. Det barnet som hadde vakse opp i huset hans, kunne han aldri like seg vel med; han såg på det mest så som ei høne ser på andungen ho har bredd ut. Ja visst var guten honom kjær; men det var noko likevel –

Ein dag sendte skipperen bod med han Steinar om ikkje ho Sesel ville kome inn til Knipsund med barnet. Dei hadde fått huslærar, og guten som no var åtte år, trong å lære noko. – Ho Sesel hadde aldri vore der sidan den dagen ho flytte. Ho kom der aldri meir i sine dagar. Det som vart sendt, hadde ho tatt imot, og når faren bar bod, gjorde ho guten i stand og lét han følgje med bestefaren sin; men ho tykte best om heime vere. Hug til å ferdast hadde ho berre når det var kyrkjesøndag og vêr til, og så til marknads, som før er sagt. Dit kom ho med duna si som stundom ikkje var altfor velreinska, for ho skulle vere ferdig til marknaden kom. Den selde ho til kjenningane ifrå fjorden, slike som hadde råd til koste seg ei dunseng. Det var dei som baud henne kome «heim» atter; men nei, det ville ho på ingen måte; stengt var stengt, og no hadde Vårherre peika på eit rom sjølv, og så kunne ho som det no var ikkje høve på nokon annan stad utan ho kom til å vere ei bør på andre og kovne av; inga gjerning kunne dra hjarta hennar og ingen staden var ho turvande, berre i Svartbakværet. Vel nok var ho i grunnen framand mellom øyværingane, men det merkte ho ikkje stort no, og blant fuglen sin var ho slett ikkje framand. Og dess meir ho fekk øyværingane kjær og dei henne, vart det òg eit levande ønske hjå henne å leie i hop vennene sine frå fjord og øyar, at dei kunne kjenne seg som same folket; det streva ho sjølv med å lære, og det måtte dei òg lære.

Guten gjekk på skule i Knipsund, fekk gjere ein tur på litlejekta med styrmannen i fiskehentinga og ei hauststemne i Bergen. Hugen til sjøen og handelen kom tidleg opp i honom, – «det var skipperblod i ‘n,» sa folket. – «Dei tek han ifrå meg!» tenkte ho Sesel, då ho såg han atter. «Men det er løn som forskyldt; kva har vel eg fortent!» Og det gamle såret var like friskt. Guten skjøna lite mor si og tårene hennar; ho hadde ikkje mot til å leggje sorg på honom og tagde. Han tykte òg snart det var eit fillerom i Svartbakvær; andre ting drog han ut. Så snart han kom til Knipsund, sat han ved skipperen sitt eige bord, lærte å danske og handle og mykje meir. Eit godt hovud hadde guten, og nem til å ta etter var han. Og skipperen gjorde alt til at guten kunne kome fram; d’er synd anna å seie. Då han var vaksen, vart han skipper til Lofoten og Bergen på litlejekta; med reiser og kart kom han snart så inn i bergensleia at dei ikkje trong styrmann. Heime hjelpte han til på krambu og brygge.

Guten gjekk i sitt tjuande år. Det måtte snart verte spørsmål om å drive eige bruk, så dugleg og gagnleg og tiltaksam som han var. Det året tok just storsilda til å gjere noko av seg på Helgeland. Svartbakværet låg midt i eit innsig og var høveleg til fiskeplass. Han gamle Steinar sovna av på haustsida; han vart ikkje med. Men garnfolk som låg i været, gjorde god tur. Eit par små bomsiglarar låg i sundet ved Naustholmen.

Straks etter fisket sendte ho Sesel pålitande folk inn til Knipsund; ho ville bygsle været, og greie pengar følgde med. Men skipperen trudde det var likast at sonen fekk det; ho kunne ha det godt hjå honom. Og guten fekk været skøytt åt seg for ein rimeleg pris. Og no var det å lage i stand til å ta imot silda neste hausten. Notbruk laut til og salteri og farty. «Den som vågar, han vinn,» tenkte sonen. Mora kunne no ha fuglen, han ville prøve storsilda. «Kjære son, skrem ikkje fuglen! Han er fredkjær, må ha fred i været framom alt.» «Så får han venje seg til å tola lite grand ståk med,» meinte han.

Straks det vårast, drog han med ein kumse inni fjorden etter tømmer og bord til saltarhuset og arbeidsfolk. Han laut ha det arbeidet i gang før vårstemna; han skulle òg no styre på litlejekta og med det same kjøpe nøter. Og huset skulle vere i stand og tekt til han kom heim, elles hadde han ingen stad å gjere av nøtene og barkekaret og tønner; når det lei uti slåtta, var han meint på å leite etter sumarsilda. – «Son min, son min, la dette byggearbeidet kvile til lenger lid!» Det let seg ikkje gjere. – «Du tar livet mitt!» – Det hadde han ikkje vit på, trudde det var tullsnakk og smilte.

Då lyse var bredt, drog sonen til Bergen. Dei gjæve og trugne arbeidsmennene klemte på seint og tidleg. Som venteleg var, gjorde dette fuglen til meins. Han vart skjerr, og knapt nok fjerdeparten kom opp i sine gamle reir imot før. Matmor i huset vart så forunderleg; det var liksom ei kald skodde la seg inn på den godlidande smilen. Ho Dun-Sesel var ikkje til å kjenne att. – Ingen hadde forstand på det som no drog i hop i bringa hennar, og sjølv berre visste ho at all hugnad og lise seig bort. Det var ikkje lenger så at hennar syn og sut, hennar tankar og huglag var turvande nokon stad. Trådane som batt dette hjarta til denne livsgjerninga, var brostne; ho hadde ikkje feste, låg på rak atter. Og – det var hennar eigen son som hadde stengt henne ute ifrå heimen, og som no skar av det som var spunne mellom hennar liv og denne vesle flekken i den store heimen! – Og synet møtte alltid den svarte skamma som skygde midt i vegen hennar. Men dess meir ho bleikna over desse tankane, dess meir tykte ho det vart strålande solskin fram over Buvassvik, med sumargull på vang og voll; då kjente ho barnehåtten – fekk gråte, gråte og sende tårebøner til Herren i høge himmelen om han ville gje son hennar heimhug og barnebønn og så sleppe henne heim no. Og sola var i ferd med å sige ned om heimenuten; den blå himmelen vart så blid; så ven hadde ho aldri sett Buvassvik; Gud Fader var det som gav det blide. Å, kor det då var sælt å sjå barneheimen over barneheimen!

Før jekta kom heim, sov ho Dun-Sesel i jorda.

By og Bygd, 1873, første heftet.

Boken er utgitt av Det norske språk- og litteraturselskap

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.