Norske mellomalderballadar
I motsetning til Sverige og Danmark har vi svært få oppskrifter av gamle viser. Likevel kan vi ein sjeldan gong få vite at ei vise har vore sunge. Slik er det med visa om Ravengård og Memering. Denne visa må topografen Hans Strøm ha høyrt ein gong på midten av 1700-talet, for han har referert innhaldet i Anmærkninger til Søndmørs Beskrivelse frå 1762–1769.
I kortversjon er referatet slik:
Fru Gunnhild kjem inn i kjempestova og spør om nokon av kjempene er viljuge til å slåst for æra hennar mot den fæle kjempa Ronnegår. Men korkje Iselgrim, Tor med hamaren eller Herkules grå seier noko. Då melder Mimmer Tann, den minste mann på Runda, at han vil kjempe for henne. Gunhild kastar spydig ein gullkam i hovudet på Mimering og seier han heller skulle gjæte sauane heime. Men Mimering rir ut for å møte Ronnegår under lia. Der slåst dei tre dagar, og Mimering vinn. Han høgg hovudet av Ronnegår og rir heim.
Den fyldigaste oppskrifta av denne visa finst i eit dansk handskrift frå midten av 1500-talet. Dessutan finst det oppskrifter frå munnleg tradisjon frå både Danmark, Island, Færøyane og Skottland, men alle desse oppskriftene er minst 300 år yngre, og teksten er forkorta. Visa er ikkje kjend i Sverige.
I den gamle danske oppskrifta er handlinga slik: Hertug Henrik skal ut på reise og ber Ravengård å sjå etter dronning Gunhild for han. Ravengård prøver å forføre Gunhild (eller forlangar at ho skal gje han sverdet Adelring). Dersom ho ikkje gjer som han vil, trugar han med at han skal lyge på henne, men ho er standhaftig. Når Henrik kjem heim, seier Henrik at Gunhild har vore utru. Hertug Henrik trur det er sant og slår henne.
Gunhild spør om det er nokon som vil slåst mot Ravengård for æra hennar. Dette er ein slags gudsdom. Gud skal sørgje for at den som har rett, vinn kampen. Den vesle Memering melder seg og han drep Ravengård.
I dei islandske og færøyske variantane ber Gunhild jarnbyrd, og på juledagen i kyrkja dett jarna av henne. I den islandske varianten blir Rögnvaldur omskapt til ein hund.
I Danmark er det registrert seks melodiar til visa.
Den vesle kjempa Memering har også si eiga vise som fortel om kampen mot Ravengård (TSB E 61). I den norske varianten av denne visa heiter han Lagen Liten og kjemper mot Bjønnevald. Dessutan opptrer Mimering også i visa om «Kong Diderik og kjempene hans» (TSB E 10).
Den skotske visa «Sir Alingar» ligg svært nært opp mot dei nordiske variantane: Kong Henry ber Sir Alingar om å sjå etter dronning Eleanor medan han er borte. Men Alingar prøver å forføre dronninga. Når han ikkje lukkast med det, legg han ein spedalsk i senga hennar og går til kongen og seier at dronninga har teke seg ein elskar, og endå verre, ein spedalsk. Kongen går for å sjå etter, og der får han sjå den spedalske. Dronning Eleanor seier at Alingar berre fer med løgn. Ho har drøymt om at ein gribb og ein griff hadde stole krona og hovudpryden hennar, men at ein liten hauk kunne slå gribben ned. Kongen gjev henne førti dagar til å finne ein riddar som er viljug til å slåst for henne. Tida går, men så melder det seg ein gut på fire år. Sir Alingar vil ikkje slåst med eit barn, men barnet minner han på den vesle hauken i dronningas draum. Barnet vinn over Alingar. Alingar er dødeleg såra og ber om å få skrifte for ein prest. Der vedgår han at han laug på dronninga. Den spedalske viser seg å vere ein frisk mann, og han blir forvaltar hos kongen i staden for Alingar.
Utsyn 76
DgF 13
CCF 166
IFkv 12
Child 59
TSB D 231: Ravengård og Memering
Samandrag frå 1784 av Hans Strøm etter oppskrift frå ukjend samlar etter ymse, ukjende songarar frå Sunnmøre.
Orig.: Avsnitt om «Rundøe» (nr. 109) i Strøm 1784, 167–168 (Strøm, Hans 1784. «Anmærkninger til Søndmørs Beskrivelse.» Nye Samling af det Kongelige Norske Videnskabers Selskabs Skrifter, 1. København: Christian Gottlob Provsts Forlag. 103–170.)
Oppgjeven tittel: Runda-Vise
*
[…] Hvad gamle Tildragelser paa denne Øe angaaer, da veed jeg ikke, hvorvidt man kan fæste Troe til det, som berettes i den saa kaldte Runda-Vise, hvilken jeg længe forgieves søgde efter, indtil jeg omsider fik den udskreven efter en Deel Gamles mundtlige Beretning, som endnu forstaae nogenledes (skiønt ventelig ufuldkommen) at synge den. Den er egentlig en Kæmpe-Vise, der indeholder en Tildragelse, som paa denne Øe skal være forefalden i gamle Dage, og hvoraf alle Versene endes med det Omqvæde: i eller paa Runda; hvorved bør mærkes, at Bøndernes Udtale endnu lyder saaledes, naar de tale om denne Øe, da de ikke kalde den Rundøe, men Runda. Indholden er fornemlig denne: At en vis Qvinde, som kaldtes Frue Gunhild, med en Guld-Krone paa Hovedet traade ind i en saa kaldet Kæmpe-Stue, og tilspurgde de Kæmper, som der vare forsamlede, om de torde fegte for en Qvinde imod en vis grum Kæmpe, ved navn store Ronnegaar. Af de tilstedeværende Kæmper navngives Iselgrim, Thore-Kar med sin Hammer, og Herculus Graa; men da de alle taugde og torde ikke svare et Ord, tilbød sig een, ved Navn Mimmer-Tand, at fegte med Ronnegaar, uagtet han var den mindste, og kaldes derfor den mindste Christne Mand paa Runda. Frue Gunhild foragtede ham vel for sin lave Vext, kastede en Guldkam i hans Haar, og sagde, han maatte hellere været hiemme og vogtet sine Faar; men han, uden at forsømme Tiden, sprang hen i Stalden, sadlede sin Hest, og reed tilligemed Ronnegaar hen under Liede, hvor de fegtede i tre Dage, indtil Ronnegaar omsider blev fældet, hvorpaa Mimmer-Tand huggede hans Hoved af, bandt det fast til sin Sadelbue, og kom saaledes i Triumph ridende hiem til Gaarden. Omsider meldes om Frue Gunhild i Dire, (da Dire synes at have været Gaardens Navn, som hun boede paa), item om det Bryllup i Spire. Hvilket alt jeg forbigaaer, som uforstaaeligt; og vil ikkun til Slutning erindre, at Visen sees tydelig at være sammensmedet af P. Syvs Kæmpe-Viser, især den 7de, 8de og 18de, om Frue Grimild og Mimmering Tand, og altsaa Fabler giorte af Fabler, skiønt det ene med det andet vel kan have havt nogen historisk Sandhed til Grund.
*
I trykket er schwabacher-fraktur nytta som utheving av ord og uttrykk. Det er attgjeve med kursiv her.
Boken er utgitt av Nasjonalbiblioteket
Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi. Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.
Riddarballadane er den avgjort største av alle dei seks balladegruppene. Her finn vi viser med mange og sprikande emne. Samla sett gjev riddarballadane likevel ei tilsynelatande realistisk skildring av livet i adelsmiljø, men så å seie alltid med vekt på dramatiske hendingar som forføring, sjalusi, brurerov, valdtekt, utruskap og drap.
Erotisk kjærleik og alle komplikasjonar som kan følgje med den, som standsskilnad og foreldreautoritet, står nesten alltid i sentrum. Ikkje minst kretsar riddarballadane om døden, den uventa og nådelause døden, som verken den unge brura eller brudgomen slepp unna. Motsetninga – og samanhengen – mellom kjærleik og død har appellert til mange, og er truleg ein hovudgrunn til at det vart dikta så mange riddarballadar.
På grunn av storleiken er gruppa delt i to i denne utgåva. Dette bandet inneheld balladetypane frå TSB D 14 til og med TSB D 280.
Fyll ut e-posten din under så vi kan varsle deg når nye verk publiseres.
