Innleiing

Mannen gjekk ut i skogen for å hogge ved, men der fekk han sjå ei kråke så stor at han vart redd og sprang heimatt. Kona spurde kor han hadde veden han skulle hente, men han kunne berre seie at han var redd for at kråka skulle drepe han. Kona gjorde narr av han fordi han var redd for ei kråke: «Slikt er stor skam. Har du høyrt at ei kråke har drepe ein mann». I eldre versjonar spenner han sin boge for kne og skyt kråka, men i yngre versjonar brukar han børse. Han spenner fem eller femten hestar for, men hestane klarer ikkje å rikke kråka. Det må fleire hestar til for å få køyrd kråka inn på låvegolvet.

Resten av visa fortel korleis han nyttar dei ulike delane av kråka. Skinnet blir til mange par sko, kjøtet blir salta ned til julemat, tarmane blir reip, klørne kunne bli møkagreip, augo til stoveglas. Av feittet støypte han eit bismarpund (ca. 6 kg) lys, med fjørene tekte han alle sine tak, nebbet vart kyrkjebåt og stjerten kunne brukast til segl på skipet hans.

Denne visa har vore svært populær, og songarane har funne på dei utrulegaste måtar ein kunne bruke kråka til. Det er skrive opp over 150 variantar, frå Troms i nord og til Lyngdal i sør. Dessutan er det dokumentert over 100 melodiar.

Visa finst også i Sverige, Danmark og på Færøyane, men visene er svært like. Den eldste versjonen vi kjenner står i ei dansk handskriven visebok frå 1640-åra. Der er det rett nok ei due og ikkje ei kråke, men elles går visa også som «Kråkevisa». Den eldste norske oppskrifta er skriven av Cornelius Thomas Rønnau føre 1809.

Saman med «Per spelmann» (TSB F 45) må «Kråkevisa» vere mellom våre aller best kjende folkeviser. Desse to visene har kome med i alle slags allsongbøker, barnesongbøker og skulesongbøker i over hundre år.

Den versjonen som no står i dei fleste songbøkene, fekk Hulda Garborg av Severin Eskeland frå Stord. Han vart trykt med melodi i avisa Den 17. mai 14. mars 1903. Dette var i den tida då Hulda Garborg fekk i gang folkevisedansen, og «Kråkevisa» kom med i første heftet av Norske dansevisor, som kom ut same året.

SMB 248

Oppskrift A

TSB F 58: Kråkevisa

Oppskrift: 1840-åra av Olea Crøger etter ukjend songar, Telemark.

Orig. ms.: NB Ms fol 1803a 2, 8–9 (Landstads manuskriptsamling)

Oppgjeven tittel:Den store Kraaka

*

1. Bonden kjører i Veaskog,
– hei fal ra fal ralleri ra –
saa hørden Kraaka i Londen gol
– de donar i Bondens Forvillomrei –

2. Bonden tenkjer mæ sjave sæg
tru den Kraaka kan dræpa mæg

3. Aa Man spente sin baaje for Kne
saa skaut en Kraaka saa ho falt ne.

4. Denne strofa står skriven vertikalt i høgremargen.Saa spenden for dei Faalane ni,
aa Kraaka sprengde alle di

5. Manden mæ sine Faalane taalv
saa kjørde han Kraaka paa Lavegaalv

6. Af Hui gjore han taalv par Reip
af Kløane gjore han Møkagreip

7. Af Neppe gjoren ein Tonnetap
af Skallen gjoren ein FlygleknapSamlarkommentar: /:Sadelsknap:/

8. Af Foi gjørn et Ølkrus
Af Vengjeni tækte han alle sine Hus

9. Af Ougun gjoren et Villdus Glas
mæ Vængjin tæken alle sine Tak. –

10. Den saam inkje Kraakun kan nytte saa.
Han vorikji vær aa Kraake faae

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Oppskrifta byrjar på s. 9. Strofe 4 står skriven vertikalt i høgremargen, og siste strofa står nedst på s. 8. Strofe 4, 9 og 10 er skrivne med litt tynnare penn.

Oppskrift B

TSB F 58: Kråkevisa

Oppskrift: Udatert av ukjend hand i Jørgen Moes samlingar, truleg etter Vilhelmine Ullmann, Christiania.

Orig. ms.: NFS J. Moe 11, 11a–11b.

Ingen oppgjeven tittel.

*

1. Manden han skulde i Skauen gaae
Saa hørte han Kraaka i Lia gol.

2. Kjærringa hu skulde i Fjøse gaae
Saa hørte hu Kraaka i Lia gol.

3. Kjærringa hu kasta baade Bytter og Spand:
Je trur vist den Kraaka hu tar min Mand.

4. Manden han spændte si Bøsse for Knæ,
Saa skaut ‘en te Kraaka saa hu faldt ne.

5. Manden han spændte for Hestane fem,
Men lite Nytte saa gjorde da dem.

6. Manden han spændte for Hestane ti,
Men lite Nytte saa gjore da di.

7. Manden han spændte for Hestane tolv,
Saa kjørte han Kraaka paa Laavegolv.

8. Manden kom hjem baade skak og skjeiv:
Jeg truer vist den Kraaka har biti mig.

9. Kjærringa kom med si krokete Tand:
Har du hørt noko Kraake har bite en Mand?

10. Af Hue gjore han Kjerkeknap,
Af Næbbe gjore han Tynnetap.

11. Af Skinne gjore han tolv Par Skor
Foruten et Par Tøfler han forærte si Mor.

12. Kjøte salta ‘n i Tynner og Kar,
Foruten e Staik han forærte sin Far.

13. Af Tarmene gjore han sju Famner Reip
Af Beina gjore han Møkkagreip

14. Af Bryste gjore han Skriverskatol
Der sat han me sine Skrivere tol.

15. Af Skraave gjore han ganganes Skib,
Det bedste som den Ti paa Østerland gik.

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Øvst på første sida står det: Skrevet af Vilhelmine Ullmann (?) Vilhelmine var fødd i 1816, dotter av Conradine Dunker.

Oppskrift C

TSB F 58: Kråkevisa

Oppskrift: 1903 eller føre av ukjend samlar etter ukjend songar, Stord, Hordaland.

Orig.: Den 17de Mai nr. 29, 14. mars 1903.

Oppgjeven tittel: Kraakevisa. Fraa Sunnhordland.

*

1. Ma’n han gjekk seg paa veaskog,
– hei fa-ra, paa veaskog. –
Daa sat der ei kraaka i lunden og gol
– hei fa-ra
faltu riltu raltu ra! –

2. Ma’n han tenkte med sjøle seg:
aa tru no den kraako vil drepa meg?

3. Aa ma’n han snudde om hesten sin.
so kjøre han heimatt te garen igjen.

4. «Aa høyr du min man ka eg spøre deg:
kor vart da ov ved’n du kjøre te meg?»

5. «Eg kjøre no ingjen ve te deg,
for kraako hu svor hu sku drepa meg.»

6. «Aa no har eg alder haurt storre skabm!
har du haurt at ei kraaka har drepe ein man?»

7. Men kraako kom itte paa takje aa gol,
aa ma’n han opp gjøno ljoren for.

8. Aa ma’n han spente sin boge for kne,
so skaut han den kraako, so hu datt ne.

9. So sette han fore dei folane ti;
men kraako hu sprengde adle dei

10. So sette han fore dei folane tolv,
daa kjøre han kraako paa laavagolv.

11. So flo han den kraako aa léma ‘ne sond,
hu vog inpaa sekstaan aa tjue pond.

12. Ov skjidne so gjore han tolv par sko,
da beste pare forært ‘an te mor.

13. Aa kjøte da salt ‘an i tødne aa fat,
aa tungo den hadd ‘an te julemat.

14. Ov tarmane gjore han talv par reip,
aa kløno dei hadd ‘an te møkjegreip.

15. Aa nebben den brukt’ an te kjorkjebaat
saa folk kunde sigla paa te aa fraa.

16. Aa mun’n den brukt ‘an te mala kodn,
aa øyro dei gjor ‘an te tutarehodn.

17. Ov augo so gjore han stoveglas,
aa nakkjen den sett ‘an paa kjorkjo te stas.

18. Aa vengjene brukt ‘an te tekkja paa hus,
aa revo den gjor ‘an te drykkjekrus.

19. Aa den so kje kraako kan nøtta saa
han vør’e kje ver’e ei kraaka aa faa

*

Strofene er ikkje nummererte i avisa.

Ei mest identisk form kom ut seinare same året i første bandet av «Norske dansevisor» ved Hulda Garborg. Ho skriv at visa er «soleis som dei syng henne paa Stord». Kjelda for denne forma er sannsynlegvis Severin Eskeland. Nest siste strofa her er ikkje med i Garborgs utgåve, og ho er ofte ikkje med i andre utgåver og innspelingar av denne forma.

Oppskrift D

TSB F 58: Kråkevisa

Oppskrift: 1914 av Halvor Gunnerson Kalbast etter Hæge Larsdotter, Mo, Telemark.

Orig. ms.: TGM R. Berge CCCXX, 61–64.

Oppgjeven tittel: (Folkevisedans.) (Kraakevisa.)

*

1. Mannen han reiste at veaskog,
– hei fara, at veaskog, –
so høyrde han kraaka i londen gol.
– Hei fa-ra, faltu, riltu, raltu, ra –

2. Mannen gjiekk heimatte aa kjærde seg,
– hei fa-ra, aa kjærde seg –
eg trur kraaka vi drepaa meg.
– Hei fara [faltu, riltu, raltu, ra] –

3. Kjeringje tala av se forstand,
– hei fa-ra, av se forstand –
«trur du ei kraake kan drepa ein mann»
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

4. Mannen la’e byrsa paa ein kvist,
– hei fa-ra, paa ein kvist –
første skoti skaut han i mist.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

5. Mannen la’e byrsa paa ein steinAlternativ lesemåte: grein. Lesemåten stein er sett i parentesar, men er så understreka att.
– hei fa-ra, paa ein stein –
Store kraaka vaho inkji^{sat like} bein.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

6. Mannen la’e byrsa paa sine kne,
– hei fa-ra, paa sine kne –
skaut so den kraaka, so ho datt ne.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

7. So flo dei den kraaka, aa lema ho sund
– hei fa-ra, aa lema ho sund –
ho vog innpaa seksten aa tjuge pund.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

8. So spendte dei fori dei hestane ni,
– hei fa-ra, dei hestane ni –
Kraaka, ho sprengde adde di.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

9. So spendte dei fori dei hestane tolv,
– hei fa-ra, dei hestane tolv, –
so kjøyrde dei kraaka paa laavegolv.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

10. Av hudi, so gjore dei tolv par sko,
– hei fa-ra, tolv par sko, –
det bedste pari forærde dei mor.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

11. Av tarmane gjore dei tolv par reip,
– hei fa-ra, tolv par reip –
Kløane ha’e dei ti mykjagreip.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

12. Av nebbe so gjore dei kjyrkjebaat,
– hei fa-ra, kjyrkjebaat –
so dei konna sigle baddi ti aa ifraa.
– Hei fa-ra, [faltu, riltu, raltu, ra] –

13.Det er sett av plass og nummer til denne strofa, men ho er ikkje innskriven.

14. Av donen gjore dei dóne blaut,
– hei fa-ra, døna blaut –
so der konna lidje baadi skrivar aa fut.
– Hei fa-ra [faltu, riltu, raltu, ra] –

15. Den som ei kraaka kan nytte so,
– hei fa-ra, kan nytte so –
den er værd ei kraake at faa.
– Hei fa-ra, faltu – riltu – raltu – ra –

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Over byrjinga av oppskrifta har Rikard Berge skrive med blyant: Truleg boklærd.

Kring kvar mellomsleng er det skrive repetisjonsteikn, som seinare er krota over.

Etter oppskrifta står det: 15 Vers 28/9-14. (Slut.) upr av. Hæge Larsdtr.

Oppskrift E

TSB F 58: Kråkevisa

Oppskrift: 1918–19 av Tora Skolmen etter ukjend songar, Land, Oppland.

Orig. ms.: TGM R. Berge CCLXXXIX, 41–43.

Oppgjeven tittel: Kraakvisa

*

1. Main han skulde til tømmerskogs gaa
– Salololi og leia –
Saa fek hain nok høre dein kraaka gal
– Salololi og leia –

2. Main gjekk hemat og klaga seg
Je trur dein kraaka vil dræpa meg

3. Hør du main du ska faa skam
tenkjer du kraaka tær en levanes main

4. Main hain spende sin baagaa før kne
Saa skaut hain dein kraaka saa hu dat ne

5. Main hain spænde sin baagaa før fot
Saa skaut’n dein kraaka i hjerterot

6. Saa spende dom føre dei faalaa-a fem
og endda inte fekk rørt eit einaste lem

7. Saa spende dom føre dei faalaa-a ti
Og endda vart da inte noko ta di

8. Saa spende dom føre dei faalaa a tolv
Da kjørde dom kraaka paa stugugolv

9. Ta dona saa gjorde dom dyna blaut
‹Dær hor dæ eli’› mangen ein ridder kaut

10. Ta venga saa tekte dom aille sine tâk
Ta r.. saa gjorde dæm suppematfat

11. Ta tarmom saa gjorde dom tommer og reip
Ta beina saa gjorde dom møkjagreip

12. Ta nepbben saa gjorde dom ture og tap
Ta hugui gjorde dom kjærkjiknap

13. Dein kraaka var nyttug te mange slags ting
ta m. gjorde dæm skraiddersyring

14. Dein som inte kan nytte dein kraaka saa
kain k. – a bakSamlarkommentar: Dette ordet er endbyt for eit anna ord. Det er da inga raa aa skrive ailt. og late a gaa

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Om Skjemteballadar

Skjemteballadane har, som namnet seier, eit humoristisk innhald; dei skal få folk til å le.

Tradisjonelt har dei blitt nedvurderte av forskarane: Slike viser var lite verdfulle estetisk og dessutan moralsk forkastelege, vart det hevda. I tillegg skulle skjemteballadane vere yngre enn andre balladar. Vanlege folk sette likevel pris på skjemteballadane, noko vi kan sjå av den store geografiske utbreiinga desse visene har.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook