Innleiing

Bonden går ut i skogen, og der møter han ein rev. Han skulle gjerne hatt eit reveskinn som fôr oppunder lua si, og han byr reven eit sverd, ein silkeduk eller ei gåsesteik dersom han kunne få skinnet hans. Reven har god lyst på gåsesteik, men søstera hans rår han sterkt frå å selje skinnet sitt, men reven svarar at mat må han ha. Søstera kviskrar til reven at han er galen om han vil selje huda si. I fleire variantar skyt bonden reven og får reveskinnet oppunder lua si, men i andre variantar får reven tak i gåsesteika og slepp unna med den.

Av denne visa finst det ca. 20 fullstendige oppskrifter og ein del fragment, dessutan 16 melodiar, dei fleste tekstoppskriftene er frå Telemark. Fragmenta tyder på at visa har vorte oppfatta som ei barnevise.

Når vi plasserer folkeviser på eit kart, kan biletet berre vise innsamlinga og ikkje songaktiviteten. Frå 1850 drog folkeminnesamlarane i flokk og følgje til Telemark, og dermed fekk vi ei mengd oppskrifter derifrå, mens andre område knapt fekk besøk av nokon samlar. Når vi ser på melodioppskriftene til denne visa, ser vi at ho må ha vore svært populær på fleire plassar. Det er rett nok fire oppskrifter frå Telemark, men seks frå Møre og Romsdal og tre frå Oppland, dessutan ei frå Rogaland, ei frå Sogn og Fjordane og ei frå Aust-Agder. Melodisamlarane noterte som oftast berre éin tekststrofe, og dermed står vi berre med full tekst til ein av dei seks melodiane frå Møre og Romsdal.

Mellom dei beste tekstane kan vi nemne ei oppskrift frå 1891 av Moltke Moe etter Lars Larsson Veslestøyl frå Seljord, ei av Knut Liestøl etter Olav Eivindsson Austad frå Bygland i Aust-Agder i 1918. I 1910 skreiv Jørgen Hæreid opp ein god tekst i Sirdal, Vest-Agder. Henriette Scheldrup i Sokndal, Rogaland, song fleire skjemteviser for Lindeman; visene hennar skil seg ofte klårt frå telemarkstradisjonen, og heldigvis har Lindeman skrive opp fleire fullstendige viser etter henne.

Det finst nokre oppskrifter av visa i den danske folkeminnesamlinga, men det er i Sverige denne visa har vore populær. Det finst over 50 fyldige oppskrifter og minst 12 melodiar.

SMB 251

Oppskrift A

TSB F 64: Reven og bonden

Oppskrift: Udatert av Ludvig Mathias Lindeman etter Henriette Schelderup, Sokndal, Rogaland.

Orig. ms.: NB Mus ms 2608, nr. 4.

Oppgjeven tittel: Bonden og Ræven.

*

1. Bonden han sku i Skoven gaa
Der saa han den Mikkel komme ⁒
Vil du naa sælge Huen din
– Til Foder opunder Luen min te Jula. –

2. Aa jeg ska ji dig den fedeste Gaas
Som nogen Mand vil spise ⁒
Bare du gier mig Huen din

3. Den fedeste Gaas var god at ha
Men Skinne var værr aa misse
Aa ikke saa faaer du Huen min

4. Aa jeg ska gi dig den fedeste Sauv
Som nogen Mand vil spisi
Bare du gier mig Huden din

5. Den fedeste Sauv var god nok at ha
[Men Skinne var værr aa misse]
[Aa ikke saa faaer du Huen min]

6. ^{Aa jeg ska gi dig} Den fedeste Kalv
[Som nogen Mand vil spisi]
[Bare du gier mig Huden din]

Den fedeste Kalv va
7. [Den fedeste Kalv var god nok at ha]
[Men Skinne var værr aa misse]
[Aa ikke saa faaer du Huen min]

8. Ut kom Mikkel Søster saa fiin
Hu ville med Broer tale
Nu troer jeg Fa’n rier dit Skind
– Vil Du sælge Huen din te Jula? –

9. Bonden han blev saa ivrig imod
Han spendte sin Bue for Fode
Saa skaut han Ræven, Ræven er min
– Saa Du naa jeg fik Huen din te Jula. –

10. Søstera hang han høit i et Træ
Saa høit som han kunne række
Daa falt han ner aa slog sig ihjæl
– Svor paa han slap aa svælte ihjel te Jula. –

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Vi har tolka det slik at avstyttinga o. s. v. tyder utfylling av to strofer, både 6 og 7, men det kan også tolkast slik at strofe 7 ikkje skal vere med.

Oppskrift B

TSB F 64: Reven og bonden

Oppskrift: 1891 av Moltke Moe etter Lars Larsson Veslestøyl, Seljord, Telemark.

Orig. ms.: NFS M. Moe 25, 266–268.

Oppgjeven tittel: XXVII Reven som selde hui si

*

1. «Hør du Mikkjel, vi du selja huen din
te fôr ópunder luen min?
Eg ska gjeva ^deg en silkjeduk
som femten jomfrugur kann breie ut, –
– må eg då få huen din
te fôr óppunder luen min?» –

2. «Nei dukjen vi eg ikkje sjå
eg hé ‘kje bór på å breie på,
– å ikkje sél eg huen min
te fôr óppunder luen din. –

3. Eg spiser min mat bland buskune små
å då træng eg ikkje dukjen å breie på.»
– [å ikkje sél eg huen min]
[te fôr óppunder luen din.] –

4. «Eg skå gjéva deg ein silkjepóng,
som femten jomfrugur he’ bónde óm.
– [må eg då få huen din]
[te fôr óppunder lien min?»] –

5. «Mine fingar dei æ for stutte
eg kann kje silkjepóngen bruke.
– [å ikkje sél eg huen min]
[te fôr óppunder luen din.] –

6. Eg hev ikkje gull hell péingband
eg ikkje póngen bruke kan.»
– [å ikkje sél eg huen min]
[te fôr óppunder luen din.] –

7. «Ja ^så skå eg gjeva deg ei gjødd’e gås
som heve staé en móna på bås.
– [må eg då få huen din]
[te fôr óppunder lien min?»] –

8. «Ja huen æ vond å misse
men maten fær véra vissa, –
– å nå fær du få huen min
te fôr oppunder luen din.» –

9. Fram så kom ho revens syster
ho ville fe reven kviskre:
– «’fe vil du sele huen din
te fôr opunder luen?» –

10. «Huen æ vond å misse
åmen maten lýt vére visse
– nå fær han fåAlternativ lesemåte: mann lyt få [huen min]
[te fôr oppunder luen sin.»] –

11. «Å fram så kom ho gamle ElseSamlarkommentar: («dæ va væl móer te ræven dæ»)
ho ville reven frelse:
– [«’fe vil du sele huen din]
[te fôr opunder luen?»] –

12. [«Huen æ vond å misse]
[men maten lýt vére visse]
– [nå fær han få huen min]
[te fôr oppunder luen sin.] –

13. Klókkaren gjév eg mi tunge
han móne så ofte fer ālmugjen sjunge.
– [nå fær han få huen min]
[te fôr oppunder luen sin.] –

14. Presten gjév eg mi næse
han móne så ofte fer ālmugjen læse.

15.Å gamle kjeringar gjév eg mi tand
di bløyter så ofte sitt brø uti vand»

16.Å reven han sprang seg ivi en bekk
å skyttaren etter, han inkje fekk

17.Å reven [han sprang seg ivi] ei bru
skyttaren etter, han vætte si fu.

18.Å reven [han sprang seg ivi] en damm,
å skyttaren etter, slapp slett ikkje fram.

19.Å mann han lydde på revatalé
te reven va længst borte i Dalænn.

20.Å [mann han lydde på] revajo
te reven va længst borte i mork å skóg.
–Å nå fær du få huen min
te fór oppunder luen din.» –

*

Strofene er nummererte i oppskrifta.

Etter oppskrifta står det: («Eg kann minnas mór sång ‘ó; d’æ kje ana bånevisur, dei bruka di te å syngje fe bóni»)

Oppskrift C

TSB F 64: Reven og bonden

Oppskrift: 1918 av Knut Liestøl etter Olav Eivindsson Austad, Bygland i Setesdal, Aust-Agder.

Orig. ms.: NFS K. Liestøl 18, 63–66.

Oppgjeven tittel: Reven og bonden.

*

1. Eg ska gjeve deg a svær
femten dale æ de værdt.
Dersom eg fær huæ di
for uppunde huva mi.
– Revelu
Forehu
For uppunde luva.Omkvedet varierer litt gjennom visa. Nokre omkved har huva i staden for luva –

2. Eg heve for stutte finga.
eg kann inkji svære svinga
Inkje ska du faa huæ mi
for uppunde huva di.

3. Eg ska gjeve deg a steik
mykji smør ti bræe feitt,
dersom eg fær huæ di
for uppunde huva mi.

4. Reven tenkte han mæ seg:
Maten den æ goe for meg
So ska du faa huæ mi
for uppunde huva di

5. Revens syster kom hu ut,
vill’u mæ reven snakke:
«Inkji lat han faa huæ di
for uppunde huva si

6. Veit du ko han gjori i fjor
Stòl ein ungji av mi mor.
inkje lat han faa huæ di
for uppundi luva si

7. Reven smaug han unnd’ ein stein
skaut han sunde hass nakkebein
«No ska eg faa huæ di
for uppunde huve mi

*

Strofene er ikkje nummererte i oppskrifta.

Etter andre verslina i strofe 6 har Ross byrja å skrive strofe 7, men har så stroke det ut att og halde fram med strofe 6.

Om Skjemteballadar

Skjemteballadane har, som namnet seier, eit humoristisk innhald; dei skal få folk til å le.

Tradisjonelt har dei blitt nedvurderte av forskarane: Slike viser var lite verdfulle estetisk og dessutan moralsk forkastelege, vart det hevda. I tillegg skulle skjemteballadane vere yngre enn andre balladar. Vanlege folk sette likevel pris på skjemteballadane, noko vi kan sjå av den store geografiske utbreiinga desse visene har.

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook