I.

21I jula var det stor fest på Segelsund, slik det pla vera. Ungdommen som hadde vore der dei siste åra, samlast dit, og bad med seg kven dei vilde. Tala vart det og sunge vart det, og sia slapp dei laus nedi gamle borstua og dansa.

Astri bad med seg Odin Setran. Dei hadde lite og ikkje talast ved dei siste par åra, og berre ein slump var det dei råktest no òg. Ho var strid på at han skulde komma. – For det om du har grave deg ned i lag med ‘n far din igjen, du kan da vel gjera meg den gleda at du kjem, likevel? Du kan då vel kike ut, du som eit anna menneske. Folk seier du les helsa av deg, og som ein raring ser du meg ut, halvvore. – Ja, stod det så gale til, da skulde han ta og komma.

Astri stod og såg ein gong på han og ein gong ifrå han. – Det var sant, ho fekk gratulere han med middelskole-eksamen, han var fin, hadde ho hørt. Og så berre paa eitt år, var ikkje det hardt? – To år hadde vore verre, trudde han. Han vart så oppetande lei seg attmed bøkene. – 22Ja, men han sat da og las no òg? – Berre det han lysta. – Og så var det snekkar han vilde bli, like vel? Ho hadde vorte så glad da han fór til Trondheim, ho trudde han vilde legge ut og bli einkvart som var noko. – Nei, no vilde han bii treskjerar. Han hadde sett eitt og anna i Trondheim. Tre, det er tingen ein kan få det til i, ein kunde visst få det så levande at det sprang sjøl. – Du er meg ein arti ein, lo ho. Men no skal vi danse, i morgokveld. – Eg har da dansa før eg. – Ja, det veit eg, du har fare som ein galning, nokre gonger, du har slåst med nothundane har eg hørt, og på marknaen der var du rubelgut, det har skjedd mange kraftige gjerningar i ditt namn. Det kan vera bra nok, men kva slag folk er det du er i lag med? Og så sitt du der halve åre og skjer figurar i tre og les engelsk og gudsfrykt og kva det no er – nei heretter skal du få mindre fred.

Odin lo ut i vêre. Auga hennar gjekk opp og ned over han, flytt for flytt, rettno måtte dei da ha sett han? Og slike opne auga ho hadde, hadde aldri sett den tingen dei trong å gå av vegen for, dei, – ho var for resten ei vakkerveikje å kalle, han måtte sjå litt på henne. Nei, ho var litt for breilett til det, visst, men ho var slik ho skulde vera.

Det same tykte ho om han. Det var berre rart det ikkje vart noko tå han, når han såg ut som han gjorde. For slik strita da håre til vêrs 23over panna, og slik hyttaForfatternote: hytta ɔ: truga. dei, augebrunene, når han snakka; det same sa auga og heile det smale andlete; det var utrulig med liv i han. – Ja ja, så kjem du da! sa ho. – Ja, det er ikkje stort om å gjera.

Og kom gjorde han, og no hadde han dansa både med henne og andre. No måtte han da vera i lag med skikkelig folk? Astri såg ut som ho var fornøyd med han.

Henne var det elles ikkje stort om. Eitt eller anna var det som klemte henne. – Du ser ut som du skulde ha for tronge sko? sa han, ho stod og kvilte seg bortmed omnen. – Er det han der, kanskje? han viste med nakken over til andre veggen; det stod ein høg, tynn ungdom der og skola seg og såg hitover. Astri følgde med auga bortover. Så slog ho dem ned. Ein fin liten raudna skygde over andlete hennar. No ser ho opp på han: – Eg visste ikkje at han kom hit.

Arne Finne, tenkte Odin; han såg litt meir på han. Alvorlig bleik var han, og ikkje stort vakker heller; og auga i han dei var hjartans tungsinte. No såg han hitover att, gjekk så og sette seg. – Vil du, Odin, så går vi heim no, sa Astri. – Nei så gu om eg vil; no når eg først er utkommen. – Kom og dans med meg da! – Ja vel, men først må eg ha vatn.

Men da Odin kom inn att og såg etter henne, gekk ho beint over golve millom dei andre som 24alt var i valsen, og retta handa til frammandkaren. Der for dei. Dei dansa elles ikkje stort, dei gjekk og snakka. Ho lo innimillom, og han måtte dra på smilen med. – At eg ikkje svara? hørte Odin, da han dansa framom dem. – Nei, for det kunde eg ikkje! – Nei, du veit det er ålvorlige ting, lo Odin. – He? sa gjenta han dansa med. – Å, eg kom berre i hug hjarte og det stelle, det er fælt til fint urverk.

Det var ikkje lenge etter, så kom Astri og bad han følge seg heim. Det var i tidligaste lage, tykte han, men ho bad slik at svare sa seg sjøl: han fann i ytterklæane deira, og så gjekk dei. Morbror Ola kom og var i nærheita, da dei fór, og han sa einkvart bort i vêre, slik han pla gjera. – At han idest leva? undra Odin seg. – Han er morosam, han, sa Astri. Og snild. – Ja, men — han skulde ta og døy snart, kva hunden er det som held live i han?

Astri lo. Ho lo fleire gonger til einkvart Odin sa, når det reiv litegrand, men elles var ho stuss og still.

Dei tok beinvegen over myrane, for det var hardføre under, og berre litt nysnø.

Det var underlig til stilt vêr, ei godvêrs-natt så det kunde ta i ein. Kvite myra låg framfor dem, og skogjaren og fjella i mørkre rundt omkring; men fjella dei hadde kvite hattar på. Kvite skyer all himmelen over; dei låg der så stilt og venta. Attanom dem ein staden stod månen og 25lyste. Vest over haugane hørtes have, så vidt; same tonen gjenom i tusen år, men i natt kom ein til å høre han som han var ny.

Ein gong imillom steig det rop over stilla, frå vegane nokonstads, der ungdommen var ute og ture jul, song ut og rann bort att, og da vart natta dubbelt einslig i kring dem.

Dei gjekk arm i arm, for slik vilde Astri dei skulde gå.

«Du går og tenkji på kjæresten du,» sa Odin, det hørtes som han vilde riste av seg høgtida.

«Ikkj å sei det, Odin!» Og litt etter la ho til: Kva hadde han med å komma her? Han Arne, meiner eg. For du skal vita det, Odin, at vi er ikkje forlova og ikkje blir vi det heller.

Kvifor skulde han vita det? lo han. – Vera snild no, Odin! bad ho. For du og eg, vi er da gamle kjenningar, synes ikkje du òg det? – Vi? nei! Jau, for resten; det kjennes ikkje umulig, i natt, eg vil ikkje be deg om ein kyss eingong.

Da såg ho forundra på han. Det lyste så stilt og djupt av dei grå auga henner, no i kvite natta. – Er det slikt liv i deg da? – I meg ja? Jau, med kvart så.

Da dei nådde fram gjennom dalane og til Håbergjordene, stana ho.

Same stilla enda. Natta er aldri så djup som ut imot morgonen. Og Astri stod og tenkte på sitt att. – Kvifor skulde han stå og sjå så ulukkelig 26etter meg heile kvelden? – Han morbror Ola, du kallar? Odin såg ut som ein liten devel. – For eg har da sagt han det kan ikkje bli noko imillom oss; meir hell det som er. Eg vil han ikkje noko vondt. Men eg veit inga råd.

Odin la øre til sjøen, han hørte kor tungt det arbeidde der ute, og kor tungt det svara frå fjella. – Men skal du verkelig gi deg til her i bygda da? spurte Astri. Bli snekkar eller treskjerar eller kva du kallar det? – Neida neida, eg skal bli skapar eg, men det forstår du deg ikkje på. For eg kjente da det, med eg sat over bøkene, at eg gjorde noko gale; eg kunde ikkje forsvara meg, og det må ein kunne. Lesa kan ein visst bli ubergelig dum av. – Høy san! – Ein skulde heller ta og snakke med nokon. – Du som har han far din å snakke med ja. – Med han? Det har eg aldri gjort lel; det vart det aldri noko tå. Har ikkje vorte enno nei, korles det så kan ha seg. Best det var lo han høgt: Å jøss, jøss, no er vi vaksne her vi står!

Astri lest ikkje som ho hørte det. Ho stod og såg opp i skya, der månen glødde seg igjenom med brandgylte ringar vidt utover. Lyse ligg og bevrar som bråna gull under eit tynt kvitt hy: så sig det bort att. – Eg kunde ha lyst til å rive det sundt, heile stasen! seier ho brått. – Du når ikkje opp! – Eg veit du forstå meg, Odin. Det er så stilt på Håberg, – vi er så still, alle i hop, eg står ikkje ut det!

27Dei møttes med auga. Ho skaut opp brunene med eit lystig lite tak, smilte enda, men ho var hjartans ålvorsam. Odin stod og vilde gå no, han venta ho skulde seie godnatt og takk for lage. I staden tok ho til å snakke att: Synes du aldri det er tomt og stilt du da? Synes du ikkje her skulde hende einkvart? Einkvart ålvorlig, meiner eg. For elles skulde eg ha død for mange år sia, det var det vakraste eg visste, og kanskje så hadde eg rett. Kvifor kan vi ikkje legge i veg utan å tenke, kven er det som plagar oss til å tenke over støtt? Tenke over det først! det kan dei andre gjera, dem bry eg meg ikkje om, det luktar fattigfolk av dem, og det er det verste eg veit. Men slik er ikkje du, Odin, det er derfor eg bry meg om – – – bry meg om å stå her og snakke med deg; ein kan i grunnen ikkje vita kva du finn på for slag. Ja, du kan gjerne flire åt meg, det gjer aldri det grand i natt, eg har aldri snakka med nokon før, utan ho farmor da, og ikkje skal eg det oftare heller; det kom berre for meg at du skjønna meg.

Ho snakka fort og hissig, og andlete lyste ope og sterkt fram unna den svarte hatten og skinntye. Så vinn ho liksom på seg att og smiler vaki og nær han:

«Ikkj å høyr ette det æ sei, Odin! Æ e da ikkj slik som æ gjer mæ te.»

«Æ stod og lura på ein kyss lel æ. Skit i slektskapen! tenkt æ.»

28Ho kvakk litt slik som han ønska det. Men no såg ho småøygd på han, og smilte, ho voks seg langt ifrå han, var visst berre så vidt ho kunde sjå han der nedanfor seg. Det strigla han så det var ein frysna å kjenne på. Han sette hatten til rettes paa hovude og stod stri og flirande imot auga hennar: – Men du såg så skikkelig ut, det var det som berga deg. Ja, go’morn da!

«Du, veit du at mor di e klein?»

Ja, han hadde hørt i det. Det var ikkje noko farlig?

Nei, ho visste ikkje.

Han ser på henne til han glømmer henne.

Men han skulde ikkje vera forfæld, det var da ikkje noko større, ettersom ho hadde hørt! – ho hadde komme eit steg nærmare. – Nei, stakar, eg er ikkje forfæld. – Kva var det da? – Kom berre for meg, at eg skulde møtast med ein gammal kjenning.

Astri blir still nedetter kinna. – Du òg? seier ho med seg sjøl. Ho står litt til, og så seier ho farvel og går; Odin snur og går andre vegen.

Morgonen synte seg alt austpå fjellranda, ei lita lysgul minning i skybakken. Ei mild åsyn, kunde ein seie, med ein urliten angst i seg. Sia kvikna det til etter kvart. Det var ingen kvardag just, men han var kald og stø over brunene; det sat i Odin at han skulde i hop med han der, eit bask.

II.

29Faren var alt oppe da Odin kom heim. Kaffeen hadde han ikkje fått i stand enda, han stod utom døra med hendene i lomma, stod og såg på vêre slik han gjorde det kvar morgon. Rypa vakna i haug etter haug, og himmelen levna til lenger og lenger oppetter. Langt borti nordvesten stod månen med bert andlet no, han skulde ha sett grenda over før han gjekk sin veg. Små gule lys borti stuene hadde løyst han av. Så kom myra og skoghaugane fram, og strender og garar, fjorden låg alt og venta; dei fekk åsyn og liv. No skulde dei til. – Du vart lenge, meiner eg? sa Otte. – Ja, eg vart da ikkje før ferdig.

Ja, ja, det var no jula, og godvêre; det var i grunnen ikkje vêr til å vera gammal i, dette her, – Otte kom småsnakkande etter Odin inn i stua.

Odin måtte sjå på faren: Det var ikkje ofte han gjekk slik og prata? – Var du redd eg ikkje kom heim vel og vakkert? sa han, han tok seg for og fekk kjelen på jag.

Otte vart gåande omkring han og tasse og smått snakke. – Sjå her, skal du sjå, er ikkje det eit truverdig lite hovud? Han synte fram noko han hadde tegna på ein trekloss. – Hadde han gjort det der i natt? – Ja ha, eller i gårkveld da, og kva meiner du om auga i det? Når eg no får låne dine å sjå etter, ei augblink? Det var det med den galningen du gjorde her sist, at du hadde 30ikkje noko levande å sjå etter, han fekk ikkje liv. Du må ha lese om han?

Kunde gjerne hende det, sa Odin. – Dei har ikkje villa til for meg i det siste; eg får sjå no når eg har dansa ifrå meg jula, men først vil eg ha kaffe. – Var det ikkje du som skulde slutte med kaffeen? For moro skyld, eller korles det var du sa? – Ja, vas åt meg, eg er da mann for det òg, når tida kjem. – Ja ja ja. Eg skal ikkje komma med noko visdomsord om det; eg har tømt meg for lenge sia. – Du? Odin såg på han, med eit kvast lite hytt oppi bruriene. – Du tykkjer eg er snakksam i dag, skjønnar eg. Mon det har da vore mang ei lita lystig stund her, har det ikkje det? – Jau, sa Odin, han vart raud liksom han skjemtes.

«Ho mor e klein,» sa han, litt tvert.

«Ja.»

«Ja, sei du? Veit du det før da?»

«Å ja da. Nei, for resten, det kann æ ikkj

Odin har sett på han enda ein gong, og snur seg vekk.

Men dei fekk vel sjå å få slege i hop denne senga i dag, seier Otte; så sendte dei henne med dampen i morgo. – I dag? Hadde det slik hast da? – Nei, nei. Otte stryk seg over panna, tek seg i skjegge eit par gonger; Odin står og ser bort og ventar. – Du tenkte å sjå bortover, kan hende? – Ja. – Du trur – – fryktar du for det er tæring, du òg da? – Tæring? Er det det da? 31– Det har komme for meg, Odin. Når eg skal snakke sant.

Odin tok seg ei brødskive til, for han vart vâr at faren hadde ikkje rørt maten enda. Da han er ferdig, går han på lofte og legg seg. – Jaså, det var det som plaga han! sa han. Og no ligg eg med det same. Han løfta på hovude og lya. – Jamenn høvlar han? Han snudde seg til veggen. Litt etter letta han på hovude att: Sitt han reint still no da? Rører ikkje på seg ein gong.

Han klædde på seg og gjekk ned att. Da hørte han faren tverreiste seg frå høvelbenken, han var ivrig med limkjelen da han kom inn på verkstaden. – Eg fekk ikkje sova, eg trur eg gjer meg ein sving no straks. Faren berre ser på han, og nikkar.

Han var med Odin utom døra, stod og skulde ha sagt noko. – Du tek ikkje med deg kjale ditt da? sa han endelig. – Nei? det gjorde han vel ikkje? Odin var alt på gonga.

Han tok beinvegen over marka, som han pla gjera når han kunde komma til med det, for ålmannvegen var ein seig ein å slite, han gjekk aldri der han skulde ha gått, og marka ho var ikkje så veglaus som ho gav seg ut for; sommestads kunde det både krype og gå i han, kor mange vegar der var, – kanskje det var berre krøtera som hadde fare her i gammal tid?

Bortmed låvebrua på Vennestad stod Iver og sopa opp noko halmspill etter utgangarane. Han 32var berre hår og skjegg i dag, og ikkje noko slag gjøt i han, det stod visst ikkje frakt til inne. Odin var meint på å gå framom han liksom han berre så vidt fanns der, det skulde til med ein tå det slage. Men han fekk det ikkje til i dag, han stod der så urimelig åleine og puska med limen sin.

Jaså, han var ute og gjekk så tidlig på dagen? Iver flytta auga hit og dit, liksom tanken ikkje vilde stå still den litle stunda. Det var kanskje ugreit å vera ein som Iver, når tæringen var ute og fór? Andlete var grått og vêrslite, og no hya det over himmelen att, tok så smått til å snø; kanskje så kjentes det vondt å døy ifrå ein slik krok òg. – Eg kom berre slik slengande, sa Odin, så tenkte eg å spøre korles det står til her. Ho har vorte skraput, ho mor?

Iver kom og gjekk med han inn. – Vi får da vel tru det rettar seg igjen? sa han. – Ja, du veit det har vore fælt så mykje kleinfolk borti garane no eit tak; dei har da komme seg att, alle i hop. Odin snakka heile vegen, og andlete til Iver lysna litt medkvart:

«Ja, di anner ja. Dem hi da stabelert. Vi får ha trua go, Odin.»

Borna var i kjøkene og trøydde seg. Det gjekk stilt for seg. Minstebarne låg på eit sjal og kravla, det leika med seg sjøl. Dei stana og glåmte stort på Odin; dei var glad han ikkje gav seg for noko lenge. Bedre stod det ikkje til her i huse, no visste han det.

33Elen låg i kammerse. Ho smilte ikkje til Odin, ikkje det grand, ho såg berre det var han. Ho såg bort på ein stol, og Iver bad han sette seg. Farlig bleik var ho ikkje, det var einast auga i henne som var sjuke. Men da ho snakka, vart han stiv på stolen, for det var ikkje mål i henne lenger, det var berre håse nøda att, syntes han. Ho var langt langt nedover.

Ho vart kvikkare da han hadde sitte der ei tid, ho spurte korles det stod til, og sia spurte ho kor det vart av ‘n Iver; det er da jula, sa ho, du skulde havt skjenk. Iver kom i døra: han skulde kanskje sjå og finne fram eit glas øl og litt til? Auga deira møttes over Odin; han ønska han hadde ikkje vore der.

«Æ vart ligganes æ,» sa ho da Iver hadde gått, og no var det mest som ho drog på smilen. I det same fekk ho ei hosterid, ho hosta seg utor, så Odin trudde ikkje ho kom att meir. Sveitten flødde av panna hennar.

Hadde ho vore klein lenge? spurte Odin. Det var bedre å snakke, tykte han. – Å ja; ho hadde vore litt ussel sia ifjor-vår, og no her i haust kom det att litt verre, og da ho skulde arbeide det utor seg, så gjekk det ikkje; ho vann det ikkje.

«Æ kjem alder opp meir,» sa ho, best ho låg.

Odin såg hit og dit. Der var ikkje nokon stad han kunde late auga kvile. Og mora sa ikkje meir.

Fekk ho sova om natta? tanken kom som ei 34hjelpande hand. – Nei, det var smått med det. – Så vart det vel ikkje rare nattsømnen på han Iver heller da? – Nei, det var det verste.

Odin retta seg opp.

«Du villa ikkj ha mæ her om natta?»

Ho svara ikkje med det same, og Odin var i farten kommen: For meg gjer det eitt, veit du, enten eg søv om natta eller om dagen, eg kan vakne og sovne fort vekk, eg kunde så godt komma og vera her til du vart frisk. Eller så kunde eg gjera einkvart arbeid for ‘n Iver, eg hadde lyst på det no eit tak, – kan eg ikkje få komma og vera her da, ei tid?

Han torde knapt slutte. Elen la hovude eingong hit og eingong dit.

«Javisst villa æ det. Men – – dem sei det e – – smittsamt? Ho mor – – e her av og te.»

«Langt ifrå, det bit ikkj på mæ i allfall, du kan vara rolig, mor, – – æ gjer mæ ein sving heimom, og så kjem æ i denne kveld.»

«Ja ja, Odin. Du får gjera som du synes.»

Det snødde enda da Odin fór heimover, men det var berre godvêrssnø, lufta var uvanlig så lys og goddæmd. Snøbrake utant Folla var berre som skjerlyden om sommarkvelden, som ein blidvoren ein som tala med seg sjøl og smått song: Folk døyr det, og folk fødes det; det var aldri ansles, blir ikkje ansles. Verda og live, det går så jamn ein gong. No opna det seg utover, og tala med full tyngd hit; – no glømte det bort seg att.

35Otte hadde det ant om med denne nye senga, da Odin kom heim, han hadde ikkje stunda til å sjå opp. – Kor det stod til der da? spurte han berre.

Odin fortalte at han tenkte seg til Vennestad att. – Vi kan ikkje la han Iver gå til ‘n sturtar heller, sa han da faren ikkje svara. Han er eit menneske han òg; på sin måte. Ettersom eg har forstått deg, la han til, og no lo det med små rukker millom brunene på han.

«Jaså ja, du fløtta herifrå no da, sei du?»

«For ei tid så. Ho gjer det visst ikkje så leng’, syntes æ sjå.»

«Du trur du kjem att da?»

«Ja, det gjer æ da vel?»

«Kan aldri tru det. Nei. Det va ikkj meiningja heller.»

Odin stod klomsa for det første. – Nei, han hadde no tenkt på sjøen, sa han stilt. – Hm! Ja, du har tenkt på mangt. – Ja, dei fekk snakkast ved om det sia. Han vilde ta med seg mesteparten av pøre sitt på kjelken.

«Ein gammal kjenning ja,» mumla han med seg sjøl, da han hadde sagt farvel «Det va rart den gongen han Bendek dø. Da va æ tynn.»

Otte tok seg på tak og gjekk til Segelsund da Odin hadde fare. Annan stad hadde han ikkje å gå, no i denne tida, og erend kunde han tenke ut i vegen. Han gav seg tida på bua, til Ola Håberg, kom slengande dit. Ola vart med han eit stykke 36på vegen, som han ofte gjorde. Dei gjekk og sa eit og anna orde; det vart aldri noko snakk av. – Og no har han Odin reist ifrå meg, seier Otte. – Jaså, du har røykt han ut no. – Ja, han var ferdig no; ferdigrøykt, vil du seie. – Javisst, javisst. Du har temt ‘n bra. Og full tå visdom, snakk ikkje om det. Men rettelig bygdamenneske har du ikkje vore godfor å gjera han til, det lit eg på. Der er von i han enno. Kor helst fór han no da? – Til Vennestad. Det står til kleint der no. – Å ja; det er som ein tek det. Du, som ser det ovant skya ein staden, du seier visst ikkje det med deg sjøl. Men jamenn var det godt at han fór no. All denne lærdommen du stappa i han. – Eg? Nei. No fer du vill. Det vart ingenting det. Det vart han som lærde meg. Særlig ein liten ting. – Lærer du òg noko? – Han synte meg at det var hemna som sat i meg. –Fy da, fy da! Ja, det skal du få meg til å tru, for resten. – Ja, eg veit ikkje ansles å seie det. Det hadde suge seg til beine i meg, at eg skulde ikkje vera av denne verda. Når verda hadde gått meg i mot. – Stakars verda! Ho får snart alle imot seg. – Han synte meg det òg, at live er større enn å tenke; større enn det vi kallar konsten.

Da stana Ola opp og lo i snøskodda: Kjente du att dei orda, Otte? Matar dei deg med dine eigne ord, og du veit ikkje kva du êt? – Ja ja ja, sa Otte og skreiv med kjeppen i snøen. Men det var ikkje noko sant i dem før. Han gav meg mot 37på å leva. Eg kom til å sjå framfor meg, slik han gjorde. Å vera til – – større ord er ikkje sagt!

«Ja, æ hi alder prøvd det!» sukka Ola. «Æ val snu no; du fell mæ så tungt for brøste; du e som sjølve gudsorde i kveld.»

Kunde han ikkje bli med frampå myrbakken da? – Jau jau, han kunde alltid herde seg til det; det var ikkje kvar uvêrskvelden dei kom og bad han om å bli med. – Nei, for han Odin vart aldri nokon snekkar eller treskjerar eller slikt. Evner? dem hadde han nok av. Han kunde sjå for seg ting så nye og djupe, han kunde få dem til så friskt at det yngde opp ein gammal ein. Men han såg så mangt anna. Han hørte ikkje til der. Ikkje på skolen heller nei. Eg kjenner han ikkje! han sa det høgt og lyst ut imot snøvêre. – Nei, Gud skje lov for det, Otte! – Kan hende det ber til sjøs med han. – Kan hende han kjem att òg! humra Ola, og no glømte han at dei var frampå myrbakken. – Berre du ikkje har gjort fritenkar av han med dette gudsfryktsnakke ditt, det har eg vore redd for. – Veks det vel av seg igjen, sa Otte, han hørtes logn som snøtyngda over dem. Veks det vel av seg igjen, – han veks så tvert imot meg i alle ting. Det er det som er lukka hans. – Ja du Otte!

III.

38Det gjekk fort nedover med Elen. Dokteren hadde sagt med Iver, at våren var verste knipa for slike. Stod ho over den, kunde ho komma på føtene att. Odin såg at ho levde ikkje til våren eingong.

I førstninga skiftast han og Iver om å vaka hoss henne, men etter som det leid imot sluten, drog Iver seg meir unna og let det over til Odin, for slik trudde han visst Elen vilde det. Gong og annan kom Åsel dit og sat utover kvelden. Odin hadde vondt av henne. Ho vart sittande som ein frammand attmed senga, og auga i henne dei var så opprådd; for kvar gong ho gjekk heim, var ho meir fattig å sjå til. Han tykte han hadde litt med henne, likevel. Det vart fleir og fleir som han hadde litt med.

Ein kvelden møttes dei utom døra, da ho kom og skulde gå heim. Da tok han seg mot for og sa:

«Ska Dokk gå heim no alt?»

Ho måtte vel det ja.

«Ho mor synes det e arti med Dokk sitt her.»

«Ja, sei du det, Odin? Det e visst smått med det, san. Men ska du verkeli gi dæ fer her da, Odin?»

«Får vel det. Æ va no i Kjelvikja, da ‘n Bendik død’ – det gjekk da, det.»

«Skuld æ komma att da, mein du?»

39«Ja,» sa han, og no kjente han det var sant han sa: Mora likte det likevel, inne hoss seg sjøl. Han følgde med over hålka bortpå vegen, og der kom Astri og skulde møte henne. Henne ansa han knapt. Han såg for seg den litle gamle ryggen til bestmora. – Å døy, sa han med seg sjøl, det må no gå det. Å bli gammal er verre.

Astri kom og henta Åsel fleire kveldar. Ho sat i kjøkene på Vennestad og venta. Lenger vilde ho ikkje. – Er han der enda? spurte ho når dei var i heimvegen. – Han Odin? Ja da. Han er ikkje så redd døden han som du. – Døden trur eg ikkje eg er redd. Jau, det er eg visst, men å sjå på at andre døyr, det er det som er så huskje. Det vil eg ikkje oftare. Men eg misunte a litlfaster at ho fekk døy ung, – det skjønnar eg ikkje no lenger. Er det han som vakar over henne da? – Ja, det er det. Det er eg glad for. Det er så rart at vi har fått han likevel, kor det så har gått. – Fått han? – Ja ja, eg seier det no slik eg; han kjem for meg som ein sending. Da gav Astri seg til å snakke om einkvart anna.

Da det leid ut i februar, var det ikkje stort att av Elen. Sov gjorde ho visst ikkje, og lite såg det ut til ho sansa av det som var i kring henne. Einast ei stund på natta var ho fullt vaki og med seg sjøl. Den stunda kvidde Odin seg for. Han syntes ho vilde spøre han om noko som det var umulig å svara på.

Det var klårvêre og høgmåneskin. Odin hadde 40ikkje sett bygda så vakker. Det var sølvkvite høgtida all vegen utetter, det kjentes så urimelig når ein stod og såg ut; ein jammerdal full av bevrande lys, det stod og skalv imot han i skinande stilla over gar og fjell; tusen-år attende, og midnattes tider.

Slik var det den natta ho døde òg.

Åsel kom tidlig på kvelden og vart verande der. Astri var i kjøkene og spurte etter henne; så gjekk ho visst att. Iver kom og stod i døra rett som det var. Odin merka det i auga til mora; han syntes dei bad for han. Da reiste han seg og gjekk bort og sa nokre ord med han, visste ikkje større kva han fann på å snakke om.

Dei kunde sjå ho visste at no var det slutt.

Det var midt på natta. Det hadde komme slik uro over henne. Åsel sat på senggavlen og heldt i handa hennar. Auga flakka til og frå. Somtid hang dei ved mora, somtid og lengst ved Odin. Da kviskrar ho:

«Kann ikkj du Odin svara mæ da!»

Han stirde tomt inn i dei store redde auga. Djupare og djupare opna dei seg for han, og der inne stod sjølve angsten, som han ikkje hadde visst om før. Svara, det måtte han, kor han så tok det ifrå.

«Ja, mor!» sa han. «Ja, mor!» han visste ikkje om han kviskra det eller ropa det. Men ho hørte han ikkje. Han snudde seg til Åsel i rådløysa, men ho var der liksom ikkje, fanns 41ikkje makt i andlete hennar no. Ho hadde sitte der og snakka så vakkert om Vårherre, og Elen hadde ikkje hørt det. No hørte ho ikkje han heller.

«Kor det ber henn med mæ, Odin?» Det reiv som eit skrik i huse.

Odin såg rundt omkring seg, ut gjenom glase og attende til Iver, som stod bortmed døra. Og Iver var ikkje Iver lenger, han var tynn så ein kunde sjaa gjenom han, men eit levande menneske likevel, og det stod ei makt ifrå han og til Odin, som ei god hand; Odin syntes han nikka, at det fekk han gjera ja.

Odin la i veg ut. Beinveges over skogen og heim til faren var ikkje vegen lang, og no fekk han i gudsnamn komma, han fekk komma, det var det. Han måtte vel – –

Straks nedanfor husa spring han seg på han. Han og Astri stod der i lag, stod der midt i måneskine, og kvite vollane var rundt omkring dem, Odin trudde ikkje større på at det var til. Han undrast heller ikkje på at dei var der.

«Du må komma in!» sa han. «Kom straks, høyri du!»

Han var alt på vegen føre, og Otte kom etter.

«Men ska æ det da, mein du?»

Odin svara ikkje, og Otte auka farten. Han snudde seg til faren utpå trammen:

«Ho trur oss ikkj – ho trur ikkj nokon tå oss. Æ – – kan ikkj svara på slikt!»

42Odin gjekk først inn i kammerse; han steig inn så stort og trygt no, Otte stilt etter han.

Ho i senga vart ikkje forundra da ho såg Otte. Ho slepte berre auga til Odin og tok tak i hans.

Otte står rolig og ser på henne. Odin glømte bort dem og lya. Der syng gjenom huse, synes han, og rundt omkring ute over haugane og strendene; det står så stilt og er til, kvar ein ting. Her får det skje det som vil.

Men mora hadde fått eit anna andlet, da han såg på henne att.

«Trur du han tek imot mæ da?» spurte ho, ørande stilt.

Otte nikka berre. Kanskje han gjorde ikkje det eingong. Odin snudde seg vekk frå auga hans.

«Ja, ja!» anda ho.

Da seig trøytten over henne, ho la andlete andre vegen og let att auga. Ho seig igjenom sømnen og vekk. Berre nokre få rykkingar sleit i henne, ein totre pipande lyd. Dei lya til det song for øyra. No drog ho ikkje anda meir. – Hm! hm! hørte dei Åsel sa.

Odin gådde det først da Åsel reiste seg, at mora hadde ikkje sagt farvel med dem. Da han snudde seg og såg etter faren, var han ikkje der lenger.

«No hi æ ikkj fleir bonn å mist,» sa Åsel med seg sjøl.

43Odin hørte så vidt ho mumla det, han stod og venta og skulde vera med henne på vegen heim. Det trongst ikkje at nokon var med henne, meinte ho, men ho såg ut lita og tusli, og desutan kunde han ikkje legge seg og sova, han måtte ut under berr himmel.

Bortmed skogjaren møtte dei Astri att. – Hadde ho ikkje gått heim og lagt seg enda? – Nei, ho hadde meint på å høre hitover denne gongen enno.

Odin var med dem heilt fram til Håberg. Åsel sa godnatt og tusla i veg inn og la seg med det same, og Astri og han stod att ute i gåren.

«Du e trøytt, mein æ?» Ho såg ransakande på han.

«Å ja. Va æ mann for det, så gjekk æ og la mæ no.»

«Ska du gå ut i all natt du da?»

«Ja!» smilte han.

Han stod litt og såg på henne, så kom det for han kor urimelig det måtte hørast for henne, ho som såg slik ut. – Nei du veit, eg går da og legg meg.

Da la ho handa på aksla hans, og let henne ligge der.

«Æ ska gjern vara opp i lag med dæ, Odin, visst du vil?»

Orda hørtes forunderlig nær ved han, ein varm og god lyd, så levande; og der nett attmed han stod ho. Det var ei blink, – så rann det 44vekk att og låg langt unna, vart til eit eller anna som ikkje skilde han. No gjekk dei bortover vollen. Ho gjekk og heldt i armen hans. På nytt kjente han ho var der, nær ved han. Månen og snøen sølv-la andlete hennar, så det steig fram som utor draumen, det vart frammandt og levande i same stunda. Han såg augehåra som hogg, og linene som skifta kring munnen; han smilte innvendig nokonstads: Så djup og rik i alle draga er det ikkje nokon som er. Det ser berre ut slik. Berre om natta, visst.

Lufta kjølte imot dem ein og annan gongen. Da gjekk det som ein varme frå henne til han. – Natta, sa han. – Ja. – Ho har vore her frå gråaste gammaltida. Er ho ikkje som einkvart levande? – Jau. – Er det ikkje rart, at her har dei fare og gått, nokon, i alle dei tusen nættene? Har du tenkt på det? – Nei, sa Astri, ho var forundra: eg har aldri havt det med å tenke. – Ikkje på Vårherre heller?

Ho såg på han, utan glans i dei grå auga. – Nei, korles da? – Om han er til, meinte eg? – Det er vel ikkje noko å tenke på? For det er han da? – Nei, det er ikkje noko å tenke på, men. Meinte enda eg kunde merke han i natt, men. – Nei, no er du utsliten, Odin.

Han kjente kor nær på det var at ho kom med handa og strauk han over andlete, som dei gjer med barne. Men i staden sa ho, ho hørtes halvt misfornøyd:

45«Dæ kan det visst aldri bli retteli synd ti.»

«Nei? Skuld det det da, synes du?»

«Nei, men – –»

«Nei, men?»

Ho svara ikkje meir. Ho hadde hørt lyse kåte låtten i måle hans.

Natta seig inn på dem att, etter som dei gjekk og tagde. Ho var sjølve tida som hadde lagt seg for her, eit minne, syntes dei, minne til ein utgammal ein, som såg det for seg alt som hadde vore og vilde bli. Dei kjente seg ikkje store attmed han.

Men da dei står ute i Håbergtune att, og Astri skal til å gå inn, seier ho: Berre ikkje døden var! Eg meint ikkje det, for resten. Eg meinte at det er han som gir ein mot på å leva. Den stunda ein har att. Ikkje sant? – Ja, slikt tenker no ikkje eg på igjen. – No snakkar du ikkje sant, Odin! For utan det – – stod eg ikkje her. Utan det var litt synd i deg likevel, på eitt eller anna vise. – Det er vel så det, smilte han. Ho måtte smile, ho med, det var ikkje råd for anna. Ho tok han i handa og sa godnatt.

Trøytten seig inn på Odin best han gjekk. Det var ein stor og god ting, som han ikkje hadde visst om før, ein gave, kom det for han. Og handa til Astri låg på aksla hans anda. Ho òg var god.

Astri sette seg på stubrua og såg etter han. Han vart mindre og mindre i måneskine bortetter 46vollane. No vart han vekk i småskogen. – Nei, snakke med folk, det er umulig, sa ho. Men det skal det ikkje vera!

– – – Dagen etter tok Iver på seg helgatrøya, han skulde i veg og melde dødsfalle. Han ser ikkje på Odin, men spør imot veggen eller vindauge: Trur du han far din er heime? – Ja. Og Odin er nær på å seie, at han kan godt gjera seg ein sving dit og tinge kiste, visst det var det om å gjera. Men Iver er alt paa gonga.

Han kjem stomlande fort og hardt inn på verkstaden til Otte. – Du får slå i hop kista du da, seier han, han tek av seg huva og tørkar sveitten, sett henne på seg att. Ei skikkelig kiste, seier eg. Mål tok eg ikkje – du veit vel lengda, så nokonlunde.

Otte får ein liten raudna over andlete, men bleiknar fort att. – Ja vel, det skulde bli gjort.

Ja ha, Iver var alt bortmed døra att. Så snur han seg og står litt. Han flyttar auga stilt oppetter Otte. – Skal vi ha henne svart da, trur du? Dei ser einannan i auga ei lita stund. – Dei brukar dem no ikkje ansles her, seier Otte. – Ja, ja. Du får tenke på det, Otte. Du får tenke lite grand på det. Han seier farvel og går.

Otte tenkte lenge på det. Det vart til det at han måla henne kvit.

Om I ungdommen

I seksbindsverket Juvikfolke følger Duun en slekt, Juvik-ætta, fra begynnelsen av 1800-tallet til slutten av 1. verdenskrig, men også med tilbakeblikk på slektens historie og sterke skikkelser i århundrene før 1800. Duun skildrer både den sosiale utviklingen fra gammel til ny tid og de menneskelige forandringene. Gamle tradisjoner og tenkemåter forandres langsomt, og det er stadig konflikter mellom gammel og ny moral.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1922 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook