1

155I lia straks utom byen låg den store skulen for åndsveike born. Ein høyrde godt omen frå byen. Trikkane dura og klemta, bilane tuta og rasa forbi alt i eitt. Og i fjordgapet gjekk båtane til og frå.

Men sjølv var ein utanfor. Skulebygningen og parken var vel innhegna. Framfor sjølve skulen var leikeplassen med alt som høyrer ein skikkeleg leikeplass til. Bak skulen låg kjøkenhagen med lange gulrotsenger, med kål og selleri. Der fekk dei flinkaste borna hjelpe til. Der luka dei og grov og bruna seg i sola.

Eit steinkast frå skulen låg styrarbustaden. Det var ein liten villa med eigen hage. Der og var gulrotsenger og kål og selleri. Og der var ein stor kastanje som stod att frå gamle dagar – frå den tid Lia var privat eigedom og heim for ei ætt.

Kastanjen var so stor at den var som ein liten bustad for seg. Der stod bord og benker under greinene, som gav skugge i solsteiken og livd når vind og regnrusk gjorde det utriveleg elles i hagen.

Ingen stad likte Ranveig Hauge seg so godt som her. – Dei kom flyttande hit på nyåret før veslegjenta kom til verda. Og då våren og sola kom, leita Ranveig seg straks ned til den gamle kastanjen.

156Der sette ho barnevogna. Der sat ho sjølv med handarbeid eller bøker. Då skimta ho so vidt i leikeplassen og høyrde skrålinga frå borna når dei styra på det likaste. Men ho såg dei ikkje. Og det var godt.

Ho likte ikkje å sjå dei. Ho freista stri imot denne kjensla av uvilje. Men det gjorde vondt kvar gong ho såg ein av stakkarane. Serleg første tida etter at ho kom hit.

Med kvart vande ho seg til dei. Sjølvsagt. Og Ranveig var like glad som Hauge for den gode posten.

Det hende borna skar seg eller slo seg. Og ho måtte hjelpe til. Ho gjorde det gjerne. Men det baud henne imot so ho kjende seg uvel ved det.

Når ho tenkte seg om, hadde ho visst alltid havt det slik. Alt defekt, alt som ikkje var naturleg vent, hadde bode henne imot.

Ein gong hadde det kome ein vanskapt kalv i fjøset på Landsem. Han såg ynkeleg ut, og alle skulde stad og sjå raringen. Ranveig var like nyfiken som hine og sprang med. Men ho tolde ikkje sjå han. Ho vart sjuk. Ho fekk kvalme og kasta opp. Og ho gjekk ikkje i fjøset på lenge. Endå ho visste at kalven var både død og gravlagd.

Ho hadde aldri sagt noko til Hauge om dette. Ho skjemdes ved det. Og ho gjekk med honom når han bad henne. Ho freista hygge for borna so godt ho kunde. Men det var slikt ho måtte tvinge seg til.

Då veslegjenta kom, freista ho halde henne unda mest mogeleg. Første tida var det sjølvsagt. Men då vesle Kari tok til å gå, vart det verre. Ho var ikkje stor, før ho kravla seg utom den ringen der ho høyrde heime.

157Og borna vilde gjerne sjå henne. Dei vilde ta i henne og lyfte på henne når ho vildra seg inn på leikeplassen.

Hauge sjølv tykte ikkje dette gjorde noko. Han ansa visst ikkje at dei var ufjelge å sjå til. Og Kari var so frisk og tidig ein gjentunge – ho greidde seg fint millom dei, meinte han.

Ranveig tagde. Ho var mykje klein denne tida. Ho gjekk med barn igjen, og nyrone hadde slege seg vrange. Ho låg meir enn ho var oppe. Levde på diet, og lengta etter den dagen barnet skulde koma.

Somtid tenkte ho på døden, med di ho var so mykje sjuk. Men ho var ikkje redd. Døden var berre ein naturleg utgang – ei kvile no ho kjende seg trøytt og nedfor.

Då guten var fødd og det såg ut til at ho skulde koma seg igjen, var livet likevel som ei gåve ho fekk.

Ho gjekk og smilte til alle dei kjende og kjære ting. Ho gjekk i hagen og nikka vel møtt til kvar ny blom. Ho gjekk jamvel ubeden inn på leikeplassen og prata litt med borna og spurde kva dei hadde lært av nytt denne tida ho var borte.

Og Kari hang i armen hennar og var ei stor gjente på fem år. Ho kjende alle borna og fortalde dei om veslebroren som låg i vogga og ikkje kunde gå eller snakke. Og borna kjende Kari og var vener med henne.

Det gjorde ikkje vondt lenger. For Kari var so vaken og kvik som barn kunde vera i den alderen.

Og Ranveig kjende det som ei jarnklo hadde slept taket i henne. No ho tenkte seg om måtte 158ho likevel ha vore redd for korleis første barnet hennar skulde bli. Inst inne hadde otten lege og grave. No torde ho endeleg sleppe seg laus og vera glad. –

So hende det at vesleguten ikkje vilde seg. Han var liten og veik. Det var naturleg etter at mora hadde levt på diet so lenge, meinte dei.

Men då han endeleg tok til å vekse, var det helst hovudet som vaks. Det vart uformeleg stort, og i augo var det lite liv.

Då slokna gleda med kvart. Kari fekk springe som ho vilde. Det var vesle Tore som tok tankane og tida hennar Ranveig. –

Dei var hos dokter med guten. Ikkje berre hos ein, men hos mange. Ingen visste råd. Han lærde å gå. Han sa eit og anna ordet. Men meir vart det ikkje.

Der dei sette han, sat han. Leik og leikor brydde han seg lite om. Blad og teikningar såg han ikkje på. Han åt dei opp, dersom ingen passa han. Helst vilde han putte alt han fekk i munnen. Og togg og sikla gjorde han stødt.

Han var utriveleg å sjå på. Vart det meir med kvart som han vaks til. Og han kravde mykje tid.

Han var ein liten stakkar i seksårsalderen, og Kari var ei flink skulegjente på ti-elleve år. Dei var skulestyraren sine born og hadde det godt. Og det var berre dei to.

2

159Då sat Ranveig ein dag under kastanjen i hagen. Ho var bleik og såg sliten ut. Kari sprang til og frå med bringeber. Det var haust, og bringebera var nett mogne.

Tore sat i graset. Han sat og plukka med nokre byggeklossar, sat og grein smått og sikla og sutra.

Hauge stod der og vilde ha Ranveig med seg ut. Kari kom nett med to store ber i neven.

«Dette er dei største eg har funne i haust,» sa ho, «du far skal ha eitt, og mor det andre.»

Hauge tok imot og smilte.

«Takk, Karimor,» sa han.

«Enn Tore – har du ikkje noko til Tore?» sa Ranveig. Ho gav sitt til guten.

«Å jau. Eg skal plukke ei mengd. Straks.» Kari sprang av stad. Ho hadde ikkje hugsa Tore guten. –

«Bli med ut i sola, Ranveig,» bad Hauge, «kan vi ikkje gå ein skikkeleg tur? I dag har eg tid – det kan bli verre når skulen tar til igjen. Og eg minnes snart ikkje sist vi gjekk tur saman.»

«Eg kan ikkje godt gå frå Tore, veit du.»

«Kan ikkje gjenta ta Tore? Du treng då verkeleg ein god tur. Du blir bleik.»

Ranveig tenkte seg om. I grunnen skulde det smaka å koma seg ut. Drive etter vegen i godveret og late alle sorger fara.

«Kom no,» bad Hauge igjen.

«Eg veit ikkje,» drog Ranveig på det.

Hauge mørkna til.

160«Nei nei. Eg er vel ikkje serleg trøysam å gå saman med heller kanskje.»

Det skulde vera skjemt. Men Ranveig stivna til.

«Du er vel alltid trøysam nok,» sa ho. Og freista skjemte ho med. Men gleda ved turen var borte.

Og når ho vann tenkje seg om, kunde ho ikkje gå. Gjenta skulde til byen, trudde ho.

«Og Tore vil helst eg skal passe han, veit du.»

«Eg veit det.»

Hauge sa ikkje meir. Han gjekk.

Ranveig såg etter han. Ho trega at ho ikkje vart med. Men kvifor skulde han koma stikkande med dette om å vera trøysam? Kva meinte han med det? Eller meinte han ikkje noko? Og kvifor skulde ho ta seg nær av alle slike små halvdregne ord? Ho måtte då ein gong kunne venja seg til.

Ho treiv boka, vilde lesa. Og las blad etter blad. Til ho brått ansa at ho ikkje visste kva ho las.

Kari fórfór] rettet fra: for her ikkje og smatt lenger heller. Berre Toreguten låg og krabba i sanden og hadde grisa seg til so han likna meir eit dyr enn eit menneske.

Då tok bråsinnet henne. Ho slo guten over fingrane.

«Din gris,» sa ho. Ho var reint frå seg.

Det var so meiningslaust alt. Heile livet ei einaste stor meiningsløyse. Kva var det med henne at ingen ting vilde lukkas? Ingen ting trivas ikring henne?

Kari sprang med far sin so snart høvet baud seg. Hauge gjekk sine vegar. Eller snerta med små halvdregne ord, minningar frå ei fortid som aldri fekk døy. Og ho – ho gjekk her og sleit med Tore. Dagar og år.

161Lat gjenta passe han, sa Hauge. Gjenta var vel ikkje meir huga til å passe han enn hine. Hauge sjølv vilde aldri ha han. Ranveig hadde merka uviljen meir enn ein gong, og lide ved det.

Han tolde mest ikkje sjå guten. Endå det var då hans òg. Og Tore hadde vel krav på kjærleik – likso mykje som alle dei framande borna i minsto. Skuleborna hadde Hauge alltid ein smil og eit godt ord til. Men deira eigen stakkar –.

Ranveig var ikkje sint lenger. Ho var hugsprengd der ho såg inn i dei redde barneaugo. Ho trega at ho hadde slege dei små svarte fingrane.

No tok ho guten på fanget og gjølte med han. Ho hadde ein blyant og freista teikne dyr han skulde kjenne til. Hest og hund – «og sjå her kjem vesle pusekatten,» sa ho. Og teikna ein katt.

Ho visste ikkje anten guten ansa etter eller ikkje. Han lo då i minsto mot henne og kjende seg trygg igjen. Og det var trygg ein slik liten stakkar skulde vera. –

Frå leikeplassen høyrde ho eit og anna ropet. Og lått. Dei som hadde vore heime på ferievitjing, tok til å samle seg att til eit nytt skuleår.

Ranveig var so van med skrålinga frå plassen at ho ansa det ikkje. Men no blanda det seg noko anna inn. Kviskring – og gråt visst?

Ho såg seg om. Var det nokon i nærleiken? Straks utanfor hagen stod eit parfolk med ein gut i tiårsalderen. Ein ny elev. Og foreldra var med han hit.

Ranveig hadde set mykje vondt og sårt når dei kom med dei stakkars mislukka borna sine, og gav 162dei frå seg. Eller såg om dei. Men denne mora tok henne sterkare enn nokon før.

Ho gret so sårt. Kunde liksom ikkje sleppe guten. Ein framand ein kunde vel ikkje sjå at det var noko å sutre for – ein måtte heller vera glad til å bli fri slitet med ein slik tomsing som denne såg ut til å vera.

Han stod der likesæl med sløra augo og såg på mora. Og lydde kanskje etter borna som lo. Men han heldt fast i handa hennar, og skyna ikkje anna enn at det skulde han gjera. For det var han van med.

«No må vi gå,» sa mora.

«Gå,» sa guten. Og heldt fast.

«So må du hugse å vera snild gut,» bad mora.

«Snild gut,» tok guten opp att. Og gliste.

Det skulde vera smil, skyna Ranveig. Ho kulsa og kunde ikkje få augo frå desse tri.

Der kom ein av lærarane. Han helsa, tala litt med foreldra. Og tok so guten med seg.

Tok han berre. Let guten skrike, let mora stå igjen og gråte. Han gjekk berre med guten.

Og Ranveig visste at om ei stund var denne guten like glad som hine. Han vilde kjenne seg heime her. Som dei. Han vilde leike på plassen og bukke til henne når ho kom ut til dei. Heimen han kom ifrå og mora – dei vilde vera eit minne berre.

Og når han kom heim att ein gong? Kva vilde han då vera for mor si? Når ho hadde vant seg til at han var borte? Vilde han ikkje då vera ein framand, ein hjelpelaus – ein som gjekk i vegen og helst ikkje skulde syne seg for folket?

163Gud i himmelen, kva meining var det i dette? Kvifor måtte slike leva opp?

Ranveig reiste seg brått. Ho våga ikkje tenkje tanken ut. Då kom ho på vidåtta og vildra seg bort. Ho tok Tore ved handa og gjekk ut åt desse to utanfor. Ho bad dei med seg inn.

«Ein kopp kaffe drikk de alltid,» sa ho. «Og kanskje kjem mannen min heim straks, so er han med og syner dykk skulen. Det kan vel vera gildt å sjå kvar guten Dykkar skal vera.

Ho var lys og pratsam. Ho tala med mora om borna. Om leiken deira og livet frå dag til dag. Ho tala mykje.

«Dei plar like seg her,» sa ho. Og ho fekk mora til å fortelja om guten sin. Kva han kunde og kva han helst hadde lag til.

«Eg har sjølv ein slik liten stakkar,» sa Ranveig. Det skreik i henne, det kvinka og gret og klaga; men dette måtte ho segja. For si eiga skuld, og for Tore og for denne mora som nok vilde skyna og som kanskje vilde finne trøyst i sams lagnad.

«Kom hit, Tore, og hels på framandfolket.»

Men Tore vilde ikkje helse. Han hadde fått tak i nokre biletkort. Dei reiv han sund og åt opp.

«Korta,» sa han, og heldt leivningane opp mot mor si.

Ho sa ikkje noko. Rydda berre opp kring han og gav han ei kake å eta på. –

Og då Hauge kom att, gjekk ho med bort på skulen. Ho gjekk framleides og gav gode små ord til den slitne og forgråtne mora. Ho fekk henne til å smile til slutt, til å opne seg.

«Det ser so meiningslaust ut med slike som han 164Arvid,» sa mora og gav litt av tankane sine ho med; «men eg har fire friske og flinke born òg. Og Arvid har allvisst lært meg å takke for dei. Eg hadde kanskje gløymt det om eg ikkje hadde havt han.»

Arvid. Ranveig høyrde ikkje anna enn namnet. Det song imot henne. Ho såg etter karane – dei var langt borte, kunde ikkje høyre noko. Berre Kari hang i armen hennar og gjekk med.

«Heiter han Arvid?» sa Ranveig. «Det var eit vent namn. Han kjem nok til å trivas hos oss. – Min gut heiter Tore, han,» la ho til. Og raudna då ho merka ho sa min.

Men han er min, tenkte ho, min meir enn nokon annan sin. Ho tenkte det i trass. Det var slik. –

Ranveig tykte med eitt ho gjekk her og stal tid frå guten sin. No sat han kanskje åleine i stova – det var ikkje sagt kor påpasseleg gjenta kunde vera.

Ho tok avskil noko brått. Ho lova å ha eit auga med Arvid og kanskje skrive, so dei fekk høyre korleis det gjekk han. –

Tore sat på kjøkenet og åt vaflor då ho kom inn. Han skreik og slo seg vrang då Ranveig vilde ha han med seg.

«Lat han berre sitte,» bad gjenta, «han sit so roleg når han får sitte slik og plukke med eitkvart.»

So dreiv Ranveig inn. Åleine. Frå rom til rom. Rådlaus. Gjerandslaus. Slik ho hadde drive frå dag til dag i månader og år no.

Var det hennar skuld at guten hennar var slik? Var det straffedom? Gjerningane som fylgde? Guds lov som dømer. Guds lov som dømer den som drep –.

165Ho kunde ikkje fri seg frå tankane. Dei mol og murra. Dei tvinga henne, valda uro, otte.

Eg er sjuk, tenkte ho, eg er galen som piner meg med dette. Tore kunde vel vorte slik om eg aldri hadde gjort noko gale. Og kvifor skal han lide for det eg har synda?

Det var Arvidnamnet som fekk henne til å minnas no igjen. Det som fekk henne til å mala oppatt alle vonde tankar. Om skuld. Om hemn. Eg, Herren din Gud –.

3

Hauge kom inn med posten. Det var brev frå Gudrun, syskinbarnet hennar Ranveig. Kunde ho få koma og vera hos Ranveig ei stund? Gå i huset? Ho hadde lese mykje, var bleik og veik. Og prestefolket, foreldra hennar, trudde ho hadde godt av å kvile ei tid. Dersom Ranveig vilde ta imot henne?

Ranveig gav brevet til Hauge. Utan å segja noko. Hauge las det og la det frå seg.

«Kva meiner du?» undras Ranveig.

«Dette må du gjera som du vil med.»

«Det veit eg vel,» sa Ranveig med eitt utolsam, «men eg vilde gjerne vita kva du vil?»

«Skulde det vera so om å gjera? No meir enn elles?»

«Kva veit du om ikkje eg vil – elles òg?»

«Du let deg ikkje merke med det i minsto.»

«So?»

«Det er ikkje lenger sidan i går. Eg bad deg gå ein tur med meg –.»

166«Og eg brydde meg ikkje om kva du vilde; meiner du?»

«Noko slikt ja.»

Kari sat og såg i eit blad. I eit lite glimt såg Ranveig gjentungen, lita og usæl. Utrygg. No sa far noko som gjorde vondt. Og mor svara. Små vonde ord som stakk.

Det var ikkje første gongen. Kari var vant. Men det gjorde vondt likevel. Ho skyna ikkje alle orda. Kjende berre når dei beit – når dei skulde bite.

Ranveig såg det. Ho skjemdes. Ho freista smile.

«Gudrun var so kvik. Det kunde kanskje gjera godt å få henne hit. – Eg skriv og segjer ho kan koma, eg.»

Ho fekk ikkje noko svar. Venta ikkje noko heller. Ho skreiv straks, nokre hjartelege ord. Du er velkomen, skreiv ho. Og ho meinte det.

«Du Kari spring bort i kassa med brevet. – Om nokre dagar er kanskje Gudrun her. Det skal bli gildt, du.»

«Er ikkje Gudrun so flink til å synge? Du sa det ein gong, mor.»

«Jau, ho er. Og ho kan so mange morosame songar –.»

Hauge reiste seg brått. Han la frå seg avisa, og gjekk ut.

Ranveig såg etter han. Kva var det no igjen? Hadde ho sagt noko som kunde mistydas?

Kari òg såg fortenkt etter far sin.

«Liker ikkje far Gudrun, trur du?»

«Eg veit ikkje. Eg trur då det. Men han kunde ha 167eitkvart å gjera ute, veit du. Han gjekk visst på skulen no.»

«Han gjorde det. Eg såg det.»

Kari sa ikkje meir. Ho sprang med brevet.

Men Ranveig hadde fått noko å tenkje på. Ho vilde tala med Hauge. Dette gjekk ikkje lenger. Dei redde augo hennar Kari pinte henne. –

Og om kvelden gjekk ho inn til han. Han sat med kontorarbeid, slik han gjerne gjorde kvar kveld. Til det vart natt somtid.

Ranveig kjende seg lita. Ho hugsa når ho skulde inn til far før i tida – når det var noko om å gjera. Slik var det då òg. Ho var berre eit lite støvgrand som kunde blåsas bort med eit hardt ord eller tæras bort av vonde augo.

Men ho måtte inn. No som då.

«Eg vilde gjerne få tala med deg,» sa ho, «dersom du har tid –.»

«Var det noko serleg?»

«Ja.»

Han ordna vekk bøkene sine. Han budde seg til å høyre. Og Ranveig kjende kor ho stivna til og kaldsveitta.

«Eg veit ikkje korleis eg skal få sagt det eg vil – du gjer det so vanskeleg for meg,» freista ho skjemte.

«Eg veit det – eg gjer det vanskeleg for deg.»

Det kom tungt. Vondt. Frå ei verd som ikkje var hennar.

Ho kjende kor modet kvarv. Ho skyna ikkje korleis ho skulde få tak i han. Men ho måtte freiste.

«Vi kjem so langt frå kvarandre, Ketil. Eg veit 168ikkje korleis det har vorte slik. Men eg har ei kjensle av at du mistyder alt eg segjer snart. Du legg ting i orda som eg aldri har tenkt –.»

«Er det berre eg som gjer det?»

«Nei. Eg veit ikkje. Kanskje mistyder eg orda dine òg. Men det er like gale. Det er verst for Kari, meiner eg. Ho blir utrygg.»

«Og det er mi skuld, meiner du?»

«Det er ingen si skuld. Minst av alt di. Sjølvsagt. Du er då korrekt nok i all di ferd –.»

«Men lite morosam, meiner du? Eg kan ikkje fjase og fjante og læ åt alt og inkje. Eller synge morosame visor. Eg kan ikkje svinge glaset og drikke dus med Gud og kvar mann –.»

Ranveig bleikna. Dette bar gale i veg.

«Eg veit ikkje av at eg fjasar og lær so mykje det gjer noko –.»

«Nei. Du har vorte utruleg still desse åra. Eg var ikkje stillinga vaksen.»

«Kva meiner du?»

«Meiner? Eg kunde lite gjeva deg av det du vona av livet. Det meiner eg.»

Han dreiv att og fram på golvet. Stana litt ved skrivebordet og la til rettes ein og annan småtingen. Og dreiv so igjen.

«Set deg,» bad Ranveig, «du gjer meg nervøs når du tråvar slik.»

«Eg høyrer best då. Du får tola det. Med det meir.» –

– «Kva trur du so eg har venta meg av livet?»

«Det kan eg ikkje vita so visst. Du har aldri fortalt meg det – det eg minnes.»

169«Men«Men] rettet fra: Men (manglende anførselstegn) somt anna har eg fortalt deg. Om vonbrot og sorger –.»

«Somt anna har du fortalt, ja. Og somt har eg set. Resten kan eg tenkje meg.»

«Eg trur ikkje du kan tenkje. Ikkje rett. Eg skulde kanskje ikkje fortalt –.»

«Og eg skulde ikkje set –.»

«Kva skulde du ikkje set?»

«Deg. Det hadde vore best for deg. Og for meg med kanskje.»

«Vil du fortelja meg litt om kva du har set?»

«Ja. Eg har set deg – saman med kameratane dine. Eg har set deg lengte mot gleda. Eg har set kor alt tungt og vondt piner deg. Og alt eg kan gjeva deg, er tungt. Berre tungt. Arbeidet mitt er tungt. Sjølv er eg tung. – Ein som Leif Jæger kunde få deg til å læ, kunde gjera deg glad. Han var ikkje tung.»

Ranveig visste ikkje anten ho skulde gråte eller læ. Leif Jæger. Han hadde ikkje vore i tankane hennar det ho mintes.

«Kan du verkeleg tru eg lengtar etter gleda Leif Jæger kunde gjeva meg? Det meiner du ikkje, Ketil. So kleint kan du ikkje tru om meg.»

«Skulde det vera so kleint?»

«Ja. Det vilde vera kleint.»

Ho fann ikkje anna å segja. Ho gjekk bort til han. Ho smilte, litt utrygg. Ho var so ung og ven.

Ho syntes med eitt ho hadde funne veg. Ho såg Ketil som han var. Ein liten hjelpelaus gut. Svartsjuk. Han var ikkje korrekt og høgtideleg lenger. Og ho var ikkje redd.

170«Leif Jæger er ikkje verd veslefingeren din, Ketil – det måtte du vita.»

Ho stod tett inntil han. Ho vilde han skulde sjå henne. Kjenne henne.

Men han rørde henne ikkje.

«Gå no, Ranveig,» sa han, hardt. «Eg – kunde gløyme meg.»

Ho var bleik. Augo brann svarte mot han.

«Eg vil ikkje gå.»

«Du skal. Eg veit kjærteikna mine piner deg. Og står du her lenger –.»

«Eg står. Eg står til du ser meg. Slik eg er. Ketil –.»

«Kvifor flytta du frå meg?»

Spursmålet kom som ei kaldvassbytte. Ranveig seig saman. Augo brann ikkje lenger.

«Eg flytta ikkje,» sa ho. Tonlaust.

«Ikkje frå heimen. Nei. Men frå meg.»

«Ikkje frå deg heller. Det var du –.»

«Eg?» Han lo kaldt. «Eg? Trur du ikkje eg merka redsla di? Trur du, du kunde løyne korleis du pintes kvar gong eg søkte deg? Og endå meinte du eg skulde bli? Å nei, du, eg har då skamvit.»

Han dreiv frå henne. Såg henne ikkje. –

Ranveig kjende seg sjuk. Han var lenger borte enn han nokon gong hadde vore.

Ho mintes. Å gud, kor ho mintes den første pinefulle tida etter at dei merka korleis Tore var.

Redsla hennar? Det var sant. Men det var ikkje redsla for Hauge, ikkje for samlivet. Det var redsla for å få fleire born. Slike som Tore. Fleire hjelpelause stakkarar.

171Ho sette seg. Og sat litt med hendene i fanget og stira framfor seg. Ho fann ikkje ord og visste ikkje kor mykje ho kunde fortelja. Kanskje vilde han ikkje tru? ikkje skyna? –

Han stana framfor henne.

«Gå no, Ranveig,» sa han roleg, «du skal ha takk for du kom. Men gå no. Eg vil helst vera åleine.»

Då gret Ranveig. Det var so vonlaust alt. Ho hadde gått hit med so sterk ein vilje til å jamne vegen. Kanskje hadde ho funne ein veg. Men jamne han dugde ho ikkje til.

Ho reiste seg.

«Eg skal ikkje uroe deg tidare,» sa ho stilt. Augo brann ikkje lenger. Men dei var blanke av tåror. Og kanskje var det trass i dei.

Ho skulde gå no. Og han skulde få vente før ho baud seg til ein annan gong.

Ho kasta litt med nakken. Det minte so om unggjenta. Hauge såg det. Han snappa etter veret. Han treiv henne over armane. Han tok henne innåt seg. Hardt.

«Bli,» kviskra han håst, «bli likevel. Eg tar det eg får.»

Han kysste henne. Vilt. Sanselaust. Han tok henne på armane og bar henne.

«Teg still,» bad han, «ikkje seg noko. No er du mi. Eg vil tru du er mi.»

Og Ranveig sa ikkje noko. Ho let att augo og let seg rive med. Ho let han tru.

Men det var ikkje slik ho hadde meint det då ho gjekk hit.

4

172Gudrun kom ein morgon med toget. Ranveig og Kari var nede på stasjonen og tok imot henne. Dei gjekk.

«Heimover lyt vi ta bil,» sa Ranveig.

«Er det so langt?» undras Gudrun. Ho var godt huga på ein tur no etter togreisa.

«Vi tar trikken,» meinte Kari, «og går det stykket som er att. Det blir endå ein fin tur.»

So skrangla dei i veg. Kari sat og såg på denne nye tanta eller kusina eller kva ho skulde kalle henne. Ho var berre ung. Nittan tjuge år. Og ho hadde eit djupt smilehol i eine kinnet.

Det var berre det eine. Men det verka som sprettande humør og som lått so snart ho smilte aldri so lite. Ein måtte sjå på det anten ein vilde eller ikkje.

«Synes du eg er stygg med di du ser so på meg?» Gudrun smilte mot Kari.

«Nei.»

«Liker du meg då?»

«Eg trur det.»

Då lo Gudrun.

«Hugsar du første gongen du kom til prestegarden heime, Ranveig? Då eg fortalde deg at Ivar var snildare enn du?»

«Om eg hugsar?»

Dei lo båe. Dei mintes gamle dagar.

«Eg skulde elles helse deg so mykje frå Ivar. Han var heime no ein tur. – Du kan tru det er ei yndig kone han har fått. Kjenner du henne?»

173«Eg har so vidt helsa på henne. Dei var innom her då dei flytta til Oslo.»

«Enn so triveleg dei har det heime hos seg, meiner du. Eg kan ikkje tenkje meg to som høver betre i lag. Dei er glade som ungar. Det står over når ein får det slik.» –

Ranveig kjende seg veik med eitt. Minna kom veltande. Ivar. Han var glad no, hadde det godt. Ein lys og god heim.

Det var godt for Ivar. Han hadde det stridt heime ei tid. Gjev han aldri måtte kjenne seg åleine igjen!

Ho let att augo. Tårone pressa på. Kvifor kunde ikkje ho òg få lov til å vera glad? Til å læ og legge vekk sut og sorger? Utan at nokon mistydde og drap gleda med små vonde ord? Kvifor var det so vanskeleg alt?

Ho vann ikkje tenkje lenger. Trikken stana, so dei måtte ut. Det var godt. Det skulde so lite til før ho gav seg over og gret. Og ho vilde ikkje Gudrun og Kari skulde merke noko.

Gudrun var elles oppteken av alt det nye. Kari preika og fortalde. Med kvart vart Ranveig med i praten igjen. –

– Hauge sat og venta på dei med frukosten. «So stor og lang du har vorte,» sa han til Gudrun. Han helsa henne velkomen, og ynskte ho måtte trivas hos dei.

Ranveig spurde etter Tore. Ho vilde han skulde vera med inn og få mat.

«Kvifor det no då,» sa Hauge uviljugt; «han har fått mat på kjøkenet og sit roleg der.»

174«Han høyrer til saman med oss. Eg vil ikkje han skal gløyme det.»

«Han korkje gløymer eller hugsar det. Du kan vera trygg. Set deg du no. Du treng til å vera fri han ei stund.»

Dei stod mot ein annan. I kamp. Ranveig hadde tapt ein gong før. Ho tapte på nytt.

Ho raudna litt og sette seg. Ho såg dei vaktsame vare augo hennar Kari. Og tagde. Men ho plukka berre i maten. Og det var helst Hauge og Gudrun som prata.

«Hugsar du eg trudde du var nøkken?» lo Gudrun, «du kom beint opp or fossen –.»

«Kanskje var eg nøkken – og er det enno.» Han lo med Gudrun. Augo snerta sovidt Ranveig. Dei lo ikkje.

Ranveig hustra. «Eg trur vi reiser oss,» sa ho.

– Straks etter gjekk ho mot kjøkenet, skulde sjå etter Tore. Det kom for henne at guten måtte kjenne seg åleine. Ho kjende det som urett at han ikkje var inne saman med dei.

Men Tore likte seg i kjøkenet. Han rota i vedkassa, og skubba henne til side då ho vilde ta han med seg.

«Leikar han?» undras Ranveig. Ho vart ståande og såg på han. «Tru om han ikkje tenkjer å bygge noko med vedskione?»

Ho smilte til og var lukkeleg – ho tyktes sjå eit lite lysglimt. Kanskje kunde han bli bra med tida?

«Eg trur ikkje han tenkjer å bygge noko,» sa gjenta, «han kasta ned eit matstykke for seg i stad. Det er 175det han rotar etter. Han held seg no roleg med’ han leitar etter det.»

Der fann han det. Tilklina av bos. Han ansa det ikkje. Han stappa det i munnen og åt som det var.

«Nei men Tore då –.» Ranveig vilde ta maten frå han.

Då klora han henne. Og skreik. Og fekk maten. –

Ho gjekk inn igjen. Ho høyrde Gudrun og Hauge i hagestova. Kari var der òg. Dei lo.

Ranveig snudde og gjekk opp åt seg sjølv. Ho var åleine. Ho vilde vera åleine. Sjølv Tore sakna henne ikkje. Og saman med Gudrun kunde Hauge læ – utan mistanke. Han hadde stunder til å prata om inkjevetta ògòg] rettet fra: og no. –

Ranveig stod ved glaset og såg utover fjorden. Ein storbåt kom sigande inn. Ho hugsa den tida ho gjekk og venta på tidend med storbåtane. Det var lenge sidan no.

Dei nervøse fingrane plukka med nokre roseblad som hadde falle, smuldra dei sund, klemde dei. Eg har set kor du lengta mot gleda, hadde Hauge sagt. Ja. Ho lengta mot gleda. Ho hungra etter glede. Etter song, lått – etter å kjenne seg fri og trygg igjen. Ho lengta so det skreik i henne. Men ikkje slik som han meinte. Ånei, ikkje slik. –

Ho studde hovudet mot vindaugskarmen. Ei lita hjelpelaus jamring pressa seg fram over lippone. –

5

176– Det vart ikkje den hygge med Gudrun som Ranveig hadde gledd seg til. Ho var meir ujamn til sinns enn ho kunde minnas henne.

Ei stund var det ikkje anna enn moro og lått. Straks etter var det ikkje ein smil å få. Somtid syntes Ranveig sjå at ho hadde gråte. Og ho var huga til å spyrja om noko vanta? Men ho kom seg ikkje til.

Då kom Gudrun inn til henne ein dag og vilde tala med henne. Dei var to-eine – saman med Tore som sat og reiv sund gamle avisor.

Gudrun stod borte ved glaset og plukka med blomane. Ranveig såg fortenkt på henne.

«Kva var det so du vilde?» undras Ranveig.

Gudrun svara ikkje straks. Ho var bleik. Uroleg.

«Eg skal ha barn,» sa ho brått; «eg er viss på det no.»

Ranveig sa ingen ting. Ho heldt seg fast i stolen. Det susa og brusa kring henne. Ho sokk. Og sokk. Gjenom eit endelaust hav av kjenslor. Av pine. Ho var kvit.

Gudrun snudde seg til henne. Motviljugt.

«Du skynar det sakte ikkje, du –.»

«Veit mor di noko?»

«Nei. Og ho skal ikkje vita noko heller.»

Sjølve orda var so meiningslause. Dei høyrde ikkje heime i denne klåre fine haustdagen. Dei høyrde ikkje heime i stova her.

«Du må hjelpe meg, Ranveig.»

«Hjelpe deg –.»

«Eg vil ikkje ha barnet. Eg kan ikkje ha det –.»

177«Kan de ikkje gifte dykk?»

«Nei. Nei. – Han er gift, skynar du.»

«Gift? Å Gudrun –.»

Det kom som eit naudrop. Og brått låg Gudrun på kne framfor Ranveig. Med hovudet i fanget hennar. Ho gret.

«Eg visste det ikkje. Du skal tru meg, Ranveig, eg visste det ikkje. Han er glad i meg – han vil skiljas. Men eg kan ikkje ha barnet no. Å gud, eg kan ikkje. Ranveig, du skynar då det?»

Ranveig skyna. Ho sat og strauk Gudrun over håret. Ho sat og stira inn i gamle minne. Ei redslenatt. Og dagane etter. Jau, ho skyna.

«Det var difor du kom hit då?»

«Ja. Du har alltid vore so skynsam. Eg tenkte kanskje – eg veit ikkje kva eg tenkte. Men du kjenner so mange – eg meiner, det finns då dokterar som hjelper?»

Det bleike andletet var vendt mot Ranveig. Dei redde augo leita etter trøyst. Etter råd.

Ranveig svara ikkje straks. Ho hugsa Gudrun som lita gjente berre. Glad og kåt. So vaks ho opp og visste lite om kreftene som vaks med – i og ikring henne. Ein dag tok dei rådveldet –. Og no vildra ho seg kanskje bort?

Ranveig let att augo. Tårone tipla nedover kinna. Varme. Salte. Ho kjende att soga si eiga. Ho syntes ho måtte verja Gudrun, hjelpe henne. Hendene var mjuke og gode der dei tørka vekk tårone, og hjelpte henne opp.

«Set deg, barn, so får vi talas ved.»

«Vil du hjelpe meg, Ranveig? Kan du?»

178Ei lita von lyste opp det bleike forgråtne andletet.

«Ja. Eg vil hjelpe deg. Slik eg kan. Men set deg no.»

– Ranveig kjende seg underleg roleg og sterk med eitt. Ho visste kva ho vilde. Gudrun sat samankropen i stolen. Hugsprengd.

«Kjenner du nokon?» kviskra ho. Og raudna.

«Nei. – Eg har ein gong kjent ein som var viljug til å hjelpe. Men eg vil ikkje møte han igjen. Og han er ikkje her.»

«Men då –.»

«Eg kan ikkje hjelpe deg som du vil. No. Når eg skal hjelpe deg, må det bli på min måte.»

«Men eg kan ikkje ha barnet. Eg kan ikkje –.»

«Du kan endå minder drepa det.»

«Men det er ikkje noko barn enno. Det er mest ingen ting. Enno. Det veit du då.»

«Nei. Eg veit ikkje det. Sit roleg, Gudrun, eg skal fortelja deg noko.»

Ranveig knytte hendene, so knuane var kvite. Det var ikkje noko lettarbeid ho hadde teke på seg.

«Eg har levt mest det same som du no ein gong. Det vart sagt til meg òg at det eg bar på, var berre ei vonlaus von. Det var ikkje noko barn. Slik som du segjer no. Eg trudde det. Kanskje var det sant. Det veit eg ikkje. Men – eg veit at Tore er ei vonlaus von. Han er ikkje noko barn som ei mor lengtar etter og vonar på. Han – nei, eg kan ikkje meir, Gudrun. Eg kan ikkje.»

«Ranveig då. Kjære –,» Gudrun visste ikkje kva ho skulde segja. Det var ho som måtte trøyste no.

179Ranveig sleit med seg sjølv. Ho måtte vera roleg. Måtte. Ho freista smile. Ein ynkeleg bleik liten smil.

«Du skal ikkje vera redd, Gudrun. Eg – det går snart over. Det har vore vondt med Tore, skynar du.»

«Eg skynar godt det, kan du vita.»

«Den gongen – eg kan ikkje koma ifrå at det var eit barn eg drap – eit liv eg tok. Og då Tore vart slik –.»

«Du vil då ikkje segja du trur Tore vart slik fordi –. Å Ranveig, Gud er ikkje soleis.»

Gudrun ropte det mest. Ho såg forfælt på Ranveig.

«Nei, eg veit det. Set deg berre roleg, Gudrun. – Eg veit elles so lite om Gud. Men eg trur ikkje han sit som ein domar med langt kvitt skjegg – og hemner seg. Det må du ikkje tru. Men eg veit so lite om livslovene òg. Det straffar seg kanskje å krenkje dei.»

«Livslovene? Kva meiner du med livslovene?»

«Eg veit ikkje visst. Det er so vanskeleg å få sagt det eg meiner. Fordi eg veit so lite. Det er mest kjenslor, skynar du. Eg kjenner at det finns krefter ein ikkje kan krenkje – ustraffa. Det er ikkje hemn. – Når du kjem borti ein høgspentleidning og brenner deg – eller døyr, so er ikkje det hemn. Det er kreftene du ikkje kjenner til fullnads, som verkar. Som må verke. Skynar du meg?»

«Kanskje. Eg veit ikkje visst.»

«Når du tar livet av barnet ditt – eller drep fostret – då rører du ved krefter du ikkje kjenner. Det trur eg.»

180«Men eg kan ikkje, Ranveig. Eg kan ikkje ha barnet. Ikkje no.»

«Vi kan det vi må, Gudrun.»

«Men eg må ikkje. Eg vil ikkje. Du må hjelpe meg, Ranveig. Du må. Eg veit ikkje kva eg gjer dersom du ikkje hjelper meg.»

«Eg skal hjelpe deg.»

«Men du sa nett du vilde ikkje –.»

«Ikkje som du vil. – Bli her, Gudrun, ber barnet ditt fram. Og eg skal hjelpe deg.»

«Eg kan ikkje. Kan ikkje –.»

«Du må. For di eiga skuld – for framtida di –.»

«Framtida?» Gudrun var beisk då ho svara. «Framtida? Den er ikkje meir dersom eg får barnet. Det veit du. – Og med ein gift mann –.»

«Mannen har ikkje noko med dette å gjera. Det er deg, og barnet det gjeld. Det er livet det gjeld.»

Gudrun reiste seg. Seint. Ho gjekk til vindauga igjen, og vart ståande der og stira ut. Ender og då ryktes ho med, som i gråt. Eller frostelingar.

Ranveig såg på henne ei stund. Gjekk so bort til henne og tok henne innåt seg.

«Ikkje gjev deg over, Gudrun. Tenk over det eg har sagt. – Ein dag vil du takke meg. Eg veit det.»

Gudrun svara ikkje. Ho stod og studde seg mot vindaugskarmen. Ho høyrde. Og høyrde ikkje. Ho visste berre at ho fekk inga hjelp. At ho måtte leite etter andre utvegar. Når ho berre visste kvar ho skulde gå? Kva ho skulde gjera? Å gud –.

Ho snudde seg mot Ranveig.

«Eg skulde visst ikkje fortalt deg dette,» sa ho. Og freista vera likesæl.

181«Eg er glad du fortalde meg det.»

«Å glad –. Men du må ikkje segja noko, Ranveig, ikkje til nokon. Ikkje til Ketil heller. Du lovar meg det. Høyrer du?»

«Ja. Eg lovar det. Men so lovar du å tenkje over det eg har sagt.»

«Sjølvsagt skal eg tenkje. Eg må vel det.» –

Gudrun hadde gått. Ranveig rydda opp litt ikring Tore. Ho sette seg nedmed han ei stund, smilte til han, prata. «Vesle Toreguten,» sa ho.

Ho måtte syne han kjærleik, ho hadde endelause kjeldor å ause or. Og no rann dei over.

Ho såg med eitt denne guten òg som ei gåve, som ein rikdom. Ingen hadde kanskje lært henne å elske livet slik som han.

Ho fylgde Tore ut i kjøkenet til gjenta.

«Vil De sjå etter han ei stund?» bad ho. Og det gjorde ikkje vondt lenger. Ho hadde råd til å gå frå han. Og no måtte ho ha ro til å tenkje. –

Ho gjekk oppetter vegen. Gjekk fort, og svinga av frå riksvegen so snart høvet baud seg. Skogsvegen var fredeleg. Den gav ro til ettertanke.

Ho var ikkje i tvil om korleis ho vilde hjelpe Gudrun. Var ikkje i tvil om at barnet måtte leva. At ansvaret måtte takas. Fullt ut.

Men. Og der var eit men. Ho måtte tenkje med Gudrun òg. Ho kjende kor vondt det gjorde, kor vanskeleg det var. Ho kjende domen utover seg.

Ho har havt eit barn, kviskra det. Eit barn med ein gift mann. Og augo stakk. Nyfikne. Dømande. Alle stader.

182Lenger er vi ikkje komne enno, dei fleste av oss. Lenger kjem vi kanskje ikkje. Døme vil vi. Slå oss for brystet og segja med farisearane: sjå dette menneske!

Tankane tok Ranveig, so det lyste i augo. Det brann i kinna. Ho kjende seg sterk. Ho skulde vinne over farisearane, vinne over dei dømande. Ho skulde syne verda at livet er ukrenkjeleg, at det er heilagt. At det skal vernas om det.

Ho gjekk og la planar for framtida hennar Gudrun. For barnet som skulde koma. Di meir ho tenkte, di gladare vart ho. Det var forunderleg.

Det var ikkje Gudrun det galdt mest no lenger. Det var Ranveig sjølv. Ranveig som skulde sone. Ranveig som skulde få leva livet sitt opp igjen. Det var hennar barn som skulde leva.

Ho gjekk som i sterkt lys. Ho smilte. Dette med Gudrun var ei gåve ho fekk – det var vegen ho skulde gå. Til livet.

Ho vilde tala med Gudrun alt i kveld. Vilde få henne til å sjå det som ho no. Gjera henne trygg og glad. Vesle Gudrun. –

Men då Ranveig kom heim, hadde Gudrun lagt seg. Ho var ikkje heilt bra, sa dei, og vilde helst sova.

6

Morgonen etter kom ikkje Gudrun ned. Det leid på føremiddagen, og endå var ho ikkje komen.

Ranveig gjekk og venta og vilde ikkje uroe henne. Ho hadde kika innpå til henne ein gong; men Gudrun sov, so ho sa ikkje noko.

183Stemninga frå dagen før var ikkje so lys lenger. Vanskane melde seg. Tanken på morbrorkona og kva ho vilde segja – kor vondt det vilde gjera – plaga henne. Men det var likevel slikt ein måtte igjenom. Vegen ein måtte gå.

Ranveig plukka inn siste rosone frå hagen. Ho gjekk og stelte og skulde gjera det hyggeleg for Gudrun. Til slutt syntes ho det måtte vera måte med soving.

Ho tok med seg kaffebrett og gjekk opp til henne. Kari var på skulen. Tore sat i kjøkenet. Hauge sjølv var på kontoret. Dagen var tindrande klår. Med ei minning om frost, om tidleg vinter.

Han sette seg fast i minnet hennar Ranveig slik at ho aldri gløymde han. Og slik frostklår luft minte henne alltid sidan om døden.

Hauge sat nett med noko rekneskap. Han høyrde eit skrik av redsle, han høyrde koppar som klirra og rauk sund. Og so jamring. Ei fælsleg jamring. Det var Ranveig.

Straks etter stod han inne på Gudrun sitt rom. Hos Ranveig. Ho var heilt frå seg sjølv. Ho sat med stive augo og stira framfor seg. Mot senga.

«Dette var ikkje meininga,» jamra ho, «det var ikkje slik eg meinte det. Dette vilde eg ikkje.»

Ho gret ikkje. Men heile ho var eit einaste skrik. Det var vondt å sjå. –

I senga låg Gudrun. Ho hadde sovna for godt. Det bleike andletet var roleg, med ein skugge av smil. Ikkje spor av redsle, eller kamp. Berre ro.

Kva hadde hendt? Og korleis hadde det hendt?

184Hauge hadde ikkje stunder til å gruna på det. No. Han måtte hjelpe Ranveig. Måtte få henne til ro. Han vilde ha henne med seg ned. Men ho ansa det ikkje.

«Eg meinte det ikkje slik,» sa ho hjelpelaust, «eg vilde det ikkje slik –.»

«Kva vilde du ikkje?» Spursmålet kom kvast. «Kva meinte du ikkje?»

Ranveig høyrde ikkje otten bak orda. Ho høyrde berre det kvasse tonelaget, og flytta seg unda.

Ho tenkte ikkje på at orda hennar kunde mistydas. Ho visste ikkje at Hauge ei ørlita stund var livredd for alt vondt.

«Ho skulde ha barn,» sa ho stilt. Ho sat og tukla med fingrane sine, sat og tvinna dei. Og fann ikkje ro.

«Skulde Gudrun?»

Med kvart fekk Hauge Ranveig til å fortelja. Han spurde. Ho svara. Utan liv, utan tone. Ho svara berre. Ho sat lama og leita seg fram til orda ho måtte bruke. Dei var so lite levande.

Men dei var der. Og med kvart vekte dei henne. Det kom noko hardt innbite over andletet. Ho tok åt seg handa som Hauge sat og heldt i.

«Vi må vel melde dødsfallet,» sa ho. «Hente lækjar ògòg] rettet fra: og kanskje. Og syrgje for at foreldra får bod.»

Ho reiste seg. Hauge såg litt undren på henne. Ho var heilt roleg å sjå til no.

Men det var berre å sjå til. I henne rasa stormen. I henne var det natt.

Ho hadde funne som ei meining i meiningsløysa i går. Ho hadde set skimten av ein veg. Kanskje 185var det meining i hennar liding for lenge sidan òg? Skulde ho ikkje lære å skyna?

Utan den redslenatta hadde ho ikkje skyna Gudrun no. Kanskje hadde ho dømt henne som dei fleste andre vilde døme? Og hjelp hadde ho kanskje ikkje tenkt på?

Eller kanskje hadde ho hjelpt henne slik ho bad om? Til å drepa fostret? Til liv for seg sjølv i minsto?

Ranveig stana opp ved tanken. Ho snappa etter veret. Tanken tok henne. Om ho ikkje hadde gått lidingsvegen sjølv – då hadde ho kanskje hjelpt. Då hadde Gudrun levt.

Og det var ikkje sagt ho hadde lide ved eit fosterdråp. Det var ikkje sagt ho hadde kjent det som urett. Som synd.

Kanskje hadde Gudrun havt ein innsats å gjera i livet? Noko til gagn for land og folk? Og no kom ho ikkje lenger. No var det ikkje berre ei vonlaus von som var borte – det var eit menneske. Ei glede for sine. Ei stor og lys von.

Kanskje heng vi fast i gamle fordomar? Er det dei som valdar lidinga? Som skaper synda?

Natura sjølv øyder med liv – kvifor ikkje med menneskeliv? Har dei større verd enn noko anna? Har ikkje det eine verd med det andre?

Når dei sette ut born dei ikkje ynskte, so var det naturleg for dei. Dei kvidde seg ikkje. Dei var fri fordomane. Kanskje held vi på og slit oss laus frå fordomane igjen. Tar att retten over livet? Vårt eige og andres? So var det ikkje synd lenger. Ikkje noko livsspursmål. Berre eit samfundsspursmål.

186Berre å leva frå dag til dag. Få mest mogeleg ut av livet – av livsnyting, av ære, av makt.

Tankane tumla i hovudet hennar Ranveig. Dei krydde fram, gav ikkje fred.

Ho fylgde Hauge ned. Ho drakk kaffen han gav henne. Ho svara eit eller anna på det han spurde om. Mest på slump. Ho gjekk som i svevne.

Var ikkje Gud? Hadde han ikkje skapt oss i biletet sitt? Var vi dyr saman med andre dyr? Med drifter utan hemningar? Var det berre å rasa fram i livet – etter eigne lover?

Eller sulka vi gudsbiletet i oss når vi gjorde det? Når vi braut lovene Hans og gjorde oss til herre over livet?

Eg veit det er ein Gud til. Ranveig tyktes høyre Anna si røyst der ho låg på dødslægjet. Eg veit det er ein Gud til.

Vilde han ikkje ta imot offeret hennar, då ho vilde sone med å hjelpe Gudrun – hjelpe henne til liv. Fanns det ikkje tilgjeving? Var det difor Gudrun måtte døy?

Gud. Kvar var han? Kven var han? Kva kravde han av henne? Synda som ikkje kan tilgjevas – var det denne? Sorgene ein gjorde seg – var dei berre innbilling? Berre skrømt i eigne tankar?

Ho gjekk seg på Tore, såg guten og kjende han ikkje straks. So vakna ho til og såg han. Ei vonlaus von. Ho gjekk unda i redsle. Var dette gudsbilete? Var dette livet? Svar meg, Gud. Dersom du er, so svar meg no! –

Ho høyrde ollen frå leikeplassen, høyrde rop og 187lått.

Ho heldt for øyro – og høyrde det lel. Ho såg for seg dei skeive skakke ufjelge borna. Med sløra augo. Utan tanke, utan medvit. Men livet hadde dei rett til. Livet.

Eller hadde dei ikkje? Var det berre gamle fordomar som heldt liv i dei? Som kjælte for dei. Som skapte retten?

Var det synda som kom att? Synda som ikkje kunde tilgjevas? Synda gjenom mange ættleder – mot natura, mot Gud. Eg, Herren din Gud –.

Var Gudrun, var ho, var alle ein lekk i skapartanken. I skirslinga. Mot det fullkomne? Og måtte vi alle fullbyrde gjerninga vår – sone, eller leva vidare?

Kvifor måtte du døy, Gudrun? Kvifor gjorde du dette? – Det skreik i Ranveig. Eg blir galen, tenkte ho, eg blir galen. –

Ho stana framfor Hauge. Såg på han, lenge.

«Trur du på Gud?» sa ho.

«Ja. Eg trur på Gud. Det veit du.»

«Kvar har du han då? Kvar skal eg leite etter han?»

«Kom deg til ro no, Ranveig. Legg deg og kvil ei stund. Vi kan ikkje gjeva oss over for dette.»

«Du svarar meg ikkje. Kvifor gjer du ikkje det? Kanskje veit du ikkje kvar du har Gud, du heller?» Det siste kviskra ho. I redsle.

Brått sette ho seg ned. Studde hovudet i hendene og klaga seg. «Eg har so vondt i hovudet. Eg har so vondt, so vondt –.»

Ho let seg leide som eit barn. Ho gret litt. Og la seg då Hauge sa ho skulde. Men då han kom med 188ein tablett for hovudverken, sa ho nei. Og varde for seg.

«Nei. Eg vil ikkje. Eg kunde døy. Eg vil ikkje døy. Lat meg vera, Ketil.»

Han let henne vera. Men han sette seg nedmed senga og freista tala henne til ro. Sa små kvardagslege ting om alt og inkje. –

Og med kvart kvarv redsla or augo. «Eg blir so trøytt,» klaga ho seg. Hauge stelte med henne, pakka ikring henne, og sat med handa hennar i si.

«Sov no, kjære,» sa han. Og verkeleg dorma ho til litt. –

Då ho vakna, var ho klårare.

«Er det – var det – min veronal ho tok?» Orda sleit seg fram. Dei måtte segjas, fordi tanken hadde plaga henne.

«Ja. Det var den. Ho visste vel du hadde liggande for svevnløysa –?»

«Ja. Ho visste det. – Eg undras – om ho tenkte det slik? eller – om det var – barnet?»

«Det kan vi ikkje vita. Det same er det vel òg,» sa Hauge, uviljugt.

Ja, det same var det vel òg. Men tanken krinsa om det likevel. Flaug på vidåtta ei stund. Og kom attende hit. Korleis hadde ho tenkt det? Kva hadde ho meint? Var det fostret ho vilde drepa?

Ranveig såg på Hauge igjen. Grunande.

«Trur du det er synd å drepa barnet sitt? Som foster meiner eg – i mors liv?»

«Det veit eg ikkje?»

«Veit du ikkje?»

189Ranveig sette seg beint opp og ned. So med seg vart ho. «Veit du ikkje?» tok ho oppatt.

«Nei. Eg gjer ikkje det. Kanskje er det synd. Som det er synd å drepa ei von. Men då må det vel vera synd å hindre livet i å bli liv òg? Eller når reknar du at livet tar til?»

«Kva meiner du?»

«Kimen til liv er vel òg liv. I røynda. Eller meiner du ikkje det? – Når eg ynskjer born, og du nektar å føde dei, når du nektar dei liv – då drep du voner. Stort meir er vel ikkje eit foster heller. Enn ei von. Ei von i vokster kanskje. Men er det so stor skilnad? Når du nektar dei vilkår til vokster?»

Han sa det roleg. Beiskt. Det var tankar han hadde tenkt. Mange gonger. Det var livet hans. Og ho hadde ikkje set det. Hadde ikkje tenkt på hans voner. Eller vonbrot. Hadde ikkje tenkt på hans liv i det heile.

Og ho klaga over Gud! At han ikkje hadde tilgjeving. At han ikkje vilde ta imot offeret hennar. Ei stund hadde ho tenkt på Kain. Kain som ikkje fekk offerrøyken til å stige til vers. Slik var det med henne òg. Offerrøyken la seg nedåt, vilde ikkje til vers. Ikkje til Gud.

Men kva var det so ho hadde tenkt å ofre? Ofre? Ingen ting. Mindre enn ingen ting. Ho hadde tenkt å gjøle for si eiga redsle, for si eiga skuldkjensle. Framleides. Seg sjølv hadde ho tenkt på. Seg sjølv. Og ho var sjølv sin eigen Gud. –

Tankane valt innover henne. Dei kom som syner. Som lynglimt i natta. Ho såg seg sjølv i all sin blinde sjølvkjærleik. Ho sjølv og all hennar 190sorg og pine – det hadde vore livet. Ketil hadde ho ikkje set før. Ikkje mannen og mennesket.

No sat han her og var like hjelpelaust einsam som ho. Med sine tankar, sine kjenslor. Med si liding.

Ho tok handa hans og la henne mot kinnet sitt. Det sprang fram kjeldor i henne, av kjærleik og medkjensle. Ho måtte vera god med han.

På ein reint forunderleg måte kjende ho gudstanken i seg. Ho såg verda, såg striden millom godt og vondt, millom urkreftene. Dei var i alt og alle. Gud og Mammon. Himmel og helvete. Allkjærleik og sjølvkjærleik.

So har Gud elska verda at han gav son sin – ordet vart med eitt levande for henne. Ho kjende det som pine, som fysne. Dette var livet. Dette var meininga i livet. So har Gud elska –. –

Ho stira inn i tankar ho ikkje meistra. Det vart uklåre kjenslor. Og tankane botna ikkje. Men ho kjende det som fekk ho ein skimt av sjølve livsmysteriet. So har Gud elska verda –. –

– Hauge såg redd på henne. Denne uhuglege stiringa, denne stivna smilen – kva tenkte ho på no?

«Var det hardt det eg sa?» bad han for seg.

Ho såg på han. Vakna til. Ho måtte tenkje seg om før ho hugsa kva han hadde sagt.

«Hardt? Nei. Eg har berre ikkje set det slik. Eg veit ikkje om du har rett. Men det har vel so lite å segja i grunnen. Trur du ikkje?»

«For deg kanskje –.»

«Du har rett. For meg. No.»

Ho hustra. Og flytta seg nærmare.

191«Ver god mot meg,» bad ho. –

Ei stund etter vilde ho inn til Gudrun.

«Trur du, du skal det? Enno?»

Jau, ho vilde. Ho var ikkje redd lenger. Ho tenkte ikkje på skuld – eller kva som kunde ha hendt, om alt hadde vore annleis. Det var langt vekk, alt. Ho var forunderleg roleg.

«Bli med,» bad ho.

Og so stod dei der oppe igjen. Det var kvelden no. Ei «søster» hadde stelt og pynta Gudrun til siste ferda. Rosone stod her inne og felte blad for blad. Gjenom det halvopne glaset høyrde ein so vidt byen. Men her inne var det fred. No.

Ranveig tok til å skjelve. Ho såg på Gudrun. Ho tenkte på all låtten hennar. Alle songane. Livet hennar. No var det ikkje meir.

Åjau, det var. Likevel. Det låg og dirra ikring henne. Det var i minna. Det kunde ikkje døy. Gudrun sjølv kunde ikkje døy.

Ranveig tenkte ikkje tankane. Ho kjende det berre. Slik var det. Og so kom tårone. Stilt, utan at ho ansa det. Sidan auka dei på, til gråt. Til klage.

Hauge let henne gråte ut. Han visste at tårone vilde mildne – dei vilde gjeva Ranveig ro. Og kvile med kvart.

Kjærleg og omtenksam førde han henne ut. Til Kari og Toreguten. Og han tok Tore ved handa og smilte til han.

«No går vi ein runde i hagen, alle fire,» sa han, «før vi held kveld. Du Kari, spring inn etter kastet hennar mor.»

192Ranveig let seg leide. Det var trygt og godt å kjenne omtanken. Ho var som eit lite barn som skal lære å gå igjen. Dagen i går var so langt borte, han var mest ikkje til å nå i. Den gongen var livet noko heilt anna. Det var slump og meiningsløyse.

No vakna ho med kvart. Og såg det stige fram, sterkt og rikt. Og mangslunge. Det tok til å bli meining i det. Det var allvisst råd å leite seg fram til ei meining.

– «Vi fylgjer vel Gudrun heim?» sa ho brått.

«Det kan du vita vi gjer. Eg tenkjer morbrorkona di treng den trøysta ho kan få. Og eg trur du vil ha godt av turen.»

«Takk, Ketil. – Eg – det er godt å vera hos deg.»

Ho raudna. Men dette måtte ho segja. Til mennesket Ketil Hauge. Til den einsame mannen.

7

Det var i gravølet etter Gudrun ho fekk vita at Arvid var heimkomen. Ivar hadde møtt han i Oslo ein dag.

«Han blir heime her no,» trudde Ivar.

Ranveig høyrde det. Ho raudna. Ho kjende kor hjarta tok til å banke, hardt og uroleg. Det var hundrad ting ho vilde spyrja om. Men ho kom seg ikkje til.

Ho hadde ikkje noko med Arvid å gjera. Ikkje no lenger. Kanskje var han gift? Venteleg var han det. Og ikkje var det sagt ho fekk sjå han heller.

193Tru om han reiste til heimbygda? Til Landsem?

Ranveig tykte med eitt ho skulde vore der ein tur. Det var so lenge sidan ho hadde set om faster og Mette. Og Gunnarguten.

Han var ein stor og staut landbrukskar no – kandidat til fylkesagronomstillinga der heime, visste Ranveig.

Ho visste meir. Ho visste Gunnar gjekk og bar på ein draum om å bli mann på Landsem med tida. Garden hadde gått i handel desse åra. Ein dag kjem kanskje min tur òg, hadde Gunnar sagt sist Ranveig var heime.

Augo hans lyste ved tanken. Han var so lik far. Ranveig måtte smile til han. Ho trudde visst han vilde nå målet han stilte imot. Og det var ho glad for. Dette hadde ho sagt til han.

Men no skulde ho vore heime og set korleis dei hadde det. Korleis det gjekk med planane hans Gunnar? Korleis det gjekk med Landsem? Ho skulde vore heime hos faster ein tur før det vart harde vinteren.

Men ho fekk seg ikkje til å tala med Hauge om det. Dei var i prestegarden tri dagar til ende. Og kvar dag gjekk Ranveig og verkte og vilde spyrja om ikkje ho kunde reise om Landsem på heimtur no? Om ikkje Hauge hadde tid sjølv, so – ho kunde so godt reise åleine.

Ho gjekk og tinga med han, i tankane. Ho ordla seg fint og smeikjande, og tykte dette måtte gå. Dette måtte han òg finne naturleg.

Men når ho kom bort til han, når ho møtte dei gode ålvorsame augo hans og kjende omtanken hans 194– då kvarv alle dei fine orda. Og ho fann dei ikkje att.

Fordi ho visste det var korkje faster eller Gunnar som drog henne. Det var ikkje heimlengten. Det var vona om å møte Arvid, om å høyre noko om han. Det var dei gamle minne som drog.

Tru korleis han tala? Tru om han kjende henne att? Om den brune luggen hans låg nedi panna og småhoppa når han vart retteleg ivrig? Det var alt dette som drog. –

«Skulde det ikkje høve nett å reise om Landsem no på heimturen?» sa Ranveig kvelden før dei skulde reise heim. Ho såg ikkje på Hauge då ho sa det. Ho kaldsveitta av spaning, og tvinna fingrane nervøst om einannan.

«Nei, det kan det ikkje vera tale om no,» sa Hauge med ein gong, «eg er for dårleg budd heime til det, veit du.»

«Ja, men om eg reiste –.» No var det sagt.

«Vilde du gjerne?» spurde Hauge. Han var varm i augo og smilte mot henne. Han vilde gjera henne glad, skyna ho.

«Eg vilde gjerne set om faster,» sa Ranveig. «Ho blir gamal no – og det er ikkje sagt kor mange gongene –.»

Ho sa det fort, so ho snåva i orda. Ho såg ikkje på Hauge. Men han ansa det ikkje.

«Eg vilde so gjerne du skulde få fri litt,» sa han, «og det turvte vel ikkje ta fleire dagane. Men – det er so vondt å reise heim utan deg,» sa han med eitt. Ranveig skyna at no gav han mykje av seg sjølv.

195Ho smilte til han. Litt bleikt.

«Eg blir med heim kan du vita. Det var berre ein flygetanke no vi var på desse traktene lel.»

«Det er ikkje vondt for deg å vera med meg heim, veit eg?»

Då lo ho mot han. Ho smaug seg inn i armane hans og var kjælen.

«Nei, det er ikkje vondt. Eg hadde vel kome til å sakne både deg og borna, er eg redd. Vi reiser i lag ein gong når du kan få det til. Og no reiser vi heim. So snakkar vi ikkje meir om det.»

Ho trudde kanskje sjølv det ho sa. Ho såg i minsto ingen annan veg. Og då var vel denne den rette? – –

– Ho hadde kome seg til ro heime. Kari gjekk på skulen. Og Tore sat gjerne i daglegstova hos henne, når ho heldt på med eit eller anna handarbeid. Eller las.

Han var for liten til å vera med i undervisninga borte på skulen enno. Hauge hadde meint han kunde vera med på internatet i vinter, saman med dei minste. So fekk ho meir fri. Og fekk koma seg heilt.

Men det vilde ikkje Ranveig.

«Eg skal sleppe han når han må på skulen,» sa ho. «Men lat han vera heime no – saman med oss, Ketil. Han er då vår gut.»

Ho bad. Og Hauge bøygde seg for bøna.

«Eg vilde berre det beste for deg,» sa han.

Ho visste det. Han vilde berre det beste for henne. – –

Ein dag sat Ranveig i stova med ei bok og 196drøymde seg reint bort. Tore sat i golvet med ein haug gamle avisor ikring seg. Han gnavla på ein brødskalk.

Då ringde det. Gjenta let opp. Nokon spurde etter fru Hauge. Om ho var heime?

Den røysta –? Ranveig sansa ikkje meir kvar ho var. Ho stira mot døra.

Arvid? tenkte ho.

«Arvid,» mest ropte ho då den framande kom inn.

«Du kjenner igjen meg då,» sa han. Og helsa.

Ja, ho kjende igjen han. Augo, munnen, luggen – heile karen kjende ho igjen.

Dei stod og såg på kvarandre. Utan ord. Det var berre dei to.

Endeleg vakna Ranveig til og hugsa kvar ho var – og kven ho var.

«Set deg,» sa ho litt hjelpelaust, og sette til rettes ein stol.

«Takk.»

Men han sette seg ikkje. Han dreiv litt på golvet, såg på eit maleri. Og vart var Tore.

«Er han din?»

«Ja.» Ranveig raudna. «Hels på mannen, Tore,» sa ho.

Tore såg på henne, sløvt. Men helsa ikkje. Han var so oppteken med å rive sund ei avis no.

«Ver snild gut og hels på mannen, Tore,» lokka Ranveig. Ho kjende seg usæl. Ho skjemdes ved Tore, og vilde ikkje vera ved det.

«Han er – han er ikkje heilt normal,» sa ho. I trass.

«Stakkar. Lat han berre vera,» sa Arvid. Han stod og såg på henne. Og på Tore.

197«Stakkar,» sa han igjen. Men det var liksom ikkje til nokon.

Kva skulde ho segja? Kva skulde ho gjera? Ranveig fingra litt med boka ho las i. Ho la saman nokre papir. So tok ho Toreguten med seg og leidde han ut i kjøkenet.

«Eg kjem straks att,» sa ho, og smilte litt uviss til Arvid.

«Vil De koke kaffe,» bad ho gjenta, «og anse etter Tore litt? – Eg har fått framand. Ein gamal kjenning heimanfrå,» la ho til. «Han har vore i Amerika –.»

Kvifor står eg og segjer alt dette, tenkte ho, kva kjem det henne ved? Eg har då ikkje gjort noko gale. –

Ho svinta innom soveromet. Ho retta på håret og tenkte på om ho skulde skifte kjole? Den mørke blå med kniplingskragen klædde henne so godt.

Men det vilde vel sjå underleg ut? Berre for ei lita kvardagsleg vitjing slik? Og kva måtte ikkje Arvid tru?

Ho gjekk inn som ho var. Ho gjekk frå det eine til det andre. Ho skulde duke kaffebordet.

«Ja, for du drikk vel kaffe,» sa ho. Og var husmor.

«Ja takk. Men eg vil heller tala med deg.»

«Vi pratar til kaffen,» smilte ho litt nervøst, «og no kjem Ketil straks.» –

Hauge kom. Han drakk kaffe i lag med dei. Han sa det som måtte segjas – om veret, om Amerika og arbeidsvilkår der. Arvid svara, og fortalde litt.

Men det vart ingen samtale.

198«De må orsaka,» sa Hauge og reiste seg so snart han for skam skuld kunde, «det ligg for so mykje arbeid borte på skulen –.» Dermed gjekk han.

Ranveig visste han laug. Det låg ikkje for noko arbeid. Han hadde nett gledd seg so til å vera fri i ettermiddag. Han hadde tala om det ved middagsbordet. Og orda frampå om ein tur i det nye snøføret.

No tenkte han ikkje på tur meir. No gjekk han og tråva fram og tilbake der borte på kontoret. No hadde han det vondt.

Ranveig tyktes sjå han. Ho stridde striden med han, høyrde fotstega – fram og tilbake. Utan ro. Ho hustra.

«Det blir kaldt,» sa ho. Og la innpå omnen.

Dei hadde ein stor gamaldags vedomn i stova. Det knitra og spraka so triveleg i den, og det lyste frampå golvet. Det fylgde gjerne slik heimehygge med denne sprakinga. I dag pinte det berre.

Arvid hadde sete og set på henne ei heil stund. Og tenkt.

«Du gifta deg du,» sa han brått.

Ranveig skvatt til. Ho freista læ.

«Ja. Det vart til det.»

«Du orka ikkje vente?»

«Eg – eg visste til slutt ikkje kva eg skulde vente på. Du skreiv aldri –.»

«Nei. Nei. Det var vel ikkje større å vente på heller,» mulla han.

Han dreiv bort til glaset og stod der ei stund og såg ut. Då han snudde seg mot henne igjen, var han heilt roleg.

199«Du må orsaka at eg kjem slik busande på deg. Eg visste sjølvsagt du var gift. Og helst skulde eg vel ikkje ha kome. Men – eg vilde so gjerne sjå deg att, Ranveig.»

Det siste kom mjukt.

Ranveig tok til å skjelve. Ho ynskte han måtte gå no. Og ho vilde han måtte bli.

«Eg er glad for du kom,» sa ho endeleg. Fatigsleg.

Ho visste ikkje meir å segja. Ho skulde spurt om so mykje, om arbeidet hans, om mora – og om han var gift? Men nei, det var han ikkje. Han hadde ingen ring. Og elles so kunde han ikkje vera gift. Han hadde vel ikkje vore her då.

Då stod han tett ved henne. Augo hans brann mot henne.

«Møt meg i byen ein dag,» bad han, «eg må få tala med deg. Skikkeleg. Her kan eg ikkje. Høyrer du?»

Ho høyrde. Ho visste at no skulde ho segja nei. Ho visste at no gjekk Ketil Hauge der borte på skulen og hadde det vondt. For hennar skuld. Og med god grunn. Ho visste so mykje. Ho visste alt. Men det galdt liksom ikkje.

«Eg skal koma,» sa ho. –

For ho måtte vel kunne tala med han, varde ho seg sjølv då ho vart åleine. Det var vel ikkje noko gale i å talas ved? Dei hadde då vakse opp i lag.

Men ho sa ikkje noko til Hauge om dette. Dei nemnde i det heile ikkje denne vitjinga, nokon av dei.

8

200Ranveig hadde møtt Arvid i byen. Dei hadde talas ved.

«Du har aldri vore glad i den mannen,» sa Arvid. Han meinte Hauge.

«Ikkje som eg skulde kanskje,» sanna Ranveig med.

«Ikkje som i meg?»

«Nei. Ikkje som i deg.»

Det tente ikkje til noko å dylja det. Det var slik. Hadde alltid vore slik. Alltid vore Arvid. Det var han meir enn nokon annan. No òg.

Han var mannen. Han var alt ho lengta mot. Han var den ho elska. No som då ho var ung.

«Men kvifor?» sa Arvid, «kvifor venta du ikkje? Korleis kunde du gifte deg?»

«Eg skynar det ikkje,» sa Ranveig. Det var sant. Ho skyna det ikkje. No.

Alt ho hadde levt, alt ho hadde lide var ingen ting mot dette at ho ikkje hadde venta. At ho ikkje hadde havt tru og tolmod. Men ho måtte orsaka seg òg.

«Eg skal fortelja deg noko,» sa ho. Og ho fortalde om første vinteren sin i Oslo. Om barnet hans – som ikkje fekk leva.

Med kvart ho fortalde, levde ho opp igjen redslone, pina. Det var vondt. Men det gjorde godt å få fortelja det til Arvid. Han vilde skyna henne.

Ho hadde vorte med han på romet hans. Ho sat der og stira framfor seg, og fortalde. Til slutt fortalde ho om Gudrun.

«Men kvifor må det vera slik,» klaga ho, «kvifor er det skam å få barn?»

201«Det er vel ikkje skam –.»

«Nei. Men om eg hadde fått barnet den gongen, då hadde det vore skam – det veit du. Det visste Gudrun òg. Det veit alle som prøver å bli kvitt det.

Teoretisk preikar alle om det heilage moderkallet. Men i praksis? I praksis let vi møderne forkomas og borna døy. Eller har du ikkje set dei stikkande nyfikne augo, Arvid? Har du ikkje høyrt kviskringa omkring ei kvinne som skal bli mor? Når ho ikkje er gift då.

For når ho er gift er det inga skam. Då finns det ikkje skam lenger. Kari er inga skam, ikkje Tore heller –.»

Ho slo brått hendene for andletet og stunde. Nei, Tore var inga skam –.

«Eg har tenkt so mykje på dette,» heldt ho fram igjen, «på det eg gjorde den gongen. Om det var synd?

For meg er det synd, sa Anna ein gong – ja, du hugsar då klokkar-Anna? – for meg er det synd, sa ho, då eg vilde ha henne med meg i teatret. For meg –. For meg har dette vore synda. For meg har det vore synda. Eg kan ikkje fri meg frå det. Og eg må bera fylgjone.

Nei, lat meg tala, Arvid; eg har aldri møtt nokon eg kunde tala med om dette. Og det har pint meg so. –

Eg har tenkt so på dei unge som veks opp no. Dei ser kanskje annleis på dette. Dei ser det ikkje som synd. Berre som eit samfundsspørsmål. Når dei ikkje kan ta barnet – eller vil ha det – so kvittar dei seg med det. Og er ferdige med det.

202Dei blir ikkje plaga av skuldkjenslor og hefte av vondt fylgje. Dei kjenner det ikkje som synd lenger. Trur du vel?»

«Eg veit ikkje. Eg har aldri tenkt over dette –.»

«Men du sa ein gong – hugsar du? om Mette og far – kvifor hindra dei det ikkje, sa du. Det var naturleg for deg òg å tenkje det.»

«Det var kanskje det. Eg tenkte vel elles ikkje større over kva eg sa den gongen.»

«Trur du ikkje det blir betre å vera til når vi får vekk skuldkjensla då? – Eg har tenkt so på Gudrun – og på Kari, mi eiga vesle gjente –.»

«Du har havt det vondt, Ranveig; du har bore for tung ei bør. No tenkjer vi ikkje meir på dette.»

«Men eg må tenkje på det. Eg må få tala om det. Ein gong. – Veit du, når eg tenkjer på Kari, so ynskjer eg i grunnen ikkje ho skal bli fri skuldkjensla heller. Ikkje heilt fri. Det kjem for meg det må bli ei vond tid å leva i det òg. Trass i alt. Når kroppen sine krav er dei viktugaste –.»

Arvid smilte mot henne.

«Men slik er det vel no òg, Ranveig. Tenk deg om. Vi når ikkje til noka åndeleg høgd heller, utan at kroppskrava blir stetta.»

«Nei, det er vel so. Til ein viss grad er vi dyr. Vi treng luft og lys, vi må ha mat og varme –.»varme –.»] rettet fra: varme –. (manglende anførselstegn)

«Vi må ha kjærleik med –.»

Den mjuke, varme røysta – den var so fårleg nær. Hendene hans heldt om hennar. Vi må ha kjærleik, sa han.

Ranveig let att augo som mot for sterkt lys. Ho kjende seg veik.

203«Eg må gå no,» bad ho, «eg må gå heim. Kanskje ventar dei på meg.»

«Du skal ikkje gå. Du skal vera hos meg. Alltid. Det er hos meg du høyrer til. Det veit du.»

Han heldt hendene hennar fast i sine. Han vilde ikkje sleppe.

«Lat meg gå heim til mannen din. Lat meg tala med han. Han må gjeva deg fri – han har ingen rett til deg. Har aldri havt det. Det er meg du elskar.»

«Men Kari – og Tore –.»

«Tore kan du ikkje slite med lenger lel. Han vil ikkje sakne deg ein gong –.»

«Eg veit ikkje, Arvid. Eg kan ikkje sjå. No. Eg må få tenkje –.»

«Du har tenkt for mykje som du har. Du har gått berre og tenkt og gruvla i mange år. Men livet skal levas det, Ranveig. Og du skal ut i sola. Ut or berget. Du skal vera glad igjen.»

Ho måtte smile gjenom tårone som vilde bryte fram alt i eitt. Han var so ivrig. No småhoppa luggen. Den var ikkje so mørk brun lenger, det var nokre grå hår i laget med – ho måtte stryke handa si gjenom dei.

«Vi reiser til Amerika,» sa han, «eg kan få arbeid der når eg vil. No. So tar du opp vevnaden din. Tar med deg fargane her heimanfrå. – Vil du eg skal måle for deg ein liten heim – din og min. Hegna av blomar. Logn som eit dunklædt reir. – Det er fint derover òg, kan du tru! Eg har set nokre solnedgangar der –.»

«Fargane var kanskje ikkje dei som helst fylgde med –.»

204«Å jau då, dei vilde leike i hugen din –.»

«Saman med minna?»

Ranveig var kvit då ho sa det. Ei lita stund hadde ho vore med i tankane hans, i lengten, i vonene. Ei lita stund hadde ho trudd på lukka. Men so høyrde ho fotsteg, fram og tilbake. Kvilelause. Dei og vilde fylgje henne.

Minna? Arvid slepte hendene hennar. Han sa ikkje meir. Han gjekk bort til glaset. Han stod og såg ut på ein annsam by. Folk som gjekk heim, folk som gjekk på arbeid – kvar med sine sorger, med si glede og von. Livet i dag. Og morgondagen? Ingen visste om den.

«Men dette er meiningslaust,» sette han brått i og snudde seg mot henne, «det er i dag vi skal leva. Ikkje i går eller i morgon. I dag er livet ditt og mitt. I dag lever vi. Kva veit vi om noko meir? Kva anna er det som gjeld? –

Du lever i det som har vore. I går. Det er synd av deg. Det er det som er synda. Kan du ikkje sjå det, Ranveig? – Minna kastar vi over bord, og går inn til dagen og sollyset. Til lukka. Du vil fylgje meg, Ranveig? Seg ja. Du må segja ja.»

Han vilde ta henne i armane sine. Ho var hans. Men ho skuva han til side.

«Lat meg tenkje meg om,» bad ho, «lat meg gå heim no.»

«Men du vil koma att? Du vil møte meg igjen?»

«Ja. Eg vil møte deg igjen. Endå eg veit eg gjer urett. Nei, lat meg gå no, Arvid.» –

– Ho gjekk heimover. Endå vegen var lang.

Trikkane dura forbi henne, bilane ylte og susa 205forbi, folk hasta kvar til sitt. Berre Ranveig hadde god tid. Eg kjem tidsnok heim, tenkte ho.

Men med kvart var det som dette yrjande livet trengde seg inn til henne og tvinga inn på henne ein raskare rytme. I dag er livet, dagen i dag er vår, tok det smått til å synge i hugen hennar.

Arvid sine ord, Arvid sin iver tok henne. Livet skulde levas. Livet er i dag.

Ho måtte til side for ein brun hest som kom imot henne. Bjølleklangen, hesten, snø-yret – alt minte henne om Landsem. Ei ung gjente hang i armen på ein gut, såg han opp i andletet, lo. Dei var unge, lukkelege. Ranveig måtte sjå etter dei. Livet i dag.

Ho tok til å drøyme. Om det som var. Om det som kunde bli. Om ein ny liten heim. Ho dekte veggene med tjeld og putor, ho planta blomar – og sola vermde. Slik hadde ho drøymt ein gong før. Det var lukka den gongen. No drøymde ho igjen.

Det snødde smått. Snøkrystallane la seg i håret hennar, krølla det og vart liggande der som doggdropar. Ranveig ansa det ikkje.

Ho gjekk fort no. Gjekk i takt med rytmen frå byen. Ho smilte og var raud i kinna. Ho tenkte på Arvid. Snart skulde ho sjå han igjen. Snart skulde dei møtas.

Mange slag tankar og minne flaug henne gjenom hugen. Ho høyrde dombjølleklangen heime, ho gjekk i Småhaugane og plukka tyteber, gamlepresten myste til henne over brillone. Og far – far stod og såg på henne og undras om den vesle skåla var so mykje verd? –

206Då vakna Ranveig or draumane sine. Ho var heime. Og Kari kom springande imot henne.

«Er du der, mor?» ropte ho. «Vi har leita so etter deg. Både far og eg. Vi har vore so redde. Kvar har du vore so lenge?»

Kvar hadde ho vore? Ho såg Hauge bak Kari – ottefull, glad. Han vilde spyrja –. So tok han seg i det. Og tagde. Han såg berre på henne. Han snudde og gjekk inn. Til seg sjølv.

«Eg var i byen,» høyrde Ranveig seg sjølv segja, «eg møtte nokon og vart hefta.»

Ho stira mot døra der Hauge gjekk inn, høyrde stega hans, såg augo. Dei minte om far sine.

Far. Er ho no so mykje verd – er ho no so mykje verd, kviskra det i henne. Skreik det til slutt – er ho no so mykje verd? Å gud, kvar hadde ho vore? –

«Har de verkeleg leita etter meg?» sa Ranveig og la armen sin kring dei smale gjenteakslene. Ho hadde hengt av seg yterklæda og strauk håret or panna.

«Ja. Eg trur far har vore her tjuge gonger den siste timen og spurt etter deg. No vilde han vi skulde gå imot deg. Og so kom du. Tore har spurt etter deg òg. Han slo Laura då ho vilde stelle han, han skreik og ropte mor. Til slutt måtte far ta han.»

«Venta Tore òg?»

«Ja. Det er ikkje noko triveleg heime når du er borte, mor.»

Ranveig kunde berre trykke gjentungen inn til seg. Ho freista smile.

«Men no er eg heime, Kari. So no er det vel bra.»

207– Straks etter bad ho om ikkje Kari vilde hjelpe Laura litt med kveldsmaten.

«Og stell det litt ekstra hyggeleg i kveld, du – for far. – Eg vil so gjerne få kvile meg litt. Eg har fått slik hovudverk – eg gjekk kanskje for fort –.»

Ho måtte få vera åleine ei lita stund. Måtte få slite seg gjenom verste striden åleine. For det vart visst inga reis med henne. Det vart visst ingen ny heim. Ho visste det no – livet er ikkje berre i dag. Det er i går og i morgon med.

9

Dagane som kom, var vonde. Somtid låg lukka og lo like ved henne. Berre riv deg laus, lokka ho. Riv deg laus og kom. Pina er stutt, lukka er lang. Riv deg laus og kom.

Andre gonger stira ho ned i avgrunnen. Vil du bli sæl, må du hogge alle fåfengde draumar av, ropte det mot henne. Kva gagnar det deg om du vinn all verda, men tar skade på sjela di? Kravet var over henne. Gud eller Mammon.

Nei, ikkje Mammon. Ikkje om ho gjekk med Arvid heller. Gud var der like fullt. For Arvid hadde vel òg krav? Det var han ho hadde lova først. Det var han ho hadde svike. Skulde det ikkje vera rett å gjera det godt att? Når ho kunde.

Ein ny liten heim lokka. Den låg der i solskinet og smilte mot henne. Der var gleda, der var lukka. Ei skål fyllt til randa.

Men er ho no so mykje verd? Ranveig hustra.

208Tunge kvilelause fotsteg fylgde henne. Ei lita gjente undras kvar mor var? – Er ho no so mykje verd?

Ranveig vilde. Og vilde ikkje. Ho var som bunden millom to ville hestar. Ho vilde slitas sund. Same kor det gjekk. Reiste ho med Arvid, vilde noko bli att her. Vart ho her, vilde noko reise med.

Ho møtte Arvid i byen. Ein gong. Fleire gonger. Han bad. Han trygla. Han vilde tala med Hauge. Straks. Men ikkje no, bad ho. Ikkje enno. Ho måtte få tid på seg.

Når ho var saman med Arvid var alt so greidt – det var berre å rive seg laus då. Berre å segja ifrå at no vilde ho ikkje meir. No måtte ho få vera fri. Og fri fekk ho sjølvsagt.

Men når ho kom heim var det uråd. Det var tusen trådar som batt. Det var Tore. Og det var Kari. Augo hennar Kari tok til å bli so utrygge igjen. Ho kom ikkje springande meir og ropte mor, kvar har du vore? Ikkje om Ranveig vart lenge heller.

Ho gjorde seg lita og usynleg. Ho gjekk og stelte med Tore. Og budde seg til å ta mor sin plass, kom det brått for Ranveig ein dag. Det stakk til so vondt i hjarta med det same. Ho såg Kari sitte i golvet og freista leike med Tore. Ho smilte til han og var endelaust tolmodig når han ikkje skyna kva ho vilde. Ho var ei lita mor. Ho vilde bli det.

Ho fór so stilt med alt sitt. Når Ranveig bad henne om noko, sprang ho som ei pil. Vilde vera snar, vilde gjera det vel. Og augo spurde kvar gong om det var bra. Om mor likte henne no?

Hauge hadde flytta frå henne igjen. «Eg har so 209mykje ekstraarbeid,» sa han, «eg er nøydd til å sitte oppe om kveldane –.»

Ho var glad for det straks. Ho fekk vera åleine. Fekk ro til å tenkje. Til å drøyme.

Men med kvart pinte det henne. Ho fekk ikkje sova. Kjende seg uvel. Og alt som tidast måtte ho tenkje på den einsame mannen der borte på kontoret. Han hadde ikkje noko ekstraarbeid. Ranveig visste det. Han gjekk berre unda.

Ho gjekk dit bort ein kveld, skulde tala med han. Då tenkte ho at avgjersla var betre enn alt. Ho hadde budd seg til å ta avskil. Og Arvid hadde ringt om dagen. Han heldt ikkje ut å gå slik og vente lenger.

Ranveig stod utanfor kontordøra. Ho skalv. Då høyrde ho fotstega. Fram og tilbake. Tunge, kvilelause. Det var ekstraarbeidet. Ho visste det. Ho slepte dørklinka og gjekk attende. Ho kunde ikkje no.

Då hende noko ein dag. Ho måtte gå til sengs. Ho tolde ikkje maten. Ho hadde vore litt skral ei tid, hadde tenkt å tala med dokter om det òg. Men hadde kvidd seg og kanskje gløymt det for alt det meir som plaga henne.

No låg ho her. Og Kari kom stiltrande med vatn. Ho undras om mor var mykje dårleg? Om dei ikkje skulde hente dokter? Eller far kanskje? kom det utrygt. Vesle omtenksame Kari.

No var ho nede i telefonen. Ranveig kunde høyre henne. «Nei, ho kan ikkje koma no. Ho er dårleg. Eg skal be henne ringe. Javel.»

Straks etter var ho oppe hos Ranveig igjen og fortalde at ingeniør Berge hadde ringt. «Du måtte ringe 210straks du kom opp,» sa Kari. Ho var raud og brydd. Ho såg ikkje på mor si. Og straks etter gjekk ho ned.

Ranveig låg att åleine. Ho tenkte på Kari, på dei redde augo hennar. Ho mintes henne som lita –.

Brått visste Ranveig kva som feilte seg. Ho sette seg i senga. Det kom som i eit lynglimt. At ho ikkje hadde skyna det før! At ho ikkje hadde tenkt på det!

Ho skulde ha barn. Ho skulde vera mor igjen.

Ho vilde rope på Kari, på Hauge. Ho måtte ha nokon om seg. Måtte tala med nokon. Tanken tok veldet av henne. Alt anna kvarv og vart til inkjes. Straks. Det fanns ikkje tvil. Ho visste det var slik. Men at ho ikkje hadde tenkt på dette før!

Med kvart kom minnet igjen. Og tankane kom veltande. Ho ropte ikkje på Kari, ikkje på nokon. Ho la seg attende i senga. Ho måtte tenkje no. Måtte tenkje på Arvid –.

Med dette vart alt annleis. Ho kunde ikkje bli fri. Det nye barnet batt fastare enn noko anna. Det var der alt. Det levde i henne. Det kravde sin plass. I heimen. Saman med sine. Ho hadde ikkje noko val lenger.

Gong på gong tenkte ho det same. Ho hadde ikkje noko val lenger, hadde ikkje noko val –. Draumane ho nyss hadde drøymt, vart uverkelege. Dette nye fyllte henne. Gjorde henne glad. Og redd. Ho tenkte på Tore, og otten låg der på lur og vilde kjøve henne.

Men ingen ting var som den gongen ho skulde ha Tore. Ho var fysisk sterk no. Trass i alt. Og ho måtte vel kunne bera fram eit friskt barn. Sjølve 211tanken på dette nye barnet gjorde henne forunderleg glad. Ho hadde ei sterk kjensle av samanheng. Ho skulde få tena livet igjen.

Som den fælslege dagen då Gudrun var død, såg ho vegen igjen. Såg skimten av livsmysteriet. Ho var ikkje i tvil lenger. Ho visste kvar ho skulde gå.

Då det leid på dagen, stod ho opp og gjekk til byen. Ho måtte tala med Arvid.

Ho kom inn til han. Og han såg det var noko. Han trudde ho endeleg hadde gjeve seg – det han heile tida hadde trudd ho vilde gjera. Han kom imot henne – glad.

«Eg blir ikkje med deg,» sa Ranveig med ein gong. «Nei, ver roleg. Set deg,» bad ho då Arvid vilde fara opp.

«Eg skal ha barn,» sa ho.

Ho stod framme ved bordet. Arvid bad henne sette seg. Men ho vilde ikkje. Ho stod og såg framfor seg og leita etter det ho meir vilde segja.

All uvisse var som stroken av henne. Alt Arvid sa, alt han bad og freista overtelja – det spratt av mot dette rolege «eg veit eg gjer rett når eg blir her. Hos mine.»

«Men du kan ikkje rive over det bandet som bind oss saman, Ranveig. Det må du kjenne. Det har aldri vore nokon annan enn du – for meg.»

«Det bandet som batt oss saman, reiv eg over då eg drap barnet ditt.»

Sjølv dette sa ho roleg. Det var slik.

Arvid vilde ruske i henne, vilde få henne til å vakne, til å sjå –.

212«Du må då sjå at dette er meiningsløyse,» ropte han. «Det er då vi som høyrer saman. Det er meg du elskar –.»

«Eg veit ikkje det so visst. Ikkje no lenger. Eg synes mest denne tida har slite ut evna mi til å elske. Slik som du meiner.»

«Det er berre no du synes dette. Du er veik, du har havt det vondt –.»

«Set deg, Arvid. Lat meg få tala roleg med deg. Det er sant eg har havt det vondt. Men eg vil få det vondt framleides om eg fylgjer deg no. – Det er mange måtar å drepa born på –. Nei, lat meg bruke dei verkelege ord – for eg meiner dette. Når eg tar tryggleiken og gleda bort, då drep eg barnet. Eg er på god veg til å gjera det med Kari no. Det såg eg i dag. – Du sa ein gong vi måtte ha kjærleik. Og det må vi. Men ikkje berre til oss sjølve.»

«Alt dette er berre ord, Ranveig – eller tankar du har tenkt i all di rådløyse. Dei kan vera vene – men det er ikkje livet. Du vil vakne ein dag, og hungre etter livet –.»

«Eg vil få mange tunge stunder. Trur du ikkje eg veit det? Men du tar i miss når du meiner at dette ikkje er livet. For det er det. For meg er det livet. Og for oss alle. Vi ser det kanskje ikkje likt alle, men ein gong vil vi sanne at det er kjærleiken som er livet. – Eg veit ikkje korleis eg skal få sagt deg det eg meiner. Har du set kornet om hausten når det duvar i solgangsbris. Det er vent. Det er livet i dag. Men dersom kornet vil leva vidare, må det døy. Det må gjeva seg sjølv og vekse opp på nytt or molda. Dette er kjærleik.»

213«Men dette har ikkje noko med oss å gjera, med deg og meg. Dette er ord –.»

«For meg er det ikkje berre ord. For meg er det livet. Og eg vil tena skapartanken. Eg veit den er kjærleik. Endelaus kjærleik. Ein dag vil du og sjå, Arvid. Og då vil du skyna meg.»

«Eg vil aldri i verda sjå. Eg vil ikkje skyna.» Han sa det i sorg. I trass. Ein liten gut som ikkje fekk viljen sin. –

Ranveig stod og leita etter meir ho skulde sagt. Då ho gjekk heimanfrå var det so mykje – no fann ho ikkje att orda. Eller dei høvde ikkje, vart berre ord.

Ein tanke fall henne inn. Ho måtte smile. Litt sårt kanskje. Ei lita strofe av ei gamal vise låg og dirra inni henne – venteleg var det den som tvinga fram tanken. «Det er eg som ber sorgi so tunge –.»

«Hugsar du Margit Hjuksevisa, Arvid? Om ho som gjekk i berget i mange år og lengta mot sol og glede. Lengta heim. Kyrkjeklokkone ringde henne or berget ein dag. Men dei ho let etter seg der, gret og klaga. Ho fekk ikkje fred, ho måtte tilbake.

Slik vilde det gå med meg òg. Eg vilde ikkje få fred. Eg vilde øyde livet ditt, i staden for å gjeva deg lukka.»

«Dette skal du lata meg døme om.»

«Dette må eg døme om. Slik eg ser det. – Eg kan ikkje reise vekk utan at det klagar og græt etter meg. Det veit du. Og klaga vil fylgje meg. Alltid. Om du hadde set Kari i dag –. – Og so dette vesle barnet – du vil ikkje kunne gløyme at det ikkje er ditt. Sjølv om du trur det no.»

214«Det turvte vel ikkje bli – korkje mitt eller ditt –.»

Han sa det seint. Kvart ordet sleit seg fram. Og verka som piskeslag.

Ranveig vart kvit. Ho stira på Arvid. I redsle.

«Dette meiner du ikkje,» sa ho, «dette meiner du ikkje –.»

Ho stunde høgt. Ho knytte nevane mot munnen, måtte ikkje skrike.

«Dette meiner du ikkje,» kviskra ho igjen.

«Nei, eg gjer ikkje det heller.» Han dreiv att og fram på golvet. Stana til slutt framfor henne. «Nei, eg meiner det ikkje. Endå eg trur ikkje det vilde vera synd. – Har Vårherre gjeve oss vitet, so er det vel for at vi skal bruke det.»

Han dreiv frå henne att. Stod litt og såg på byen. Og tenkte.

«Synd?» sa han endeleg beiskt, «kva veit vi om synd? Når ei mor ikkje har mat og klæde åt ungane sine – er det då synd å nekte dei livet? Kva vil livet bli for dei? Anna enn naud og styggedom – og synd til slutt? Og du vil døme mora som drep – er det ikkje slik du liker å segja det?»

«Eg vil ikkje døme nokon – minst av alt ei mor som ikkje ser nokon annan utveg. Men det samfundet som ikkje gjev betre vilkår for møderne – det vil døme seg sjølv ein dag. Det trur eg. Far din sa eit ord som eg minnes, og som eg trur på – kanskje du og minnes det? Han er gamal han som temmer, sa han.»

«Eg hugsar det. Eg hugsar mykje anna òg –.»

Han var ikkje hard og beisk lenger. Han stod 215tett ved henne. Han såg ned i det bleike forpinte andletet, med dei store sorgfulle augo.

«Vesla,» sa han mjukt.

Då såg Ranveig på han med augo som rann fulle av tåror.

«Lat meg gå no, Arvid,» bad ho, «ikkje gjer det tyngre for meg enn det er. Eg orkar ikkje so mykje.»

Ho gav han handa. Ho smilte ein modig liten smil.

«Ein dag om mange år,» sa ho, «når du sit derover med borna dine – då vil du kanskje fortelja dei soga om Margit Hjukse – om den norske gjenta som gjekk tilbake til haugen.»

«Om henne som gjekk tilbake og spreidde sol og lukke ikring seg – der det elles ikkje var noka sol. Ja, eg vil fortelja om henne. Og om akset som luter mot jorda og veks opp igjen fordi det gav seg sjølv –. Å Ranveig, eg kan ikkje sleppe deg. Eg kan ikkje –.»

Ein liten augneblink var ho redd han skulde bryte saman. Og ho visste ikkje om ho var sterk nok til å gå då. Han måtte ikkje, måtte ikkje halde henne fast no. Og han gjorde det ikkje.

«Takk likevel fordi du kom,» sa han, «fordi eg fekk sjå deg. Som du var. Som du er. Alltid. Vesla.»

Han slepte hendene hennar. Og Ranveig smaug ut. Stilt. Ho gjekk med små ustøe steg. Ho gjekk heim.

10

216Ranveig gjekk inn til Hauge og vilde tala med han. Han sat med noko skriving og såg so vidt opp då ho kom.

«Var det noko du vilde?» sa han.

Ho svara ikkje straks. Ho såg på håret hans. Det hadde gråna. Eller hadde han vore so grå før òg?

Ho sat med hendene knepte fast i einannan. Ein liten korsberar som måtte gå vegen sin.

«Det er noko eg må fortelja deg,» sa ho endeleg. Ho var so inne i sitt – ho ansa ikkje at Hauge bleikna og hogg nevane i stolen.

«Eg har venta det,» sa han. Tonlaust.

«Eg skal ha barn,» sa Ranveig. Ho ansa endå ikkje etter kva han sa. Ho var stupende raud.

Han såg på henne. Ikkje glad. Men slik at ho hustra og kjende seg naken. Ho vart uroleg. Ottefull.

«So vil du vel reise straks venteleg,» sa han endeleg.

«Eg vil ikkje reise. Eg vil vera her. Hos deg.»

«Hos meg?»

«Ja. – Barnet skal vel helst vera hos far sin,» freista ho skjemte.

Men det var ikkje skjemt. Det var alt det som måtte segjas. Det var bøn om skynsemd. Det var Ranveig sin strid, hennar siger. Det var hennar framtid no. Dersom –

Han må ikkje segja noko, tenkte ho, bad ho – han må ikkje segja at det ikkje er hans, at det ikkje kjem han ved, han må ikkje, må ikkje – då går eg Gudrun sin veg – då kan eg ikkje meir –. –

217Kanskje kjende Hauge kva ho tenkte, og tok seg i vare. Kanskje hadde han nok med sin eigen strid, og tenkte sine eigne tankar. Han hadde ikkje havt det godt.

Dei såg på kvarandre. Lenge utan ord. Ranveig var kvit. Ho venta.

«Er det berre barnet som må vera hos far sin?» sa Hauge endeleg.

Ranveig let att augo ein augneblink. Spursmålet skar gjenom henne. Det kravde svar.

«Det er eg som bed om å få vera hos deg,» sa ho stilt. «Saman med deg og borna.»

«Vil du det?»

«Ja.» –

Spaninga løyste seg opp, og gjorde henne veik. Ho var redd ho skulde sige saman, og ho vilde ikkje gjeva seg over. Ho ynskte han vilde syne henne glede, noko av seg sjølv. Men han stod der berre, og no visste ho ikkje kva han tenkte.

«Skal eg få spyrja deg om ein ting til?» sa han igjen. Mest motviljugt høyrdes det.

«Ja?»

«Var det mykje vondt for deg då du skyna du skulde ha barn – var det eit stort vonbrot meiner eg?»

«Nei,» sa ho straks og lyste opp litt, «eg vart glad. Eg er glad. Er ikkje du, Ketil?»

«Jau.»

Men han lo ikkje imot henne. Ordet sleit seg fram. Og brått låg han å gruve over skrivebordet. Og gret. Den store sterke mannen gret som eit lite barn.

Først vart Ranveig redd. So gjekk ho bort til han. Ho strauk håret hans. Gong på gong.

218«Ketil,» bad ho, «Ketil då –.»

«Eg har vore so redd,» stunde han, «eg har havt det so vondt –.»

Då han fekk roa seg igjen, stod han med armen om akslene hennar og såg ut over byen og fjorden. Båtane ylte der ute, dei kom og gjekk. Og her nede på leikeplassen skråla borna. Dei såg eit par av dei som sloss om eit par skeisor.

«Vil du ikkje reise bort ei stund,» sa Hauge med eitt, «so du ikkje går her og ser på dette. No.»

«Eg vil helst vera her,» sa Ranveig då ho hadde tenkt seg om litt. «Hos deg,» la ho til. Og kjende det som no skar ho siste bandet over. Ho såg etter ein storbåt der ute, og tenkte at no kom dei ikkje med bod og helsing til henne meir. Ho var ferdig med det. Ho smilte til Hauge.

«Borna gjer meg ikkje noko no lenger,» sa ho igjen. «Det ufjelge ved dei når ikkje inn til meg – og det hjelpelause vil eg gjerne hjelpe deg med. Dersom eg får lov,» la ho til.

Ho fekk lov. –

Dagen etter sat Ranveig og Kari og småprata med kvar si sauming. Det spraka i omnen og lyste frampå golvet. Det tok til å skumas. Men Ranveig vilde ikkje tende lyset endå.

«Eg vil fortelja deg noko,» sa ho, «du som er so stor og flink ei gjente, skynar det nok.»

Ho sat og såg inn i glørne. Ho mintes då ho sjølv var ei lita gjente, alt det ho stridde med, alt det ho høyrde og lite skyna. Alt ho gjekk åleine med og undras på. Ho såg på Kari.

«Eg skal ha eit lite barn når det lid om ei tid,» sa ho.

219Kari raudna. Ho svara ikkje noko, såg berre til sides på mora. Og so inn i glørne att. Lysskjeret kasta glans over henne.

«Det er ikkje noko lettarbeid å bera fram eit lite barn,» heldt Ranveig fram, «det skynar du sakte. Difor vilde eg spyrja deg om ikkje du vil hjelpe meg litt. Med å passe Tore, og elles òg?»

Kari svara endå ikkje. Ho smaug seg berre tettare inn til mor si. Ho sat på kne med hendene sine i fanget hennar.

«Gruar du mykje?» kviskra ho, blygt. Ho var ei lita kvinne.

«Nei. Eg gjer ikkje det. Eg er glad.»

«Eg òg er glad, mor.»

Ranveig måtte sjå ned på gjenta si. Andletet stråla mot henne. Eg òg er glad, sa ho.

Kari skyna kanskje ikkje alt. Men det skyna ho klårt, at mor var her. At mor skulde vera her. Og no gav mor henne ein av sine eigne dyre løyndomar. Eg skal ha eit lite barn, hadde ho sagt. Difor stråla Kari mot henne. –

«Trur du det blir ein liten gut?» undras Kari om litt.

«Eg veit ikkje. Vilde du gjerne det?»

«Ja. Eg trur det. Det vilde vera so gildt for far –.»

«Kanskje blir det ein gut, du.»

Både Ranveig og Kari tenkte på Tore no. Og dei visste det. Men det var ikkje noko å tala om.

Dei sat i lysskjeret frå omnen. Ein kubbe fata i, den lyste opp ei stund. Og slokna so med kvart.

Om Den vene skåla

Sigrun Okkenhaugs roman Den vene skåla kom ut i 1935. I boken tar Okkenhaug opp temaer som tro og tvil, ensomhet, skam, ansvar og ikke minst abort.

Faksimiler

For denne boken finnes det også faksimiler tilgjengelig:

• 1. utgave, 1935 (nb.no)

Del boken

Tips dine venner om denne boken!

Del på Twitter
Del på Facebook