Rivemeg

174Bygda hadde ein mann som vart kalla Rivemeg. Han heitte Henrik, men dei kalla han slik, for det var orde hans, og slik var mannen. Dei hadde venta seg så ymse av den kroppen, det var eit vålig menneske til å rive og slite og til å legge i veg med utrulige ting, men aldri hadde dei venta seg noko hjelp av han, tvert om; ei ubøn eller ein skamdåd var meir ventande frå den kanten.

Noko slikt meinte han sjøl òg. Da han var vaksen kom han ikkje i hug han hadde havt stort anna for seg enn slikt som folk held for dumt og gale.

Det første han kunde minnast av seg sjøl var just noko av det slage. Det var ein sundags morgon langt nedi svarte barndommen, kanskje han var åtte år og kanskje ikkje. Det var om hausten i den tida auren går opp i bekkene, og far hans var i utferda som han støtt var. Opp stal han seg i otta, sju otter føre dag brukte vaksefolke å kalle det, og så stal han bord og kløvde, og så stal han verkty, han rana sjølve helligdommen hans far, så snekra han seg to grinder, var oppe 174i haugen og leita seg einer og kvesste til tenner og sette inn, og der med hadde han to glupe grinder til aureteine. Meir vart det ikkje tid til, for rettno kom ho mor eller tausa opp, og teina skulde i bekken før han måtte ut med krøtera. At det var sundagsmorgonen og synd å arbeide kom han vel i hug, men vaksefolke arbeidde med helga dei òg når dei var nøydd til det. Han fór åt bekken, leita seg høveligaste romme og sette ei grind for oppgåande og ei for nedgåande, ei lita mannsleng i millom, det var teinelengda. Den fisken som vasa seg inn gjenom eine grinda kunde han ta med neven. Sia skulde her komma ei skikkelig teine.

Ja da, der stod dei, og der stod han og såg på verke sitt; og regne det hølja ned, det var eit vêr for auren, i kveld vart her fisk! Da ser han det blinkar millom grindene, det kom inn nedanfrå. Der står det ein aure og kjem ingen veg, han berre stikk seg mot tennene i grinda, – gutfarken må storflire. Han over ende på bekkbradden og i vatne med handa, han er i vatne heilt oppunder aksla, finn seg tak og slenger fisken i land, der ligg no den san, og slik ein aure, det er laks! Slik såg det ut for han. – Rive meg! sa han, og det var første gongen Styggmannen narra han til å bruke det orde. Det verste var at da han skal sjå til så kjem der enda ein aure gjenom nedre grinda, og enda større! Han fekk den òg på land, men det var eit våtvore bask, 175og no tok han fangsten og fór, no visste han det var i seinaste lage.

Han kom heim til løysingstid og slengte fiskbøra på svalgolve midt framfor føtene til mora, som kom ut i det same. Han kom i skade for å seie rive meg i gjen. Gleda var stor, men ho vara ikkje noko stund. Mora tagde først, og sia las ho opp ei lekse som var vond, reiv så av han både fothyre og buksa, og der med fekk han det kring øyra dask om dask, og måtte ta det på seg att så vått det var og gå i gjætleskogen. Det kjentes.

Det gjekk over, det, men om kvelden da han kom heim, stod grannekjerringa og la ut for mor hans: det var på deira vald han hadde sett fiskedoninga, kom og sjå etter! det var tjyvri og stulder, det sa ho! Mora klaga seg, det vart visst ikkje folk av den her gutungen, og den andre kjerringa sanna med, at det skulde eit lite under til ja. Så måtte han i bekken og ta opp konstene sine, men først tok granneungane fisken som var der, ein fire fem digre aurar, og kor skulde han så sette grindene sine? Det svara mor hans på: ho tok og braut dem i betar, – han drap seg vel tidsnok om han ikkje fór med slikt, let ho.

Han tykte han var eit dyr da han sette til skogs etter troll-sauen sin, som ikkje var heimkommen i lag med dei andre. Mora ropa etter han, det var ikkje farlig med sauen for ei natt. Han berre sprang. Sauen fann han, men å få han 176heim stod ikkje til. Henrik sprang og rasa, han vilde renne live utor enten sauen eller seg sjøl, han sprang og banna. Han banna seg redd, og i det same hørte han noko stygt bakom seg, det kom hov-trampande og snøsande etter han. Han gaut inn på ein snarveg og kuta med ny fart, det var ikkje så langt heim! – Rive meg! kvæste han, sparka av seg ein tresko om senn og kjente seg godt som berga. Men nei, så hadde han styggmakta i hælane på seg, det tok han! Så redd var han at han vart vilt rasande, han hivde seg om og fór beint på Styggmannen med eit yl av all si makt, hang kring halsen på han og las over han, både rive meg og grovare ord, for no gjekk det gale kor som var. Og gamlingen bråstogga, han hadde hovud som ein hest!

Det var unghesten deira, temmingen, dei kalla han vargtemmingen, for ikkje ein gong ho mor torde ta han. Heile månaen hadde han gått ute no, og det fekk han gjera til ‘n far kom heim. Enno stod han og var fjetra av yle og åtake, og med det same han sansar seg og vil slå gutkvelpen under seg, har han òg sansa seg og har tak i nasebrusken på han og held sinne av han for det første. Det vart ein styggsjau. Henrik vart slengt og klemt mot byskje og tre, var opp i lufta og nedpå att, og sleppe kunde han ikkje. – Du må ikkje tru eg slepper deg! skreik han. Enden vart at han kom leiande heim med hesten just som mor og tausa var ute ved låvenova og såg etter han.

177Da fer fanken i gutfarken, han slepper hesten og seier: – Her er hestungen dykkar, ta og sett ‘n inn sjøl.

Mor hans var stor og sterk, og uforfæld som nokon karmann, det fanns ikkje mor som kom opp mot henne. Men unghesten visste ho inga råd med, han kom med gapande kjeft først ho nærma seg. Ho fekk høre bort til ein av grannane om hjelp.

– Krake! seier Henrik, for det hadde ho sagt til han ein gong, og gjekk bort og tok hesten. Midt framfor andlete på henne. Hestskarven var tukta for i kveld og måtte til stalls. Henrik gjekk inn utan eit ord.

No skjønna han det var sant som dei sa, at av han vart det ikkje folk. Litt skræmt vart han, men enda meir glad og stor i seg: det var sant, og det skulde vera sant; det stemte med både hjarte og lunga i han og med alt i hop. Om kvelden sa han det med tausa, han låg på same lofte som henne:

– Det vart ikkje folk av meg om dei så døypte meg i sju vatn. Det seier ho mor, og det seier dei alle i hop; det står i katekisma òg.

Sia hørte han det sagt ofte nok, og Rivemeg vart han heitande. Og fram reiv han seg, både gjenom barndommen og ungdommen, det vanta ikkje det. Han syntes, da han vart vaksen, at han hadde vada seg gjenom all den ulenda som til er og vore i krig med alt som ein ikkje bør 178komma i krig med. Fram kom han i alle fall, og på sluten var det lystig nok. Da foreldra fall i frå, tok han garen og var velstands mann å rekne for, og da han fria til den gjenta han likte, fekk han ja som eit anna menneske. Da tykte han òg han var det; det hadde vorte folk av hanhan] rettet fra: kan (trykkfeil) like vel. Han var på same vegen som dei andre.

Men ikkje før var han der, så skjeina det ut i veita for han. Det skulde slik vera.

Der kom ein stortjyv i bygda, ein namnspurt ein, han braut seg inn der han vilde inn, og der var ingen som sov trygt med sølv i huse. Kom dei i vegen for han, da slo han dem i svime eller kva det kunde bli; rettelig ein farlig ein var han. Endelig ein gong ringa dei han inn og tok han, og no vart han sett i lensmanns- bure til så lenge, og 4 mann med ladde børser til å halde vakt. Dei vakta, og 4 nye kom og skifta med dem, men ein natta rømte skarven frå dem. Ein av vaktkarane kom til å sjå opp, og da var tjyven på take, der i frå hoppa han ned i snøskavlen og fór. Han sprang ikkje kleinare for det om dei skaut etter han, og i skogen kom han bort som skuggen i svarte kjellaren. Folk leita og leita, dei fann einast fare etter seg sjøl.

Henrik Rivemeg hadde sett av stad først han hørte om det, og han fór sine vegar. Børsa tok han ikkje med, så skulde ingen devel narre han til å bruke uverja på syndaren; han rusta seg med ein laglig tung kjepp.

179Best han kjem rennande og skal framom ein liten berghellar, der står rømlingen midt for auga på han. Der stod dei båe to. Men i same blunken tok tjyven etter handfeng. – Rivemeg! sa Rivemeg og slo han i skallen med kjeppen, det var som han slo med ei klubbe, fortalde han. Tjyven låg der. Han bar han til bygds, men skallen var knustra, og live hadde leke ut.

Og der stod Rivemeg. Folk stima til og var glade, dei ønska både han og seg sjøl lykka til, for no var dei da kvitt illgjerningsmannen. Dei trudde Henrik òg var glad. Nei, han var mykje mindre enn glad.

– Eg bar meg åt som ein svimling, sa han. Der var ein som narra meg.

Og til lensmannen sa han

– No lyt du ta meg og gjera som rett er. Du ser kva eg har gjort.

Men han vart ikkje teken. Det vart berre skrift av det: den eine øvrigheitsmannen etter den andre tala for han og la ut at han hadde ikkje noko gale gjort, og så til å skrive og skrive i bøkene sine. Bad han så gå heim og vera nøgd med velgjort gjerning. Ikkje orde hørte dei av det han sa. Så hørte heller ikkje han på dem. – Du vilde da ikkje ha slege i hel han, let dei. – Fan veit no det, svara han, hadde eg først fått litt tid for meg. Men no spørs det ikkje om det; det blir når eg skal fram for Vårherre det. Som sagt, eg har slege i hel eit menneske. Han er dau.

180Ja ja. Både ja og nei for resten. Kjerringa som hadde teke seg av tjyvkroppen, ho påstod der var liv i han. Sia såg fleir det: der vart dogg på glase når dei heldt det framfor munnen på han. Dei stelte så vel med han som det skulde vera om å gjera for dem å berge live i han.

For Henrik var ikkje det så om å gjera. Slege i hel han det hadde han så godt han var mann for. Enno kunde han ikkje tru han skulde bli gåande ustraffa mann-drepar, dei kunde da ikkje ha dømt han til å gå med eit berg på nakken av synd og skam, heile levedagen lang og enda lenger?

Han gjekk på ein og han gjekk på alle som han vona der var litt vett i, dei skulde ut med kva dei meinte med dette. Dei berre snakka han frå seg og gjekk sin veg; dei hadde fått så utrulig viktige ting å tenke på i det siste.

Da vart han still. Han hadde hørt seie at jorda sveiv rundt. No kjente han endelig det var sant. Han kjente enda det var rangsøles ho fór. Rett skal ikkje vera rett, det krevde han ikkje, for så store er ikkje vi menneske at vi skal sikte så høgt. Men eit liv er eit liv, og loven skal vera loven. Fann dei ut noko anna, da tvila han på heile stelle.

Folk var blide i mot han, og det var ingen uting, men han kom til å undrast: Var det meininga deira at dei òg skulde få slå folk i hel og så luske seg i frå det? Han måtte til å sjå på dem. Da såg han at det hadde dei ikkje fortent, rive 181meg om dei hadde fortent det nei, ein einaste ein av dem. – Eg vil ti-gong heller lide tukthuse, sa han til presten, så kan dei vera velkomne etter!

Han spurte presten om det òg, for han hadde det hundig vondt: – Såg dei ikkje det var ‘n Sotmeisk sjøl som rådde no og at dei hjelpte han? Skulde ingen ta ei hand med på andre sida? – Og kva kan ein som eg gjera? sa han. For meg har dei sett utanfor.

Nå ja, noko svar fekk han ikkje, berre ei lekse med ord, og den kunde han no snart. Men ikkje vilde han gjera nokon fred med den andre mannen!

Kven som heldt liv i tjyvstakaren det visste ikkje han, og heller ikkje visste han meininga med det. Men ein dagen han hørte innom, fortalde kjerringa at der var meir liv i han i det siste, rettno visste han til seg. – Og det er eit feigdamerke, så no fer han snart, let ho, og så snakka ho i at han burde havt sakramente, for korles skulde det gå ein som han utan det?

Det var Henrik med på. Men presten budde på andre sida fjorden, og uvêre var det. Han hørte seg for hoss prestskyssen og hoss andre, men ingen vilde fara fjorden i slikt vêr, ikkje ein gong i sakramentskyss nei. Slik hadde den andre mannen laga det i stand. Men han burde ikkje glise for tidlig. Der kunde snart vera ei djupare meining i dette enn den mannen såg.

Henrik la i veg åleine. Det var slik det var meint ovanfrå.

182Å komma over fjorden vart eit bask og eit vask. Det vart ikkje lettare å få presten ut. Sjøredd var han ikkje, det hadde han synt ofte nok, og ikkje var han den mannen at han nekta tjyven det han unte andre. Han rista på hovude og tala vettugt til Henrik: – Ja visst hjelper Gud, du har rett i det, men i all slag vêr? Nei, min gode mann. Men Henrik snakka godt for seg denne gongen, han visste ikkje kor han fekk det i frå, han plaga presten til å sjå det han skulde sjå, så klårt at han sette alt i Guds hand og gav seg med. Han kommanderte ut to av husmennene sine og skyssbåten.

Det gjekk vel og bra til dei var over fjorden komne, dei hadde berre ein odde å klare seg framom, da gjekk båten full og kvelva. Alle fire karane hang i ripa og trødde sjøen, og land var der straks i le; så med Guds hjelp kom dei levande i frå det.

Henrik stridde som den han var før han fekk presten i land, dragsua tok han gong etter gong, for berge var skamsleipt og dei to andre karane hadde nok med seg. Så var det prestskrine, det heldt på og fór om odden og til fjords; det var like viktig det som presten i dag, og Henrik la uti att og berga det. Men da han så kom opp utor sjøen, da var det smått med han, det kjentes som det var slut. Han mumla nokre ord med han låg der på berge, at no vart det kanskje så det gjekk opp i opp, – så var det liv for liv.

183Men han skulde ikkje døy den gongen, og det same kunde det vera, for han. Sjuklingen var så vidt med seg at presten kunde gi han sakramente, og fór i freden.

– Og det eg gjorde, det måtte no vel Vårherre sjå? sa Henrik til presten.

Presten såg på han, og drog litt i eine munnvika, gav seg så til å kneppe att hundskinnpelsen han hadde lånt til heimferda.

– Eg trur no det, sa Henrik med ein sukk, baud så farvel og gjekk.

Han levde i den trua til det gjekk opp for han ein dagen, at den mannen hadde ikkje ansa det. Så godt som ikkje ansa det nei, Henrik såg det som ein ser dagen i kring seg. Nei nei, det var no så. Litt kald i klæane vart han, og han måtte pinast og tenke i mange døgn før han fekk det til å rime. Men da rima det òg. For den mannen, ser du han står ikkje i beit for verkty, han får sitt gjort utan di hjelp. Du gjer det vesle du kan; mindre har han ikkje venta av deg. Du får gjera det her etter òg.

Det argaste var at han kunde ikkje late vera å sjå folke i kring seg. Det var ei plage. Kva var det dei vilde han?

Dei vilde berre syne han at han fór og tulla breiddmed vegen, han tok live for tungt; da han slo i hel ein mann, da gjorde han rett, men da han henta sakramente til han og sette live på spel, da gjorde han det som gale var.

184Han snudde seg frå dem, for han hadde set meir enn han skulde. Dei var han for kloke. Så kloke var dei at dei heldt seg til vens med svartmakta, med Styggen sjøl! Ja. Han tvila ikkje på at det lønte seg for dem. Lykka til! Han snudde seg frå dem og til borna, til dyra og dei ting. Der vart han vâr mangt som var hugnasamt. Så var ein da ikkje mo åleine i verda.

Folk sa der var ingen Rivemeg etter den tida.

Han skjønna dei sa det, og det undra han, for det var sant. Elles var der ikkje stort som undra han lenger. Ikkje det ein gong at der sette inn ei rad med vonde år. Ein hørte om krig og sveltihel støtt, så sant ein spurte nokon ting utanfrå, og da det leid om ei tid bar det i sveltinga med folk der i bygda òg. Så kom stor-uåre, og da vart det ålvor; da var det mange som budde seg på å svelte i hel. Det gjorde dei rett i, tykte Henrik. Men han tykte det var vondt at borna skulde lide for foreldra si skyld, og beiste på båsen kva gale hadde det gjort? Hans ungar, dei naua ikkje, dei kunde ha levd på borkbrød og fisk åre rundt, men dei andre?

Når einkvan klaga seg for han og vona på bedring, da gav han seg til og stikka tennene sine. Han spytta og tagde. Snudde seg så og gjekk sin veg, og da murra han med seg sjøl at no har ‘n det trøysamt, Gamlingen, han steller det til for borna sine no, dei får løn!

185Kva kunde det nytte om han, uverdige syndaren, såg kva dei hadde å vente seg? Ein slik ein som han, han har spilt retten sin til å seie noko. Han fekk hjelpe dei få han kunde hjelpe.

Det vart verre og verre. Og midt i nødåre synte der seg noko uhuglig, til eit tegn på at dei burde vente seg meir vondt. Ein morgonen midvinters låg der ei skute og dreiv utpå fjorden, ho var stygg som synda, som svolten, og seglfillene hang under rærne som hengt folk, og skrove var svart som du såg likkista di. Folk fanns ikkje der om bord, det såg ein straks, – der hadde aldri vore folkmenneske der om bord! Og enda var der einkvan, det kjente ein på seg.

– Brigg, sa dei som skjønna seg på farty. Somme sa det var berre ein engelskmann, andre gissa på sjørøvar, det kunde no bli slikt lag etter det dei hadde hørt, men flestparten meinte det var ti gonger verre enn slik, dei sa ikkje meir. Ikkje vilde dei borde den skuta der. Det vilde ingen.

Utpå dagen, da der kom ei vindgræle, såg dei skuta seglde, på eit vis. Ho stod sør over fjorden, men luffa til vinds før ho tok land, låg bakk og dreiv som før, – når dei skulde til å sjå så kom ho slarkande nordover, luffa opp og fall unda og gjorde mange konster; ho fór tett frammed skjæra og grunnane liksom der skulde stå ein naukjent kar til rors. Lensmannen såg i kikkerten sin: Der stod ingen til rors, han trudde ikkje ein gong 186der var noko ror. Og korles hadde ho komme inn utant have, over heile grunn-rekka? Å nei san.

Ikkje var ho lasta, og ikkje var ho tom – ho var lasta med pest og ulykke!

Dagen etter var same skuta der, på same staden. Tredje dagen: dei var ikkje fri henne da heller. Ho låg og seglde, låg og dreiv. Det var nivst. Folk glømte reint dei svalt. Somtid var ho halvt borte i skodda, dei skymta henne som ein grå trollfugl; da var ho på det styggaste. Andre stunder låg ho i klârvere og synte seg, så nært og tydelig, ein måtte sjå kvar flekken i skrove og kor øde der var om bord; da var ho enda styggare. Dei sa kors og dei sa tvi.

Da sa Henrik, slik han snakka i ungdommen og den tida: – Det er rive meg Styggen sjøl som er der om bord! Ja berre sjå, så skal de sjå! Han veit kor han har oss.

Folk grøssa over slikt uvettig snakk, for dei hadde just tenkt det same sjøl.

Henrik hadde alt set kva han laut gjera. Styggmakta skulde ikkje få ligge der og glise åt folk på denne måten, ikkje så reint i fred og ro nei. Eit kristenmenneske skulde gå om bord og møtast med han som rådde der, så fekk det syne seg kven som måtte rømme. Han kjente seg dømt til å gjera det, og han bad seg ikkje unda.

Da det vart kvelden fortalde han kona kva han hadde for seg, at han vilde om bord i denne 187nå-seglaren og høre kva dei fordreiv tida med der. Ho trudde han hadde mist vette, men ho vilde vera med han. Det nekta han; – det er einmanns arbeid, og det skal vi ikkje vera to om, sa han. Til det tagde ho, for ho såg han måtte vera åleine på denne ferda.

Det er stille kvelden. Kråka flaksar og skrik før ho nattar seg, ho tagnar og ho tek til att. Ho veit mangt ho. Svarte skyer og klår himmel; fjorden så blank han er mest borte. Seglaren skymtar dei midt utpå, han syner seg lenge etter at det er mørkt. – Ja vel, seier Henrik.

Han åt kveldverden sin den kvelden som ein annan kveld, tok så på seg stortrøya og gjekk åt døra. – Sitt i mak du, sa han til kona, ho kom og vilde vera med ut. – Eg fer ikkje så reint åleine like vel kanskje, la han til, og så gjekk han. Han stelte hesten for natta, såg til at dørene var stengt og la så i veg. Færingen sette han ut åleine, for det òg var berre eit ein-manns arbeid.

Kvifor han måtte vera åleine, og kvifor det skulde gå for seg nattens tid, det brydde han seg ikkje med å tenke over. Det var slik pålagt han. Ein ting stod fast, at vilde ‘n Tykje syne han var herre i verda, da kom her ein einamann roande i eit lite båtskal og var ikkje det spytt redd han, for han var sendt i veg av ein sterkare mann. Den ringaste av alle, manndreparen i bygda, han vart sendt i veg – menneske kjem ikkje langt med å tenke.

188Henrik rodde. Det gleid så fint i veg, over svarte vass-spegelen og ut i svartblanke mørkre. Han måtte undrast, eit par gonger, om det var ut vågen han rodde no, om dette her verkelig var fjorden? Over han var det òg svart, reint vanhellig svart kom det for han. Berre ut i yttaste nord øygna han himmelsyne som ei forvilla lysrand; ho fekk stå der som ei von om at der fanns von til.

Henrik rodde. Han visste no der han sat på tofta og nærma seg seglaren, at dette var første gongen han var redd. Det var vel meininga òg, at han det skulde vera, sjølve styringa i det. Han rodde inn i skuggen av gasten, han skymta segla som noko overhendig stort og svart i lufta over seg; han rodde borttil, la inn årane og huka seg fast. Han venta litt, så banka han i skipssida. Han banka og lya tak om tak, men der kom ikkje svar. Da reiste han seg opp i båten og ropa, tre spørsmål, med god tid i millom kvart:

– Kven er du for ein? Kva er det du vil oss? Tør du ikkje svara eit kristna menneske?

Det hørtes ikkje likt til det nei. Det riksa og smått let oppi riggen, i blekker og stenger, og segla dei hang og rasla, alt hørtes som det hadde så gjort og skulde så gjera frå evig og til evig tid; skuta låg og vogga, enda der ikkje fanns dønning, så fredlaus var ho.

Henrik hadde rusta seg med båtshake. Den huka han fast i røyste, og fór oppetter skipssida 189og om bord, med festa millom tennene. Stod så på dekke og trampa i det. Skuta svara, som ei anna skute, med ein tom og død lyd.

– He? ropar han med all si makt, for redsla vil ikkje sleppe han. – Eg står her og ropar på deg, eg vil vita kva du skal her? Svarar du ikkje, da tek eg skipe og fer med det, sitt ikkje der og klå deg i skjegge, kar!

Svarande lyd fanns ikkje. Ikkje var der noko å sjå heller. Ja han syntes han såg både eitt og anna, men når han augefesta det så var det ingen ting. Han gav seg til å gå rundt og sjå litt på stelle om bord. Alt var gammalt og vêrslite, ikkje ein taugende såg ut til å ha vore teke i av folkhender noko tid. Men der såg han noko rart, einkvart levande, tykte han: der var hol etter ei kanonkule i rekka, ho hadde flisa opp dekke og fare ut gjenom rekka på andre sida. Han såg vel etter, og vart viss på det. Ja så gu!

Da smilte han, til folke i bygda og enda meir til seg sjøl, som stod her og brukte munn mot eit folktomt skip. Folktomt ja, og det vilde seie så mykje som at her hadde vore folk om bord, levande mannskap i alle dei år. Kanskje dei låg daue her nedunder, det var det same, ei vanlig skute var det like vel. – Visste eg det før? tenkte han etter. Men lat meg sjå i ruffen deira korles der ser ut. Han så gjorde, famla fram eldtye han hadde med og slo varme og lyste med spik. Der var tomt. Der sågs ikkje ei rotte ein gong. 190Han gjekk atter-ut, åt kahytta. Ulæst og tomt der òg. Ja ja, det var straks triveligare at ikkje skuta låg full av dauing.

Så var det romme. Han plagdes noko-lite før han kom dit, men endelig lyste han over det, og romme det var fullt av korn, – ja der var det rotter òg. Fullt av korn ja, og slikt korn! Nei fullt var det no ikkje da, der vanta mykje på det, men aldri hadde han set slik ein vål med korn, heile haugen med kvitgule gudslåne. Dei hadde ikkje ein gong umaka seg med å ha det i sekker, nei da, korn var som sand i somme land.

Han kom seg ut att og opp på dekke. Det hadde laga seg nokre rift i skya, og der ein staden synte månen seg, liksom no våga han seg fram han òg. Han var halvsliten og låg på hald og stirde til vêrs. Han var no ikkje så ulik eit dumt menneske han heller.

– Ja, vi er dumme alle i hop, sa Henrik. Og eg ikkje minst. Det vart til at han sa det enno ein gong, det var halvvore som han song det: – Og eg ikkje minst ja. Men når de får sjå dette her, de som no ligg og søv, da blir de dummare enn eg er no. Og sia i gjen er de klokare enn eg nokon gong var. Fred på jorda!

Han gjekk i færingen, tok taug i tryne på fartye og til å båtsro. Han rodde smått, og han rodde hardt, rodde tålmodig og rodde seg rasande, rodde seg tålmodig att. Men beiste vilde ikkje med. Det hadde lagt seg til her for natta. Og 191vind fanns ikkje. Og fanns han, så bles han galne vegen, ein gust, eit par andedrag. Var skuta fortrolla likevel da? Nei, den trua hivde han frå seg att; huka seg så om bord på nytt. No vilde han vera der til vinden kom, om det vart aldri så lenge.

Det vart ei lang natt, men ho laut gi seg for tålmode, og da dagen kom i lufta, da kom vinden òg. Beine vestavindskjøla var det. Henrik var ikkje nokon sjømann, han rekna seg for fjellfinn på eit skip, men såpass kunde han at han fekk brasa til dei seglfillene som var att. Rore var i stand, og litt om senn tok gamla til å kjenne det og lystre. Så bar det i slarkinga, inn vågen. Det gjekk liksom det skulde så vera.

Han trudde det ikkje, han vart mykje for veik til det. Han fekk ikkje laus denne taggen inni tankane, at det var vondskapen som rådde i verda no ei tid. Det fekk snart syne seg om det var ansles. Han sprang fram og til å regjere med eine ankre. Skuta gjekk til vinds av seg sjøl, det kunde ikkje bedre gå, og så fór jarne, det rente i veg så der lukta svidd etter det, og i høvelig tid fór det andre òg, – der stod dei! Da lo han.

Stod og lo som ein gutunge ja. No låg skipe her, med korne sitt. Hamnen var ikkje god i vestavêre, og det vêre var i lufta no, men der var ei ny makt i han, som sa han at all ting går vel i dag, no skal borna snart få metta si! Han 192hoa og veifta til karane innpå stranda, dei stirde så forgapa hit, rettno la dei visst i rømminga, krokane:

– Det er eg, hallo! Det er ‘n Henrik Rivemeg, hal-lo!

Han rodde ikkje i land. Dei fekk våge seg om bord. Tre mann sterk var dei, og dei kom ned til støa og snakka med han. Han fortalde skuta var ladd med korn, og da trudde dei han og kom.

Dei fór beinast til romme og såg at der var korn. Dei let over seg på kvar sitt vis. Og korles skulde dei få med seg noko heim, fanns her sekkfille om bord? Men no hadde ‘n Rivemeg fare i Henrik, dei skulde til vêrs og gjera fast segl før vestavinden rauk opp, elles dreiv skuta i land, så pass skjønna dei vel? – opp med dykk! Dei var mange om bord no, og somme var for gamle, dei skulde av stad og mane hit sekker og folk, all bygda laut hit med posane sine. Dei andre måtte opp, elles kom han med tampen. – Vi får så det da, let dei; vi skal ikkje plaga han til å slå i hel oss. Der fekk han no den, tenkte dei.

Det vart ein stordag i bygda. Lensmannen kom til stades, og han tok skuta i kongens namn, han kalla det slik. Han lova Henrik den lønna som tilkom han. Korne var han òg meint på å ta, på same vis, men han trudde seg ikkje til det, dei var for mange og for svoltne dei som hadde møtt opp. Henrik var den som styrde med at 193alle fekk, og dei mest som mest trong, i dag var det hans dag. Dei gav på og førde korn i land til langt på natt, tenkte ikkje å slutte. Men så måtte dei slutte, for vestavêre søkte for hardt åt. Der var korn nok i land for bygda heilt til næste år. Henrik sa at no fekk lensmannen og Vårherre styre med resten, og slik vart det.

Om natta rauk han opp frå nordvest, eit overhendig vêr, og briggen gjekk på land og vart spildra mot bergoddar og storstein. Det var ei gammal norsk kasse, og engelskmannen måtte vita kor han hadde gjort av mannskape. Det fekk no vera som det var, men det var så folk kunde gråte når dei tenkte på korne som spiltes i sjøen: der låg heile digre haugen av det utfor marbakken.

Henrik lo og spurte dem: Kva vilde dei med meir enn dei trong?

Dei svara han så grovt dei fekk det til.

Han var fornøgd. Han hadde gjort gjerningen sin.

Etterpå lo han ein lått til, for seg sjøl, og det var åt ingen mindre mann enn Develen. – Der fekk du! flirte han, – no kan du sitte der no. Ikkje ein barnsunge ein gong svelt i hel i år. Han kunde ikkje anna, han sa det med lensmannen da han kom og takka han og roste han for det han hadde gjort:

– Det er arti når ein kan gjera Develen eit pek, ikkje sant? Han må no vel bli spakare etter dette her, ei tid i alle fall?

194Lensmannen vart ålvorsam som presten. Dei sa det som visste det, at han var meir læst og lært enn nokon prest. Han sa mange ting, og djupare var det ikkje enn at Henrik følgde med i det, kvar tingen slik, men han skjønna det ikkje like vel, for meininga i det var den, at den mannen finns ikkje, han er berre det vonde samvete vårt. Han stod lenge, han tykte ikkje det var lønt å snakke meir. Men orda kom av seg sjøl, som i vonløysa reint:

– Sei du det, lensmann!

Ja, lensmannen sa det. Han sa det på mange vis, og han sa det slik at Henrik såg det var sant.

Så fattig hadde han ikkje trudd han skulde bli. Han var dummare enn alt folk, og det tykte han var ei dryg bør å ta på nakken. Dei fekk tenke dei som var til det.

Han var tung å få svar av etter den dag. Han kunde ikkje få til kva folk vilde han? For han skjønna mindre og mindre av slugheita deira. Men han vart ein mild mann. Om der var einkvan som fór litt hardhendt med eit dyr eller eit gammalmenneske, så kom han aldri med kjeppen meir, han rista berre på hovude og gav seg til å hjelpe stakarstinge. Han hjelpte alle som trong det, så sant han nådde til. – Det er berre det at det er triveligare gjort enn ugjort, slikt noko, pla han seie. – Og resten har ikkje eg noko med, hørte dei han sa stundom.

195Åre snudde seg rundt. Da hendte der han noko ein dagen. Der kom ein gammal kall stavande til gars, ein liten tussling som var så reint utlevd og tenkte på å døy; han vilde tala med ‘n Henrik på tomannshand. Ja det fekk han. Han stod der og såg opp på han og bad at Henrik måtte vera mild i mot han. Og så var det det, at han hadde ei sølvklokke, og den vilde han at Henrik skulde ha. Han stod med henne og fomla og såg på Henrik. – Skire sølve, sa han, ho er så god som gull. Namne hans far min står inni henne, sjå her skal du sjå! og han retta henne fram til Henrik; – eg vil du skal ha henne etter meg, eg har ikkje anna å gi deg, eg.

Henrik spurte kvifor han skulde ha henne?

Gammelen svara: – Vi skulde ha gitt deg ein ting kvar. Det likaste vi eig. Du hjelpte oss frå meir enn svolten den gongen du rodde ut. Du fridde oss frå Styggmakta. Kva dei andre kjem til å gjera det veit ikkje eg. Eg står no her eg. Du må ta i mot a, Henrik.

Ja der stod kall-tusten. Henrik kom i hug det var ein gnikar, og no vilde han gi bort det likaste han åtte. Auga i han var reint gode, han hadde set maken i mangt slag verjelaust kryp. Henrik var ingen hund på å ta i mot av folk, same enten det var vondt eller godt. Og klokke var ein ting han slett ikkje brydde seg om. Kva skal ein med slikt dangel når ein har både sol og stjerner å sjå etter? Men han gjorde 196det, han tok i mot og takka og var mest glad. Og gladare var kallen.

Og klokka gjømte han, slik ein gjømmer det dyrverdigaste i huse. Mang ein gong tok han henne fram, heldt henne i handa og såg på henne, drog henne opp og lya på ho gjekk. For kvar gong vart det ansles. Ho snakka til han, vesle kreke, lenge etter han hadde gjømt henne. Ho plaga han til å sjå på folk i kring seg og høre på dem, litt meir for kvar tida. Han måtte sjå det enten han vilde eller ei, at dei og han var av same tye, og at verjelausingar var dei nokon kvar. Da vona han der vart bedre tider snart, for bygda og for heile lande. Både for born og vaksne ja, la han til.

Denne klokka vart det einaste han fekk, og bra var det.

Folk sakna ‘n gamle Rivemeg, for det var ein med litt vêr i kring. At han fekk i land kornskuta det var no så; det kunde nokon kvar ha gjort, hadde dei visst der var korn om bord, og der til så var det dumt å renne i veg åleine slik. Nei men før, den tida da han verkelig var til, da gjorde han mangt. Dei fortalde den eine historia friskare enn den andre om det.

Sia, da han var i jorda, da sakna dei han slik han var på sluten òg. Hadde han levd, sa dei, da var aldri det og det vorte slik. Folk skjemdest for slikt i den tida, vart det sagt.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.