Hemna er søt

157Blind-Anders på Håberg sa ein kvelden, det var siste vinteren han levde:

– Dei seier for eit gammalt ord at hemna er søt. Eg er ikkje viss på han hadde røynt det orde, han som fann opp det. Eg har hørt om ein som røynte det; men eg veit ikkje kva han sa da han var kommen til endes med det.

Mannen heitte Raffel. Dei fortalde om han, at var det ein som heldt orde sitt så var det han Raffel Jensa på Grønset. Han sa elles ikkje mange orda, han var ikkje så lite stor i seg. Han hadde lagt hugen sin til ei gjente på andre sida fjorden, ho heitte Barbro. Det namne var ikkje i hevda den tid, etter Barbro Hasfjord sine dagar, ho som vart brent for trollkonstene sine. Men denne her høvde det urimelig fint på. Av bra folk var ho, og slik ei andletsvakker og staut gjente, det lyste reint godt av henne, sa folk. Raffel var der og fria, og ja fekk han, og så forgjord etter henne var han, han rodde over og såg til henne kvar einaste helg mest. Og Barbro ho var ikkje mindre fortulla etter han. Foreldra deira sa at dei kunde vel komma til å nyte lykka si for det, ein hadde set så gale før.

158Raffel skulde på Lofot-ferd om vinteren, og til våren skulde bryllope stå. Men føre jul skulde Barbro komma til Grønset og hjelpe til, og sia vera der med han var ute, foreldra hennes hadde sagt ja til det, og mor hans med. Faren var død før den tida.

Sjøl fór han i veg og henta henne. Han tenkte seg til Berg og låne båt, men da han kom fram til Bergsvågen, såg han det rauk frå ei husmannsstue som hadde stått øde i mange herrens år. Han hadde hørt det, og glømt det, at der var komme folk dit siste hausten; det skulde vera utabygdingar, og meir visste ingen å fortele om dem. Fór det så i han at der stod båten deira i fjæra, og at den høvde som han var tinga og gjort til ferda hans, – den bekksleiva han elles kunde få låne var ikkje å hente heim ei brur i. Raffel gjekk ikkje innom hoss ukjent folk, det vanta mykje på det. Men i dag var det ansles. Båten vilde han låne, og der til vilde han vel sjå om det var tater eller folk i stua.

Han fann to ungdommar, ein gut og ei gjente på alder med han sjøl. Guten var lang, og mørk av seg, men ingen tater for det; gjenta såg han ikkje større på, men han skjønna ho var søster hans.

Dei bad han sitte. Raffel spurte etter mannen sjøl. Guten svara at det var han det. No skulde ‘n Raffel ha sett seg og snakka nokre ord med dem, om vêre eller slikt, men han var så ihuga for erende sitt, han spurte berre om båten. Det var ja med 159første ord, og karen var med ned i støa og sette han ut. Der sa Raffel, sjøl veit kva som fór i han:

– Kor helst er du kommen i frå du da?

– Heimant. svara den andre.

– Kva gale har du gjort, ettersom du ikkje vil nemne heimstaden din? sa Raffel.

– Du har ikkje nemnt din du heller, sa den andre karen.

Så fortalde Raffel kven han var for ein, så snakkarglad var han den dagen, og frammandkaren fortalde han heitte Jo og søster hans heitte Lisa; – vi er sunnan-ifrå, og meir skil deg ikkje for det første, sa han.

Det var eit par auga i han som Raffel ikkje hadde set maken til, men taterauga var det ikkje. Han kom i hug dem heile tida med han rodde over, det fortalde han sia. Han fortalde alt samen sia.

Det var ein utleita godvêrsdag. Det vart kveldsleite før Barbro og han kom seg i veg, og folk spådde snø, men sjøen var blank som glasruta, og når Raffel hadde sagt mor si at han kom heim om kvelden, så var ikkje det meir å snakke om, han la i veg.

Dei rakk ikkje midfjords før uvêre var over dem, nordavinds storm og snøfokk. Å snu var for seint, eller det kom ikkje Raffel i tankane, han rodde mest i hel seg. Ja ja, han fekk kjenning tå land ein staden, og gissa på det var Bergsodden. Og det var rett nok. Men midt i vågkjeften gjekk båten full, og kvelva. Det raraste var at dei stod 160botn der. Dei hadde råkt på det skarve skjære; og der stod dei. Opp på grunnaste skjærskolten føta dei seg, men enda stod dei kleint nok, det var berre så vidt ikkje båra tok dem. Raffel ropa på hjelp, han ropa for to, men kven skulde høre i slikt vêr? Der fanns ikkje von i det.

Frammandkaren, han Jo, hadde hørt det like vel, han hadde gått og lya etter dem. Han og søstra sprang til Bergs-nauste, braut seg inn og fekk ut båt, baska seg ut vågen og fann dei to på skjære, straks før det var for seint.

Raffel var det ikkje farlig med, han hadde fått seg ei våt trøye før på sjøen. Barbro var det låkare med. Dei bar henne opp i stua. Men ho kom seg vonoms fortare, og da Raffel såg ho sov som eit friskt menneske, tok han ut og fór heim: han hadde sagt han kom heim om kvelden.

Før det vart morgonen kom han att, han hadde ikkje ro på seg. Han kom med hest. Barbro sov, og Lisa sov, og dei to karane sat der og heldt varmen ved lag. Ingen sa noko større, dei hadde det ikkje med det nokon av dem. Men utpå dagen, da Raffel og Barbro skulde kjøre, retta Raffel handa til Jo og sa:

– Eg kan aldri forskylde deg dette. Men det skulde berast rart til om eg glømte det.

I vegen snakka Raffel om frammandkaren, han tykte det var omframt til menneske; – det bur meir godt i han enn i nokon annan mann eg har råkt på, sa han.

161Barbro svara at ho likte han ikkje; – eg tykkjer snarare der bur einkvart vondt i han, sa ho.

Dei snakkast ved oftare om dette – dei vart ikkje einige.

I jula var Raffel i veg og bad Jo og søster hans heim til Grønset. Han henta dem med hest og skyssa dem heim med hest. Raffel sa til Jo da dei skildest:

– Eg bed deg om at du gløymer den morgonen vi først råktes. Eg visste ikkje kven du var. Eg visste ikkje ein gong kven eg sjøl var: eg trudde eg var fanken til kar der eg kom. Du veit eg skulde etter brura mi. Ho er så mykje for meg ho Barbro, at det kan eg ikkje seie.

– Det har eg set, svara den andre.

– Gir du meg handa, Jo? spurte Raffel.

Og Jo gav han handa. Raffel sa til dem, og mor hans med, at var det einkvart dei trong utover vinteren, så måtte dei finne vegen til Grønset.

Til Barbro sa han at ho burde sjå åt dem når han var borte. Ho lova ikkje det, – ho visste ikkje kva slag folk dei var. Raffel var nær på å bli arg for det, og Barbro lo til han.

Men ho gret den dagen han fór heimafrå.

Om vinteren kom Lisa over myrane til Grønset fleire vendingar, ho tok heim ull og karda og spann for dem. På sluten følgde Barbro henne nedover att; dei vart så godt forlikte.

Ein kvelden utpå vårparten kom ho ikkje heim.

162Værmora la i veg dagen etter, ho tenkte å snakke ålvor med gjenta. Ho fann Lisa sittande og gråte. Ho fortalde at Jo og Barbro hadde rømt; ho fortalde det vesle ho visste: Jo skulde gå med Barbro eit stykke på heimvegen, det hadde vorte noko-lite seint. Om natta tyktest ho høre at Jo kom ikkje att åleine, men gå ned og sjå etter fall henne ikkje inn, ho sovna i frå det før ho fekk tenkt på det. Om morgonen var han ikkje å finne. Og båten var borte; og nedmed støa kunde ho sjå far etter kvinnfolkfot. Og kista hans var borte, og klæane med. Da vart det svart for henne. – Og eg som kjente han så vel! gret gjenta. Han var ærlig!

Værmora fór over fjorden, spurte seg for i heimen til Barbro. Der hadde ho ikkje synt seg. Det var ei ulykke!

Raffel vilde ikkje tru mor si da ho fortalde han det. Han trudde det knapt da han hadde vore i Bergsvågen og snakka med Lisa. – For slikt hender da ikkje? sa han. Og det måtte dei gi han rett i: det var uhendt der i bygda, så langt att i tida dei visste. Han fór over fjorden og til heimen hennes, sveiv rundt og leita der. Han såg ut som han leita kor han gjekk.

Ingen venta han skulde snakke til folk om dette, men det gjorde han. – Eg har mista det som var å miste, sa han, det er berre hemna att. Men det er òg einkvart å leva for. Det fór kaldt i dem når han sa slik; for dei visste det var orde og mannen 163der. Dei kunde sjå det på han at han snakka sant; det var stygg-sant!

Om sommaren fór han ei ferd søretter, lest som han såg etter sild. Han kom att, og han fór nordetter, i same erende. Han spurte ut alle han kom i snakk med. Ingen hadde noko å fortele han.

– Ja ja, sa han ein gong, det er ikkje ho Barbro eg leitar etter. Det er hemna. Og den får eg vel. Eg får ikkje fred før eg har set blod; det er eidsvore visst!

Ein gammal mann sa med han: – Du skulde ikkje tala slik, det kunde fara ålvor i det. Verre ord kunde han ikkje ha gitt Raffel. For det var ålvor med han. Han tagde, men han vart grå. Og grå vart han gåande dag etter den dag.

I jula manna han seg opp og bad heim folk til julelag som vanlig. Best dei sat og åt og drakk, sa han:

– Det kjem vel mi tid òg. De flirer åt meg nokon kvar; men eg er stygt redd for at eg tek fliren utor tennene på dykk ein vakker dag.

Lenger utpå kvelden kom Lisa dit. Ho kom inn og stod nedmed døra. Sitte skulde ho ikkje, ho bad om å få snakke med n’ Raffel. Han avletast i andlete, og sat og såg på henne ei god stund. Så reiste han seg og gjekk ut med henne.

Utom døra stod Jo. Lisa sprang sin veg. Der stod dei.

Endelig fekk Jo opp måle og sa så mykje som så:

164– Du kan slå meg i hel. Det var derfor eg kom hit.

– Vent med eg hentar handfeng, svarar Raffel; han gjekk inn.

Han kom inn og bad karane drikke. Dei måtte sjå på han, om dette var han, så ulik seg var han. Straks etter kom drengen inn og sa der stod ein utanfor døra.

– Eg veit om han, det er ‘n Jo, sa Raffel. men no drikk vi først, sa han.

Og drikke måtte dei. Men det tok hardt på dem. Det tok så hardt på ein at han ropte reint i frå seg:

– «Det du gjør det gjør snart!»

– Ja ha, mumla Raffel, han tok oppå hylla, fann ein hammar og gjekk ut.

Ingen ein var godtil å røre seg av flekken med det same. Sprang dei så opp alle mann, men gamle mor hans hysjta dem ned. Ho gjekk ut.

Ho møter han i svala. Han tek henne med seg inn; han bed henne gå og legge seg.

Alle stirrer på han, og han på dem. Dei kom i hug den stunda. Raffel seier:

– De kom ikkje ut de da, karar?

– Du gjorde han vel ikkje noko større? spør dei, dei som får ord for seg.

– Eg gav han det han fortente. Ferdig med det. Så ler han til dem: – Er det slik de sitt og koper når dei slær i hel folk utom døra? – Ut med dykk! ropar han, – ut!

165Dei måtte ta huva si og gå. Da sa Raffel til mora:

– Nei, han bad meg drepa seg. Han steig på kne. Da let eg det vera. For det var hemn eg skulde ha. Og den får eg vel. Men det var underlig å stå der med hammaren.

Mora spurte etter Barbro.

– Henne fråga eg ikkje etter, svara han.

Og Jo han levde. Dei spurte det bygda rundt. Dagen etter kom han i vegen for Raffel, og næste dag og alle dagane. Raffel han såg han ikkje; og Jo fekk ikkje ord for seg.

Men så kom dei og fortalde om Barbro. Ho hadde komme heim til foreldra ein kvelden, hadde sitte der og set i golve og tagd som muren. Endelig fekk mora i henne litt mat, og gjorde i stand seng til henne. Ingen mælte eit hardt ord til såla. Morgonen etter var ho borte, og dei såg henne ikkje meir. Ein gong meinte dei dei hadde funne får etter henne oppi marka, det var alt, enda dei var mann av hus alle stader og gjorde rund-leit. Det hadde vore ei lindvêrs-ri, så enno var der kanskje liv i henne.

Raffel tok på seg og la i veg. Først var han innom Bergsvågen og fekk Jo med seg; – og finn vi henne som lik, da skal de få ligge i lag enno ein gong, lova han.

Dei var ute og leita; dei var ute dag og natt så der var ikkje vett i det. Til slut seier Raffel til Jo, ute i marka:

166– Kva skulde vi gjera om ho kom i mot oss no?

– Det gjer ho aldri, forsikra Jo.

– Når du veit det, sa Raffel, da veit du òg ein måte å få henne hit. Ut med det! sa han.

– Ja skal eg det? undrast Jo.

Raffel nikka at det stod fast. Da sa Jo:

– Gjekk du åleine opp på ein haug her og ropa Barbro, så trur eg ho kom.

– Enn du da? spurte Raffel.

– Det er meg ho er mest redd, svara Jo.

Og Raffel gjekk opp på høgste haugen og ropa. Han ropa for to. Så venta han – han hadde gjerne venta til dommedags.

Da kom ho. Ho kom så godt ho kunde.

Ja, og så måtte Raffel ta ei avgjerd. Han dømte slik, det fall av seg sjøl: Når ho kom da han ropa, da var det han ho kom til. Han måtte ta henne.

Han ropa Jo til seg, og Jo måtte fortele alt som det var og hadde tilgått, med han såg Raffel i auga og Barbro hørte på. – Eg måtte tenke på henne, og ho på meg, sa han. Men det var med makt eg tok henne, tilstod han. Og da det var hendt, da kom der sju redsler over oss, – da rømte vi. Men, sa han, kor skulde vi rømme når det var meg ho var redd?

Raffel leidde henne og bar henne, heim til foreldra hennes. Tok henne så med seg dagen etter. Og vigd vart dei, og bryllop stod der, og 167folk undrast kor det hadde vorte av ‘n Raffel og hemna hans. Dei likte han ikkje meir enn så høvelig no, for dei skjønna han ikkje.

Raffel fortalde det ikkje til nokon, han gjekk der os tagde til han vart svart, men dei visste det snart bygda rundt: Han levde ikkje som gift mann med Barbro. Ho vart gåande der still og stum, ein skugge frammed veggen berre. Han såg henne ikkje. Det var hemna hans.

Leid ut på sommaren tok tenestfolka til og snakka i at rettno vilde dei ikkje vera der lenger. Så ille var det å sjå på.

Så var det ein kvelden i slåttonna, dei på Grønset var i ut-engane og slo. Det var eit under til fin kveld; det var slik sol i lufta og så vakkert rundan i kring, ein måtte stane og undrast over slik høgtid. Raffel gjekk føre i slåtten som vanlig, og ord eller eid var der ikkje i han. Gong og annan stana han og glåmte i kring seg. Og ein gong da han hadde heina ljåen sin, vart han ståande og gløyme seg bort. Henger han så ljåen i ei bjørk og ser på karane.

– Dette går ikkje lenger det, let han. Eg står ikkje ut med det.

– Nei nei, husbond kjenner no det sjøl, ymta dei, for dei skjønna ikkje kva han meinte.

– Ein slik kveld må vera for einkvart skapt, trur de ikkje det?

Jau jau, dei fekk da det tru.

– Og i morgo kan det vera for seint, sa han.

168Der med gjekk han i frå dem. Han tok vegen heimover.

Dei såg etter han. Dei meinte han vilde gjera ei ulykke enten på seg eller henne. Men slik var det ikkje. Han hadde set det rette for seg.

Han kom åt kjøkene og bad Barbro inn i stua. Det gjekk tid og stund.

Mor hans kom inn, og da sat Raffel med kona si på fange. Der kom eit frammandmenneske, og dei sat der på same vise, liksom det skulde så vera. – De kan få flire åt meg ein gong til, sa han.

Raffel gjekk til slåttefolke att – det har ikkje komme så lykkelig ein mann heimafrå som han.

– Det er for vakker ein kveld til å arbeide i, sa han, vi går heim og held litt helg no.

– He! sa han best han stod: Eg visste ikkje at mygga hadde slik fin ein song eller at skogen hadde så vakker ein let; eg skjemmest reint. Kom no, alle i hop!

Mor hans sa med Barbro: – Eg er så glad eg kjenner knapt føtene under meg.

– Eg kjenner dem slett ikkje eg, svara Barbro.

Ho gjekk åt sommarfjøse den kvelden som ein annan kveld.

Men ho kom ikkje att. Mjølkespanna stod fulle utanfor sommarfjøsdøra. Barbro sågs ikkje. Værmora var der først og såg spanna. Sia kom Raffel og såg dem.

169Da han hadde stått der ei lang øve, tok han vegen til Bergsvågen og fann Jo. Der hadde ho ikkje vore å sjå.

– No har du hemna deg, sa Jo

– Ser så ut ja, sa Raffel.

Han såg litt på Jo. Der var ikkje noko att av han; berre ein tust for Vårherre.

Raffel gjekk heim. Han var ikkje med og leita.

– Hemna er søt, men ho hemnar seg, mumla folk.

Barbro fann dei aldri. Lenger ut på sommaren vart Jo òg borte, og heller ikkje han spurtes meir. Dei hadde ventelig slege seg i hop att, dei to armingane, meinte folk.

– Raffel veit eg ikkje noko meir å fortele om, sa Anders.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.