Bedehuse

Det var i rorbua, ein landligge-dag.

Karane diskuterte religiøse ting, dei hadde gitt på heile uvêrsdagen lang, for slikt låg i lufta det åre; ein fekk sjå til å ha ei meining og seie henne fram, og så forsvara henne til siste ord. Dei vart heite, mange, for dei visste dei hadde rett. Men ein i lage sat og vart meir og meir forundra. Han tagde, men han glømte arbeide sitt. Han var ikkje frå same bygda som dei andre.

Da dei endelig gjekk trøytt ein gong, var der ein som spurte kva han meinte om det og det. Han rista på hovude, for dette gjekk over hans vett og forstand. Dei andre var i arbeide no, dei bøtte garn eller dei sette opp line, dei hadde ikkje tida til meir snakk. Best det er ler han, og da dei andre ser på han, rettar han seg opp og seier:

– Om ikkje alle blir salig med si tru, så veit eg no ei som vart det; og ho vart salig til gagns. Eller lykkelig da. Meir enn andre ja, for ho trudde så mykje meir. Er ho død no, da er ho kommi dit der ho vilde vera; det er no mi tru, og mitt syn på trua.

10Han var ikkje meint på å seie meir, men no var det skymmingsstunda, dei la frå seg arbeide sitt ein om senn, og ein var det som krevde han gav grunn for orda sine. Så fortalde han:

– Jau, det var heime i Vågøysokne, der eg er i frå. Det er ikkje lenger sia enn at det er verkelig sant; som små ting gjerne er. Det er berre ho Olea eg tenker på, anna namn hadde ho ikkje, og ho Olea er ikkje eit menneske å fortele om, men eit menneske var ho, det står eg fast på; det er mitt religiøse syn, som de kallar det her.

Ho Olea var fattigaste menneske i Vågøya, og kor skulde ein da finne eit som var fattigare? Ingenting åtte ho, og ingenting tente ho, og hadde ho tent noko, så hadde ho drukke det opp i kaffe, enda ho åtte ikkje sjøleigande kaffekjel. – Spør kva ho lever av! sa kjerringane. Ho lever av trua på det ho skal tene. Og når det blir for gale, da lyt han sjøl-seg fø henne, han Hansen; så ho ikkje svelt reint i hel, sa dei. Ho Olea sa gjernast, når dei snakka om å klare seg:

– Så mykje ser eg, at skal eg halde på å leva, da blir eg pengelaus. Og kva gjer eg da!

Klok var ho så ho skræmte ‘n Hansen sjøl og presten med. Ho hadde både lese og skjønna, og kva mintes ho ikkje! Men ho vart ikkje bedre menneske for det. Og dum var ho så ein kunde gråte over det, for der gjekk ho, krypen, og vilde spara i hop pengar til ei nordlandsferd, ho trudde det skulde bli! Ho hadde ei søster, og ho budde 11i Nordland nokon-stads. Henne var ho så glad i, ho vart reint rar når ho nemnte henne, – ho er meg kjærare enn både kaffe og brød, sa ho. Ho måtte sjå henne, let ho, umulig å leva minders, og hjelpte ikkje noko anna henne til den lykka, så måtte vel ulykka hjelpe henne, Vårherre pla ikkje stå rådlaus.

Og ulykka ho kom. Storsjøen kom og vilde ta heile Vågøya. Han hadde synt seg før, år og anna, men Vågøya slapp gjerne billig frå det. Den gongen eg no snakkar om, da gjorde ho ikkje det. Først var det stilla og ingen dønning, det var berre at sjøen steig og steig, han leita inn i både naust og brygger, leita opp i åkerflekkene, opp til husa hoss folk, og ødela gjorde han så det var synd å sjå.

– Kor skal dette ende? undrast folk, og spurte kvarandre.

– Eg får tru det ender oppi Nordland med meg, sa ho Olea. Hoss søster mi, sa ho.

Og til dem som klaga seg sa ho støtt:

– Enno må her da vel skje meir? For enno er det inga ulykke.

Men så vart det ulykke, for stormen spela i, og båra sette åt så sunde vart som ville have, ho reiv naust og ho reiv andre hus, ho pløyde opp vollen så der vart berre berge att, vi trudde heile øya fór i veg. Vi glømmer ikkje den natta vi som var med – ja de har da hørt om det? Ingen ein trudde han såg morgondagen, og slett 12ikkje at han såg att det han åtte. Så nær som ho Olea.

– Eg kan aldri tru eg mister mitt, sa ho. Verst gjekk det ut over ‘n Hansen, han tok sjøen varer frå for fleire tusen kroner, nedi sjøhusa. Så tålte han no mest òg, forstår seg.

Hansen var kjøpmannen og eigaren i Vågøya den tida, som de veit. Han sat stort i det, han hadde innpå eit halvt hundre mennesker under seg; han åtte både dem og dei andre i Vågøysokne. Ho Olea, henne let han skrubbe bryggegolv og grishus og slikt. Lenger fram kunde han ikkje sleppe henne, ho var ikkje slik laga: der var ein munn på henne som jaga skikkelig folk, ho sa gud hjelpe oss alt som fall henne i tankane, og det var mangt.

Til han sjøl sa ho ulykkesnatta:

– No segler vi mot evigheita båe to. I same farkosten. Elles: I natt blir det menneske av deg òg, skal du sjå. Og da kjem du til å hjelpe meg dit eg skal.

Da vêrkula var over og alt var ødelagt som ødeleggast skulde, da spurtes det at ‘n Hansen hadde vorte religiøs. Uvêrsnatta hadde dei set han på kne, nokon, og sia var han omvendt mann, det trongs ikkje å kviskre heller om det. – Ja ja, sa folk. Og Olea ho sa:

– Så er han da endelig tukta. Frua har vore gudelig all sin dag, dubbelt så gudelig som anna folk. No har ho fått han i bakken. 13No undres eg berre på korles det her kan hjelpe meg.

Han skulde vera hardt teken, fortaldes det, han var mykje verre enn frua, dei kunde med nøda kjenne han att. Frua hadde halde seg til presten, men for ‘n Hansen var ikkje det noko. Der kom ein prekar, og der kom to, og prekte gjorde dei ja, og song! Det monna ikkje kleint no etter ulykka.

– Han fall som ein mann, sa ho Olea. No skal de sjå frua får gudsfrykt nok i huse; no er det hennes tid å bli tukta.

Vi andre hadde ikkje vanen til å seie slikt, og kva kunde det ikkje dra etter seg når han sjøl fekk høre det? Men ho Olea var Olea ho.

Og no vart der bedehus. Han var mann for å sette det opp sjøl seg, men dei andre kunde få vera med og yte sitt, om dei var aldri så fattige; vi fekk både basar og fest.

Ho Olea møtte opp ho som dei andre. Men da dei song og spela på gitar som hardast, så nokon kvar var blank i auga, da sette ho i og lo:

– Gud trøste oss for eit kjeftbruk! Har storsjøen teke skamma frå dykk alle i hop?

Men kvifor tok ho ikkje sitt og gjekk? undrast vi. Nei. Der lukta kaffe, og den var for alle, liksom nåden, det hadde ho hørt. Ho drakk seg reint blid. Men ho Olea vart ikkje bedre menneske for det. Ho sa det eine verre enn det andre utetter kvelden, og særlig om songen deira. Ho sa det så ‘n Hansen sjøl måtte høre det.

14Og sia sa ho så mykje både til han og om han, at hadde han ikkje vore den stormannen han var så måtte han ha gått der som ein vanakta ein. Han tok det mildt.

Den dagen bedehuse vart innvigd, sa ho til han så heile folklyden hørte det:

– Ja visst er det vakkert av deg dette. Men hadde Herren bedt deg om å bygge det huse her, veit du kva du da hadde gjort? Jau, du hadde slege deg på å hjelpe fattigfolk. Du hadde vorte ein bror i nøda for oss. Ja slik ser sannheita ut, let ho, men den er det berre du og eg som veit om.

Og orda dei fór i han, dei fór lukt til sjæls, kunde ein sjå. Men han spurte henne, om ho hadde tenkt på korles det vilde gå henne når ho måtte fram for Vårherre.

– Nei, svara ho, eg har ikkje ein gong tenkt på korles det vil gå han når vi to møtes. Og du, sa ho, du kjem ikkje så langt ein gong, du blir bortvist til evig bedehus du!

Han tok det mildt no òg. Han sa mangt vakkert til henne, dei undrast at han brydde seg med det.

Men så vart der anna å undrast over. Der måtte eit menneske til å vaske i bedehuse og til å elde opp og til å sjå etter litt av kvart. Alle kjerringane i Vågøya vilde ha det arbeide, både for skillingane og velsigninga si skyld, og kvifor skulde den eine få det meir enn den andre? Dei heldt eit hus så mannen sjøl visste ikkje ut eller inn. 15

Da visste ho Olea det.

Ho gjekk beinast på kontore til han og fortalde at ho var den nærmaste til denne vaskeskillingen, for ho var minst rik av alle. – Eg kryp ikkje for å nå lykka, sa ho, det er hunds gjerning, da går eg heller her og leikar fattigdevel for dykk all min dag. Eg vilde ikkje vera rik om eg så var rå nok til å bli det. Men du veit eg skal nordover til våren, og eg eig ikkje sølv eller skilling. No skal det bli ei rå med det.

Han rista på hovude, han vilde ikkje høre på hennne. Da vart ho harm og styggskjente han, folk skjemdest for det dei hadde stått og hørt på det. Så kom ho til seg att og mintes søster si, og da tagna ho, ja ho fekk enda tårane i auga, fortalde dei.

– Eg veit da eg er ein vanprydna på jorda, sa ho, men eg skal no ikkje vera her heile tida. Ein gong skal eg skine eg òg, så rart det høres. Og du, sa ho, du veit ikkje kva du gjer, men det var synd om deg visst du nekta meg dette. Da får du ein kvennstein kring halsen, – du har da vel lese? sa ho.

Han såg på henne, og så sa han til henne: – De som er så hatig på bedehuse, De vil ikkje ein gong ha dette arbeide?

– Jau det vil eg, for eg er nøydd til det, svara ho. Bedehuse er just berginga mi det, det er det som skal hjelpe meg nordover til våren. Eg skal gjerne omvende meg, kan det så sant hjelpe, sa ho.

16Han tenkte seg om. Han heldt på lenge. Tok så til ords og sa: – Er det ålvore Dykkar, dette, da skje Dykk som De vil. Men da skal De sitte breiddmed talarstolen på festen no juldagskvelden, og snu Dykk mot forsamlinga og synge med oss. De skal synge som ein av oss.

Først vart ho reint mållaus. Spurte så og bad om ho ikkje kunde sleppe billigare. – Skal eg verkelig lide så syndhardt! klaga ho seg. Kjære deg, gi meg heller pryl da!

Billigare kunde ho ikkje sleppe nei. For det var songen ho hadde spotta mest, og no skulde ho syne dei andre at ho gjorde ikkje det oftare. Ho skulde syne forsamlinga at ho var eit nytt menneske, som var verdig til å arbeide i eit slikt hus.

– Ja ja ja da! sa ho. Eg gjer det! eg er hunden den same.

Så var det avgjort. Men ho sa til ein, og ho sa til fleir, for ho såg dei visste om det kor som var, at dette var straff som kjentes. Han Hansen er hard som rettferda no! jamrast ho, eg gruvar meg som eg skulde på elden. Eg grøssar så busta reiser seg på ryggen!

Ho sa det utanfor bedehusdøra om kvelden da ho skulde inn:

– Hadde eg berre halde meg ufødd! Så slapp eg det her! Men sjå, det var sleppe eg ikkje skulde, det var derfor eg kom til. Så, no går eg inn! sa ho.

17Inn gjekk ho, og beint fram til talarstolen og sette seg på benken som stod og venta henne. Ho fekk ha benken åleine. Der sat ho med andlete midt i mot oss andre. Alle kunde sjå ho leid vondt, det var mest for mykje. Og da det bar i songen med dem, da tok ho i med. Ho vart både raud og rasande, men song gjorde ho av all si makt, ho tok i hardare dess meir ho skjemdest ved det, så ho vart hørt over alle samen. Og der sat ho og pintes med prekaren tala og folk gret. Kva ho gjorde innvendig, om ho bad eller ho svor, det visste vi ikkje, men som ein syndar hadde ho det, som syndaren i sjølve pina, syntes vi sjå. – Ja ja, tenkte vi, somme av oss. Og andre tenkte vel at no kjenner ho kor ho sitt.

Ho hadde det ikkje bedre dagane etter. Ho gjømte seg ikkje for folk, ho var i bedehuse på kvart eit møte, men ho sa ikkje noko meir, og andlete hennes sa slett ikkje noko. Ho bar krossen sin som ho skulde vera eit nytt menneske ho òg. Når der var slut tok ho bøtta si og gav seg i skuringa; – ein får da skuring, mumla ho. Før det gamle åre var ute hadde ho tent seg ei sølvkrone, og den gjømte ho som det skulde vera gull.

Men da åre var slut, da var og tenesta hennes slut, og fortenesta med. Dei kom og stengte krambudøra i Vågøya. Han Hansen gjekk konkurs. Da ho Olea hørte det, vart ho ståande steinstill. For kven skulde no betale bedehusvaske? Der 18stod ho. Snudde seg så og gjekk sin veg, og da hørte dei ho sa ut i mot vinden og vêre:

– No kom Vårherre. Han kan straffe han. Rettno får eg age for han.

Etter den dagen var ho folkskygg. Skaden og skamma åt henne opp, trudde vi.

All ting i Vågøya stana, som hjula i klokka når lodde har gått ned, og bedehuse vart ståande bortglømt. Ut på vinteren kom der folk og reiv det og la det i haug nedmed sjøen. Der var gildt tømmer i det, han Hansen hadde vore snarp forretningsmann nok slik, det var berre det at det ikkje var betalt. Om våren kom der ei nordlandsjekt og lasta det inn, det skulde nordover og vera krambu eller noko anna verdslig. Slik kan det gå, veit de.

Ja, og siste dagen jekta låg der, kom ‘n Hansen tuslande i vegen for ho Olea. Da stana ho og smilte til han, og så sa ho:

– No trur eg meir enn du gjer, ein gong i gjen. For eg ser eg, og det er den rette trua, – slik les no eg skrifta.

Da jekta var seglferdig, såg folk at ho Olea kom med ein pank i handa og gjekk om bord. Der stod folk på brygga, og til dem ropa ho da jekta løyste:

– Sjå no om det ikkje vart bedehuse som hjelpte meg nordover. No fer eg! Og sei så at der ikkje finns rettferd til. Eg er så glad eg kunde gjerne synge for dykk enno ein gong!

19Dei hørte ho hadde fått att det gamle måle sitt.

Sia hørte dei at ‘n Hansen var med same jekta nordover, skulde nord og høre om hjelp hoss skyldfolke sitt. Ho Olea skal ha sagt til han da dei råktes om bord:

– Du bør ikkje undrast om vi to kom til å segle same vegen. Vi er no liksom ikkje av denne verda vi. Vi blir i lag til himmeriks òg, det serser] rettet fra: ssr (trykkfeil) eg no.

Ingen av dem kom att meir.

– Ja, det der var no det der, sa mannen som sat og fortalde; han gjeispa og reiste seg, og så tendte han lampa. – Ein av dem gjekk det godt, sa han, det er mi tru om trua, som sagt. Eg har fortalt det som eg visste det. De får ikkje tenke for mykje over det; da kunde de gjerne få ut ei lære av det som var både rang og rar.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.