På leiting

139Vegen gjekk skog og myr sørgjenom lande, bratt og flatt, gar for gar framom, slik han hadde gått frå gammalt av. Septembersola skjein over han dagen lang, skjein over land og strand så ein måtte undrast, – eit gammalvore kvinnfolk som følgde vegen søretter, stana gong for gong og undra seg: Er det meg dei gjer slikt godvêr for?

Ho skygde med handa og såg: Ja visst var det garar her san! Og slike hus, dei grommaste var jamgode med lensmannsstua heime. Og åkeren gulna, og skogen gulna, det lyste vakrare for auga dess lenger sør i lande ho kom. Dei låg i det med skuronna, såg ho. Ja herre gud, det var synd ein ikkje var med. Men no tok ho staven og gjekk att, ingen visste kor lang vegen kunde bli.

Det visste ingen utan Han. Og Han, han hadde pekt sørover for henne, hadde så gjort frå første stund ho slapp laus. – Har du sloppe laus utor lensmannsarresten no Lisbet? sa dei med henne folk heime, den dagen ho flytta utor tenesta; ho hadde tent hoss lensmannen i jamt 40 år. Dei visste godt ho var oppsagt for det 140ho var for gammal. Men alt stod i sol den dagen, slik som no. – Ja, eg er fri, sa ho. Og vegen låg der og viste søretter som no, det var berre å gi seg på ferda. Det var Han som gav henne staven i hand.

Og staven og ho dei gjekk, sør og søretter, det var snart til endes med første veka. I armlykkja på andre handa bar ho ei lita grønmåla korg som ho hadde kjale sitt i, klæplagg og niste og så nokre sølvdalar på botnen, dei var så mange som dei var. På hovude hadde ho svarttørklæ, og i svart kjole var ho, nett som ho skulde til kirka eller kjøpstaden, men ho hadde søfta han skikkelig opp. Alt i eitt tørka ho seg over andlete med lommeduken, det var så for godt eit vêr. Andlete var brunt og skrukkut; merke etter småpoka synte seg no det vart heitt. Håre heldt på og kvitna. Men auga gjekk ungt og vake over alt dei såg.

Gong og annan møtte ho folk på vegen, det var sjelden, no i onna. Ho helsa, slik eit kristenmenneske lyt gjera, men ho gav seg ikkje i snakk med nokon. For kva skulde ho svara om dei spurte kor ho tenkte seg? Lyge brukte ho ikkje, og ikkje kunde ho seie som det var heller. At ho var ute og leita etter dotter si som ho hadde sett bort til frammandfolk ein gong? Nei. For så spurte dei om ho ikkje hadde havt vitring frå henne nyst, og da måtte ho ut med at ho hadde ikkje hørt ord om henne sia ho gjætte på ein gar her sør, og der var det ingen som mintes gjentungen 141no lenger, lensmannen sjøl hadde skrive for henne og spurt. Og Jonetta ho vart 35 no til Mikkelsmess, kanskje ho kunde finnast til den tid? Kanskje det var det Han vilde?

Om kvelden søkte ho ikkje hus. Ei og anna stua kika ho på, men nei, ho såg ikkje ut som ho vilde hyse veglaupande folk.

– Godvêre eg har fått
må vel vera for einkvart godt,

sa ho, og så stava ho seg inn på låven og låg i høye, eller òg la ho seg på flate marka under eit byskje, med barkvistar under seg.

– Så, no ligg eg på barseng i gjen, smilte ho; og så las ho kveldbønna.

Stjerna blinka til henne, så kom der fram ei til og enda ei, ho hadde fått mange kjenningar der oppe etter kvart. Nattvinden kom i lauv og gras og snakka med henne. Mørkre tok med gode hender kring henne. Og sola ho kom kvar einaste morgon over fjell og skog og beinast til henne: No fekk ho Lisbet stå opp og gi seg på veg att. Du har langt å gå enno, det sa både sola og han. Så kosta ho på seg ein matbit, ho var ikkje snau i korga enda, og ein drope vatn, og så gav ho seg på gonga. Rettno så skulde ho Lisbet finne gjentungen sin.

Jonetta heitte ho ja, og vart 35 no til Mikkéli, armods litle tinge! Ho såg henne gjerne for seg som ei smågjente, både fillut og berrføtt, men når 142ho tenkte over det, vart Jonetta til eit stort og ført kvinnfolk som ein mest ikkje torde snakke til, slik og slik såg ho ut. Men herre gud, så var det lensmannsfrua ho såg for seg, frå den tida ho var ung. Nei, slik såg ikkje Jonetta ut, gud bedre, det kjentes heller som ho låg og sjukna bort eller svalt i hel i ei hytte.

– Ja ja, men her kjem eg, sa ho, eg har da det eg har, her i korga mi, berre vent, skal du sjå. Berre vent, Jonetta!

No var ho så langt ut i verda, det stod visst ikkje til å komma heim meir, vart mindre von om det for kvar dagen. Men slikt land da, så flatt og vakkert! Slike garar, og slike hus, jagu var dei måla òg, – der hadde ho så nær banna! No kom ho til ei ny grend, og enda grommare: Kjem ein radt til Himmerike på den her vegen tru? Ho måtte undrast på noko av kvart ja.

Så ein dagen vara ikkje godvêre lenger. Himmelen himast over med ein kaldvoren gråe, det slokna det gule oppi lia og gulle over åkeren. Enno kom sola fram ein gong, men så gjekk ho sin veg; haugane smilte tankefattig etter henne, ein måtte tenke på barne dei glømmer og går i frå. Det seig i hop til regn utpå kvelden. Lisbet tykte ho laut snu heimatt. Ja, men det vilde ikkje Han. Så gjekk ho til det vart mørkt. –

Langvarig vêr er ikkje godt vêr, trøsta ho seg. Da såg ho eit vindauge med lys som blunka til henne, eit godhjarta eit, og inn gjekk ho.

143– Om eg så skræmer dem på skogen, mumla ho.

Det var rarare å sitte i hus enn ho hadde trudd. Der var berre ei enke og to gutar inne, dei var ikkje fleir der i garen. Dei tok mildt i mot henne, sette fram det dei hadde og reidde seng for henne, spurte mest ikkje om nokon ting. Kan hende dei såg på henne at det kunde dei spara seg.

Men om morgonen da ho stod på gonga, seier mora i huse:

– De skal lang veg De?

Da visste ikkje Lisbet av før ho stod der med klinka i handa og hadde sagt:

– Eg er ute og leitar etter dotter mi.

Dum hadde ho vore all sin dag, elles var det vel ikkje gått henne som det hadde gjort, men det verste var at ho kunde ikkje tie med resten heller, ho fortalde alt samen:

Ho hadde havt dette barne med ho tente i lensmannsgaren. Ho gjekk utor tenesta eit års tid og var hos søster si, som budde langt unda, for lensmannsfrua måtte ikkje få nysn i det som hendte. Barne vart bortsett til snildt folk, det var så hjartans god ein gjentunge, og Jonetta heitte ho, etter faren. Kven han var, det visste berre ho Lisbet sjøl og så presten der sør. Sia hadde ho tent hoss lensmannen så lenge ho dugde.

– Og no er eg fri, og no lyt eg finne henne, sa ho. Han viser meg sør og lenger sør.

– Ja ja, meinte kona, det står ikkje på når ein har Herren til vegvisar.

144– Vårherre ja, svara ho, han er over oss alle, men det er ikkje han eg snakkar om. Ja nei, kven som er med meg, det veit eg ikkje, det er berre ein som kviskrar til meg og vil meg vel; eg kallar ‘n no berre Han eg. Nei, Vårherre han har anna å gjera enn å leite opp lausungane, det får syndaren gjera sjøl. Slik kjem det for meg.

– De skulde vera for gammal til slikt styggsnakk De, sa kona. Ho for sin part hadde nyst vore med gjentungen sin til kirkegaren. Det gjekk slik streng sjukdom millom borna her i kring, dei døde fort vekk. Og da trong ein Vårherre, tykte ho.

– Det skil seg no både born og foreldre, sukka Lisbet, – så takka ho for seg, og så gjekk ho.

Lisbet var innom hoss folk rett som det var etter den dag. Og mest kor ho kom låg der ein liten ein og stridde og skulde døy. Dei hadde det i halsen, låg og peip og pintes, og pintes i hel for det vissaste; dei fekk ikkje luft. Ho visste ikkje ho meir enn dei andre kva slag sjuke det var, men etter kvart hadde ho set eitt og anna, og ho var ikkje ansles godtil, ho stana for og gav dei rådene ho visste. Gav seg så i vandringa att. Men ho var ikkje viss på vegen meir, ho vart ståande på vegskile somtid og undrast: kor vart det av han som skulde syne henne leia? Da kunde ho seie med seg sjøl, det var nær på ho både lo og gret:

– Det vanta berre at han glømte meg, at eg skulde bli ståande vegvill her, ei toskut tauskjerring i eit frammandt land!

145Ein by og enda ein hadde ho alt fare framom, Vårherre måtte vita kor ho no var.

Møtte ho folk da stana ho og gav seg i snakk med dem, og var det eit kvinnfolk så spurte ho best det var:

– Kva heiter du? – – Nei du heiter ikkje Jonetta, eg visste det mest. Så sa ho farvel og fór, ho skulde lenger. Med kvart kunde ho seie: – Det bur da ei som heiter så, her i nærheita?

Hørte ho da om ei med det namne, da gjekk ho med styng for bringa vegen fram og til gars, enda ho visste det var fåfengt, for ho gjekk åleine liksom.

Ho tørka sveitten i einingen, for no venta ho Jonetta på henne, vesle såltinge, ho hadde vore morlaus lenge nok; ho kunde ikkje vera langt unda, det kjentes slik. – Eg kjem da, eg kjem da! gjekk ho og sa med ho stinta seg opp bakken, ho vona det var den siste dette, for kvar ein. Ho snakka som til ein unge, men synte Jonetta seg for henne, da var det støtt som ei fin frue, ho kunde reint bli arg, for Jonetta, kroken, ho tente vel for tausløn ho og såg ut der etter, og ovmod står for fall, lyt ein komma i hug.

Elles var Lisbet den ho hadde vore all sin dag, og såg ho einkvart å gråte over, så gret ho, og såg ho noko å le til, så lo ho, – ho såg ein mann framfor seg på vegen ein kvelden, og han lo ho godt til:

146– Kan du fortele meg kven det er som står og spaserer frami vegen der? Må vera rettelig ein storkar det, han kjem ikkje utor den tverre flekken. Eg er no ingen stashest, men deg skal eg tråve for bi lel.

Ho helsa god kveld og gjekk framom han, ho fór fort, tykte ho; tok så av vegen og opp til nærmaste garen, utan ho tenkte større over det.

– Unge karmannen og ikkje få føtene med seg! bles ho, så tok ho i klinka og gjekk inn.

Inn i stua kommi heldt ho på å gå att-å-bak utgjenom døra, for der sat lensmannsfrua livs levande framfor henne. Der sat ho, gud hjelpe ein syndar. Ja nei det var ikkje henne, vanta mykje på det, ho var ikkje lik henne ein gong, når ein såg litt velare etter; nei. Men det var same slag menneske, ei storfin frue, og same måtensame måten] rettet fra: samemåt -en (trykkfeil) å sjå på ein, så rolig ovan i frå og ned, – same gulldangle i øyra.

Lisbet bad for seg, det var ikkje hennes vis å tulle seg inn i slike fine hus. Men eit kleint barn var det her òg, ein liten gut, og han måtte ho sjå til. Det bar så til at den her kunde ho ikkje gå i frå. Ikkje var det nokon som vilde dra henne bort heller no, ho syntes heller at einkvan bad henne bli: Det skulde vel aldri vera Vakkermannen sjøl? At han følgde med henne like vel, og at han hadde bruk for ei gammal sål? Ja ja, ho skulde ikkje vera tunghørd. Rådene sine fekk ho fram med.

147Mora var ikkje høgare menneske enn at ho var reint ute av det for barne sitt, ho let frammandkjerringa stelle med det som ho vilde, visste ikkje anna å trive til enn å vente seg berginga av henne. Hadde vel sitte døgne rundt og venta på vidundere.

Midt på natta vart Lisbet vâr mannen ho hadde gått om nedpå vegen, han stod attmed henne og såg på barne. Da var han mann i huse her, ventelig. Han var enda meir storkar enn ho hadde trudd; men han var bleik og fortenkt og tok ikkje auga frå guten i senga. Lisbet glømte han, og sia var han borte. Lenger utpå natta stod han der att, kom og stod der tak for tak. Mora hadde sovna der ho sat. At han ikkje gjekk bort og strauk henne på kinne!

Da sola rann kom det over Lisbet at ho skulde av stad. Ho sat og heldt barne over eit fat med rykande varmt vatn, det var einaste råda der var noko hjelp i, og det pusta verkelig lettare da; rettno anda det som eit menneske. Da sa ho høgt:

– Nei kar! du får meg ikkje herifrå før eg er ferdig, du kan vera kven du vera vil.

Ved dei orda vakna mora. Ho såg forvilla på Lisbet, og Lisbet på henne; Lisbet vart sittande stokk stiv og stirre på henne.

– Sitt du der enno du? sa kona. Spurte så kven Lisbet var og kva som førte henne hit.

Endelig fekk Lisbet att måle sitt.

– Heiter du Jonetta du kanskje? spurte ho.

148Det kvakk i den andre. Dei sat og såg på einannan; sat og vart vâr einannan. Auga deira rann i mot einannan som to vassdropar, gleid unda og kom att.

– Har du aldri spurt etter mora di? sa Lisbet.

Den andre hadde vorte grå. No vart ho kvit. Munnen vart som kniven å sjå.

– Eg har ikkje noko mor, svara ho. Alle her veit at mor mi er død for lenge sia.

– Men visst ho kom? spurte Lisbet. Ho trudde ho måtte døy med ho venta på svare.

Den andre kaldlo: – Da vart det min tur. Til å vise bort henne. Om ho så kom her og berga barne mitt! Der med reiste ho seg gjekk ut.

Lisbet sat med barne. Ho slepte det ikkje ned. Jonetta hadde jaga henne på dør, og kva anna hadde ho venta seg? Ho smilte der ho sat, visste ikkje anna å gjera:

– Det var godt, Lisbet, at ikkje det her kom for deg før!

Enno smilte ho ein gong, men det var på ein annan måte:

– Ei rik og fin frue! Jamenn er ho det! Kven kunde ha drømt noko så bort i hør og heim? Eg trur det mest ikkje!

Men ho gav frå seg barne til barnetausa, måtte sjå å komma seg der i frå. Gutungen kvinka og vilde ikkje sleppe henne, det var ei nød. Og hennes eige barn det hadde komme bort for henne, – alt ho hadde elska det i desse åra!

149Husfaren kom inn og såg til, og mora med. Lisbet vann seg ikkje laus, ho såg ein gong på kvar av dem, og sette seg på senggavlen.

– Eg lyt bli her til ut på dagen, sa ho. Eg ser det skal så vera.

I kveldinga gjekk ho inn i andre stua, der ho visste Jonetta var. Jonetta snudde seg frå henne.

– Ja ja, sa Lisbet, men du ser kva veg det ber med barne ditt. Det fer i frå deg! Ho venta litt. Så sa ho: – Vil du eg skal gjera det friskt, Jonetta?

– Kan du det da? spurte Jonetta, men ho snudde seg ikkje.

– Eg kan ei bøn som både bind og løyser. Les eg den, Jonetta, da er vesleguten din berga. Men da har eg sagt i frå meg Gudsrike, eg, og seld meg til den andre mannen. Og det får eg gjera. Eg er ikkje anna til. Eg tenkte ei tid å lesa den bønna for å finne deg, visst det kneip.

Jonetta snudde seg ikkje og svara ikkje.

Nei nei. Så fekk Lisbet gå ut og gjera det like vel. Men før ho gjekk sa ho:

– Du vil ikkje vita da, kven som er far din? Og så sa ho: – Det er sjølve lensmannen det.

– Det veit alle der nord, svara Jonetta. Og dei flirer til deg som ikkje veit det.

Lisbet gjekk ut og bortom uthusnova. Ho las bønna, slik ho hadde lært henne av taterkjerringa. Hellig ord på hellig ord. Så var det gjort. Gjort og kunde ikkje gjerast om att.

150Gustne avdagen stod og folna bort vest i fjella. Ho lya av gammal vane. Da mumla ho ut i vêre:

– Ja no tier du no! Eg visste da det før. At du rømte i frå meg når det var gjort. Å ja, eg får ta meg fram så godt eg kan, åleine. Eg var no herre i mitt eige hovud!

Ho gjekk inn att til barne. Ho sette seg til og heldt det over eimande vassfate som før. Det var lettare slik for kroken, med ein venta.

Og sjuka ho måtte ut. Han hosta opp små kvite filler, tak for tak, hosta alt det vonde opp, sovna i millom, vakna og var litt kvikkare for kvar gong; og for kvar gong kjente Lisbet at ho vart litt veikare, det kunde ikkje ansles gå. Ut på ettermidnatta sov han så godt at ho lurte seg frå han, fann kjeppen og korga og stal seg ut.

Skodda tok bort stjernene for henne da ho kom utom døra. Ho var ikkje verdig å sjå dem heller no lenger. Nei nei, born, det er så det. Men straks det var tenkt, så var dei der att, heile fjølden og yr vakne, og som dei blunka til henne! Dersom dei berre kunde sagt henne kor heimvegen var!

Så råmte ho med seg og smilte, kva anna skulde ein toskut ein ta seg til? og mumla til seg sjøl som vise hennes var:

– Det der det var hardt det, sa mannen, dei slo han i hel med flintstein. Kom no, staven min, så går vi.

151Men ho var så rar i hovude, ho vart ståande og sjå hit og dit.

– Nei, eg drøymer ikkje, sa ho. Det er gjort som gjort er, no.

Ho ansa ikkje på at Jonetta kom og stod attmed henne,henne] rettet fra: hennne (trykkfeil) ho visste knapt kva som hendte da ho tok i kring henne og kviskra mor. Etterpå hørte ho det, men da var alt Jonetta inne att:

– Far vel, mor! Og takk for du kom! Og takk for barne mitt!

Da sutra Lisbet: – Å nei nei lel! No drøymer eg da vel! Men ho visste det var ikkje drømt. – Ja da, da kan eg snu heim att!

Siste orda song ho ut, men det vart berre ein liten tynn og sprukken lyd, han døde bort i mørkre millom dei frammande husveggene.

Men ho gjekk ikkje åt den leia der heimen skulde vera. Ho tok den andre vegen, og det pekte mot sør, etter det stjernene fortalde. For det vilde Han, ho merka det så tydelig; der var i alle fall ein som vilde det. – Skal eg verkelig til sjølve Stiftsstaden da? undrast ho.

Ho gjekk og gjekk. Ho gjekk til det svartna for auga. Ho gjekk til det susa i hovude. Men ho syntes tvert om at det klårna for henne, det vart dagen inni henne som det vart dagen i kring henne, rettno stod alle åsane i lykkelige dagslyse, og kva fortalde dei? At Han og Vårherre er same mannen, dei er det som vil deg vel. At det var 152ingen mindre nei som hadde vore med henne dei siste åra.

– Skal eg verkelig tru det? kviskra ho.

Nei, tru det kunde ho ikkje, ho fekk berre gi på og gå. Gudlausingen var vel den som måtte gå beinast på Gud. Slik fyk motten mot lyse, og slik går stuten mot slegga; og vi alle mot lagnaen vår. Slik er det.

Da ho sansa seg, var ho på ein stig i skogen, og midt framfor seg nedi djupe hadde ho ville fossen, gud hjelpe deg kor stygg han var! Ho sette staven i jorda og tverstana.

– Er det du? sa ho

For dette var Dauen. Var det den karen som hadde leidd henne hit? Hjarte vilde ikkje røre seg i henne. Det måtte vera lenge ho stod der.

Men så gjekk det opp for henne, eit godt og gammalt ord ho hadde havt i tankane så ofte, men aldri fått meining i:

– «Disse tre ere ett.»

No såg ho det: det var Han og Vårherre og så Dauen, dei tre ho hadde havt slik age for. Ein og same mannen var dei, og han hadde vore med henne all hennes veg. Det var som når solauge renn over fjelle. Og rann gjorde det verkelig i same stunda, beint i mot henne så vidunders stort og mildt; så fagert er det å leva!

Fossen han dura og dreiv på at ho skulde komma.

– Ja ja, sukka ho. Er tida kommi, så er eg.

153– Men nei! sa ho best ho stod. Ho Lisbet får du hente, ho kjem ikkje sjøl.

Ho snudde seg og gjekk til bake. «Disse tre ere ett,» mumla ho. Og med deg har dei vore, Lisbet, enten du trur det eller ei. Dei leita enda opp a Jonetta for deg. Herre Gud kor vakkert det kan laga seg for ein, kva godt skal eg gjera i staden, ei gammal kjerring?

I det same minnes ho bønna ho las for barne. Ho stivnar og stanar i same blinken. Ho vil snu seg til fossen, men kjenner ho styp.

– Du eig slett ikkje bidlund da? fer det gjenom henne.

Dei fann henne dagen etter, folk som fór i skogen. Ingen i bygda kjente henne, men ho vart førd til jorda på sømmelig vis, og der var enda dei som gret.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.