Ny akkort

105Blanke sundags føremiddagen var det med solskin og fuglesong, og no tok kirkeklokkene i og fortalde at det var prekensundag her i annekse i dag. Dei vitna høgmælt og lykkelig om sitt, ein måtte høre dem og tenke over det, kven ein så var.

Dei vekte enda ein mann som låg og sov i vegveita bortved skogen, det var der ålmannvegen kjem opp dalbakken og stemnar fram mot kirka. Mannen hadde sove i fylla sia i natt ein gong, og vart sittande på vegkanten eit tak før han visste kor han var. To kirkeklædde kvinnfolk kom og gjekk framom han; dem glåmte han berre som snarast på, og dei lest ikkje sjå han. Så skrykte han i hop brunene og lya, for der kom ein skyss nedi vegen, og han hørte på hov-lage det var Prestbrunen som var ute og fór, det var gamp som flytta føtene det! – Ja vel, mumla han, der kjem gubben som rår for kjølda. Han var så attgrodd i mæle, der kom mest ikkje lyd frå han. Ja vel, han reiste seg og gav seg til å gå i møte med presten.

Det var ein litenvoren mann, litt over midalders. Han hadde stort raudbrunt skjegg, og det 106strauk han til rettes og pynta til etter natta, han vilde sjå ut som folk når han råkte presten, men klæane let han vera som dei var, skrukkute og fulle av grasrusk og jordflekker, stivhatten flytta han langt att i nakken, tok han så i handa, la hendene på ryggen og bar han bak seg slik, det var ikkje likare hatten. Heile mannen var litt skrukkut og bortliggen å sjå til. Han skjeiva i veg så tålig, men nokon gangar var han ikkje, ein blir lemster av vegveita, og undabakken er ein skarv, han burde ikkje finnast. – Set slikt, der hadde han så nær snåva!

Prestbrunen stana i motbakken da han møtte mannen, han hadde sprunge kjæta av seg for lenge sia. Presten var den som måtte helse.

– God dag! Er det ikkje Oliver Haugen? Nei men no går De visst galne vegen no?

– Nei da, svara den andre, blidt og truverdig, tett borttil han.

– Ja De skal da i kirka?

– Nei da!

Det kom i same varme tonelage. Auga såg sjukt men hjartelig på presten; han retta seg opp og stod stødig, sette hatten på hovude og venta.

– Ja så? sa presten. Han var ikkje den som jaga folk åt kirka, slikt nytta ikkje no for tida.

– Nei kirkegonga har eg slutta med, sia gammalpresten fór, sukka Oliver. Det var guten som kunde messe, det!

107– Ja. Det har Gud i sin visdom nekta meg, sa presten.

– Huff ja, han er vis han! Eg har vore ute for han eg òg, san.

– De burde komma i kirka i dag like vel.

Oliver rista på hovude og såg ned, han var skikkelig lei seg:

– Nei preka er der ingen tone i. Men messinga det er vakker låt det, både for meg og Vårherre.

– Å men fy, De er da full, mann! sette presten i.

– Huff ja da, ja da! sanna den andre med. Vi har kvar sitt, lat oss bera det med tålmod.

– De har ein son, Oliver, det er ein evnerik gut.

– Ja snakk ikkje om det. Vårherre har si meining med alt han gjer. Ja far vel da! Brunen rykte i med det same, og Oliver la hendene på ryggen og var alt i gonga. Han fresta å gå både bein og beint. Det vart no som det vart med det.

Enno ein gong møtte han nokre kirkefolk, dei helsa så vidt og vilde forbi han, men han stana og såg dem over. – Er de ikkje fleir? undrast han. Og så berre kjerringar, hm! hm!

Dei gjekk. – No har han vore ute og drukke ein gong att, sa dei seg i millom. – Det hørtes for det ja. Han var så rustut i måle som han skulde ha maula kork i all natt. – Å ja, armods mann 108san. Han vart da gift i gjen, ser det ut for. – Ja der ser vi: når ein legg i veg og skil seg frå den ein er gift med for Gud og all kristenheita. – Det er ikkje noko nytt det no for tida. – Nei snakk ikkje om det. Men han var no den første han da, her hos oss. Og eit bondemenneske som han! Lat no vera at ho var urimelig. Ho vart ikkje rimeligare den han fekk i staden. – Ja eg for min part trur no det eg trur eg, at både krigen og all farligheita sia, det er noko vi skulde ha, så vi – –

– Javisst har eg ein son, mumla Oliver der han stylka seg fram. Ja herre gud, det har eg òg ja, presten har stor rett i det. Ein lyt bera alt med tålmod. Vårherre har ei meining med alt han gjer, sa eg med presten; berre han no kan minnast det.

*

Torgeir, sonen hans, stod ute på tune heime ved dette leite. Han såg ikkje rettare enn at han måtte i veg og finne far sin og få han heim. No hadde dei venta han heim sia i gårkveld, han skulde berre eit erend til lensmannen, kanskje han hadde pengar og skulde betale skatt.

Torgeir hørte klokkene han òg, lyden kom syngande over granåsen, slik ein helgedagssong at ein burde kirkeklæ seg og gå. Han vilde ikkje høre på denne lata, det var ei ulåt, var det, for han hadde ikkje klæa så han kom seg åt kirka på folkvise, og kva skulde han der, kunde dei 109fortele han det? Han hadde aldri kjent det så rart som med han stod her, no i denne stunda: folk var ikkje slikt skapt lenger at dei drogst dit, kirka var mest ikkje til for dem. No ja, til hausten måtte han dit og bli konfirmert; han flirte ikkje til det.

Nei men han måtte ned og finne ‘n far og få han unda vegen før kirkefolke såg han. Eller var det alt for seint? Kanskje så fór han og synte seg for dem no, han fann på mangt når han hadde vore borti brennvine. Han skulde ha vore berga heim. For dagen etter angra han galenskapen så det var nær på han rømte sin veg. Han kom til å gjera det snart, visst han ikkje gjorde noko verre!

Ja. Torgeir tvistirde på det, men så reiv han seg laus. Og sola ho skjein, og fuglen song, det var nytt alt samen i dag. Før her da var det berre tørken, kaldtørk og tørvarme omeinannan. No etter regne stod sommaren til himmels allstads i kring, og i dag var det reint over-seg fint, auga gjekk seg vill i det: blomstervollen og skogen innpå ein, grønne skogar og blåe fjell der innover, og på den andre leia der blinka det i fjorden heile vegen utetter; garane vart borte i all sommarstasen, det vart sundag av alt i hop. Og som fuglen song. Og ein staden, over utlande måtte det vera, der stod kvite skyer av eit slag som visst ikkje hadde synt seg før. Kanskje folk såg så blomsterkvite trekroner nokonstads, i så underlig 110eit lys? Da var det ikkje på jorda i alle fall. Nei men no kjente han best han stod, at i dag hadde rognblomsteren komme ut.

Der var ein liten rund haug midt nedpå lysgrønne gjorde, han låg der som ei øy, og der stod rognene tett i tett. Ved jonsokleite, som no, da blomstra dei så det lyste kvitt både dag og natt. Han gjekk dit. Og der var rognblomsteren, ja visst! Så gulkvit er han ja. Og så fin på skap. Og lufta i kring ho darrar av glede. Det gjer allting i dag.

Han far er ein kryp, det skil ingen kor han tuslar eller korles han ter seg. Det skjemmer ingen nei, verda går like eins enten han er til eller ikkje. Og litt har ho stymor godt av. Og eg er fri mann! – Slik må du våge å tenke, kar, skal du vera til. Inga synd å vera ærlig, he?

Nei, men det var inga synd om ein let tankane tie heller. Ein kunde godt gjera seg til barn og velte seg i grase, det var ikkje meir unyttig det enn noko anna. Han gjorde det ikkje, han gjekk litt og stod litt; der var ei mengd med ting han let vera ugjort, han let dei svive sin veg.

Heime der ståka ho stymor, så stor og brei ho var, ho Storjohanna, ho vaska og gret og nidflidde i stua, banka opp småungane sine og fjelga dem og gjorde helg, på vona om denne mannkroken hennes da vilde trivast heime. – Han trivs, han trivs! sa Torgeir, så sant du kunde halde stilt ein liten augeblink når han kjem. Nei, ho fekk drive på som ho lysta, såla.

111Da måtte han minnast mor si. Det var lenge sia han gjorde det. Han var ikkje godtil å sjå henne for seg no heller, han kom berre i hug at andlete hennes var uventa smalt og bleikt. Ho skulde ha same mørke auga som han, men dei skulde vera trollsk så vakre; no såg han dem for resten, og i det same kaldlo ho til han og sa: – Fy fanken kor lik ‘nlik ‘n] rettet fra: lik’ n (trykkfeil) far din du er! Det var orda hennes sist han såg henne. Somme sa ho var tullut. Ho var ikkje det, ikkje ho meir enn andre. Det vart uhuglig kaldt inni han. Han kjente på seg at ho såg så alt for mykje; det måtte vera fælt det! Da måtte det vera umulig ja, å halde ut i lag med slik ein skikkelig skjeggtust som far hans var. Så gjorde dei det, dei skilde seg. Dei var no dei første her i kring som våga det da. Av litt meir til folk var ho òg enn dei andre her; ho kunde inga råd for at far hennes, kjøpmannen, spela opp og gjekk fant i frå det, så ho måtte ta rikaste garguten – tvi hunden rett kor rått det var å minnast slikt noko! Ein skulde ikkje ha foreldre.

Ho vart eit troll, fortalde dei, ei eiterheks. Fekk ikkje ein gong ha gutungen da dei skildest. Han var seks år den gongen, – ho vilde ha havt han, når det bar til, sa dei. Ein einaste gong sia såg han henne. Dei fortalde ho tok gift, det kom vel på eitt ut?

Det tykte han i dag i alle fall. – For han far, han er meir enn død, han er alt i pina han, og der fortener han å vera, det er det som er helvete, 112veit du ikkje det? Og der til er han husmann no, og gift med a Storjohanna, rettno kjem han heim og får juling av henne, og heile bygda gleder seg. Slik har det gått. I morgo-tidlig kan det godt hende han drep seg, han har sagt det meir enn ein gong.

Torgeir lest som ingen ting da han hadde tenkt det, men han tok til og gjekk fortare, han var på vegen heim, – no måtte der da snart vera mat å få?

Han fekk mat, det vanta ikkje det, og stymora gav ikkje eit vondt ord frå seg. Småsøskena var sundagsflidd og kom bort til han, dei var storglade for dei hadde han der. Gamla hadde gråte så andlete var kopar-raudt; da vart det enda større enn elles. Slikt eit snildt og vettlaust dyr. – Det er ikkje eg som har skapt henne, sa han til einkvan framfor seg. Han torde seie kva han vilde i dag, han var visst konfirmert for lenge sia.

Han klara ikkje å vera inne lenger enn til han så vidt var mett. Småkarane hengte seg på han og vart med ut, og så lo dei og sjaua og velta seg i grase. Dei var vakre same kor stygge dei var, desse breie andleta, dei lo så trygt mot han og ropa: – Torgeir, sjå på meg du! – nei sjå på meg! Han måtte sjå på alle kunstene deira.

Da hørte han det skaut frami bygda. Tynne kvasse smellar: det var skyttarlage. Han visste det elles, der var premieskyting, og etterpå skulde der vera fest med dans, og dit skulde den gjenta 113han tenkte på no; ho nemnte det så han hørte det sist dei var på overhøringa hoss presten. Ho var ikkje ansles enn andre gjenter. Visst ikkje nei, det var berre noko han hadde funne på. Men da ho nemnte festen, da var ho det. Og da såg ho som all snarast på han.

Nei at ho skulde dit i kveld det kunde ikkje ha narra han i veg, tvert om, for slike klæa synte ein seg ikkje i utan når ein måtte for presten. Hadde dei enda vore gråe, men der var lysgrått og blågrått spuns om spuns, dei hadde slege seg range i farginga for a stymor, og slik veft da, berre knopp og trådglis, dei var så heimvevd at det ropa lang veg. Ikkje i gamle dagar heller synte ein seg for folk i slikt.

Når han la i veg like vel, så var det for det at han hørte til i lag med dei andre og ikkje her. Han fekk ta på seg hardhuda og vera i lage, elles vart det fjellsau av han. – Og er ‘n far der, da har eg erend, sa han; ho skal i alle fall ikkje få sjå korles han ser ut i dag.

Han snakka inn i kjøkene til stymora: – Eg sleng ned til skyttarlag-huse og dreg heim ‘n far. Han er der vel snart, kan eg tru.

Det kom så dått på henne, ho fekk ikkje opp ord, for slik hadde han aldri våga seg til å snakke før. Han hadde elles set ho stod på sprange sjøl og skulde nedover, så han fekk svinte seg no; så stal han seg om nova utan at småungane ansa det og var snart inni lauvskogen.

114– Så har eg da erend, mumla han. Tvi!

Det var så pass langt utpå ettermiddagen da han kom fram til flatbygda, at der hadde samla seg ei mengd med folk kring skyttarlag-huse, ungdom som venta på festen og dansen, eldre folk og ungar som kom rekande og vilde sjå. Det var storveges kor dei hadde stasa opp seg, og slik som der var pynta kring huse! Han gjekk beint fram til fjølden, det fekk vera det same med korles ein såg ut, det var fest nok å vera i lag med folk ein slik kveld. Eit par gonger fór det i han: – Eg kan da ikkje tru han far er her? Og med det same tenkte han: – Berre ikkje ho er her og ser han – lat det ikkje skje i kveld!

Han fekk auga på faren og henne i same blinken å kalle. Der var nokon som skrattlo, og han hørte på låta det var far hans det gjaldt. Han gjekk nærmare, og da såg han faren sat på ei kasse og lest spela trekkspel, klemte og drog og fingra i lause lufta, aksla seg og stirde og trødde takten, lea til med på kjakane attåt, det hadde ingen set ein fullskjenkt spelmann så livs levande på ei kasse. To unggapar var fram og skjenkte han, og så ropa dei hurra for han alle som kring stod. Torgeir snudde seg unda. Det var ti gonger vondare å sjå enn han hadde trudd. Da såg han henne. Ho lest som ho ikkje vart vâr kallkroken på kassa, ho snakka ivrig med ei veninne eller to. Som all snarast møtte ho auga hans, og da forandrast ho lite grand. Han stod rolig og let det vera som 115det vilde. Alt samen fekk få lov å vera som det vilde.

Ho heitte Freydis. Freydis? undra han seg. Han sa det på fleire måtar. Der var ein draum i det, om noko ho skulde vera eller bli; der var slikt mot i det. Enno hadde dei ikkje ansa kor vakker ho var.

Men no stod faren oppå kassa og bles i eit usynlig horn og fingra og tuta til, det var ein marsj. Og rett nok, no kom skyttarane marsjerande frå skytinga. Musikken deira spela opp og døyvde han på kassa, enda han sette i med ny makt. Torgeir fór bort og fekk han ned, stod og tviheldt han. Kallen stirde skjemt på han.

Da òg fór ho over han med auga. – Kven er ho som ser på ein slik ein som eg? Som gjer det no? Han måtte vita det, han vilde gå bort til henne og sjå etter, kvifor ikkje? Han gjorde det, utan å blunke, enda hjarte arbeidde som det vilde stogge han. Ja visst gjekk han.

Ho hadde smale auga, dei var mørkblå på let. Dei veik ikkje unda, men munnen vart uviss. Da smilte ho liksom ingenting var. – Jaså, du er ikkje med og skyt? seier ho.

Så langt unda var ho. Ho fekk vera kven ho vilde.

Skyttarane kom marsjerande inn på plassen, i kringføtt takt, eitt, to, eitt to, hit og ikkje lenger, stå! og der stod dei heile fylkingen dørg still framfor talarstolen. I det same steig ein mann opp på 116den. Kapteinen, vart det sagt, der er han! og alle steig nærmare, og mange tøyde seg og stod på tå. Kapteinen tala. Det var ein ungvoren mann i gråe hærklæa, rak og mjuk som ein hærmann skal vera; hærmanns-røsta hans hadde slik makt at ikkje ein lea på hovudet, ho vart einaste lyden i lufta. Han tala om at våpen skaper fred.

Den mannen, såg Torgeir, han er av det nye slage, – du er av same slage sjøl –, han der skjemdest ikkje og vart til likesæling om han laut skille seg med ei kone eller to. Far din er skamstrekt han, millom det som er for gammalt og det som er for nytt, tru om ingen her veit kor umulig det er for han å leva? Nei da, dei er to slag folk sjøl, dei som ligg att og dei som heng med, dei veit ikkje meir enn det dei er skapt til å vita.

Han stod så nær henne at han kleip i kjoletye hennes, og heile tida visste ho han var der. Elles visste folk berre om kapteinen i denne stunda, der var mang ein som stod og svor på han vilde bli kaptein eller òg døy, ja og så var det dem som endelig såg den manns-skapnaen som var verd å sjå på, der stod han.

Han ansa at godvêrskvelden hang over dem enno, over all bygda hang han og darra, fuglen song ikkje lenger, slik helg var det. Og heggen dåma. Heggen ja, og elles var det ein vev med ange i lufta, jamvel åkeren kunde ein kjenne. Forunderlig at det kom hit!

117Men kor vart det av ‘n far? Stod han der enno og såg etter ein, like nedskjemt? Nei, han var ikkje å sjå. Nei vel. Nei vel san. Men det hjelpte ikkje å seie slikt, han visste han måtte sjå etter faren, han måtte finne han og få han heim. Han steig stilt att-ende, så ikkje ho merka det, og luska der i frå. Sjøl visste krypen kor han hadde gjort av seg no. Det var ikkje hans vis å gjømme seg når han var full?

Bakom smia på nærmaste garen fann han faren. Der sat ein mann av same ulla og vakta på ein sekk, og Oliver stod og andøvde framfor han og tinga og tagg: – ein liten styrkar til no, her var pengar, så var han edru mann og gjekk sin veg! Eg har så lang ein veg heim at det veit du ikkje, det veit ingen av dykk!

Torgeir gjekk i millom. Da sa faren til han:

– Du har synd på deg for at du kjem her i kveld. Eg ser da det eg ser, Torgeir, om ikkje du kjem og syner meg det.

– Kom og bli med heim no! bad Torgeir.

– Heim til a mor, skal du seie! Oliver skrattlo og slo seg på knea.

– Ja berre ho ikkje kjem snart.

– Ho kjem, ho kjem, ban. Du skal ha deg utor vegen til den tida. Eg, ser du, eg har rusta meg eg!

Han banka seg på panna og for bryste, så lo han innbitande lurt og svangla bort over vollen. Kom så att og bad på nytt om skjenk, stod og dingla 118og var livs elendig. Det var føtene under Oliver som først slo feil i fylla; han kunde snakke like greit om han så ikkje var mann for å sette fot i bakken.

– Ein til, hører du, så er eg rusta til å ta i mot både bokk og bjønn. Men snart, din pinar!

No ropa dei hurra kring talarstolen. Først kom det taktfast slik dei marsjerte, men så tok folkmengda i, og da vart det eit syttandemai-læte, det løfta take av heile sundagskvelden. Jamenn ropa dei! Torgeir kunde ha ropa med; han dreiv borttil og blanda seg i fjølden att, fann nokre prestkammeratar og tulla og snakka med dem. Dei var overlag unge enno dei, og fulle av moro.

Han vart så rolig at han undrast over seg sjøl. Faren var dømt til spott og elende, og her stod han, sonen hans, midt i festlyden og visste det, – her står du, Torgeir Haugen, ein gutladd i bygda, slik og slik er det med deg. – Ja, men eg hører heller på musikken eg, eg som dei andre, hør no der! Musikken klang, folk spreidde seg og samla seg, musikken tagna og tok til att, og tromma gjekk! Han kunde kjenne kor det sokk i folk. Festen var i full gang.

Sola seig inn i store stille kveldskyer. Ho skjein fram gjenom dem stund for stund. Det vart det mildaste lyse nokon såg.

Da kom Stor Johanna settande. Ho var logeraud i andlete og gjekk med harde steg, slik framlutt som når ein ikkje let seg hefte. Eine handa i stakklomma, den andre rodde ho med. Folk gjorde 119veg for henne. Ho ansa dem ikkje, men no løfta ho hovude og såg seg i kring; auga fór på leiting frå flokk til flokk og med kvart inn i tettaste hopen. Det var berre Torgeir som såg kor redde dei var, men han visste at da var dei på det farligaste.

Jaha, tenkte han, no var det best om du slura deg unda, kar. Og så er det småkarane heime, kven ser etter dem? Ja. Men det er uvisst om eg gjer det. Om eg rømmer. Skam og slikt, det kan ein legge i frå seg; det gjer vi, san. Og borna dei hører Vakkermannen til.

Så, no har ho han der.

Måle hennes skar i lufta, det vart ikkje stort meir enn eit fugleskrik. Og så hørtes måle til Oliver, han lo i kåtaste lykka:

– Der kjem ho pinade sjøl-seg, gutar! Nei no blir her fest! Her kjem ho berrserkande!

Folk heldt på og manna seg fram til benkene, der var lange rader med bord, og der var det kaffe og brus å få, ja like til sjokolade, og dei finaste brødvarene. Formannen i lage gjekk og såg til, liten men streng, at der ikkje kom fram farligare ting. Nei, der kom ikkje fram slikt, men mange var alt tålig bra blankøygde, og blankare vart dei. Enno kom der bilar med folk, lystige lag som slo seg ned der det høvde dem og heldt seg sjøl med alt som trongs. Og så sat kapteinen på langskankhesten sin, helsa til formannen og helsa til heile lyden, slik skal ein mann sitte ja, og slik skal ein hest vera, – så fór han i høgfint tråv bortetter 120vegen. Alle såg etter han. Slik såg dei etter krigaren før òg, i gammal tid, – dei som snur seg vekk dei lyg.

Men festgleda rann i hop att, liksom vatn som vart kløvd. Torgeir tykte det var rart han ikkje kunde få ned sjokolade i kveld; det var ikkje langt frå skam det. Ja ja, lat meg heller sjå etter foreldrepare mitt, tenkte han og smilte.

Da han fann dem, sat dei i breidd på ein benkende og var med i festen dei som andre; og ho Storjohanna ho fekk ned sjokolade! Faren hadde kaffe eller kva det var i koppen sin, han smilte både innfult og lei seg til Torgeir. Ho var blid som lauvlia i solskine, spurte enda om ikkje han òg skulde ha noko til livs. Han sette seg ned i lag med dem. Kvifor ikkje?

Litt var det, så reiste ho seg og vilde heim. – Kom no! bad ho. Oliver sat og småjatta, at rettno bar det heim ja, jøss ja da, det var ikkje lang vegen i kveld san! Men først skulde ho drikke når folk baud henne, he? Der stod ein kjenning og halvt gjømte på ei flaske. Storjohanna var ikkje seg sjøl lik i kveld, ho drakk. Lo og drakk, og grein og takka og sette seg ned att; og så still som ho heldt seg! Ho sveitta leiheit, gjorde ho. Ho var snart på eit mot, ho som mange andre. Men så reiste ho seg for ålvor.

– Kom no! Ho sa det i ein ny tone. Dei var i kring henne og godsnakka og baud skjenk og hadde moro, og ho drakk og hadde moro med. Som snarast 121hadde Torgeir vondt av henne; det hadde han aldri merka før. Han syntes han opendaga eit stygt sår inni seg. Ikkje ein gong Vårherre veit kva som bur i oss. Ikkje er der vel nokon skilna på oss heller.

I det same spela musikken opp til dans i lokale, horna klang og tromma gjekk, det var radt som stilla brast så verda kunde hørast. Folksurren var tvert borte.

– Ja så var det akkorten min da! sette Storjohanna i, ho tok mannen sin etter armen og leidde han med seg.

Han danglar med. Men best det er sett han føtene i mot og nektar. – Vent no, vent no! let han. No ber det i dansen med oss, kan du ikkje høre!

– Det blir ein dans det, snakk ikkje synda, ban! Ho tok i og drog i gjen.

Nei, da slo han seg vill. – Eg blir her til i morgotidlig! song han ut, eg rikkar meg ikkje, det sitt dregga fast det.

Ho stana og strauk seg over panna, såg ein gong hit og ein gong dit. Torgeir steig bortåt, han tok andre handa til faren og vilde hjelpe til å frakte han heim. Lat dem sjå det som vil, Freydis òg, ein er herre over alt som skal hende seg, – han tykte han visste noko nytt, om lyst og pine, at det er å vera til, at det er slett ikkje så at alle er til. No seier stymora:

– Kanskje du at vi skulde ha oss ein kaffedrope? Vil du ikkje ha kaffe, Oliver?

122– Nei, ropa han, eg er ikkje svin heller!

– Nei det vises for det. Men hysjt da, hysjt da! Eg kjøper kaffe, det gjer deg godt, skal du kjenne.

– Ho ho! lo han, har ho teke på seg den buksa no!

– Så drikk du fram litt folkvett i deg, godsnakka ho, – huff eg er tørst sjøl eg!

Oliver brårykte seg laus, men han snåva og datt i det same, sat der og slo ut armane og ropa: – Eg går sjøl! Eg går sjøl!

– Du går sjøl du stakar! Ho tok og reiste han opp: – Ti still med deg!

– Nei, godtfolk, hør meg her, de: Den kjerringa eg ikkje vil ha lenger, den skipar eg i land!

Torgeir kraup i hop der han stod, han vilde ikkje høre svare. Men han måtte. Dei måtte høre det over all bygda, tykte han:

– Aktar du ikkje kjeften din no, da tek eg og held deg fram! For resten –

Der med tok ho og snara i hop trøyeflake hans og slengte han på ryggen og gjekk.

– No tek eg spele mitt og reiser på ein annan markna, lo ho.

Ein skroll med ung-gap og anna folk hadde samlast attåt. Det vart eit uvêr med moro og ståk. Dei følgde etter. Storjohanna ropa til dem:

– Her er det Vårherre har gitt meg! Eg må vel takke for låne når eg gir det i frå meg att?

Torgeir undrast om ikkje dette var eit eventyr. Men nei, gut, det var råe sanne live. Oliver gjorde 123nokre rykk i førstninga, men sia gav han seg og hang still. Han stirde langt ut i vêre, hadde vel funne seg einkvart å tenke på. Torgeir gjekk bort og bad henne sette faren ned. Var det likt, ho hørte ikkje lyd av det han sa, berre snakka med seg sjøl og skjente på folk som narra ein tulling til å drikke; – jagu narra dei meg òg! klaga ho seg.

Ho tok av frå ålmannvegen, for vintervegen over åsen var mykje knapare, og der fór ein da ikkje midt i folkauga med skamma si. Men der kom ho for nær ei bjørk med det same ho skulde bytte han over på andre aksla. Oliver råmte med seg og slo armane kring bjørkleggen. Han ropa i høgste gleda:

– No, kjerring, no blir det ny akkort!

Ho reiv og sleit så bjørka svaga, men kalldevelen sat fast som igla: ho kunde da ikkje slite armane frå kroppen på han heller? Oliver vart vâr Torgeir. Da folna han all med seg. Først var det liksom fylla var av han stryki, han stirde på han og rista på hovude; men så seig ho inn på han att, og han stod og tulla noko om rettferd, – du er rettferda du! snufsa han og smått gret.

Før dei vardest var han på ryggen av kona si i gjen.

– Hurra, no ber det i veg att! sette han i.

Opp åsen bar det, og dei som følgde dei ropa hurra så det ljoma over bygda. Da dei kom opp brattaste kneiken slengte Stor Johanna børa i bakken, 124ho vann ikkje meir i ein gong, men kva gjorde ho så? Ho sette seg på børa. – Så er han forvara den stunda, let ho.

Oliver var ved godt mot, han lo og ropa til gapherke, bad dem fara til helvetes eller der i kring, heile skreia. Han let så han var over både dem og meininga deira, i morgo den dag skulde dei bli vâr einkvart. – Og der står ‘n Torgeir, han legg tauglykkja kring halsen på meg. Idiotar! skreik han.

Da søkte dei nærmare innpå. Torgeir såg dei var ikkje folk lenger, dei var for mange til det, og der til så hadde dei retten. Han steig til i mot dem og huta:

– Ha dykk vekk! Vekk! seier eg, eller så –

Sinne fór i han, det gjorde reint godt i kroppen, han sette på dem og jaga dem, han kjente han kom til å bruke handfeng snart. Ein i mot alle, da er det inga sak. Han kom til seg att da han hørte faren song om gutknekten sin, – det er hardved i han der, ho ho, folk! han skal hemne meg! Torgeir stakk hendene i lomma. Dei gjøydde mot han, illgjøydde og var grovt til karar. Underlig, tenkte han, at det ikkje kunde vera som i bøkene, for da hadde Freydis vore her no, hadde vore her ja, stått og set på han og komme fram til han og sagt einkvart, same kva det var, det var ikkje like eins i alle bøker. Folk måtte klare seg slikt for utan, – han hadde aldri trudd på det. Men til i morgo tidlig måtte han vita ei råd. Før faren 125vakna ja. Elles kunde det vera for seint. Helst trudde han faren rømte sin veg.

Da dei skulde i veg att tok han i armen på faren, og så leidde dei han i millom seg. Oliver vart tam etter kvart, gjorde ikkje minste motstand, han skjangla som ein sveittlausing og vilde sige ned alt i eitt. Der let ikkje ord i han no. Gud sjøl måtte vita kva han da tenkte, for faren tenkte støtt, plagdes og tenkte i staden for å sova somtid. Ein gammaldagsing, ein fekk kalle han slik.

No bar det fint i veg. Dei som følgde hadde snudd, det var ikkje å få til meir moro av dette. Kveldsola glødde under skyene, skogen stod som han var blinda av det. Der vart så stilt at det var pinsamt å gå tre i lag slik. Men så tok fuglen i, nattvaka og alle dei andre kvittrarane. Ein mintes kveldar da ein stod og lydde på dem og vart rar til motes, vart eit anna menneske eller kva det var; eller ein leika seg berre med det og fekk til at fuglen spann sølvtråd og slyngte ut i vêre. Det var da. Vil du snakke med fuglen no, da er det øksskaft! til svar, øksskaft! og ikkje det grand anna.

Det verste var det at faren vakna så tidlig, så urimelig tidlig morgonen etter ein sjau i bygda, før sola rann var han oppe og fór og vasa, og da var han så i nedbakken at det visste ingen. Ingen hefta seg heller bort med å tenke på korles han hadde det. Torgeir hadde ikkje gjort det han heller, før no i kveld, no da faren hadde skjemt seg ut til gagns. I morgotidlig vakna han og var dubbelt 126vanæra mot før – kva gjorde han da? Enn om han tok live av seg?

Kvifor ikkje seie tok live av seg? Når det var det ein meinte? Om det så var nattvaka, talatrosten, så sa han da det han meinte, hør berre etter.

Og kva skulde ein trive til? Ein gutvott som ikkje var ferdig for presten enno?

Endelig ein gong kom dei så langt at dei såg grinda heime. Eit tak til, og så var dei inni stua. Småkarane hadde mora stengt inne da ho fór, og der var dei. Dei hadde knapt nok gråte, og no var dei oppi vêre av berre gleda. Dei var enda til glade over at faren kom heim.

– He? sa ho, har de ikkje brent opp dykk heller, småtrolla? Ikkje rive auga utor kvarandre heller? Sjå der, sjå der san! Ein får fegnast for det som er.

Oliver var bort i vassbøtta og drakk. Mat vilde han ikkje sjå. Han sat og stirde framover golve. Gong og annan smilte han, på full manns vis. Somtid såg han på borna og gav ein rar liten lyd frå seg, eit kvink. Så ranga han av seg ytterklæane og stomla til sengs. Han sov med ein gong!

– Ja no søv du, mumla kona. No søv du ja. Den rettferdiges sømn, står det i boka. Ein vakker dag plagar du meg vel til å skamslå deg – gud nåde deg visst det hender, det skal du få svara for. Skal det aldri bli ansles? sukka ho med seg sjøl.

Det var likt til brennvine fór i hovude på henne andre gongen, ho lo og snakka:

127– Det var den tida det. Eg giftar meg ikkje, sa eg. Nei så gu! For ikkje vilde karfolka ha meg, og ikkje vilde eg ha dem. Men så kom der ein, og kva skulde så ein vantrivning som eg gjera?

Ho strauk seg over panna i einingen og lo og sukka. Så lik eit menneske som ho var no, det hadde ho aldri vore, det var halvvore nivst å sjå.

– Nei drikkar er han ikkje, sa ho. Men de veit korles det er med kalven: får han hovude ned i bøtta, da drikk han med der er. Hø! eg visste da vel han var for uhendtlig for ekteskape, men. Det skulde vel frestast.

Torgeir vilde be henne tie still med dette, men halsen var i ulag på han. Ho heldt ved:

– Sjå berre kor strihårut han er i nakken, busta står på kne på trøyekvaren når ho blir lang; raud er ho òg. Men eg meinte eg skulde få folk av han. Men det blir meg eit langt lerret å bleike, det. Det er den her fordømte sorga som kjem over han! Det er ei sott og ei skam, han skal dyrede få anna å vita her etter!

Ho bråreiste seg, og glad var Torgeir. Han gjekk sin veg. Han var tung all igjenom, kunde ha hivd seg ned å tvert utfor dørstokken og aldri reist seg meir, men det var just det han måtte akte seg for, – du får beskede halde deg på føtene i kveld kar, sa han.

Eg står her i lyse kvelden, tenkte han. Jorda er braddfull av fred. Eg står og ser på det.

128Men så hørte han det faren sa ein dagen, det var berre nokre veker sia: – Jaså no, folk som ulykka fører i hop, dei hører i hop. Ja slik står det her, og så slengte han boka bort i hylla og gjekk ut, så hjartans like sæl. Det var sant nok alt den gongen, men kva sanning var der i det da i mot no? For dei hører i hop ja, så det kjennes. Men slik kunde ‘n far snakke somtid, og andre tider snakka han slett ikkje.

Sundagskvelden, her og alle stader; lysgrønne lykksaligheita. Så spelar dei og syng dei, så spelar dei og dansar og hører i hop, men det er i lykka det, det varar med den varar.

– Så djevelsk store ting det kan bli krevd av ein! sa han best han stod. Han syntes så halvt det var kvelden som krevde det av han. Mya syng det finaste ho veit, fuglen syng, hegg og rogn kjem til ein, all vide verda kjem, og alt ein hører i hop med der ute, men her står du, og ei råd får du vita!

Faren måtte ikkje få lov å gjera noko gale i morgo-tidlig, same kva det var, nei for den straffa hadde ikkje kjerringhelvete hans fortent, og kva skulde der bli av småkarane? Ja ja, så kunde ein henge seg sjøl. – Eg kan det, veit du, og da kom ‘n far på andre tankar, det har du rett i. Men den råda kan du ha sjøl, Satan, ho er arti å ha om der skulde komma eit menneske.

Han styggfraus nedetter ryggen enda det var varme gode sommaren i kring han. Han hadde set 129han var ein sjølmordar. Svarte vanskapningen. Ja det fekk vera som det var, men han skulde ha vore her all tida i lag med ‘n far og ho stymor og ungkravle deira, midt i skamma og ulykka i lag med dem. Han skulde ha vore framtida deira. Slik og slik ser live ut for ‘n far, for ein gammal og skjeggut mann, slik er det å vera Storjohanna – kven har lagt på oss at vi endelig skal vera menneske? Kva tenker eit ting som Freydis, inst inne hoss seg sjøl? Kva ser ho med auga sine?

Hald no kjeften din og tenk deg om! Kva vil du gjera? Du må vita det fort no.

Ja. Han gjekk inn i kjøkene, stod litt og lya om alle sov, og så leita han fram papir og blyant og skreiv. Han fortalde faren at no såg dei han aldri meir, no bad han, med foten på dørstokken, at faren skulde vera snild og ikkje rømme heimen, men gjera det han kunde for folka sine, han forplikta han til det, det sterkaste han vann, – kom i hug borna, ho Theodora og ‘n Willy og Litla, kom i hug meg òg som har sagt dykk farvel, men leit ikkje etter meg! Så takka han faren for alt, slik han hadde lese det, og bad han helse dei andre; så namne under! Han la papire på kjøkenbenken, slik at det fall i auga på den som først kom den vegen, og det var faren. Der låg det. Der etter stilte han seg opp på lofte, ruska med seg nokre småting, så mykje som rømtes i skoleveska, og kom seg ned att og ut.

130No var det gjort. Han hadde stryke ut seg sjøl. Litt rart var det, – det var hundig vondt, når ein skulde vera ærlig! og i morgo vart det mykje verre, men da var han langt vekk. Han hadde tenkt det før òg at han vilde gå sin veg, men aldri hadde han tenkt han skulde ut av bygda og bli borte, ja han hadde mest ikkje set åt ein annan kant enn der ho var. No såg han vekk i frå alt i hop. – At han rømte! vilde dei seie. Ja det skilde han ikkje.

Men først gjekk han på låven og la seg i noko høyrusk, han var så for trøytt, måtte sova ein stubb før han fór, for i førnatt sov han mest ingen ting, da låg han berre og kom i hug at faren var ute. Ein to-tre timars sømn her heime enno, det kunde han unne seg. Sovna han av, så vakna han i alle fall først faren trødde på låvebrua. Da skulde han snakke med han, for ålvor.

Ei stund etter ser han faren kjem, han går og knepper av seg buksesælane og smått murrar og ankar seg, han gjer seg ei rennsnare av dem, og no knyter han enden fast i åsen, – at eg ikkje visste det før! tenker Torgeir. Det er umulig å få fram ein lyd og umulig å røre ein finger, for dette er noko som skal gå for seg, det er slik skrive frå evig tid, han kan einast røre litt på augelokka, og kven hører det? Og no, no!

Da bråvakna han og fór opp, og sola lyste inn gjenom veggsprungene og gluggen, og fuglen var i full song borti skogen. Han stomla fram, 131såg i kring seg alle stader og såg gudskjelov ikkje anna enn det som vera skulde, kom seg så ut og møtte heile morgonen. Det var måndagen etter ein galen sundag, blåe måndagen ja, dess vondare var det at han kom så fin. Så doggvått gras skulde du aldri ha set maken til, slikt sølv! og over myra der låg det ein blågrå sjø med doggskodde, så furuhaugane hadde vorte til små holmar der utpå. Garane bortanfor hadde komme så nær hit, dei synte fram kvart byskje innpå jordene og veiter og vegar, det var utrulig så nytt og vakkert. Det visste ikkje noko om kva han hadde drømt.

No skulde han gå i frå det og aldri komma att meir. Kanskje aldri nei; det var i alle fall så ubergelig lenge til det. Først måtte han sjå inn som snarast, om dei sov alle samen. Han fór stilt som tjyven, og hjarte dulpa så det var mest uråd å få puste. Døra gleid villig opp. Der låg søskena hans, låg på kvar sitt vis og sov. Borti andre senga låg ho stymor, ho låg i ein krok, med knea mest opp under haka, og armane strekt frå seg slik hesten rettar frå seg føtene somtid. Det skulde ikkje bli stort romme til sengkammeraten der nei. Men kor låg så han far? På lofte, i mi seng! sa han seg, for slik måtte det vera, og så kleiv han opp og såg etter. Langt i frå, der var ingen far. Han hadde rømt. Ja visst, – du vart for sein du.

Han kom seg ut att og bort på låven. Nei, der var all ting som det hadde vore. Han gjekk 132rundt husa, stod still eit tak og stridde med seg sjøl og var på sprange til å rømme, men så vann han med seg og gjekk åt fjøssvala. Der hang far hans.

Han kom seg der i frå. Han tok vegen inn. Heile tida visste han tydelig til seg. Han ruska i stymora til ho vakna. Ho stirde sømnblindt på han, – ho hadde aldri visst til seg nokon gong.

– Kor har du ‘n far? spurte han.

– He? Ho skjønna ingen ting. Han far – kva er det du forteler no? Men endelig beit det på henne, og opp spratt ho og glåmte i kring seg. – He? klaga ho seg, ho stirde på han og tagg om hjelp: Finn du han ikkje da?

– Nei, han er borte no.

– Å den helgamess tullingen! Ja men kor har han teke vegen da?

– Du får stå opp.

Han snudde seg frå henne og gjekk åt kjøkene. Der låg papirlappen hans; der hadde ingen rørt ved den, san. Eller vent no: han låg da ikkje slik i gårkveld?

Så dømt til å gå åt fjøssvala var han far. Så åleine stomla han i veg. Og så han da, som ikkje visste seg veg utanom helvete etter ein slik gjerning? Ja men fy fan, fy fan! Det bar i gråten med han, det gjorde for resten ingen ting det no, – eg spring i frå det! kviskra han.

Stymora kom kavande: – Ser du slett ikkje likt til han?

133Han svara ikkje, og ikkje var han godfor å sjå henne. Det bar ut med dem, og Torgeir gjekk åt fjøssvala i gjen. Ho kom etter, like still som han. Han stana i døra, og ho tøyde seg og såg over han, såg korles det stod til, like vendte andlete mot dem, ho gav nokre barnekvink frå seg og fór inn, tok like og løfta det opp. Ho snudde seg rasande mot Torgeir:

– Har du ikkje kvast på deg da, gutdevel? Vi må få han ned, elles døyr han!

Det fór gjenom Torgeir at han hadde vore fåne, han hadde ikkje ein gong tenkt på om der var liv i faren, no visste han det var for seint, men like vel gjekk han bort og kjente etter. Like var kaldt. Der fanns ikkje vona av liv.

– For seint for lenge sia, sa han.

– Ja herregud, eg veit det da, eg veit det da. Å gud hjelpe oss no, Torgeir!

Enno ein gong måtte han rømme for syne av like, det kunde ha jaga han på sjøen, han kom i hug i same stunda at no var han da fri mann. Ho kom etter, men ho var vill på nytt, ho svor og snakka stygt meste ho vann over slik ein mannsskarv.

– Ja no blir det ny akkort, sa Torgeir, for noko måtte seiast.

Ho slo hendene for andlete og storgret; det var dyre i skogen som klaga seg. Han venta til det gav seg noko, så tok han i handa hennes og fekk henne til å høre på seg.

134– Vi skal all tid komma over det her, sa han. Vi skal da klore oss fram!

Han sa mangt anna som fall han inn, dumme ting, men dei var sanne som dagen kring han. Han stod ved dem, her famfor Gud sjøl. Han venta ikkje ho hørte det, ho var så langt unda.

Men ho tagna og kom til seg, som barne, og da ho hadde stått ei stund og set på han, suttra ho:

– Rømmer du ikkje frå meg da, Torgeir?

– Er du galen du! Nei det visste han òg at eg ikkje gjorde.

– Ja men kan eg tru det da? Da får eg prøve å – –

Enno gret ho, rykk for rykk. Så gjekk dei inn. Klokka viste seks. Sola hadde alt klive høgt på himmelen, stod og skjein inn gjenom rutene i stua, same sola som i går. Småkarane sov borti senga si, sparka og kava litt tak og anna, men sov gjorde dei. Torgeir sa at no måtte han i veg til lensmannen. Stymora jamra seg berre og seig ned på ein stol, ho bad han vera snar. Ho kom etter han ut om døra da han gjekk. Det siste han såg av henne var at ho stod og stødde seg til husnova. Han stana som snarast, han skulde ha gått til bake og sagt henne einkvart, men det fekk vera til han kom att. Det var gjerne mangt han måtte seie henne; det vart vel ei råd med det.

*

Ut på føremiddagen kjørte presten heim frå annekse, han hadde vorte heftande til da. 135I dalbakken der han morgonen før møtte Oliver, møtte han no lensmannen, som kom kjørande andre vegen.

– Nå? spurte presten.

– Ja, svara den andre. Eg har vore ute i forrettning eg òg ja.

– Da er De ivrig i tenesta.

– Å ja da, eg heng i. Eg var avstad og skar ned ein som hadde hengt opp seg. Han Oliver Haugen, om presten kjente’n. Han fortalde så litt nærmare om tilborden.

– Forferdelig! sa presten. Forferdelig! Og eg som møtte han her i går – at eg ikkje tala litt med han!

Lensmannen svara ikkje noko til det.

– Og så den stakars sonen hans, han går for presten i sommar, kva skal det bli av born som veks opp i ein slik heim? Og etter ein slik hending? – Eg trur nærmast det blir folk av han no, sa lensmannen. Før venta eg så halvt at han laupte sin veg. Han hadde eit ulykkelig menneske til mor. Og henne likna han på, ikkje så lite. Men, som sagt –

– Ja ja ja. Det står i Guds hand. Han har ei meining med alt han gjer.

– Vi får da tru det. Han meiner visst å få folk av nokon kvar han; av kvart eit menneskefrø. Han har si fulle hyre med det. Stundom må han gi seg på det.

Så kjørte lensmannen, og så kjørte presten.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.