Åmund og Vemund

161Enda eit eventyr fortalte Anders; han sat i kammerse og fortalte for borna.

Det var ein gong ei kone som jaga etter mannen sin, ut or huse og ut or bygda, for det kom opp at han hadde stole med han var ung: han hadde stole alt tømmer til stua dei budde i. Mannen heitte Tor, og vart heitande Tor forjaga. Ho tålte ikkje bu lenger i den stua. Det nytta ikkje kva folk sa, ho reiv stua ned og kjørte kvar ein stokk att-ende til eigarmannen; så budde ho i ei hytte etter den dag.

Ho hadde tre små born, to gutar og ei gjente, og gjenta var yngst. Gutane var to galningar, og dei vart ikkje likare etter som dei vaks til, det var mindre von det skulde bli folk tå dem. Mora gret ofte for dem. Den eldste heitte Åmund, den andre Vemund; gjenta heitte Solvi, ho var så snild som dagen var lang. Det hendte at ein av gutane spurte etter faren; men mora kom seg aldri til å fortele korles det hang i hop med han, og ingen annan nemnte han heller for dem. – Kva er det med ‘n far, at han aldri kjem heim? sa Vemund, han var den verste til å spøre. – Det skil meg ikkje, svara 162gjerne Åmund, for han var det ikkje mange orda i. – Ja men, kva er det? sa Vemund. – Enten er han ein skarv, eller ein stakar, eller så er han eit skikkelig menneske, meinte Åmund.

Så var det ein vårdag, gutane fór og seglde på isflak nedi vågen. Solvi stod oppå bakken og heldt auga med dem, det var hennar vis. Dei seglde ut vågen på største flake og ropa og song; men lenger ut møtte dei båra, og ho slo sund flake for dem. Dei flaut på kvar sin isbete, og låg i oppunder øyra. Rope om hjelp vilde dei ikkje, men det gjorde Solvi, og mora kom springande ned til sjøen. Båt var ikkje for handa, men i fjøra låg det ein gammal stokk. Ho hadde vore borti den stokken fleire gonger og vilde havt han på sjøen, for ein tjuvstokk heldt ho han for; ho hadde ikkje vore godtil å få han ut. No måtte han ut, og ein fjølende fann ho til år, og så rodde ho utpå og berga gutane sine.

Det første ho gjorde da ho hadde land under føtene, var at ho dengte gutane, for større var dei ikkje enda. Sia bytta ho klæa på dem, og sist bytta ho på seg sjøl; men da var det for seint, ho fekk slikt ill-frost i seg. Ho vart liggande sjuk. Ho kom aldri opp meir.

Da vart det folk av gutane: Dei måtte drive garen som vaksne karar, dei måtte både pløye og så.

Men ein dagen, da det hadde vorte sommaren, sette mora seg opp i senga og sa:

163– Kom hit, gutar, får eg snakke med dykk!

Dei kom borttil, båe to. Da sa ho:

– No har eg tilgitt far dykkar, eg har stryke ut alt eg hadde imot han, og no skal de to gå og finne han og få han heim: no er det eg som vil be han om tilgiving. De skal ta meg i hand på at de vil gjera som eg bed dykk, i eitt og alt.

Dei gjorde det. Og mora sa:

– De er på vegen til å bli folk, og no skal de ut og bli karar: de skal komma heim med han far. Det blir ein lang veg, og ein hard veg; eg har set han når eg drømte, og eg har set lande der han far held til, det er uendes langt dit. Eg har set han òg: Han har det så vondt.

Og no skal de lova meg det: De skal aldri stane på vegen, og aldri vike av når de har funne vegen. De skal tilgi alle som gjer dykk imot, og ikkje sette hardt imot hardt; de skal hjelpe alle som treng det. Snakk sant, same korles det bær til.

Dei måtte ta oppatt orda for henne, så ho hørte dei hadde dem med seg.

– Men skulde dei gå ifrå henne? undrast dei.

– Ja, det skulde dei. – For no er eg ikkje for god lenger til å ta imot god manns hjelp, sa ho. Og da er det alltid dei som hjelper, la ho til.

Dei undrast på korleis dei skulde finne vegen. – Det skulde dei ikkje ottast for, sa ho: Sola i andlete om morgonen og i nakken om kvelden, og resten fekk dei til givings som alt anna.

Morgonen etter, før sola rann, var gutane oppe 164og stod på ferdafot. Mora krak seg opp og var med dem utom veggen; ho signa dem før dei fór. Solvi var med og gret. Åmund bar ein liten pose med niste, det var til dei første dagane. Sia var det nok, når dei fortalte folk kva erend dei var ute i, sa mora; dei kunde be for seg, men aldri ta.

– Berre dei kjem att! gret Solvi, ho var så glad i brørne sine.

– Jau, sei det, dei kjem att! trøsta mora. Eg har set dei kjem. Rare skogar og sjøar og rare land har eg set, og brattberg og fiendar og mangt anna; men fram finn ein og heim leitar ein seg, den som er ute i godt erend, sa ho.

I det same rann sola. Ho skjein på hytta og ho skjein på vollen kring dem, ho la sølv på vågen og gull på alle fjella dei såg. – Det lova godt, meinte mora, og slik vart det den morgonen dei kom att. Så gav dei seg på gonga.

Åmund hadde ei lita øks i handa, han gjekk med skafte til stav; – ho var da heimantil. Vemund gjekk med ei fjør av hanen; – ho var så stor og vakker, og hanen var død. Han snudde seg til Solvi og sa, at fann han noko rart på vegen, skulde han ta det med heim til henne. Åmund snudde seg til mora og sa, at enten kom dei heim med han far, eller så kom dei aldri.

– Det var det eg vilde! sa dei båe som att stod.

Gutane snudde seg og gjekk, den eine med 165øksa, den andre med hanefjøra. Dei såg seg ikkje attende oftare.

Dei gjekk den dagen til endes, og dagen etter og enda ein. Sol rann og sol seig, og dei gjekk. Vemund spurte om mest alt han såg, og undrast på mangt anna. Åmund svara somtid og tagde somtid, og sa gjerne at dei hadde langt enno å gå. – Undres på om ikkje han far var ein røvar? sa Vemund ein dagen. – Berre han var så pass, svara Åmund. – Tru om vi skal ta og banke det vonde utor han? sa Vemund att. – Trur aldri det var det mor meinte, sa den andre. Og så skal du ikkje undrast over så mange ting, sa han. – Eg undres no på det eg? sa Vemund.

Om dagen gjekk dei. Om natta sov dei under eit tre. Dei gjekk i sol og dei gjekk i regn, og vegen tøyde seg framfor dem, og verda vida seg ut kringom dem; og stjernene heimanfrå stod over dem om natta og vaka.

– No er vi langt heimanfrå, sa Vemund, det var sjuande dags kvelden og midt inni ein skog.

– Ja, no er nisteskreppa tom, sa Åmund.

Da dei kom fram på vegen morgonen etter, kom det ein mann riande imot dem. Det var ein herremann, det såg dei, og dei vart ståande og sjå; det blenkte både på han og hesten. Og han stana og såg på dem. – Han spurte kva karar dei var.

– Vi er sønnene hans Tor forjaga, sa dei, og 166no er vi på leiting etter han og skal ha han med oss heim.

– De skal komma dykk heim sjøl! sa herremannen. De går dykk berre bort uti verda, de skal snu straks! – han var morsk i måle.

Dei smatt framom han og la til sprangs, for snu kunde dei ikkje. Riddarsmannen bråsnudde og vilde etter; men hesten snåva, så mannen fauk på hovude imot ein stein og vart liggande. Gutane såg det, og med det same hesten kom rennande framom dem, hogg dei i tøyglane, ein på kvar sida, og hang fast og flaug med han så vinden blistra og gol kring øyra på dem. Endelig fekk dei stana han.

– No rid vi så langt skogen rekk, sa Vemund.

– Ja, no kan han ligge der og undrast på kor han gjorde av hesten sin, sa Åmund. For stane på vegen kan vi ikkje, sa han.

– Nei vi kan ikkje det, sa Vemund. Men vi skulde hjelpe den som treng hjelp – det er ugreit det her, sa han. Eg meiner vi får ri attende og sjå til at han ikkje ligg vondt, sa han; – så gjorde dei det.

Mannen låg og blødde. Dei snudde på han og snakka til han, var etter vatn og vaska reint såre i panna på han; og da kom han seg.

– Her er no hesten din, sa Åmund.

– Det vart ikkje så vi stal han, sa Vemund.

Endelig fekk dei han opp på hesten, og endelig fekk dei vita kva veg det bar til heimen hans: 167det var vegen deira. Ein stødde han, og ein leidde hesten, og ut or skogen kom dei til ein stor gar. Der var alt så stort og gildt, dei kunde ikkje tru auga sine. – Vi får høre kva dei seier her, sa dei med einannan.

Det var heimen hans dei kom til, så da folk såg hesten og den halvdøde mannen, vart det ikkje liten oppstand. Han kom seg snart, så han kunde fortele korles det hadde bore til. Gutane måtte inn, så fint der var, og mat fekk dei og drikk fekk dei så det var ovanom alt dei hadde drømt. Så vilde dei i veg att. Men da tok dei til å be dem, både riddarfrua og alle dei andre fine folka, at dei skulde bli der, ja riddaren med da han vart så lik. Sistpå sa ho det, riddarsfrua, ho var så god at dei knapt kunde sjå henne i auga: dei skulde vera som sønner der i garen! For dei hadde ingen sønner og fekk vel ingen heller, dei hadde berre ei dotter. – Og far dykkar finn de aldri, og aldri kjem de heim meir! sa ho.

Nei, dei måtte i veg no, sa gutane, for finne han måtte dei, og ei mor hadde dei heime, ho òg hadde berre ein gjentunge no. – Men dei kunde kanskje bli her til i morgo? meinte Vemund, her var så for mykje merkelig å sjå, og dyktig sliten og sårføtt var han. – Nei, Åmund takka for seg og tok øksa, – Vemund kom diltande etter med hanefjøra i hand. Nisteposen hadde dei fått full.

Da spurte herremannen om dei visste vegen. – Nei, den visste dei ikkje for vel, men dei skulde 168ha sola i andlete om morgonen og i nakken om kvelden, og resten fekk dei vel til givings, dei som fór i godt erend, meinte dei.

– Eg får gjera det, så gale det er, sa herremannen, han bad dei sette for hesten og skysse gutane til sola gjekk ned. Da dei var to-eina att, sa Vemund, han tykte dei var karar som ikkje let seg stane. – Å ja, men enno var det langt att, meinte Åmund. – Men kom vi i hug å tilgi han? sa Vemund. – Å, sa Åmund, det røynte ikkje på den her gongen, dei hadde det til gode til ein annan gong.

Sol rann og sol seig, og dei gjekk. Dei nådde knapt heim med tanken lenger. Men sola var så stri om dagen, ho var ikkje til å stå ut. Dei visste råd for det, dei gjekk om natta og sov med dagen. Oftast høvde det slik at dei råka folk, morgon eller kveld, som gav dei einkvart å eta. Det var ikkje så fint som det dei fekk i herremannsgaren, og bra var det, syntes dei, for så fin mat var det skam å eta, og dessutan var han opp-eten før dei vardest, så fin var han.

Og rarare vart verda dess lenger dei kom. Månen skjein så frammandt for dem dei lange nættene, på frammande skogar og snaufjell, på vatn og vegar og på hus der frammandt folk sov. Frammande treslag stod og blunda der dei gjekk; med kvart hørte dei vinden, og han med var ukjend for dem. Vemund stana for og spurte rett som det 169var, han såg ti forunderlige ting der Åmund såg ein eller ingen. Åmund han berre gjekk, han visste ikkje å svara på det kor som var. – Vi har det raraste att, var gjerne orda hans. Og Vemund tagde og hang med; det var fram dei skulde.

Ei natta kom dei til Svartskogen, og den måtte dei igjenom. Der fanns det ikkje sol om dagen, og ikkje stjerne nattens tid; det var svart og stilt som dei gjekk under jorda, og tomt så fotstega song etter dem i mørkre. – Rettno blir eg redd, sa Vemund. – Det er godt vi er nøydd til å gå her, sa Åmund. Dei gjekk og dei sov og dei gjekk att, og endelig ein gong kom dei ut, og blanke dagen blinda dem.

Sol rann, og sol seig, og dei gjekk. Ei natta kom dei til Sølvskogen. Dei kom over ei åshøgd, og midt framfor dem og til alle kantar stod skogen med sølvlauv på trea, og månen spegla seg i det så det var lyst som ein dag: månen var av gull, og kvart blade var ein sølvspegel. Nattvinden anda på skogen, strauk og spella så uendes vârhendt, og da bragla alle sølvspeglane, og det sildra og song i all lufta over dem, ørfine klokker av skjære sølve; det var lauve som ringte. Og alle berga svara.

Gutane hadde vorte tvert ståande, og stod gjorde dei da dei fann att seg. Denne gongen var det Åmund som først sa noko. – Vi får gå da, sa han. Langt om lenge kviskra Vemund og spurte 170kvifor det var slik her. Han spurte fleire gonger. – Ja kvifor skin månen? sa Åmund. Og enno har vi det raraste att.

Og det hadde dei, for så kom dei til Sølvsjøen. Dei vart så blinda av glansen, dei mista vegen, og dei fann han ikkje att. Så gjekk dei frammed stranda. Vemund måtte stane alt i eitt og spegle seg i sølvvatne, det var rinnande sølv; berg og tre stod der og gjorde det same, hadde så gjort all si tid; han hadde aldri komme seg derifrå med si eiga hjelp.

Så rann sola over det, og da først var det rart, for da loga skogen og da loga sjøen imot henne og skalv, det bevra og det bragla i bloddrypande sølve, – og blir det vakrare no, da klip eg att auga! sa Vemund. Dei let att auga og gjekk.

Da dei såg opp, var sølve borte, dei var over ei lita høgd. Vegen hadde dei funne utan å sjå.

Dei var innom fleire stader og bad om litt mat i Guds namn. Dei vart jaga.

– At folk skal vera så hardhjarta her? undrast Vemund.

– Det har seg vel slik, sa Åmund, han langa på og gjekk.

Lite om maten hadde det vore dagen før, men med dei gjekk gjenom Sølvskogen merka dei det ikkje. No var dei knapt gonghøve. – Så fekk dei sova, når dei ikkje var anna til, meinte Åmund, han kraup under ei buske. Vemund kunde ikkje sova, han såg enda for seg så mykje fagert.

171– Du skulde ikkje vera så dum, sa Åmund.

– Det er ikkje støtt det dummaste å vera det, sa Vemund.

Åmund sov, og Vemund sat og såg i kring seg. Da vart han vâr at tree attmed dem var fullt av gild frukt. Han reiste seg og tok ein; han tok mange. Dei var udømelig gode. Han vekte Åmund, og dei åt til dei sovna båe to.

Sol rann, og sol seig, og dei gjekk og gjekk; og ei natta kom dei til Gullskogen. Dei kom over ei åshøgd, og midt framfor dem og til alle kantar stod skogen med gull-lauv på trea, og månen spegla seg i det så det var lysare enn ein dag: månen var av sølv, og kvart blade var ein gullspegel. Nattvinden anda på skogen her òg, strauk og spella så uendes vârhendt, og da bragla alle gullspeglane, og det sildra og song i all lufta over dem, ørfine klokker av skjæraste gulle; det var lauve som ringte. Og alle berga svara.

Gutane hadde vorte tvert ståande att, og stod gjorde dei da dei kom til seg.

– Vi får gå, kor som er, sa Åmund.

Vemund kom, men det var tungt å komma. – Eg visste det var til, dette her, kviskra han.

– Visst det er til da, sa Åmund. Kom så, for det raraste er att, sa han, – han stal seg til og tok med seg eit gullblad, for han visste litt om kva gull var verdt.

Og det raraste var att, for så kom dei til Gullsjøen. Dei vart så blinda av glansen, dei mista 172vegen att, kunde umulig finne han. Så gjekk dei stranda frammed. Vemund måtte stane alt i eitt og spegle seg i gullvatne, det var rinnande gull, berg og tre stod der og gjorde det same, hadde så gjort i all si tid; han hadde aldri komme seg derifrå med eiga makt og hjelp.

Så rann sola over det, og da først vart det rart, for da loga skogen og da loga sjøen imot henne og skalv, det bevra og det bragla i sølvskinande blod: det var grått alt dei før hadde set, – og blir det vakrare no, da klip eg att auga til gagns! sa Vemund.

– Klip dei att, sa Åmund, for dette var eit syn som ikkje auga tålde sjå og ikkje hjarte kunde bera.

Dei let att auga og gjekk: Enda såg dei det.

Men best det var, gjekk dei seg beint på ein mann. Det var ein liten rukkut kvitskjegg, det var armelig knea bar han. – Er de blinde de? skreik han.

– Ja, vi er ikkje fri det heller, sa Åmund.

– For her er så blankt av gull! sa Vemund.

– Eg skal gi dykk gull eg! kvein han. De har stole eit gullblad ifrå meg, og her skal de få kjenne ein kjepp av gull! – dermed svinga han kjeppen og slo.

– Au! au! ropa dei. – Smaka ikkje bedre den der enn ein trekjepp, sa Vemund og lo. Men kva har du med øksa for? sa han til Åmund.

Åmund løfte øksa imot kallen, og kallen tokka 173seg unda. Men så let han henne sige. – Vi sett ikkje hardt imot hardt, sa han, og her har du gulle ditt, eg treng det ikkje!

Han hivde blade til gamlingen, men da var det berre eit folna seljeblad. Og alt gulle kringom dem hadde folna: skogen stod med haustgult lauv, og sjøen var grågule vatne. Men kallen tok opp blade og glatta det ut, og heile det skrukne andlete glatta seg ut, så glad var han. – Takk og tusen takk! sa han.

– Det er da berre eit lauvblad, sa Åmund.

– Kva vil du med det? sa Vemund.

– Det er gull for meg! lo kallen.

– Kunde du ikkje gi meg eit gullblad med heim til søster mi, spurte Vemund.

– Hm! sa kallen. Gir du meg den fjøra der, så skal du få snippen av det, sa han.

– Nei, sa Vemund, den kan eg ikkje sleppe, ho er av hanen heime.

– Og dette gulle hans er ikkje gull, sa Åmund.

– Å nei, det er no ikkje blankt for alle, gulle heller, flirte kvitskjeggen. Men for det de gav meg att det som er mitt, og ikkje brukte makta, så skal eg syne dykk vegen. Vårherre bad meg elles om det i natt her, han visste de kom.

– Visste han det? undrast Vemund.

– Så var det ikkje for mykje om du gjorde det heller da, sa Åmund.

– Det er ikkje lite det, at ein gjer det han 174bed oss om, og kom no! sa kallen. Men far ikkje så de mister fjøra!

– Den meinte eg heller han skulde kaste, sa Åmund.

– Mi tru om det! sa kallen. Hør ikkje på sluge folk, sa han til Vemund, – de skal vel heim att?

Og der var vegen, sa han og pekte. Beint imot det brattberge skulde dei gå. – De ser noko kvitt der – der attmed skal de opp. Så er det beine vegen fram, sa han.

Gutane sa farvel og takk, og la i veg att. Dei gjekk og dei sov, dei gjekk og dei sov, fór over haugar og mo og myr, gjenom vass-sik og vidjekrungel og klungerskog, mista vegen og fann vegen; dei gjekk beint på det kvite i berge. Det var ein vålig foss, og berge var svart og bratt, ei mil til høgre og ei mil til venstre eller så på lag. Veg opp fanns der ikkje, fanns ikkje stig eller skar, ikkje feste for fot.

– Kva gjer vi no, meiner du? sa Åmund.

– Hører du songen? sa Vemund.

– Berre fossen! bles Åmund.

– Ja men hører du ikkje kor fagert han let for oss, han både spellar og syng?

– Du hører og ser så reint for mykje du, sa Åmund; det var opp her dei skulde.

Men han med vart lyande på det. Dei vart sittande og lye på fosselåta til dei ikkje visste 175av noko meir; det kom natta på dem. Da løfta fossen måle og kvad enda venare. Dei hørte han med dei sov, han bar dem over både Sølvlande og Gull-lande og langt inn i himmerike.

Men da dei vakna, så sat dei der i grase, ein med øksa si, ein med fjøra si. Og fossen tona og song.

– Eg er så glad for at vi kom hit, sa Vemund.

– Du skulde heller ønskt oss herifrå, meinte Åmund.

– Vi kjem aldri opp det berge, sa Vemund.

– Nei, men opp må vi. Og du som hører og ser så mangt slag, kan du ikkje sjå ein oppveg for oss? sa Åmund.

– Nei men ser du lauve på trea! ropa Vemund, det brettar seg i vêre og lyar, det er som øyra på dyr, sa han.

– Ti still med tullsnakke ditt! murra Åmund.

– Enn trea er jamhøge med berge da! undra Vemund seg.

– Ja ha, og da veit eg råd, og takk skal du ha, sa Åmund. Han tok øksa og til å skora i tree nærmast berge. – No kan du spøre kva eg vilde med øksa, sa han.

Da første hogg fall, tagna fossen: det var berre grove vassduren som stod til vêrs. Berge stod skumt og stumt imot dem. Vemund skiftast med Åmund til å hogge, for det var eit digert tre. Så fall det, og slik som Åmund hadde rekna; det 176stod på hall oppetter bergveggen. Vemund kleiv opp først, for han var så vitansjuk, Åmund etter i god ro.

– Jamenn er verda stor du! sa Vemund da han var oppkommen.

– Jamenn er ho dryg òg, sa Åmund, da han fekk sjå.

Det låg ei endeløyse framfor dem med flatt land, med garar og grønne engar, og elvar og vatn og strender var der, og byar og kirker og mangt rart, og ein staden låg der ein kongsgar og skjein så det blenkte i ruter og tak. Og slik forunderlig vid himmel som der var over det.

– Men kor har vi no sola? spurte Åmund, han vilde ha henne å gå etter.

– Sola er det i det blå med no, sa Vemund, han såg etter henne. Det er ikkje ho vi skal gå etter no lenger, sa han.

Og der såg dei beine vegen alt lande bortgjenom, han streka tvert over det og imot ein blåna av berg og skog. Dei la i veg på nytt, og Vemund såg og spurte, og Åmund såg og tagde, og med kvart var dei innom i ein gar og fekk seg eit mål mat. Dei hørte seg for etter Tor forjaga, men han fekk dei ikkje spurlag på.

Ein kvelden kom dei til ein krossveg, og da bar det ikkje bedre til enn at dei stana, for det var slikt ståk av folk på venstre handa, det spella og det song og det lo, og folk kom det og drog i den 177leia fort vekk. Dei visste ikkje av før dei hadde gitt seg med.

Dei kom fram til ei stor slett, og slik fjølld av folk som der var hadde dei aldri set før. Vemund spurte ein mann kva som stod på her. Det var ein gammal og kvit ein: andlete fullt av skjegg, auga fulle av visdom; han stana og såg velare på dem; så sa han:

– Jaså, de har ikkje komme lenger enda?

Dei syntes dei skulde dra kjensel på han, men kunde ikkje komma etter kor dei hadde han ifrå.

– Ja ja, dette er Den store marknaen det, sa han. Og den skulde de vel sjå, de óg, kan eg tru. Og går det ikkje rundt for dykk her, da er det von om de finn far dykkar lel, sa han, – dermed så vart han borte for dem i folkhopen som stima til marknasvollen. Da kom dei hug det, at han var kvitskjeggen frå Gullskogen, men dei glømte han straks att og det han sa, det var så for mykje å sjå.

Først var det alt folke, det var ikkje tal å få på dem, fint folk og fattigfolk omeinannan i eitt kry; så var det alle tjelda og buene, der dei kjøpte og selde, det var endelause rader av dem, og fulle av alt som auga vilde sjå, det bragla og det skjein så det vilde dra ein til seg. Så var det vollen der dei leika seg, der spella det og dansa det og lo himmelhøgt, så dei to gutane stod og trødde og vart øre i hovude. Og så var det mørke kvelden, og store, rare lamper brann i tretoppane over heile marknaen og gjorde all ting utrulig for ein.

178– Eg hadde aldri drømt det var noko slikt til, sa Åmund.

– Nå, eg har da drømt om det, sa Vemund.

– Den som hadde einkvart å kjøpe for! sa Åmund.

– Den som visste kva ein skulde ønske seg! sa Vemund.

Men dei to ting var det inga råd med, og så trødde dei etter dansen og så blistra dei etter slåtten, og best det var, sette dei i og sa ho! dei var så urimelig lystige.

Da var det ein ungdom som steig til framfor dem, ein med vid hatt og sid trøye, han spurte kva dei stod her og trampa etter og skreik ho for.

– Vi er så gælne vi kunde flyge! sa Vemund.

– For det er Den store marknaen det her, sa Åmund.

– Ja det veit eg, men de er to toskar alle tre! sa frammandguten. Gi meg fjøra di, sa han til Vemund.

Nei, den kunde ikkje Vemund skille seg med. – Ho er av hanen heime, sa han.

– Du har ikkje lov til å gå her med noko heimanfrå, og hit med a! sa frammandgutten, og så reiv han til seg fjøra.

Da la Vemund beint på han, og så reivst dei om fjøra eit tak. Så syntes Åmund det var for gale at dei skulde ta frå folk nokon ting med makt, og dermed slo han frammandguten over handleen med øksskafte, så fjøra datt på marka. Korles 179det så gjekk, visste han lite og inkje om, men sloss gjorde dei så fjøra fauk, – ho fauk beint til vêrs i vinden –, og frammandguten fekk ein over nasen så han gjorde både blødde og skreik; han skreik på folk. Da samlast heile marknaslyden kringom dem og skråla den eine over den andre, at desse fillegutane hadde slege gjætarguten til sjølve kongen, dei hadde skamslege han, hadde slege han i hel!

– Og det med øksa! skreik han sjøl, han som var gjætarguten til kongen.

Og midt i sjauen kom kongen stigande, og heile mannhusingen hans med, dei bar økser og all-slag blanke våpn. Folk gjorde veg for dem.

– Kva er det de har gjort? sa kongen; han var så kvass i åsyna og måle, folk vart krokute i knea.

– Han tok fjøra mi! sa Vemund.

– Og eg hjelpte bror min, sa Åmund.

– Står de og svarar òg! torna kongen.

– Dei brukte øksa på meg, sjå her! skreik gjætaren.

– Det er ikkje sant! sa gutane, – du kan da vel ikkje seie det som ikkje er sant? sa dei.

Men heile folkfjøllden kring dem ropa og hua at det var sant, dei svor og dei gol, dei hadde set det så tydelig; der var eit par kvinnfolk som var åt og skulde uvite, da dei hørte kor ille det var.

– Heim og i kjellaren med dem! sa kongen, og før gutane vardest, var dei tekne og hivde oppå 180ei vogn og i veg til kongsgaren bar det, folk etter og hua og skreik. Men mange gav seg att og i dansen på nytt lag, for spelle det lét liksom ingenting stod på.

– Og eg som har mista fjøra mi! suttra Vemund.

– Vi mister meir enn det no, trøsta Åmund han.

Men straks det var sagt, kom den gamle kvitskjeggen med fjøra, retta henne til Vemund og smilte enda: Der er ho. Mist ho ikkje oftare, og mist heller hovude enn mote. Far vel!

Dei vart hivd i kjellaren under slotte, og kongen sjøl var med og såg til at døra vart skikkelig stengd. Da sa Vemund, han såg på kongen:

– Skal vi ha juling, så lat oss få han straks, vi har ikkje tida til å bli her i natt.

– No har eg aldri hørt maken til nasvise ungar! ropa kongen.

– Kva er det han seier? spurte dronninga, ho og dottra stod der eit stykke ifrå.

Kongen fortalte det. Dei kom bortåt og vilde sjå dem; så spurte dronninga dem ut kor dei var ifrå og kor dei etla seg. Dei fortalte alt som det var. Dronninga og dottra tok til og bad kongen han skulde spara dem. Dei skulde ikkje bry seg, sa kongen. – I morgo når sola renn, høgg eg hovude av dem med deira eiga øks! let han. Eg heng henne på døra her til eit tegn, sa han.

181– Den eine sitt med ei fjør i handa, sa kongsdottra, ho var berre på alder med gutane.

Så vart døra stengd, og så sat dei der. – Vemund sa det var synd dei ikkje fekk ha øksa hoss seg. – Å, dei fekk tidsnok sjå att den, svara Åmund.

– Visst han ikkje lyg, kongen òg? kom Vemund på.

– Å, dei snakkar visst sant nok når dei lovar ille, trudde Åmund.

– Hadde det enda vore lyst så eg såg letene på fjøra mi, så gjekk tida fortare, sa Vemund.

– Tida går alltid fort nok, etter som det hørtes, svara Åmund.

Det var eit lite hol i muren oppmed golve. Attmed det sette Vemund seg; han såg litt på fjøra, så mørkt det var, og litt tenkte han på eitt eller anna. Han tenkte på kongsdottra òg. Åmund la seg til å sova; det var ikkje anna å ta seg til, meinte han. Vemund undrast om han ikkje drømte om kongsdottra, det vilde ha vore ein vakker draum siste natta.

Med Vemund sitt der og ser ut, kjem det ein stråle av månen inn til han, – ein augneblink, og så var han borte att. – Kjem du åleine, tru? tenkte han.

Men det er det få ting som gjer, og det gjorde ikkje denne heller, for straks etter kom kongsdottra så fin og fager ho var. Vemund hørte det 182steig i vollen så lett, og så såg han eit par føter så småe og yndelige at det var som skjære draumen. Han var ikkje anna godtil, han kasta ut fjøra si til henne. Og kongsdottra ho bøyde seg og tok fjøra opp, og da såg han andlete hennar att: ho såg enda på han. – Ser ho på meg lenger no, da klip eg att auga, tenkte han.

– Du må ikkje sovne i natt! kviskra ho, og med det same sveiv ho bort så lett som fjøra i vinden, det låg gyllane glansen etter henne, som sola ho sig. – Enn om Åmund fekk gi henne øksa si i morgo! tenkte han. Men det let seg knapt gjera.

Svart vart det, og stilt vart det, og hundane tuta frå gar til gar. Men Vemund heldt seg vaken. Da kom det nokon og rørte ved det vesle vindauge i muren. Jarnsprinkle vart teke ifrå, og einkvan kviskra i mørke at dei måtte komma ut, straks på timen! Vemund vekte bror sin og drog han med. Det var gjætarguten som stod ute, alt dei kunde sjå, det var same vidhatten og sidtrøya og alt i hop.

– Der er øksa, sa han og tok henne frå døra, og der er ein gullknapp for det eg laug på dykk; og der er vegen, og spring no alt de kan! Og kom aldri hit meir!

Han var borte før dei gådde det, og dei stod heller ikkje der lenger, dei sprang så vegen rann som strie bekken i møte med dem. Dei stana nedi ein dal, dei var så andpustne og så tørste. Da sa Vemund:

183– No er vi berga. Men det er ikkje han far.

– Så får du komma da, sa Åmund.

– Eg trur heller vi snur, sa Vemund. For fjøra mi skulde vi ikkje miste, sa kvitskjeggen.

– Det blir eit hefte om det ikkje blir noko verre, sa Åmund.

– Det veit vi no ikkje, sa Vemund. Men det veit vi, at gjætarguten høgg dei i morgo, om det kjem opp att han hjelpte oss, og det likar eg ikkje å tenke på.

– Nei ikkje eg heller, sa han, og så snudde dei.

Vemund tok med seg ein stein frå bekken; – for slike finns det berre her, og Solvi kunde snart bli glad i han, sa han.

Dei sat utfor kjellargluggen da folk stod opp på kongsgaren.

– Tru om vi får sjå att kongsdottra? sat Vemund og undrast.

– Kjem vel og ser på når vi skal hoggast, sa Åmund. Men det fører ikkje han far heim til ho mor, sa han.

– Ja dette er vrangt, sa Vemund. Her mister vi hovude for det vi ikkje leita som vi skulde etter han far, og så kan vi ikkje leite etter han, for det vi mister hovude. Men enno har eg ikkje slept trua, sa han.

– Nei, ho er god å ha, sa Åmund.

Dermed stod vaktmannen der og fann dem, det var just som sola rann. Så vakkert hadde ho 184aldri runne for dem før, ikkje heime og ikkje i Sølvskogen eller Gullskogen, ho gjorde all ting nytt og fagert. Men vaktmannen var både grå og vond; og da kongen kom, var ikkje han mildare. Da tok Åmund til ords og sa:

– Vi vart så redd nedi kjellaren, vi rømte vår veg; men så kom vi i hug at det var ikkje vakkert å stela seg bort slik, så snudde vi.

– Du lyg! sa kongen.

– Nei, her er enda ein småstein eg tok nedi bekken, sjå kor trillande rund han er, sa Vemund, han retta ‘n fram.

– Jamenn har dei vore heilt nedmed bekken og enda snudd! sa kongen. De er dei raraste gutkroppar eg enno har set, sa han. Men eit kongsord er eit kongsord, og det må stå: hovude skal av dykk båe to! Vaktmannen sa det same; – det er slik med eit kongsord, sa han.

– Dei skal vel ikkje døy fastande? sa dronninga, ho stod i vindauge.

Nei, det var noko i det, og så vart gutane bedt inn og sett ved kongens bord, og der sat kongen og dronninga og prinsessa og alt hovfolke. Det var så grust og gildt, at Åmund kunde ikkje sjå opp og Vemund kunde ikkje sjå ned. Da sa kongen:

– Det ser meg ut til at de vil døy som karar de, og det er stort. Lat meg no sjå de ét som karar først, for det er like stort. Et no gutar!

Og dei så gjorde. Kongsdottra torde ikkje ta auga frå gulltalliken sin, og slik var det med fleire, 185men verst vart det med dronninga. Ho såg på gutane heile tida, og blanke tårane rann nedetter vangane på henne i eitt vekk.

– Du kjem ikkje i hug dei to gutane våre som døde, sa ho til kongen.

Da la kongen frå seg gullkniven og gullgaffelen og sat der og tagde eit tak. Tok han så til ords og sa:

– Etter som de er så pass til karar at de ikkje rømte, så gir eg dykk live. Men kom aldri her oftare; eg likar dykk ikkje, – for eg òg kjem i hug dei to gutane våre! Han såg så kvassøygd på dem at maten sette seg fast i halsen på dem.

Men kor vilde dei finne far sin? spurte dronninga.

Ja, det visste dei ikkje, men einkvan staden måtte vel folk vita å seie av han Tor forjaga, dei kunde ikkje anna tru.

Da sa ein av hovmennene, at den karen visste dei om. – Han jaga vi herifrå i gårkveld, han er på andre sida elva, i grannekongen sitt rike, sa ein annan. – For dit rømmer dei gjerne, all slag ratpakk, sa ein tridje ein.

– Er det slik dei fer med han far! sa Vemund.

– Da har vi heftast lenge nok, sa Åmund.

Så skulde dei gi seg på gonga, men da sa dronninga, at den som hadde sitte til bords i kongsgaren, skulde ikkje gå som tiggar derifrå, og så fekk dei nye klæa og sko og dugelig med niste 186– og slik niste! –, og skyss fekk dei med sjølve kongsvogna. Før dei fór, stal kongsdottra seg inn til dem og sa:

– Det var eg som hjelpte dykk i natt; eg hadde stole klæane til gjætarguten, og hadde de ikkje komme att her, så hadde både han og vaktmannen vorte halshogde i staden for dykk, og det tykte eg var rettare, for dei er vonde båe to. No blir det berre vaktmannen dei tek. Og her er fjøra di, og takk for låne! sa ho til Vemund. Eg vilde heller ha den steinen din, for han frelste live dykkar. Og det fekk ho.

Dei gjekk fram for kongen og dronninga og takka for seg. – No var dei vel fornøgde? sa kongen og lo.

– Ja, visst De sparar vaktmannen, så var det storveges det her, sa dei.

Da måtte kongen le for ålvor, han hadde aldri vore ute for verre gutar. Og han lova å spara vaktmannen.

Og så fór dei. Det bar i veg så trea dansa framom dem skymt i skymt og engane var berre sølv imot sola, garane stod att med blanke ruter og undra seg; slik fór dei heile dagen.

– Det var ikkje noko hefte at vi snudde, sa Vemund.

– Men at vi kom på marknaen i går, det var eit hefte, sa Åmund. Hadde vi ikkje heftast nokonstads på vegen, så hadde vi funne han far her i lande, og i live.

187Det leid til kvelden da kongsvogna snudde. – No ser de det blinkar i elva, sa kjørekaren, og over brua er de i det andre rike; der finn de far dykkar, han har ikkje komme langt, trur eg. Eg har nok kjørt ein halv dag lenger enn kongen meinte, men det var nokon som bad meg om det, sa han. Men kom dykk over brua fortast de kan, for ingen veit når ein konge skiftar hug, sa han. Dermed kjørte han.

Så stod dei der. Da dei kom fram til elva, vart dei ståande att, for så rar ei elv hadde dei ikkje før set, alt dei hadde gått og fare i frammandt land. – Ho var brei som fjorden heime, og blank som han, meinte Vemund, og i det same kom kveldsola og raudna over henne: da var det som alt himmerike dukka ned i henne og låg der og lyste opp mot dem.

– Det er ikkje kommande herifrå, sa Vemund.

– Da går vi, sa Åmund; det er enno eit stykke att.

– Men sjå der! sa Vemund og pekte: Det kom ein kvinneskapna fram i vatne, eit vidunders fagert andlet med håre i glittrande flaum kring seg. – Det er havfrua, og no vil ho spella åt oss! sa han.

– Da spring vi! sa Åmund; han tok Vemund i handa og sprang med han.

Dei sprang brua til endes, dei torde ikkje høre og torde ikkje sjå; dei torde ikkje sjå att da dei var 188over komne. Da hørte dei eit dunder og eit brak attom seg, det braka i brua så jorda rista der dei stod, og nærmare og nærmare kom det. Det måtte vera riande folk, og hardt måtte dei ri. Gutane smatt inn i skogen det fortaste dei kunde.

– Det er kongsfolke, og no kjem dei og tek oss! sa Vemund.

– Ja denne gongen skal det stå om, sa Åmund.

Denne gongen var dei hjartans redde.

Da small det og smala verre enn uvere. Dei hørte det var brua som rauk, og dei hørte grant det rauk i elva alt som på henne var. Dei hørte det skreik og bar seg og forbanna seg, det måtte vera stygt folk som hadde komme i vatne; så var det einkvan som ropa om hjelp, og sia var det mange, dei klaga seg ille og skulde døy.

– Vi får sjå utpå, sa gutane, og det gjorde dei.

Brua var av på midtna og eit langt stykke hitover. Gutane steig utpå og såg ned. Djupt ned var det, og nedi vatne skymta dei folk og hestar i eitt kav. Dei såg kongens vaktmann der, og litt etter fekk dei auga på gjætarguten òg; dei to heldt seg i same stolpen.

Åmund ropa ned, om dei ikkje kunde klive opp etter stolpen?

Nei, stolpen var for sleip, og så hadde dei vorte maktlause; – hadde han ikkje ein taugende å kaste ned, for Guds skyld? – Det er eit farlig vatn i den her elva! klaga dei seg.

189– I den her elva, som var så vakker? sa Vemund.

Da kom det ein gammal mann hinkande framtil og såg ned.

– Å hå! ropa han. Så, det er deg din slavefut som ligg der? Og alle blodhundane dine med? Da finns det rettferd til, om eg aldri trudde det – – bi no, så skal eg hjelpe henne, her skal de få takk for sist!

Dermed treiv han ein stokkende av brua og vilde hive i hovude på vaktmannen.

– Ikkje så kvast! sa Åmund, han tok over armen hans og heldt han att.

– Slepp meg! skreik kallen. Dei som ligg der, dei hundjaga meg i går, dei har skamfare meg så eg ikkje blir folk meir, ser du ikkje eg har mist eine auge? No skal dei ha råkt ‘n Tor forjaga tredje og siste gongen!

– Jaså, du er den karen, sa Åmund. Vemund sa ikkje noko.

Han var gammal og skjelven, og så ille medfaren at han knapt kunde stå; og eine auge var borte på han, det var berre eit gapande sår der det hadde sitte. Men han glømte både nød og pine, han banna og svor over dem nedi elva: dei skulde sitte der all sin dag i det vonde vatne og kløne seg fast, dei skulde svelte i hel og fryse i hel og aldri få døy. Han kvad på sluten, reint som ein lykkelig ein: Eg banner dykk i stein, eg bannnar 190dykk i stokk, eg er ikkje mann til å banne dykk nok!

– Eg undres ikkje på deg, når du er han Tor forjaga, sa Åmund.

– Da har du ikkje havt det for godt, sa Vemund.

Da snudde han seg og såg på dem. Så sa han: – Finns det nokon som seier at eg ikkje har havt det godt nok da?

– Det finns da to her, og heime er det òg to som seier det same, sa dei, og Åmund slepte handa hans.

– Merkelig! sa han. Da kan eg mest hive ifrå meg den her, sa han, og så hivde han stokkenden.

– Har du ikkje ein reipstubb? sa Åmund.

– Du tenkjer ikkje å dra opp dei der? sa Tor. Dei, som Vårherre har lagt der?

– Var da meininga det ja, sa Åmund.

– For det var oss dei skulde ta i dag, sa Vemund.

– No gir eg meg! sa Tor. Gale gjekk verda før; no står ho på hovude, sukka han.

– Fort etter eit taug! bad Åmund.

– Eg er ikkje til å fara fort, svara Tor, men vil de endelig gjera så vondt å berge mordarane dykkar, så finn de ein reipstubb i hola mi, der til høgre for brua.

Åmund var alt i renne. Vemund spurte kvifor han ikkje søkte inn i hus?

191– Inn i trehus? sa kallen. Eg har budd i eitt ein gong, eg gjer ikkje det meir; sa de ikkje de hadde hørt om meg før? Eg har lidd mi straff. Dei andre skulde ha si. Rettferd skal det vera.

Åmund kom att med reipe, gjorde lykkje på enden og firte ned. Han ropte ned, at gjætarguten skulde opp først. For det er hans skyld alt i hop, sa Vemund til Tor. Han rista berre på hovude.

Dei fekk dem opp ein for ein, dei som var i live enda. Hestane sømte til lands sjøl, dei som var så lik. Det var kleint med karane, ein måtte både stø dem og leie dem; dei hakka tenner så dei beit seg i tunga.

– Kva var det de vilde oss? undrast Vemund.

– Det var ikkje mi skyld! sa gjætarguten.

– Ikkje mi heller! sa vaktmannen.

– Vi får skylde på kongen da, sa Åmund.

– Ja, han trudde de fór med fark, de var så rare! sa dei. Og ein konge kan ikkje la nåde gå for rett.

– Da kan de vera glad at vi ikkje er kongar, sa Åmund. Sjå her! sa han og kasta øksa si på elva.

Og glade var dei, dei nekta ikkje det. Dei krak seg fram over brua, somme på to og somme på fire, og så kom dei til hola hans Tor.

– Det var jamenn godt du hadde ho her, sa Åmund.

– Så dei kan få varme og mat, sa Vemund. Tor forjaga såg frå den eine til den andre. 192Han måtte le, så gale var det. – Eg har aldri hørt maken i mi levetid, og ikkje før heller! sa han. Eg hadde to sønner eg òg ein gong, men eg vilde heller ønske dei var hengt enn at dei skulde vera slike byttingar.

Åmund såg på Vemund, og Vemund såg på Åmund. Så lo båe to, og sa:

– Her står vi, sønnene dine, – du ønskar da ikkje vi var hengt?

– Ja var det ikkje det eg frykta! sa faren. – Kor langt skal de no da? spurte han.

– No skal vi inn i huse ditt her, for det første, sa Åmund, han tok lemmen frå.

Dei stuva seg inn så godt dei kunde, dei ansa ikkje Tor, enten han bysta seg eller banna; han var å likne med ein folkvond hund. Åmund gjorde opp varme, og Vemund leita meir ved og bar på. Dei fann fram mat både av sin eigen og av faren sin, – det var ikkje stort han hadde. Han sat utafor døra og murra. Sia var dei med kongskarane og fann hestane, og da det var gjort, hjelpte dei til og bygde ein flåte av brustokkane; og så for dei. Dei måtte over før kongen i dette rike kom og tok dem.

Så var det berre gutane og faren att. Han hadde krype inn i hola si no, og stengte døra så godt han var mann for. Gutane stod utanfor og såg på. – Han slepte dem vel inn til seg? spurte dei.

– Tvi vøre! var svare dei fekk.

– Men vi kjem da med bud til deg frå ho mor, sa dei. – Ho har tilgitt deg, ho ligg for 193døden og ventar deg heim, sa dei, dei vart så tynne i måle.

– Verre og verre! tvi og tvi! murra han. Hels henne med det, at eg skal lide det eg har fortent og litt til. Og no har de dykk unna, det varskuer eg om! Trur de kanskje eg er reint nedforkommen? Sjå her!

Han sette handa oppunder den store steinen som var tak over hola, og løfta han opp-ifrå; det måtte vera mange manns løft. Han trua til dem:

– Eg vil heller sturte som dyre, enn eg vil ha ei hands hjelp av dykk. Vekk med dykk!

Ja ja, så gjekk dei ifrå han. Dei gjekk bortunder eit stort tre og sette seg. Men dei hadde ikkje lenge sitte, så tok det til å tute i skogen rundt i kring. Det var vargen, kom dei på, og dermed kleiv dei opp i tree. Det vart ei lang natt å sitte der.

Før det var lyst, sa Åmund at dei fekk tenke på mat til faren.

– Skulde det ikkje hende einkvart som hjelpte oss? sa Vemund.

– Jau, når vi berre hjelper det på gli, trudde Åmund.

Så kleiv dei ned frå tree.

– No sitt du der nedmed elva, men akt deg så han ikkje ser deg, sa han; så gjekk han.

Han fór frå gar til gar og bad seg til, og var det nei ein staden, så var det ja ein annan stad, og 194før sola var på det høgste, hadde han bra i posen sin og enda ein pank med gamle kvinnfolk-klæa.

Vemund sat nedmed elva, og sola skjein og dogga blenkte, og elva ho rann så stor og still. Han tenkte på mange ting, og før han visste det, sat han og song, den eine songen etter den andre, som mora hadde sunge for han med han var liten; og slik sat han da Åmund kom att. Han var ikkje blid for songen.

– Har han hørt deg, så er det det verste som kunde hende no, sa han.

– Det veit vi no ikkje enno, svara Vemund.

– Ja ja, no skal du ta på deg det her, og gå til han med det der, sa Åmund, han la fram kvinnfolk-klæane og matposen; du tek ein kjepp i handa, sa han.

Vemund gjorde som broren sa, og kom til faren som ei gammal krokut kjerring. Tor svara ikkje da ho helsa. – Ho spurte kva han sat her så åleine og grunda på? – ho hadde slik gammal skjelv i måle.

– Det skil deg ikkje, svara han.

Kunde ho få sitte her i skuggen og eta ein matmole?

Det fekk ho, så vidt var det, og så sat ho der og åt. Han sat som han lya mot elva.

– No tagna han, sa han med seg sjøl.

– Kven da? spurte ho.

– Ja det veit eg ikkje, sa han. Var det ikkje 195ein av gutane som fór her, så var det mor deira; det skil ikkje meg.

– Ja no vinn eg ikkje eta meir, sa kjerringa. Kanskje han ikkje var meir stortøk enn han skilde henne av med ein bete? så slapp ho kaste det til fuglane.

Han tok imot stykke ho retta fram; han tok imot det eine etter det andre. Takk sa han ikkje. Da han var mett, sa han: – Eg er da elles stortøk nok, eg som har vist frå meg både gutane mine og kona og heimen og alt saman. Men gå ned til elva, du som er så vidt flakk-før, og sjå etter kven som song. Var det dem som eg meiner, så fór eg i veg og dengte dem forderva, eg er ikkje kleinare enno.

Kjerringa stava seg i veg til elva. Ho kom att om ei stund, og da kunde ho fortele ho hadde funne to gutpåkar. – Eg kunde mest tru det var dem du meinte, og så tok eg og dengte dem, sa ho. Vera uredd, dei fekk skikkelig av den her! lo ho og heldt fram kjeppen.

Forjaga-Tor sat berre og strauk seg over panna og sa hm! hm!

På same vise gjekk det dagen etter: kjerringa kom med matposen, og Tor sat og lya, han hadde hørt ein som song. Han bad henne gå og sjå etter, – og jag dem heim, men bank dem ikkje, sa han; – ho i veg. Kom så att og hadde brukt kjeppen på dem kor som var; dei hadde godt av det, 196skarvpakke, meinte ho. Ho hadde enda med ei fjør som ein av dem sat med.

– Den er av hanen heime! sa Tor; – lat meg få henne!

Tredje dagen sa han: – No skal du ta dem med hit, dei er sønnene mine; eg vil sjå dem ein gong enno. Tor venta og venta. Kjerringa kom ikkje, men langt om lenge kom båe gutane. Dei fall på kne framfor han, og Vemund retta fram kjeppen, at han skulde ta han og slå. Men Tor tok ikkje kjeppen. Han sa:

– No skal de fara heim, gutar, og fortele mor dykkar at eg har det bra her; eg har det bedre enn eg har fortent det, skal de seie.

Dei svara med ein munn: Dei skulde aldri komma heim farlause!

Tor sat lenge. Så sa han: – Hadde de enda komme her ein dag eller to før, så hadde det vore ei von; no er eg ikkje kar til å fara så langt, om eg så vilde.

– Ja, vi hefta oss bort urlite, sa dei.

– Vi tek deg imillom oss, sa Åmund.

– Og ein hest blir det alltid utveg til, sa Vemund.

– Umulig! meinte Tor. Dei kjenner meg kor eg kjem, og sagne går at eg har gjort alt gale som gjort er, og alle meiner dei har rett til å hemne det.

– Vi klær deg ut som kjerring! sa dei, og ein avstad etter filleklæane.

197– De får rå de som er unge, sa han endelig. Eg skjønnar no kven kjerringa var som fór her med mat; og har de narra meg ein gong, kan de gjerne narre meg ein gong til; så narrar de vel dei vi møter òg, sa han.

Og så gav dei seg på vegen heim. Over elva flåta dei seg, og sia gjekk dei med faren imillom seg, somtid om dagen og somtid om natta, beinvegar og krokvegar og all slag vegar, men heimvegen var det, og ingen nemnte om at han var lang. Da dei var godt og vel bortom kongsgaren kommen, sa Vemund:

– Det her går bra nok, men gjekk det fortare, kom vi før heim. Eg gjer meg ein sving opp til kongsgaren, det var rart om der ikkje var skyss å få ein gong enda.

Faren vart redd, han trudde ikkje guten var rett.

– Han er da rett nok, sa Åmund. Vi må vel ha lov til å lite på lykka vi som anna folk, tykte han. Men stan ikkje for og bli forundra, sa han til Vemund.

– Nei, eg har vakse ifrå det no, svara han.

– De lyt rå, de som er unge, sa Tor; og han og Åmund gjekk sin veg, og Vemund sin; han skulde finne dem att bortunder eit stort tre, for Tor hadde ei hole der òg.

– No tenker eg hjarte bankar ikkje lite i ‘n Vemund, sa Åmund, da det var von om han var oppmed kongsgaren.

198Og det gjorde heller ikkje det; han syntes lauve lya etter det, og småfuglen i toppane; det var slik noggande still ein kveld. Han kom til ein stor blank damm først, og lenger kom han heller ikkje, for utpå vatne rodde det store kvite fuglar, av eit slag han aldri hadde set eller visst om. Han glømte å blunke, så store og kvite var dei. Han undrast på om det ikkje var fortrolla kongsdøttrer, for slik på lag måtte dei òg halde hovude.

Så var det nokon attmed han som snakka til han: så var det kongsdottra sjøl! Ho var forfæld.

– Trøste og bedre meg, om nokon får sjå deg her! sa ho, og så tok ho i han med dei små fine hendene sine og skuva han inn i eit lite hus med lauvheng over. Så sa ho: – Veit du ikkje at du og bror din er bannlyst i heile lande? Og i dag er kongen og alt krigsfolke ute og skal ta dykk, dei bygg opp brua som de trolla ned, og tenker seg langt inn i grannekongen sitt rike.

– Ja vel, men når dei er der så er dei ikkje her, sa Vemund.

– Dei er ventande att med all som først, sa ho.

Vemund spurte om ikkje gjætarguten og vaktmannen var med.

– Du kan vita det, så vonde som dei er på dykk! sa ho.

Men at ikkje gjætarguten var ute og gjætte, heller? tykte Vemund.

– Han gjæter berre mor og meg, sa ho. Og i 199dag er vi fri han, og no spring eg til mor, sa ho, og borte var ho som sola bak skya, som lyse det sloknar. Han sat still og undrast på mange ting, men mest på lykka som hadde vore med han, – og så var prinsessa der att, og dronninga med, og ho bar ei bør med klæa på armen. Ho var svært ålvorlig, og sa:

– Eg lei så mykje vondt for det eg hjelpte dykk sist, så var det ikkje for dei to smågutane vi mista, så torde eg ikkje snakke med deg no. Men eg kan aldri glømme dem.

– Så var det ikkje spillt at de mista dem, da, sa Vemund. Eg mista berre hanen eg: Så har eg fjøra av han!

– Slik raring til gut! sa prinsessa.

– Eg skjønnar han så godt, sa dronninga. Men det er sant, kva vilde du her no att?

– Det er tredje og siste gongen no, sa han. Det går smått å få han far heim, for kongshundane har rive han forderva, eg meinte kongshestane burde skysse han eit stykke for det.

– Ja ja, i Guds namn da! sa dronninga.

Så klædde dei han ut til kvinnfolk, og hestane og vogna kom fram.

– Har du gullknappen enda som du fekk av meg? spurte prinsessa.

Vemund blunka og synte han fram.

– No skal du lova meg at du aldri kjem hit oftare, sa ho. Du skal glømme at du har vore her, sa ho.

200– Det skal eg vera mann for! meinte han

– Fy, det var ikkje vakkert! sa ho, men da fór alt vogna med han. Dei såg lenge etter han.

Dei fann Tor og Åmund i skogen, og så kjørte dei alle tre. All natta kjørte dei, og kom heilt til den høge åsen, der dei hadde klive opp-etter tree. Der gjorde vegen ein sving, og da sa Vemund det var vel kjørt. Så snudde kongsvogna. Sola rann i det same. Heile lande låg attom dem, så fagert som det låg framfor dem første gongen dei stod her; kongsgaren stod og loga i morgonlyse.

– No veit vi meir om det enn sist, sa Vemund.

– At vi ikkje kjørte lenger! sa Tor.

– Vi har det verste att, sa Åmund, han gjekk, og dei to kom etter.

Beint utpå brattstupe bar det, og der var det bratt som før, og fossen dundra som før; og tree låg der på hall imot berge. Ned kom dei, så nifst det såg ut, og da var det liksom sola hadde slokna på himmelen, og slokna hadde det alt samen i kring dem.

– Vi går enno eit tak med vi held på, sa Åmund. Om dei skulde komma etter oss, sa han.

– Det var no dette tree som stod så vondt? sa Vemund. Det skulde ha ligge som eit anna tre, sa han.

Det var ikkje før sagt, så kom det fram ei gammal kulrygga kjerring, berre ein liten tust til menneske. – Ja gjer det! sa ho, få det til å 201dette, eg har bonna og bala i fleire nætter, men sjå, eg har berre ei hand. Og det hadde ho.

Vemund spurte kor ho hadde gjort av den andre.

– Ja, det var no det, sa ho. Eg selde henne, ein gong for lenge sia, det var noko eg endelig vilde ha; og det fekk eg. Det er ikkje noko å angre på det, sa ho.

Tor sa det var umulig å flytte på slikt stort tre. Men Åmund meinte at skulde dei endelig hefte seg med det, så vart det alltid ei råd med å få det ned. – Har du ei øks? sa han til kjerringa.

Jau, ho hadde da ei, slik ho var, og kom fram med henne.

Åmund såg både på øksa og på kjerringa; så sa han:

– Kor har du fått den her ifrå?

– Pøh! eg fann ho i elva som renn straks sørafor her; ho kom rekande på ei fjøl, så meinte eg ho hadde gjort seg sjøl, sa kjerringa.

– Ho har vore mi ein gong, sa Åmund. Eg hivde henne på elva langt langt herifrå.

– Så skal ho vera di ein gong til, men få ned det her tree for meg, sa ho.

Åmund hogg ned eit ungtre, som dei brukte til våg under rotenden, og kjerringa sette aksla under. Da måtte tree i bakken.

– Men deg har eg da set før? sa Vemund.

– Det er bror min i Gullskogen du kjem i 202hug, sa kjerringa. Og skal de den vegen, så lyd meg. Hogg sund det tree her og få det ut i elva, det blir flåte god nok; så kjem de både fort og vel til Gullsjøen. Sia veit ikkje eg meir, for der har eg aldri vore, sa ho.

– Kvifor har du aldri vore der? spurte Vemund.

– Eg likar meg ikkje der det glimar, sa ho; eg hører ikkje til på dei kantane. Men tree vil gjerne ut å fara.

Dei gjorde som ho sa, og så fór dei både fort og vel nedetter elva, – Åmund med øksa si i handa. Dei fór all dagen, og mange mange mil. – Rettno skulde Gullskogen vera der, sa Vemund, han steig i land og vilde sjå etter. Litt etter batt dei flåten og gjekk i land dei andre to òg, vilde sjå etter. Eit stykke opp i bakken fann dei Vemund, han sat og stirde attende. Dei snudde seg og såg samme vegen. Dei såg Brattfjelle langt att i kveldblånaen, og der såg dei sola lyste på gull i gull, det fór hit og dit som eldstjernene under gryta.

– Det er kongshæren som er på leiting etter oss, sa gutane, dei hadde lenge venta han. No kom han for seint. No var det bra at ikkje tree stod der, sa dei.

Dei åt kvelds-vorden sin der, og la seg til å sova. Men ut på natta vakna dei ein om senn og sette seg opp og stirde: Det var midt i Gullskogen 203dei var. Faren vart sittande klumsa stiv, men gutane såg på einannan og sa: Eg tykte da her var vakrare sist? – Det måtte vera det at dei var for småe den gongen, kom dei på.

Dei flata seg fram til Gullsjøen. Der sat kvitskjeggen dei møtte sist, han sat nedmed stranda og forgylte føtene sine i vatne. – Jaså, de kjem no, sa han.

– Ja kunde De ikkje like snart ro oss over denne sjøen som de sitt der og suklar? sa Åmund, for det låg ein gild båt ved lande.

– Det har eg ikkje tida til, svara kallen. Men de kan ta båten her, så stel de ikkje gull ifrå meg den stunda; og ror de rett, så kjem de gjenom Sølvsjøen og enda ein god stubb; sia veit ikkje eg meir, for på den kanten har eg ikkje vore, sa han; – eg likar meg ikkje der det er for grått, la han til. Det blir rettast de får med litt niste, elles ét de vel opp gullfisken min, og den har eg ikkje råd til å miste; det er gull for meg, sa han, og dermed rusla han inn millom buskane med posen deira, – kom så att med han full av niste, og ei vasskrukke til. Han tok seg for panna og sa: Vårherre bad meg seie dykk einkvart, her ein dagen han for framom, men no har eg glømt kva det var; ein blir så stuttmint når ein skal passe på alt ein har.

– Han kunde gjerne latt oss få ride på sola si, sa Vemund.

204– Hysjt da gut, og hør etter! sa Åmund.

– Ride ja, der sa du det! sa gamlingen. Han nemnte ein riddarsmann, no minns eg det. Han sa noko om, at var de ærlige folk alle tre, så skulde det bli ei råd med skyss for dykk. Ja, de får ha god natt da, og lykksam ferd! sa han.

Og i båten gjekk dei, og rodde gjorde dei, over Gullsjøen og etter Gullelva, over Sølvsjøen og etter Sølvelva, til båten stod på grunn, det var ikkje rodd på eitt døgn, men fort gjekk det som ein draum. Og så gav dei seg på gonga.

– Men var det ikkje du som skulde ha med noko heim til a Solvi? sa Åmund til Vemund.

– Det hadde eg så nær glømt, sa han.

– Om du tok den steinen der? sa Åmund. Det finns knapt sølv i han, men ein forlivande rar stein er det, sa han.

– Var det ikkje vi som skulde vera ærlige folk? sa Vemund. Men sjå den rare fuglen der! ropa han. Berre eg fekk tak i han, såvidt eg fekk nappe meg ei fjør! – og han etter fuglen.

– Vi har ikkje tid til å heftast med slikt no, let Åmund.

Fuglen føre og Vemund etter frå tre til tre, det var så det drog han etter seg, slik glittra det i fjørene på fuglen. Så sat fuglen på ei grein og synte seg fram, og sola steig til og la all sin glans på han. Åmund og Tor ropa gong for gong. Vemund han stod, med neven fram.

205Da small det i ein bogestreng, og pilen kvein gjenom lufta: beint på fuglen så han datt dau ned. Med det same kom det fram ein riddarsmann og tok fuglen. Han var alt på veg vekk med han; da sa Vemund, det var nær på han gret:

– Det er synd og skam at du drep så vakker ein fugl!

– Kva er du for ein? sette riddaren i, han kvakk med det same. Kva er det du fer her og luskar etter i min skog? Det kan vera det same: Småguten skal ein slå kor ein ser han, for har han ikkje gjort gale, så gjer han det, og ti av den her skal du ha, sa han og hytta med ridepisken sin.

– Eg skal ikkje skrike for tyve, berre eg får ei fjør av den fuglen der til søster mi heime, sa Vemund.

– Ja vel, vil du, så vil eg! sa riddaren; men så fekk han sjå fjøra guten stod med. – Der har du da fjør, sa han.

– Det er ei eg hadde med meg heimafrå, det, sa Vemund. Ho har vore jamgod med øksa til bror min ho, sa han.

– Nei men er det deg da? sa herremannen, han gjorde store auga.

– Ja ha, det her er meg, sa Vemund, og det der er deg; det var du som datt av hesten og slo deg, ein gong for lenge sia, eg og bror min fór her.

Riddarsmannen hadde vorte blid som sola, og sa at det var han. – Og har de no funne far dykkar? sa han.

206– Javisst fann vi han, sa Vemund, og så leita dei han opp, der han og Åmund stod og undrast på kor det vart av guten.

Så vart det stor skyss gjenom skogen og til herregaren, for herremannen bles i horne, og straks kom folke hans frå alle kantar, tolv mann sterk, og tre av dem måtte leie kvar sin hest med Tor og gutane reid, mindre kunde ikkje gjera det. På herregaren vart det stort stuss for dem, men der hadde dei ikkje lund og stund til å bie, og så fór dei med skyss gjenom bygda og bygdene og til si eiga bygd, i sølvslege vogn med to sølvblakke hestar for. Vemund sat med eit skrin så fint at han trudde ikkje det var til, gull og silke og skinande steinar rundt om, og inni det låg det fagraste av alt, for der låg ei fjør av den rare fuglen; han hadde fått det i herremannsgaren.

Gjenom si eiga bygd vilde dei gå. Det var ikkje mange dagars veg, men for dem vart det mange, og dei var lange som enda fleir, slik stunda dei heim. Ein gong og to gonger bad dei om skyss, og tredje gongen med, men folk hadde ikkje tid til å hefte seg med slikt, dei hadde sitt å passe.

– Han hadde så, mannen i Gullskogen òg, sa Åmund.

– Han innbilte seg det berre, sa Vemund.

Da sa faren, han hadde lite og inkje sagt på ferda:

207– Dei er bra som dei er, alle samen. Har dei ikkje noko å passe, så får dei finne på einkvart. Når det berre er sitt dei passar, sa han.

Sol rann og sol steig, og dei streva seg fram med faren millom seg. Dei streva seg fram på bakken heime. Da var det morgonen, som den gongen dei fór, og all ting stod i morgonsola som da. Ho skjein på hytta og ho skjein på vollen kring dem, ho la sølv på vågen og gull på alle fjella dei såg. – Ho lova godt, meinte dei.

– Ja ja, sa Tor. Meir sa han ikkje, og så føta dei seg ned bakken og inn i stua.

Da var det på sluten med mor deira. Ho låg og skulde døy.

– Vart vi lenge? sa Vemund.

– Her kjem vi med han, sa Åmund.

– I morgo hadde de komme for seint, sa mora.

Solvi sa ikkje noko, og Tor sa ikkje noko; men Tor sette seg ved senga og heldt i handa til kona si, og der sat han til morgonen etter. Solvi fekk skrine med fjøra i, og Vemund fortalte om ferda deira, med Åmund var ute og såg seg i kring. Vemund fortalte all natta utover, og da han slutta, var sola i glase.

Men da var mor deira død. Da fall det slik trøytte på Tor, han seig i hop ved senga og vart liggande der på kne, og da dei snakka til han utpå dagen, vart dei vâr at han òg var død. Da sa Åmund:

208– Så lang ei ferd, og så lite verd!

Men Vemund sa som han pla seie:

– Det veit vi no ikkje så visst enda.

Solvi stod berre og smilte.

Sia visste dei det alle tre: Denne ferda var det dyraste dei åtte, og kven åtte maken?

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.