Smaa ord

Ord er det mest livande og voksterlege som finst. Verre enn gullbosten til aa setja frø og øksla seg, verre enn brennhuttu til aa svida og brenna, verre enn klungeren til aa riva og rispa. Vonde ord helst – eller tvimeinte. Dei veks opp som det mest hardbalne ugraset før ein varest. Dei blømer og set frukt, dei økslar seg og kjem vide ikring. Og so har ingen sagt noko heller i grunnen.

«Ja, eg sel det no for det eg har faatt det,» segjer ein og er ikkje viss paa om det er heilt sant det han har fortalt. Men fortelja det lyt han. Dei smaa orda høyrest so skuldlause, ikkje noko vidare aa hefta seg med; noko maa ein no òg rala om naar ein sit slik i godt lag, og naar ein daa tek høveleg atterhald, so –.

Men den orda gaar utover er merkt. Det kan vera eit lite risp i skinnet berre, det kan vera eit djupt og faarleg saar. Det blør i dagar og aar, stilt og umerkjeleg, men ein dag ligg ein der og orkar ikkje meir. Dei smaa vonde orda tek modet fraa ein, tek gleda, tek kan henda livet med til slutt.

Det er ikkje alltid det gaar so gale, men modet minkar og gleda sjuknar i alle fall der dei smaa vonde og ovundsjuke orda tek til aa røta seg og 51veksa som vilde ugraset og kjøva alt godt ikring seg. –

Helga sat i veven og tenkte. Ho hadde møtt eit lite ord paa vegen aat buda i gaarkveld.

«Det er ikkje faarleg for deg som har han Arne,» hadde prestegards-Kari sagt, «det kunde vel ein og kvar greida opp med eit smaabruk naar dei hadde Nessfolket i ryggen.»

Det var ikkje paa vondt meint – eller sagt. Var det likt. Det var vel ikkje noko til aa taka seg nær av heller – berre eit par smaa kvardagslege ord med ein daam av ovundsjuke over seg. Og Helga brydde seg ikkje om dei. Ho smilte og nikka og gjekk sin gong, vidare. Daa. Men etterkvart tok det til aa svida. Ikkje orda nett, men tonen og maaten dei vart sagt paa.

Helga tolde ikkje so sers mykje. Var det paa den maaten, tenkte ho og vart kvass i augo. Trudde dei at Nessfolket stod attom og skuva paa og fekk det til aa gaa i Vika? Dei skulde sagte faa læra seg til aa tru om att daa. Og ikkje hadde ho nokon Arne meir enn nokon annan.

Skyttelen tok til aa gaa kringt og noko vyrdlaust, og daskane av slagborden let hardt og iltert. Der rauk det ein traad. Og der endaa ein. Det var daa – – –; ho fekk nok akta seg, fekk nok styra sinnet og bruka tolmod og ro skulde ho faa veven til aa gaa.

Og med kvart gjekk daskane over til den gamle jamne takten, skyttelen leita seg veg millom renningstraadane og for visleg. Og hugen roa seg. Det var daa berre ord, smaa ovundsjuke ord, ikkje noko aa bry seg om. Men ho fekk nok akta seg 52for ettertida. Dei skulde ikkje med nokon grunn faa segja at Arne fraa Ness var drivar i Vika.

Det hadde rispa so høveleg i skinnet, det vesle ordet, og det hadde røtt seg og tok til aa gro. – –

Ein kveld kom Arne innom. Han sat og prata som so mang ein gong før. Hugsar du, sa han, og minne paa minne drog han fram fraa dei aara dei var saman i byen, han og Helga, han paa lærarskulen og ho i huset hos Strøm sine.

«Eg møtte Aslaug sist eg var i byen,» sa han, «ho har vorte ei heil dame maa du tru. Ho bad meg helsa deg.»

«Dei kjem vel ikkje til Ness i somar?»

«Eg veit ikkje visst. Dei var nok huga skyna eg, men Strøm har mykje aa staa i.»

«Han var ein snild husbond –.»

«Det var han visst.»

Smaa ord og setningar, litt skuldlaust prat som so mang ein kveld før. Men likevel var det ikkje som før. Arne sat og venta paa at Helga skulde be han med seg ut til aa sjaa paa aarvegen, slik ho gjernast pla gjera. Stødt hadde ho noko nytt aa syna fram – det var som ho sjølv vaks og livde med i alt ikring seg. Og gleda hennar vermde som solskin aat dei ho var saman med.

Men ikveld sa ho ikkje noko. Og ikkje var ho heilt lik seg elles heller. –

«Skal vi ikkje ut og sjaa paa aakeren,» sa Arne endeleg og reiste seg. Men Helga sat roleg.

«Det er no ikkje stort aa sjaa,» sa ho. Og bundingsstikkone rasla millom hendene – det var ingen song nett, det var berre ei irriterande annsam rasling av staalstikkor. Men daa Arne hadde gaatt, 53fekk bundingen kvila. Og Helga sat gjerandslaus og stirde ut i lause lufta. Ho var so trøytt med eitt – det vart kvelden kjende
ho. – –

Ein dag kom det varsel ifraa banken om rentor og avdrag. Det kom ikkje heilt uventa. Men det kom so braatt lel. Om fjortan dagar skulde det betalast, stod der. Og Helga hadde ikkje pengar, ikkje nok i alle fall. Ho snakka med Erik ein kveld. Om han hadde noko til gode paa Ness no?

Nei, det var nok lite og inkje det meinte han; men Kristen let han visst faa forskot dersom han bad. Nei, det vilde ikkje Helga. Det skulde ikkje henda, sa ho.

Og so tok ho til aa rekna. Det var dei stakkars egga ho fekk selja og so smørkleppane, men det muna so lite. Og noko til mat maatte dei ha om dei var berre toeine gjentone som aat òg, no Erik var paa Ness. Det bar so lite i veg. Likevel tegla ho saman tylvt for tylvt, og ho og Margot aat kaka turr om morgonen eller med feitt paa, naar dei det hadde, for aa spara paa smøret.

«Det maa til,» sa Helga og beit saman tennene og la krone til krone. Det vart daa det det vart.

«Det skal til,» sa ho, og kvar ein dag rekna ho etter og la over.

Men fjortandagane gjekk, og ho hadde paa langt nær ikkje nok. Ho gjekk bort i trøa og saag paa sauene. Dei var vakre, men det var helst paa utid aa slakta dei no. Det maatte bli ein av vaksensauene om so var, men –. Ho fekk rekna etter endaa ein gong.

Ness laag som Soria Moria slott og lyste og drog tankane aat seg. Gjekk ho dit, fekk ho hjelp 54og det paa første ordet kjende ho Kristen rett. Men ho vilde ikkje, orka ikkje tenkja seg den utvegen. Det hadde kome ein liten smaastein i vegen, og no heldt den paa aa veksa opp til ein heil mur. «Det er ikkje faarleg for deg,» let det i øyra hennar, og tonen var mild og ertande. Og haadleg. Nei, ho gjekk ikkje til Ness denne gongen. Før –. Og Hans Fjerdingen hadde ikkje noko no, det visste ho.

Daa fekk ho eit hugskot ein dag. Om ho skreiv til Strøm og bad han hjelpa seg? Med eit laan til ho fekk til kornet og potetene til hausten. So slapp ho taka sauen or verdet nett no. –

Morgonen etter vart brevet send. Og dagane etter gjekk Helga i spaning. Ho gjekk og kika etter postmannen, gjekk og saag i kassen baade ein og to gonger om dag. Endaa ho kjende seg so viss paa svaret at ho smurde smør paa kaka baade aat seg og Margot. Og Erik fekk ein kaffetaar ein kveld han kom heimom.

So ein dag laag det eit brev i den gamle verslitne postkassen attmed grindsleet. Til frk. Helga Vik stod det paa det, og skrifta var stor og kraftig. Ho hadde ikkje stunder til aa opna det paa skikkeleg vis, ho reiv opp konvolutten og til aa lesa.

Det var ikkje noko morosamt brev. Diverre høvde det ikkje slik at han kunde hjelpa henne no om han gjerne vilde òg, skreiv Strøm. So mange uventa utgifter, skattane vaks og ingen ting vilde seg. – Elles hadde han sagt det daa ho reiste fraa dei at ho burde tenkja seg godt om. Kva vilde ho i Vika, hadde han sagt. Der var inga 55framtid for henne. Med sin rike naturlege givnad kunde ho gjera andre krav til framtida enn aa grava seg ned i jorda. Det sa han den gongen, og det same vilde han segja no. Og vilde ho lyda etter eit godt raad, so fekk ho Kristen Ness til aa selja for seg heller idag enn i morgo. Og so kom ho til byen att; kan henda kunde ho koma seg inn paa lærarskulen med tida, eller helst handelsskulen kan henda. Der var rette plassen aat henne det han kunde skyna. Og til det skulde han hjelpa henne so langt han vann. Det maatte ho tru. Dei beste helsingar –

– Helga stod med brevet i handa. Lenge. Det reiv sund noko for henne og ho maatte ha tid paa seg før ho vann seg over. Til byen att, tenkte ho, til steingator og høge murar –. Nei! det gjorde ho ikkje. Paa nytt lag kjende ho kor jorda laag og venta paa henne, laag og ropa liksom, og ho kjende kor ho heldt paa aa gro fast i heimen og heimejorda. Endaa so stutt ei tid ho hadde bala med det.

«Med din rike givnad,» las ho endaa ein gong, og andletet tok til aa mjukna til att. Ho la saman brevet mange gonger og fint, ho nikka aat aaker og eng og smilte smaatt. Modløysa knuga henne ikkje nedaat lenger, og givnaden kunde ho vel faa bruk for der ho var.

Ho tok beine vegen bort over til Hans Fjerdingen. Om han kunde slakta sauen i kveld?

«I kveld òg?»

«Ja, no i kveld han skal til byen i morgo.»

«Men hasta det so? Skulde du ikkje tenkja over det, meiner du?»

56«Eg har tenkt. Og sauen skal slaktast. Eg trur eg har so eg betalar deg –.»

«Det var ikkje difor,» sa Hans og tok etter trøya. Han skulde sagt noko meir, men no fekk det vera til so lenge.

«Eg veit det var ikkje difor,» sa Helga mjukt og trega seg, eg meinte ikkje det eg sa heller. Men eg maa dette, skynar du. Banken skal ha sitt, og det er over tida alt. –

Ho var sjølv i banken og betalte. Det var vondt aa kvitta seg med sauen, meir vondt enn ho skikkeleg vilde vera ved. Men ho var glad likevel daa ho gjekk ut gjenom dei tunge svingdørene og visste at ho hadde gjort rett og skil for seg. Og at ho hadde greidd seg sjølv. Denne gongen i alle fall.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.