To aar etter

Naar ein er ung og ser to aar framover er det ei lang tid. Det er so mange dagar og stunder at det er mest endelaust aa tenkje seg alt det ein kan faa til paa den tida. Men naar aara har gaatt og ein ser attover daa er dei mest ingen ting. Helga hadde vore to aar i byen og det hadde gaatt so umerkjande. Ei og onnor hendinga ruvde litt meir og sette skil millom før og no, som til dømes daa Ingrid fekk flutte. Det var aaret no sidan, og seinhausten. Helga hadde ikkje vore heime den somaren slik som ho hadde tenkt. Paa Ness tok dei ikkje imot byfolk fordi Ingrid var so daarleg, – og daa fru Strøm bad Helga bli med paa Vestlandet i somarferien slog ho til og vart med. Det var gildt aa koma ut, og ho kunde ikkje godt gjera anna heller tykte ho, all den stund ho tenkte aa bli der til vinteren att.

Bitte gjekk no. Han var den kostelegaste vesle plugg nokon kunde sjaa for augo sine, naar han stabba iveg tjukk og hjulbeint og datt paa baken alt i eitt. «Fa’li,» sa han og sette dei blaa skuldlause augo spyrjande paa Helga. Han var slik at ein maatte læ aat han og bli glad i han anten ein vilde eller ikkje. Og han vart meir og meir morosam for kvar dag. Helga kunde ikkje 100tenkje seg aa reise fraa Bitte enno, se lenge dei trong framand hjelp til han. Soleis kom ho ikkje heim den somaren.

Ho skyna vel at det var eit vonbrot baade for mor og Ingrid. Dei skreiv det ikkje beint fram, men ho kjende det paa seg, mest kan hende fordi det var eit vonbrot for henne med – Ho lovte seg sjølv at ho skulde skrive baade mange og lange brev aat Ingrid i staden – ho visste det var ho som venta mest, fordi ho var bunde til stolen eller senga og ikkje levde med i livet paa onnor vis. Ho hadde so mykje aa skrive om òg no, baade fraa laget og elles fraa samveret med kameratane ho hadde faatt. Det var so mange ting ho vart med paa som ho visste Ingrid gjerne vilde høyre om og ho skulde nok skrive. Hadde ho tenkt. Og so vart det mest berre med tanken. Det kom so mange smaating i vegen. Snart var det ein tur ho skulde vera med paa ei frihelg, so var det ei ekstra songøving, so var det lagsmøte og so var ho trøytt og klar etter ein slitsam dag. Imorgo kveld skal eg skrive, tenkte ho; og so kom det tidt noko i vegen daa òg.

Og so kom Arne opp til Strøm ein dag seinhaustes – og det var vondt aa sjaa paa han. Han skulde berre fortelje Helga, at no var Ingrid daud. Ho hadde skikka helsing til Helga. «Ho var so glad i deg,» sa Arne, og straks etter gjekk han. –

Some dagar er slike at ein faar aldri ende paa dei og lel faar ein ikkje til nokon ting. Det er mest som tida stanar ei stund, og ein skyner ikkje kva dei renner iveg med alle og har det ant med. – Helga visste at Ingrid maatte døy snart, ho 101hadde visst det lenge. Men at ho skulde døy nett no, utan at ho fekk sjaa henne att, utan at ho fekk snakke med henne og fortelje nokon ting, det var vondt. I tankane laag ho paa kne framfor stolen hennar og fortalde og smaaprata med henne, gav alt det ho hadde tenkt aa skrive om, gav sine tankar og voner og sine vàraste draumar. I tankane gav ho det alt no det var for seint. – Og minne dukka opp, ord Ingrid hadde sagt og skrive, brev Helga hadde faatt fraa henne. Dei var so undarlege Ingrid sine brev. Dei var ikkje om hendingar, det var tankar ho hadde tenkt, det var gode ord og gode raad; men det var vel slik kan hende, at tankane var hendingar for henne som var bunde til same romet og same flekken mest stødt.

«Naar ein blir sjuk so lenge som eg,» hadde Ingrid skrive ein gong, «daa trur eg ein kjem so nære innaat Guds hjarte. Det er mest so ein høyrer hjarteslaga, og Guds hjarteslag er liksom hjarteslaga aat heile verda. Daa ser ein klaarare paa mange ting enn dei gjer som liver midt oppi annsemda og lyt kave for tilveret og aldri har tid til aa lye etter Guds hjarteslag. Og det vilde eg gjerne segje deg, Helga, at det er nok bra aa koma seg fram og bli noko som du segjer du vil det; men det er ikkje alt. Slik har eg kome til aa sjaa det, at godleiken maa vera med. Dersom du kunde legge øyra ditt inntil Guds hjarte slik at du høyrde og skyna skapartanken, so trur eg du vilde sjaa, at det aa vera god er det største. Ein tarv ikkje vera nokon dott om ein er god, ja ein er det ikkje heller. Aldri naar ein er verkeleg god. Naar 102du har levd so lenge eller so mykje at du eig skynsemd med alt livande, daa vil du bli god. Daa vil ikkje synd og liding vera framand for deg, trur eg, og sorg vil ikkje vera ein fiend som du hatar. Daa vil du ta det alt innaat hjartet ditt og takke fordi du fekk lov til aa liva, fordi du veit at alt er til vokster for den som ser og har tid til aa lye etter Guds røyst i alle ting. Kjære Helga, eg kan so lite skrive, no skjelv eg alt paa handa. Eg vilde berre be deg om at du maa lære deg til aa sjaa livet som det verkeleg er. Sjaa ikkje etter gull og glimmer, høyr ikkje etter dei store ord og laatten – sjaa bakom og innunder og høyr vel etter om tonane du høyrer kjem fraa hjartet. Og hugs ein ting framfor alt: den som er god er fin! Anten han so er klædd i silke eller bomull. – Kjære deg, eg skyner du kan bli leid av preikone mine. Du faar tenkje deg at eg skulde vorte ein stor pædagog, og so faar eg ikkje avlaup paa annan maate enn ved aa plaage deg. Det letter meg aa faa skrive ned det eg tenkjer paa naar eg er so lik, og ein gong vil du skyne meg, vonar eg.»

Dette var eit av siste breva ho hadde faatt. Det var ikkje som eit brev fraa den eine unge gjenta til den andre; mange ting var mest berre ord for Helga enno, men ho maatte tenkje paa at ein gong hadde Ingrid vore ei frisk lita gjente med voner til livet, med mod og tru til framtida – slik som ho. Og det var ikkje so mange aar sidan i grunnen. Enn alt det ho maatte ha kjempa seg igjenom og lide, før ho vann fram til aa kunne skrive som no ho gjorde. Ho hadde sagte levd 103med paa sitt vis og kjempa mot vanmakta og vunne dit ho ikkje hadde tenkt seg, til aa bynne med truleg.

Aa Ingrid, Ingrid klaga Helga seg og gret – ho kunde aldri vinne over saknaden, ho kunde aidri bli heilt glad meir. Trudde Helga. –

Men no var det aaret sidan den dagen og Ingrid var eit fagert minne berre. Helga var ung og glad som før. Ho hadde hovudet fullt av tankar og planer. Til aa bynne med hadde ho kjent det som ein urett mot Ingrid somtid naar ho lo og var glad. Men den kjensla kvarv med kvart. – Men ord Ingrid hadde sagt og skrive og det vesle samlivet med henne var likevel frø som laag djupt inne i hugen hennar Helga og grodde. Dei var med og la det tenksame draget over augo hennar, dei var med og gjorde laatten stillferdleg og vàr, sjølv naar ho var glad og kaat. –

Endaa ei hending ruvde opp over kvardagen desse to aara. Det aa koma heim i somar var ei storhending naar ein hadde vore borte so lenge. For siste somaren var Strøm sine paa Ness og Helga var med dei. Det var undarleg og saart aa koma til Ness naar Ingrid var borte; og Helga sakna henne alle stader, endaa det var so lita ei stund ho hadde vore i lag med henne. Og Kristen og Ane-Marta hadde vorte gamle. Sjølv Arne var ikkje som før. Han gjekk mest for seg sjølv og gruna; og Aslaug, som var ei sprettende kaat unggjente no, sa han hadde vorte ein rein tverdrivar. Han vilde ikkje vera med paa nokon ting. Det var vel ansvaret ved aa vera lærar som gjorde at han ikkje kunde vera ilag med ungdom lenger, 104sa Aslaug og var spitig. Elles heldt Aslaug mest lag med Erling og Herdis Beck, presteungdomane, den somaren. Dei var med paa fisketurar og dei spelte krokket. Arne var med onnefolket eller so dreiv han til skogs og var borte heile dagane. Det var vel saknaden etter Ingrid som dreiv han vekk, tenkte Helga, og ho vilde so gjerne snakke med han om det og hjelpe han over dersom ho berre kunde. Men ho kom seg ikkje til naar det bar til stykket. –

Ho hadde ikkje hugsa paa at stova i Vika var so lita, og kammerset var mest berre eit stort kott. Det var rart aa sjaa det att. Tiriltunga lyste like gul og straalande fraa dørabrua og skjelfjøset hennar Margot var pussa og velstelt endaa. Men den som hadde teke størst brigde var Erik. Han hadde vorte so lang og lealaus og grop i maalet. Han snakka som naar hanekjuklingane skal til aa gala, og han hadde sidbukse og gjekk aat presten. Ein heil kar aa sjaa til. – Margot var like stillferdleg, og varm i augo som ho alltid hadde vore; men mor hadde vorte gamall. Helga kunde ikkje minnas at ho var so lita og tunn og bleik før. Hadde ho verkeleg vore det?

«Det er du som har vorte stor og sterk,» sa mor og saag kjærleg opp paa den vaksne dotter si. Helga var heller ikkje til aa kjenne att sa alle dei som ikkje hadde set henne paa desse par aara.

«Og likevel er du som før òg,» sa mor, «det er liksom byen ikkje har merka deg stort.»

Daa fortalde Helga om bondeungdomslaget, om lagskveldane og songøvingane, om kameratane ho hadde vorte kjend med der, – og etter som 105ho fortalde fekk ho slik ei sterk kjensle av kva det hadde vore for henne, kva det hadde hjelpt henne over; ho mintes all einsemda og modløysa den første tida, og ho tykte aldri ho kunde takke Arne nok som kom og hjelpte henne utav det og fekk henne med der ho høyrde heime og likte seg.

Medan ho sat der og snakka med mor og mintes og tenkte etter alt ho hadde livt og alt ho hadde lært denne tida, var det endaa ei uklaar kjensle som mest tok makta fraa henne og gjorde henne baade glad og redd – kjensla av at ho vaks. Ikkje berre at kroppen vaks, men heile ho tøygde seg og strekkte seg og vilde opp i høgda mot ljos og luft. Mest som planten strekker seg etter solljoset.

Ho saag paa mor og undras om ho merka noko – det var slik ei rik og sterk kjensle dette, dei maatte sjaa det paa henne, tykte ho. Men mor sat som før, spurde litt og fortalde om livet i Vika, om Erik og Margot og kva dei bala med. Lite og inkje fortalde ho om seg sjølv, men Helga kjende det slik som kvart ordet vart om henne mest lel.

«Du skynar det, mor,» sa Helga og raudna og saag litt til sides, «eg har havt det bra, eg. Det er berre det eg tregar so paa at eg – at eg har hjelpt dykk so lite. Det vart – ikkje slik som eg tenkte det.» Ho venta ikkje paa svar, ho gjekk nedover aat fjøra. Ho maatte vera aaleine ei stund. Det var so mykje som sprengde paa, so rart aa vera heime og sjaa det att alt og so kjenne kor dei sleit for kvar dagen. Det var so 106mykje det gjekk pengar til i byen – til faanyttes, tenkte ho no; men naar ho var der inne var det liksom ho maatte ha det òg. Men det maatte gaa an aa spare meir likevel, og det skulde ho gjera heretter. Det skulde ho. –

Den dagen dei skulde reise til byen att var Helga heime i Vika om morgonen og baud farvel. Det vart ikkje so mange orda sagt. Erik bad henne koma heim til konfirmationen hans, og Helga lovte ho skulde gjera kva ho kunde. Ho sat uti kammerset og saag ut gjenom glaset og utover fjorden. Ho maatte gaa no, sa ho fleire gonger, men det var so vondt aa rive seg laus.

«Det er ikkje sagt du kjem til Vika for aa bli heime her meir heller du,» sa mor og sukka. Det var som ho tok avskil for altid.

«Eg sit nett og tenkjer paa om vi kunde slaa oss saman her og faa til noko av Vika, so vi kunde liva med det alle,» sa Helga, «eg er ikkje huga til aa gaa ut paa vask og baking slik som du mor, men –.»

«Eg var eit nøydd til eg, barn, skulde eg faa til mat aat dykk; eg dugde ikkje til anna og det maa gjeras det òg, veit du.»

«Det maa det sjølvsagt. Og eg meinte ikkje det var verre enn noko anna, men – eg tenkte paa om vi ikkje skulde kunne greie oss heime her paa eit eller anna vis?»

«Det gaar ikkje. Det er for lite jord, for lite rom, Helga; ingen vil selje og ikkje har vi noko aa kjøpe attaat for heller. Det er inga raad med det. – Men no trur eg mest du lyt til aa gaa 107lel.» Mor reiste seg og saag paa klokka. «Du blir for sein.»

«Du veit eg maa det. Men det hadde vore gildt aa vore heime òg no. Det er ingen stad so triveleg som i Vika lel.» – –

Ho tenkte paa det, daa ho gjekk vegen bortover til Ness – enn om dei kunde faatt i stand husa heime, so der vart meir plass og meir luft under vengjene, enn om der var nokon ting aa ta seg til med so dei kunde liva med det. – Ho drøymde om to ljose stovor og eit stort kjøken og soverom og bad, – og vatn og vask i kjøkenet. Dei hadde det letvindt og greitt i byen lel! – Og gris og ku og høns –. Høns ja! Helga stana mest. Enn om dei slog seg paa hønestell? tilgagns? Ho maatte skrive til mor om det. Det maatte daa gaa an aa tenkje paa i alle fall. –

Det var elles mange ting Helga tenkte paa om dagane. Det var framtida. Noko maatte ho bli. Naar Bitte vaks til trong dei henne venteleg ikkje lenger hos Strøm, og ein ny gjenteplass var ho umoda paa. Somtid tenkte ho paa aa spyrje Strøm om ho kunde faa plass i forretninga hos han, – ho kunde ta eit kurs paa handelsskulen først; det hjelpte dei henne altid til so snilde som dei var. Men det var ingen retteleg hugnad ved aa tenkje paa det i grunnen.

Daa var det likare aa bli lærarinne. Det hadde ho tenkt sterkt paa lenge, og den tanken hadde ho ikkje gjeve opp endaa. Smaaskulelærarinne, det maatte ho kunne duge til. Ho hadde snakka med Arne om det i vaar eit par gonger, men det var medan han gjekk og sleit til eksamen, so han svara 108ikkje stort paa det. Han raadde korkje til eller fraa. Det var eit lite vonbrot det – ho hadde vona at han skulde bli oppglødd for tanken og by til at han skulde hjelpe henne. Ho hadde tenkt seg at ho maatte be Kristen Ness kautionere for seg so ho fekk eit pengelaan til skulegonga, og daa kunde sagte Arne lagt eit godt ord inn for henne; men naar ikkje han sa noko, fekk ho seg ikkje til aa nemne det meir. Førebils. Det var elles tid nok enno, ho hadde ikkje fyllt de atten, og ho fekk no sjaa til neste haust. Ho skulde i alle fall lesa det ho vann over i vinter, det visste ho. Og nokon stad i verda maatte ho vel kunne kløne seg fast, so det vart meining i livet for henne med. – –

Det var hausten og regnver. Gatone glinsa av væte og nedover speglglasrutone rann regndropane i smaa bekker. Det tromma paa paraplyar og sjask i kalosjar. Det var graatt i graatt alle stader. Graa regnfrakkar og sure andlet. Slikt eit ver! Helga kom gaaande med ei korg i armlykkja, klædd i regnhatt, regnkaape og tjukke sko. Ho var ikkje graa. Raudlett og smilande med laatten dirrande i augo kava ho seg fram millom bilar og trikk og menneskjor. Ender og daa nikka ho til eit kjend andlet, sa eit par ord i farten og traska iveg vidare. Hendene heldt ho i lumma og det brune haaret krulla seg kring panna. Det var herlegt ute i solskinet, men neimen om det var verst i regnver heller. Naar ein var klædd etter det.

Og so alle dei løgne skikkelsar ein kunde sjaa. Menn som blaaheldt paa hattane sine til dømes og ynskte seg vist baade hit og dit, eller som den gamle kona der – ho trippa og trippa og kalosjane 109var gamle og slitne og gleid, og vinden tok etter paraplyen –. Der datt ho jamenn og, med pakkane i gata! Sukkerbetar i ein pose og mjøl i hin og kona midt oppi heile supa. Helga maatte læ; men so hoppa ho over for aa ta eit tak aa hjelpe henne opp.opp.] rettet fra: opp (trykkfeil) Ho fekk slege ned paraplyen og samla oppi korga det som gjekk an – sukkeret og mjølet vart liggande att. So kosta ho av kona og prata litt.

«De faar nok kjøpe nytt mjøl og sukker er eg redd,» lo Helga og saag paa kor regnet og lorten laga supe av maten.

«Faar vel det,» sa kona stutt, ho rettleidde i korga med gamle skjelvande hender. «Den som hadde noko aa kjøpe for, so, –», sukka ho til stilt; det skulde vist ikkje høyras, men Helga høyrde det lel. Og laatten kom bort or augo. Ho mintes ein gong mor var paa buda og ingen ting hadde med seg daa ho kom heim att. Den gongen var Helga svolten.

«Har De nokon heime som sit og ventar paa Dykk og?» spurde ho braatt.

«Eg har to borneborn – dei er foreldrelause –».

«Kom skal eg bli med Dykk aa kjøpe mjøl eg.»

«Takk, men det trengs ikkje, – eg har ikkje fleire pengar paa meg heller.»

«Gjer ingen ting. Eg fekk løna mi igaar, eg, so no er eg rik. Kom berre.»

Det var den dagen ho gjekk heime og venta paa mor og var lita og svolten som gjorde det. Ho maatte hjelpe. Det sat nok mange svoltne born omkring i byen, men naar ho beint fram snaava over dei slik, daa kunde ho ikkje gaa beint forbi. Ho kjøpte eit eple kvar aat barna òg.

110«Hels dei fraa Helga, De,» sa ho aat kona og lo og nikka til avskil. Ho saag so forfjamsa ut, kona.

Men du verda – Helga sukka langt og innerleg – det maatte vera ei herleg kjensle aa vera rik og kunde gjeve stødt, utan at det gjorde noko. No vart det mindre aa sende heim aat mor denne maanaden for henne, kom ho paa, – og ho som skulde spare. Men om mor visste korleis det gjekk for seg, so vilde ho nok skyne, at ho kunde ikkje gjera onnorleis likevel.

– Helga skulde paa torvet etter kaal. Der var eit liv og ein fargerikdom inni alt det sure regnet, so ein kunde bli reint ør. Gult og raudt og grønt, grønsaker og frukt, herlege raude tomatar og grøne plommor. Og kjerringar med blaarutaat forklæ kring magen og tørklæ kring hovudet smaatrampa med føtene og baud fram varone sine, og fruvor med paraply og torvveske saag paa og kleip borti og prutta. – Helga fekk i baade kaal og gulerøter. Femti øyre for eit lite kaalhovud – det maatte løne seg godt – –. Ho gjekk heimover og tenkte og rekna; ho ansa ikkje etter korkje dei som gjekk eller kjøyrde lenger, kom seg berre utor vegen i rett tid. Ho var heime i Vika og dreiv hagebruk, dyrka grønsaker og grov i jorda og saag det vaks. Og Erik hjelpte til, og Margot, – og mor slutta baade med vask og baking. Og – og Arne hadde post i bygda og saag innom ein gong imillom og prata litt. Kan hende. Aanei, det kunde elles vera det same med det, slikt var berre tøv aa tenkje paa. Ho kasta litt med nakken og jaga det ifraa seg; men kunde 111ho faatt til eit skikkeleg hagebruk og hønsegard der heime, so –.

Ho vilde koma til aa sakne Arne til denne vinteren, kom ho paa daa ho stod og la utor korga paa kjøkenet. Han vart nok borte baade i laget og elles, so staut og beinsam som han hadde vore mangein gong.

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.