Husbond

Den jorda gjøder best som heng
       i husbonds sko –

SEVAT BUVIN
Skogeigar

So stod det på visitkorta til den nye husbonden på Buvin.

Namne var godt nok, tykte han; Rønning kunde alle kalla seg, kor liten rudning dei kom frå, men det var berre éit Buvin, og det ruvde i dalen.

Våren etter han vart vigd til Gunhild kaupte han bil. Men etter råd av gode kjenningar nedi bygda bytte han straks i eit finare merke. Billege bilar vart dei dyraste, sa dei, og den nye kosta sine åtte tusund. Det var dyrtid, og alt kosta flesk. Men so kosta fleske òg, so bonden trong ikkje snu krona so mange gonger, han heller no. Smør var gull, og sauen, som dei samstelte kjeringane i bygda bad liv i då teoretikarane vilde ha han burt, han lønte seg no storfelt. So no våga han ikkje nemne sitt gamle syn på fjøsdrifta, endå skogen sjølvsagt var og vart det som bonden måtte bygge på.

Leid var han òg av å kjekle med kvinnfolk. Verst hadde Berta-Marja vore. Og ho sette upp dei andre òg. «Han nappe fint’ sauen,» sa ho, «og 134hadde ein ikkje sau, so fekk ein korkje til å bite hell slite» –

Der sat ho –

Ein måtte likevel gå ved, at han Gullik hadde forlese seg eit grand på reknestykka til agronomen den gongen. Det var ‘kje fritt anna enn ho Berte-Marja hadde fengje litt rett, der òg, når ho sa folk kom til å fryse seg helselause i dei tunne kjøpklæda sine; men jamen var dei snertne, um dei ikkje dugde so mykje i arbeid. Gamle møykjeringar var gælne på sitt, verre enn nokon. Ho Berte-Marja gjekk der plent som gubben, og såg seg arg på alt. Verst var det når ho Signe kom heim i ferien. «Du blir snart lik Settmo-jinten, du òg,» sa ho. Veven deira, det var pianoforte, det no, og bundingen deira var sigaretten. Og i kjøkene dugde dei berre til å pirke og laga «bløt kake» og «komfekt» – Men sa ein eit ord, so fekk ein høyre, at dei kunde ikkje gjera meir enn éin ting um gonga. Men den som ikkje kunde gjera meir enn ein ting um gonga, dugde allvisst ikkje til å bli bondekjering. Verda var ikkje gjort tå bløt kake! Nei, ho Signe, ho var for god til sovore; vakkert emne, vårherre bevare det, som ho Ingeborg Skare sa –

Ingen dag gjekk, utan ho var ladd med sanningar som ho brann etter å segje han Sevat; det hjelpte ikkje at ho Gunhild vart sur, ho måtte ha utløysing. Som no dette meierie han Sevat hadde vorte so eldhuga for. Det skulde bli pengar å sope inn med det, trudde’n, og slik lette for kvinnfolka. Ho syntes ho såg det! Det vart full’ som nedi kyrkjebygda då, at 135dei unnte seg ikkje nymjølkdropen sjølve lenger, enn segje ein skikkeleg smørklepp! Og fæint var det tå altihop.

Svara henne hadde han inga moro av lenger, og Gunhild våga seg lite frami; ho visste for væl, at det var Berte-Marja og Berit som styrde der i garden. Og både ho og Sevat rømde huse, so ofte dei kunde. Dei kjende seg ikkje fri fyrr dei sat i bilen. Men det var ogso moro og hugnad so herleg, at dei ingenting anna ynskte seg enn å sitja soleis stødt og la løyndemaktine arbeide for seg og suse etter alle vegar so det kjendest som ein vengje-flaug!

Gunhild var rædd og bad for seg fysste tida dei hadde bilen, men no var ho likso bilgalen vorti, ho som han. Og når dei dura yvi tune på Hallemoen, der vegen låg, stod han Embret i glase og riste på hovude. No hadde han Sevat fengje bil-dilla òg –

– Men det leide var, at dei ikkje kunde bruke bilen vinterdagen uppi der; då måtte ein bruke hest og slede som fyrr, og det var meir enn halve åre stundom.

Og ein dag på andre nyåre Sevat var husbond på Buvin, kom det bod frå Gamel-presten um å møte hjå han til samråd um skogsaka, og den gamle smalsleden måtte ut. Men glad var han Sevat likevel for dette bode.

For presten hadde han altid vore god nok, men dei gamle gardbrukarane uppi her slapp han aldri heilt innpå seg, det verkte i han kvar dag. Men som væl var, hadde han lært å halde maska stiv, um det sveid aldri so hardt innunder. Han lest ikkje 136sjå ovmode deira – lo dei blankøygd uppi andlite, som det aldri hadde kome i hugen hans, at han ikkje var god nok –

– Det var ein gneistrande kald januardag han drog nedyvi til prestgarden.

Femogtretti grader! Flisa spratt, og det kvein og skreik under sledemeiane.

Nord-snoa stod i nakken og sør-snoa beit i nasen; hår og skjegg rima inni den høge tullup-kragen, og rett som det var måtte han live nase og øyro med den digre saueskinns-hansken.

Verst var det, då han nådde ned på storelva, der vegen var staka upp med toll-topp og slanga seg i myrke teikningar nedyvi.

Ein liten skyssgut sat og kraup ihop inni ein lang ulster på hundsvotten og bles i lovottane og verga andlite best han kunde.

Men Sevat sat inni den digre ulvskinns-mudden etter Tollef Buvin og gleid burt i ljose draumar.

Idag skulde han sitja gjest med dei beste i bygda ved bordet til den gamle husbonden, læraren og velgjeraren sin. Eit grand nervøs var han ved tanken på dei byrge bøndane han skulde i lag med, kakser nedfrå dalen, som det gjekk ord um yvi alt lande. Karar som hadde kongar til gjest, og baud dei mat på sylv-tallikar!

Og det sveiv honom i hugen eit og anna presten hadde sagt då han vigde han. «Du tek på deg eit stort ansvar no, Sevat,» hadde’n sagt. Men han våga sjå alle i augo for det.

Og han rette seg i sleden og strama taumane, so 137hesten skaut fram med eit rykk, og det bar i tanande kut nedetter den glitrande isvegen.

Og dombjøllune song og toll-toppen vart til små nissar som dansa forbi – hei vil du gå!

Farten og bjøllesongen verka på han som vin, mode voks for kvar sving dei runda, og kvar svartkulp og heksegryte dei fór framum; det kjendest som han kappkøyrde med troll, og la dei døyande bak seg –

Sola stod som ei glødande eldkule på himlen og mosedottar, høy og hestelort som låg etter vegen vart til glinsande gull-klumpar; det var som å køyre inn i himmerike –

So med ein gong vart elva sjøbreid og full av øyar med rimkvit småskog kring kantane. Og husa på gardane vart større, åsane drog seg attende, og flate furumoar breidde seg på båe sidur.

Her var ei onnor verd enn uppmed Hildra og Sirilla, der det var trongt millom knausom! Her fekk ein luft under vengjene!

Men no sat ein der. Javist. Ein sat der ein sat – til so lenge. Ingen visste. Verda var full av eventyr meir enn nokon gong. Det var som vårherre hadde yngja seg upp att, so mykje vedunderleg han no fann på –

So hugsa han guten, på hundsvotten: «Er du med Esten,» ropte han attyvi. Men han fekk ikkje svar.

Kva fan – guten var no full itte ihelfrøsin –

Han fekk vridd seg sopass i pelsen, at han såg attende. Langt burt i vegen kom ein svart prikk siglande, det var Esten med ulster-flaka sopande 138etter seg. Han hadde trilla av i ein bråsving, og sprang på harde live for å nå att husbond, huja og snytte seg og huja på nytt –

Sevat hadde stogga, og han lo då guten nådde ti sleden, andsloppen og halvt på gråten, og skjemtande baud han stakaren ei skrå. Han var full like god?

Jau, Esten var like god. Han fekk til ein liten skeiv smil og krabba seg upp på hundsvotten att.

«Ein annan gong lyt du segje frå når du hev snøgg-ærend soleis,» lo Sevat, og so bar det iveg att.

– Då kom ein kar etter dei i smalslede med ein svart hingst framfyre. Dei var som skotne upp av jorda, og det gjekk i tråv so det dunde og braka i isen. Mannen blåheldt i taumane, men hingsten vilde framum den andre hesten, stod på tvo og dansa og riste seg, og bjøllune song upp med ein vill polsk. Og framum for dei som ein blink –

Javisst var det han Gullik med stortråvaren sin, «Trondguten», ein premiehingst som kosta ein diger skogteig. Og det var gut som ikkje slepte nokon fyre seg!

Sevat freista ikkje fylgje; betre å ikkje lest vyrde.

Men humøre seig av han. Harmeleg, at den satans Gullikken skulde sleppe framum –

– Men frå bygdevegane svinga no fleire sledar med dansande hestar fyre, ned på isen. Bjøllesongen fyllte dalen millom dei låge rolege åsryggane, og inn på prestegards-tune køyrde ei dampande oske-reid av raggute troll i lystig jolekut.

Og gamlepresten stod på troppa og breidde armane ut mot dei! Skutde ikkje dette folke vera 139liv lage! Gud signe dei kvar og ein, og berge dei for den nye syndflodi han såg koma! Å, som han kjende seg glad, når han såg dei slik i herleg festferd, der det stod eit drev av kraft og helse kring dei, og av glede ved live! Ja, dette folk og land det elska han, og ikkje noko visste han for godt åt dei!

Denne dalen var eit paradis på jorda, i folke var same gode grjot som i dei trauste fjella som no fekk gullkrune på i solglansen og stråla av uryggeleg kraft!

Å, gamlepresten trudde på dette folke, og idag vilde han tala til dei um Guds meining med mannalive på den stjerna han gav dei til å frygdest med kvarandre på!

Han var lukkeleg som eit barn ved tanken på å vera Guds sendemann til dette folke, og han tok imot kvar gjest som han var den aller mest velkomne.

– Prestegarden låg på ein tange som stakk seg ut i elva under aust-åsen.

Sumarsdagen gjekk storelva i roleg sving kring odden, der fraudige engjer og blide bjørkelundar kransa inn den gamle embætsmanns-garden. Hovudbygningen lyste lang og kvit millom raude, statelege uthus, og still og tagal rann ho her den store livåre for alle øysterdalom, Glåma, som hus og heimar vende augo sine mot. Men no, vinterstider, låg ho som ein frosen sjø. Ingi heksegrytor kokte kvitt hernede, ingen varmehol var kring-staka; flat og fin låg isen millom båe land.

Og tettgrendt var det hernedi dalen, med store, 140gilde gardar so langt ein såg i vyrdeleg rekkje på båe sidor av elva, dei gildaste på austsida, der sola heldt seg lengst –

Og Sevat måtte segje det ved presten, då han helsa honom velkomen i varmt famntak, at hernede, ja hernede var det paradise no som fyrr. Og hit ned var det no messom han stunda altid. Men presten smilte med små snilde augo. Paradise, det var no der ein hadde si gjerning og var sæl med sine – «og du Sevat, du er no vel sæl i ditt, du no» –

«Ja du vet det men» –

Sevat tenkte so smått, at presten var truskyldig. Han vilde likne honom ved ein fugl som kvitra like vent stødt. Eller ved munnharpa hennar mor. Det var mest løgleg, men altid kom det for han, at dei tvo var messom tvo blomar på same stylken –

«Ja ja, Sevat,» sa presten godsleg: «du har no altid vore noko av ein diktar på di vis du, liksom mor di» –

Men no kom det eine trolle etter det andre vaggande i langstøvlar og muddar av ulv og sau og blankt hundskinn. Og alle skulde ha si helsing. Og han skjemta og fekk dei innum døra til storstuga, der fruva stod breid og blid og tok imot, hjarteleg og pratsam. Ho var snøkvit i håre, men augo var blå og blanke og unge, og hjartelage låg som solskin yvi heile det vakre andlite –

Mødd var ho av langt og ævlegt hustråkk, og kroppen var tung vorten, men ho sprang som ein ungdom, når det galdt å hyggje for gjester og vener.

141Væl var ho kjend kring i gardom, og spurde kvar og ein etter kone og born, eller prata klok og praktisk um fjøsstell og husdyr. Her var ho sakkunnug, for gardsdrifta var det ho som greidde. «Presten og jeg er like i det, at vi lar hverandre i fred med vårt,» pla’ ho segje. «Han er fornøid når han får sitte i bure sitt, og bli foret så nogenlunde precist, eller gå og drømme i måneskinn. Og jeg er fornøid når han ikke blander sig i denne verdens ting, og sove får jeg når kvelden kommer, enten månen skinner eller ikke» –

Og augo til Gamle-presten vart som stjernur i hausen, når han såg på kona si. Det var eit under og eit eventyr, koss ho greidde alt! Alle desse vande ting som for honom var uløysande gåtor og mysterier, det var for henne so greidt, at det såg ut som dagen klåre. Koss dei som ikkje hadde Maren kom heile gjenom verda, ja, det vart meir og meir ei gåte for han, di eldre han vart. Og det var løgleg å sjå på dei tvo, når dei rett som det var vart standande midt på golve og sjå kvarandre i augo og skjemte som toskute ungar eller kjekle på liksom –

Men fruva visste, at folk som kom inn etter køyreturar i sprengkalden trong varmt i kroppen, og kaffien stod ferdug ved den store åren i stova.

Og presten sjølv bar inn ved frå den velduge kassa i gangen, la seg ned og bles til det fata og dura i den digre ommen.

«Eld han tarv som inn er komen og um kne kulsar» sa han og rette upp at ryggen.

Og elden skal tala!

142Høyr no berre kor bjørka syng for oss. Det er siste songen hennar, men høyr kor festleg det læt –

Sette han seg so millom dei og fekk praten i gang um bygdepolitikk, born og buskap, og fysst og sist um tømmerprisar og valutaspursmål, aksjer og stoda «ute i verda» – for so mykje visste alle no, at den var barometere for vilkåra i bygdom her òg –

Og dermed kom presten inn på det han vilde tala med dei um idag.

Det skulde ikkje vera noko høgtidsamt møte; han vilde tala litt med dei som granne og ven. Som den bonden han var i sitt hjarta, barnefødd i bygda, éit med naturi og folke der –

Tidene hadde vorte for gode. Folke var som åkeren: for lite gjødsling var langsam utarming, men for mykje kunde brådrepe. Og no heldt bøndane heruppe på å misse jamvigta, slik som folke sunnafyre longe hadde gjort. Den rolege øysterdølen hadde teke seg ein tår yvi tyrsten av ein fårleg giftdrykk, som fløymde yvi verda, so dei heldt på brådrepe seg sjølve, og øyde det grunnlage komande ætter skulde bygge sitt liv på uppi her. Han meinte skogen!

Alle visste dei koss det var fare åt med den i seinare tid.

Han vilde tala um seg sjølv fysst. Han hadde vorte rædd. Rædd for den domedagen han såg koma yvi desse gamle herlege bygdene som han hadde huglagt frå barndomen av.

Folke bygde traust frå alle grunnar. Kvart ættled la eit nytt kvarv på ættegarden sin, vida ut si verd 143etter evne, so det altid vart ljosare kår for etterkomarane. Si glede og sin hugnad hadde dei i barneflokken og arbeide. Dei skapte med vit og umtanke draumane sine um til røynd, og var helsuge og glade som born, godlynde og hjelpsamme. Dei livde so dei ikkje gjorde andre skade; treivst ikkje utan ogso grannen hadde det tolleg bra –

Han sat og klemde dei fine fingrane kring ei tyriflis; det var som han heldt ein bønekrans, ein heilag ting han henta kraft ifrå til orda sine.

«Ja, det var det eg vilde segje, at me hev fare stygt med skogen vår. Hogge djupt inn i vår eiga liv-åre, so me held på å blø oss ihel.

Og eg som prest og lærar skulde vera hev tagd; det er mi store synd. Eg åtte sjølv nokre herlege teigar etter far min; eg skamhogg ein, og eg skamhogg tvo, for eg trong pengar til å halda borni mine i fine skular, og hinmannen stod og lokka med gulle sitt. Aldri hadde eg set so blankt eit gull! Det flimra for augo, det gjorde meg svimren.

Men ei natt tala Gud til meg med si velduge røyst. Han sende ein storstorm, som rotvelte det som att var av finaste teigen han far hadde spara til meg; dagen etter var det som ein kyrkjegard eg gråtande vandra igjenom –

Det var ei røynsle som sette merke i meg. Då eg gjekk millom dei fallne kjempune som i mannsaldrar hadde vore det trauste vakthalde kring farsgarden min, kjende eg meg som ein mordar og ein røvar, som hadde stole frå mine eigne born, og øydd framtidsvoner for ufødde ætter her i bygda!

144For kva er skogen?

I tusund år voks dette fjellfolke seg saman med skogen. Av skogen gav Gud dei alt dei trong. Vern og verje mot vêr og vinter-vette, hus og heim og næring for folk og fe. I livd av skogen voks gras og korn og bær av dei finaste i verda.

Skogen er hardbalen og smånøgd, og so vart folke. Han syg si næring djupt i den jorda han voks upp av, og so lenge skogen er frisk, er folke friskt –

Med skogen voks kunst-givnad og kunstgleda fram, skogen gav glede og tidtrøyte, hugnad, arbeid og trivnad!

Ja, skogen er Guds fagraste reidskap og underfulle dikt um heimen og heimelive! Døyr skogen, døyr heimen, og sjå so til kvar me finn hugnad og helse i verda! På den nakne vidda må alt liv døy!»

– Dei sat murande still og såg ned alle, og um litt heldt presten fram.

No vilde han fortelje dei kva det var som fekk han til å skyna fullt og heilt kor stor brotsmann han hadde vore. Han fekk ein dag sjå eit kvende, ei mor, gå i den fallne skogen og gråte. Det var ho som sat her. Ho, som i ein mannsalder so trufast hadde bygd denne heimen med han. Og henne bad han no fysst um tilgjeving. Men ogso grannane måtte han be um tilgjeving, fordi han hadde gjeve dei so låkt eit fyredøme –

Han hadde vorte so klårsynt no, so viss i si kjensle. Det var heimen til kvendi, til mødrane og borni dei reiv ned, når dei øydde skogen. «Er det då ikkje folkelukka me øyder?»

145Han tagde litt, og fruva la handa si på knee hans, men sa ikkje noko. Han tok handa hennar. «Ja, du hev gjeve meg til, men i mitt eige samvit finnst ikkje tilgjeving» –

Han Gullik Settmoen snudde den raude barten sin og glytte på sidemannen. Han lika seg ikkje. Kjende det som dei andre sat og såg tvers igjenom han, endå dei agta augo sine.

Då kremta han Arne Vestgard, ein stor, stød gubbe med sterkt og vakkert Norddøls-andlit. Han hadde slike forunderleg milde gråblå augo, som han no lyfte på presten, med’ han smilte lognt. Ja, presten hadde vore hard ved skogen sin han og, ja – det var so. Det var no so rart med det, når ein ikkje budde på garden sin, og trong pengar til ein barneflokk som skulde fram. «Men du har då freista bøte skaden, du, rudd og planta og slutta med hardhogsten. Verre er det med dei som ingenting gjer» –

«Ja, det du der segjer, Arne, det hev eg sjølv smurt meg um munnen med,» sa presten, «og freista smyge undan ansvare med allslag kunster. Men no veit eg, at synd mot skogen er synd mot det heilage, som er heimen, og for det finst ingi tilgjeving. Men like væl må me freiste å bøte» –

Presten og Arne var vener frå ungdomstida, då dei sat på Vonheimsskulen burti Gausdal og fekk sitt livssyn grunnlagd der. Bibelen og Snorre vart bøkene deira, og dei hadde sin eigen måte å lese dei på, so alt vart godt og guddomlegt. Og i denne himmelblå barnetrui livde dei og vart verande sæle 146optimistar, som såg sola attum alle skyar og aldri slapp det vonde innpå seg. Og det var som dette lukkelege livssyne ogso hadde sett merke i åsyni deira. Gamle var dei båe no, presten kvit, Arne sylvgrå i hår og skjegg. Men andliti var unge, hamliten raud og kvit. Og enno var dei skogmennar, tok seg turar på dalens fjell, og bygde seg hyttor på snaufjelle, der himlen var vid, og dei var «Gud nærmare», som dei sa –

Av same ånd og støyping hadde ogso den gamle venen deira, Tollef Buvin vore –

Men no våga unge-lensmannen seg frami. Han var underlensmann hjå far sin, eldhuga bygdepolitikar og folkelivsgranskar, ein myrkdæmd, tettvaksen kar med gløgge, brune augo. Han sanka tilfang til ei bygdebok etter lensmannspapir og forteljingar av gamle folk, og kunde leggje fram mangt som synte koss det sette merke i folkelive, at skogen hadde vore skamhoggen so lenge. For det hadde federne våre longe teke til med.

Det stod enno att restar av gamle kvennhus kring i bygdine; dei vart sett upp då dei dyrka bygg uppi her i livd av storskogen. Og på gamle gardar såg ein kva slag tømmer dei bygde husi sine av. Det var malmfuru som korkje vind eller væte fekk råd med. No bygde dei av tunne plankar og papp. Og på desse same gamle gardane var enno trekjerald og allslag kopp av svarva rot og kuv, fine og faste som filsbein. Og dei kosta berre eit fint og hugsamt arbeid i stundene millom utearbeide.

No var alt slikt heimearbeid burte. No såg ein 147ikkje anna ein rustne blekkspann og sinkbyttor og fillute «maljekasteroller» – det var so det skreik av armodsdom. Dei hadde funne ut, at det lønte seg betre å sitja med gamle avisblad og tyggje upp att dei ævlege sogone um underslag og buslit og mord og valdtekt, enn å ta ambod i hand. Svenskane gjorde alt so billegt. Og stabura var tome, for maten kaupte dei lettvintare på bua –

Men kor fekk dei pengane frå? Kor billegt alt skrape dei kaupte var, noko kosta det. Og dei gløymde å rekne med kor ofte dei måtte kaupe nytt.

Kva var det no att av skogen, som gav vyrke til alt?

Nei, presten hadde rett; tok me ikkje til vite no, so var me eit dødsdømd folk. Dei måtte tru han; det var ikkje moro å vera lensmann i desse tider, då dei beste bøndar træla for bankane –

Dei sat tagalle og såg ned alle med’ presten og lensmannen tala. No rette ein og annan ryggen og småprata med sidemannen. Og ein høyrde ord som «tidens krav», «nye driftsmåtar» og «umleggjing av jordbruke». Men dei var lågmælte og lite høge i hatten, for dei hadde kvar sitt å hugse som sveid –

Presten hadde reist seg og gjekk ikring og småprata han og. Lensmannen hadde rett; dei sette upp for stutte reknestykke. Men han visste nok, at mange tykte hans var for lange; tida fekk syne kven hadde rett. Men som alle gamle lyt eg tenkje på testamente mitt.

Eg var inne på dette alt den gongen eg sende deg på skogskulen, Sevat, og sidan hev eg sendt 148Harald, yngste sonen min same vegen. Men fullklårt er det fysst no vorte. Og det eg hev sagt her idag er noko mykje større enn mange av dykk no vil tru; det er sprunge av mi djupaste religiøse kjensle – ja, so er det. – Eg er fysst og fremst Guds tenar» –

– Han hadde havt stor tru på den gløgge Sevatguten eingong, gamlepresten, men miste snart take på han, uroleg og vidfarandes som han vart.

No hadde han sjølv vigd denne guten som han eingong kalla fostersonen sin, til Gunhild Buvin, ei kone av vyrdeleg gamall ætt som sat på ein av beste gardane i bygda, og han såg at det bar gale avstad der og. Sevat dreiv og liksom hogg seg fram i villskog og stira mot næste glenna, stødt. Feste aldri hugen ved dagen idag. Men kann hende var det just dette, som fekk ein til å vente det uventa av han i ungdomen –

Sevat hadde vorte eit vonbrot, presten måtte vedgå det for seg sjølv, endå han aldri kunde bli vond på han – det var ein villblom frå vegkanten, eit solbarn, som dumbe og søyle hadde skjemd –

Sevat sat og såg ned, fekk berre sagt, at han nok aldri hadde gløymt det presten lærde han. Det var liksom den store stilla i verda dengongen. No var alting annleis. Tida hadde snudd seg, og ein laut fylgje med. Men sagte fekk ein fara snildt, ja – Presten nemnde noko um vilje. Det var dette brote i kultursoga vår me aldri vaks oss heile att etter. Me vart eit folk av drøymarar. Eit veidefolk, som kasta oss ut i vågespel og jaga etter slumpelukka, 149og enno ikkje skyna den djupe meininga ved det fjorde bode. Danskekongane selde dei norske skogane når dei trong pengar til hoffestane sine; no selde me dei sjølve for bilar og champanje. Å, han såg alt ljosken av ein ny verdsbrand!

«Ja, sanneleg, gode grannar; det kjem ein domedag yvi oss! Dei som no lokkar oss med gulle sitt gjev i røyndi mindre for skogen vår, enn den gløgge skotten Petter Dass, som kaupte alle Helgelands skogar av Tridje-Fredriken for 25 riksdalar. Dei kauper av bonden idag og sel imorgo til storhandlaren for det mangedubbelte –

Sevat såg burt. Soleis var det gått beste Buvinteigen. Ein hadde trudd spekulanta for væl, og det sveid. Men det var slikt ein aldri måtte syne. Ein fekk gøyme det som sumt anna ein hadde lagra upp –

«Lat oss hugse koss det gjekk etter høgkonjunkturen i syttiåra; då fekk og skogen svi, pengar strøymde inn og bonden tok til å herme etter dei kondisjonerte i alt sitt liv – og so kom nedgangen. Men denne gongen fær me betale endå dyrare; hugs eg hev sagt det –

Eit rolegt og friskt folk, fornæmt i all si ferd hev livt i desse dalane. Traust og tenksamt bygde dei seg uppetter i velstand og kultur, vart adelsfolk i rette meining av orde. Lat oss ikkje gløyme dei!» Dei lydde på han, som dei altid lydde når presten tala, tagalle og vyrdsame. Men andlita vart attletne; ingen skulde sjå, um dei var med eller mot.

Men presten kjende kvar ein og visste so altfor væl kva dei tenkte. Og han sa atter til seg sjølv: eg 150er fysst og fremst Guds tenar og må tala som han byd meg –

– Men no kom fruva og bad tilbords med smil og skjemt og kjøkenrosor i det godslege andlite der augo lyste so lukkeleg og vent. Kor trøytt ho kunde vera, be gjester tilbords var altid fest for henne.

Gjestene vakna upp og rette seg som etter amen i kyrkja. Det var kje fritt for anna enn dei hadde kjennt seg eit grand som i skruvstikke under tala til presten –

Han Gullik snudde bartane sine som altid, når han var ille ved, og han smilte nervøst og småsnakka med sidemannen sin. Han vart gamall presten no ja… magta ikkje fylgje med tida lenger.

Det var so det ja, men dei meinte det væl desse gamle «lauvduskane frå folkehøgskulen»,Forfatternote: «Lauvduskar» var namne på 6 samlingar med småstykke på nynorsk, utgjevne 1867 – 1887. sa den nybakte læraren, og ein fekk bera yvi mangt med dei som var grava so nær –

Men Sevat hadde vorte tagall. Presten tala so vent, at det var som å høyre på song. Og ein laut vera samd med han so lenge han heldt på. Og han sa beint fram det han meinte. Var ikkje lik desse andre, som visste å løyne meininga si på so mange måtar. Eit lite ord kunde tyde motsette ting etter tonelage. Men han kunde det no endeleg. Ja kunde beintfram tyde nei, men realt nei var du fri du fekk dei til å segje. Han hadde mest lært seg av med å bruke det orde sjølv òg, so lite det låg for’n å løyne seg –

151– Då dei endeleg var reiseferduge, sa presten, at næste gongen dei vitja han, vona han det vart i farsgarden hans, der han vilde ende dagane sine etter det nomadelivet han hadde ført som prest.

«Me er småfolk her i norddalom, men kjære, kor godt her er å vera. Me treng ikkje husmennar til å slite for oss, me er alle arbeidsfolk og tenar vår store herre som sette oss nakne i verda og tek oss nakne att. Ingen er ovrik so han kann halde trælar, for kva er endå største skogeigarane her mot dei som sit med tjuge og tretti tusund mål! Nei, goe vener, me hev ikkje noko å verta stormannsgalne av, so væl hev Gud stelt det for oss.

Men lat oss likevel agte oss; den store mangføtingenForfatternote: Mangføting: polyp. hev lange armar, og han gløyper småkryp òg, når han slepp til!

Og far no heimatt med fred, og sjå væl fyre dykk!

Han breidde armane og tok dei liksom innåt seg i eit siste famntakk –

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.