Kallen spelar

Det kom ein fugl av anna land,
forgylte fjørir so hadde han
Det synger i skog –

Dagen etter gjekk gardsens folk nedi bakken mot elva og vende våt-høye, tungt grønfor, grov-gras fullt av prestekrage, åkernellik, hundkjeks og karve og anna ugras som det mest var rådlaust å få turk på no, då soli kvar dag minka i magt.

Berit gjekk rak og vêrbrennt og vassa i væta. Ho var kippskodd og den grøne verkenstrøya var opi i bryste. No då sola var på det høgste dampa det av bakken; ein var som i bastulaug og det bleska rote av det gamle hesjehøye. No var dagane dyre, og ein laut hanga i, kor slitsamt det var –

Som ho gjekk der og svinga riva i lange, sterke tak, likna ho meir på ei ung fullgardskjerring eller fullvaksa, velrøynd vinne-kulle, enn ei nittanårs ungdros. Andlite var sterkt og breidvore, med djupblå augo under tunge kvarmar, og nasen stor og krøkt som på ein kar. Det var nasen til Buvin-gubbane i mange ættled, og ho vart ofte erta for den av Signesyster, som var ei fin og tunn tite på tolv år og likna berre på mor si.

Um Berits munn, som ogso var litt for stor, men 11vakker og frisk, låg ofte ein veik smil, som vitna mot dei sterke andlitsdraga. Det venaste på ho var elles håre, som låg tett og mjukt kring den breide klåre panna og lyste med livande koparglans no i solglimen.

– Litt lenger framme gjekk husbondskaren og Hans, drengen, og reiv hesjehøye og kasta utyvi so det gauv ikring dei. Det såg endeleg ut til vêrskifte, og fekk ein nokre soldagar på rad no, so var det endå von um å berge noko.

Gunhild sjølv hadde vore med ho og idag; soleis i knipetake fekk ein by til det ein kunde, um ein elles dugde lite til sovore tungarbeid. Ho vart so snart trøytt, klaga seg altid for ryggen.

No var ho på veg innatt, og Berit vart standande ein augneblink og sjå etter mor si. Ikkje likna ho på ei fjellkjerring der ho gjekk, lita og mjå med det ljose håre ringa upp i blank flettekrune på hovude, og det runde, bleike andlite, der alle dragi var små og sat so underleg tett ihop.

Ho var mest som ei ung gjente der ho gjekk, tykte Berit, og tenkte på seg sjølv og drog ein geip. Det var lite ved å sjå ut som ein kar når ein var kvinnfolk. Men so vilde ho no ikkje byte lel. For um ho ikkje var so vakker, so likna ho no på den ho helst av alle vilde likjest på. Og ho såg far sin for seg slik han gjekk her i arbeide på garden, stor og sterk og roleg i alt sitt lag, myrkdæmd med vakkert, mest blåsvart hår og andlit som likna ein konge ho hadde set bilæte av, med kroknase som ein ørn og ein munn som tala um han tagde –

12Ja, han far var som ei ørn. Høyrde messom til høgt uppe, såg so vidt og langt med dei kvasse men likevel so gode augo sine. Dei var so rare på liten, augo hans. Stundom so myrke som svart-tjønne, og stundom blanke og blå som sjølve soldagen –

– Den eine karen stogga og såg etter Gunhild, han og. Det var Sevat. Sevat Rønning som han kalla seg no. Han var myrkdæmd, han og, med gløgge brune augo, smalt andlit med noke veike drag og stutt svart skjeggkrans kring hoka. Høg og rak gjekk han der med mjuke rørslor, munnkåt og lunefengd, men på jamnan morosam og småsnild. No hadde han vore vêrsjuk og rangstelt lenge, men idag skein sola, og då vart han straks lival og full av hugskot.

Han kika etter matmora og dottera, ho som no kom imot han og breidde som det galdt live. Svarte ålvore stødt der san – likna på far sin. Verda rakk ikkje utum hafella for dei tvo. Nei, då var ho Gunhild anna slag. – Det var ikkje radt mykje likskap millom dei tvo, nei. Og neimen um mora var mykje eldre å sjå på enn dottera. Ein kunde mest segja det var umvend. Men det var nett denne trassen hjå Berit, dette gamalkloke ovmode som gjorde, at ein fekk slik brennhug til å antrast med henne. Ho var ikkje lett å koma attåt den tyta; venskapen med Gunhild hadde vore lettare kaupt. Det var mest so han tykte ho var hosta snøgg til å smile for eit lite smeikord, um ein vilde bry seg –

«Gir du opp alt,» sa Hans og såg skeivt på arbeidskameraten sin.

13«Spør du for deg sjølv hell hoss?»

Sevat snudde breidryggen til den lange ljoslette ungguten som var motsetnaden hans i alle ting, ikkje minst i arbeidslage. Hjå Hans gjekk det trått og jamt, utan stogg hell tanke på å sluntre unda. Han var skyld Buvinfolke, frå god heim og etter måten velstandskar. Men han var ikkje gardgut og gjekk no dreng på Buvin. Og han arbeidde på spreng og var illsvien for kvart høystrå som det var hans eige.

Men han var so munnvalen, han Hans, tungtenkt og lite for augo, og han lika ikkje denne Sevaten, denne legdguten, som gjekk der og kjende seg herre på garden – der hadde ho Gunhild rett gjort eit varp! Slik ein gor-leting –

Hans var fargelaus som haustbleik stubbmark, augo ljost grå-grøne, hår og augnebrun strågule; men han var truverdug og greid og hadde godt bondevit. Ætta var det fysste for han; i røyndi rekna han ikkje større med andre enn dei som på ein hell annan måte hang ihop med hans eige folk. Kor langt ute dei var skyld, det var då same ætta og soleis vyrdandes folk. Lite var han då laga til å skyna ein slik heimløysing som han Sevat Rønningen. Og han gjekk der og reiste bust inni seg heile tia. Det gjekk på æra laus å vera under ein slik ein; det var so ein kunde sputte kvar gong han let munnen upp til å rettleide og kommedere – han skyna seg neiggu ikkje meir på skikkeleg gardsbruk enn som so – tvi!

Berit vart var, at Sevat stod og gløste uppetter med’ han grov i lumma etter tobak.

14Ho heiv ein fordott so hardt, at væta gauv. Javisst måtte pipa fram no, han hadde arbeidt halvtimen snart – lenge det for han.

Den sterke munnen drog seg ned i ein svivyrdeleg smil, og ho svinga riva som ein kar – tok i på trass. Odelsgjenta var sint.

Og han såg det. Og smilte, han og. Ein smil som kunde erte ein gråstein.

Den sterke dåmen av rått høy gjorde henne svimren der ho stod, og ho studde seg ein augneblink på riveskafte og såg i bakken. Kva var det som gjekk av henne? Aldri fyrr hadde ho kjennt slikt – ho skalv og vilde berre gråte.

Men det gjekk yvi so fort som det kom, for dette vilde ho ikkje. Ingen måtte sjå henne slik. Allvisst ikkje han.

Ho glytte burt på han, men han stod roleg og sjølvtrygg og stoppa pipa og såg ut i vêre.

Og no rann det på henne ein harm so heit fordi ho eingong hadde gløymt seg sjølv og drukke vinen hans. Dansa med han meir enn sømeleg var den laurdagskvelden i ungdomslage. Aldri skulde det skje meir! Dei kunde ha vinen hans, dei som vart blidøygde og låttmilde av han. I henne brann han som eld den kvelden – bitter og vond var han som malurt og vendelrot! Men ho Mari Bakke seig mest ihop av sæle i armane hans. –

Og ho mor! Koss kunde ho mor vera so godtrui og jålut! Ho ansa ikkje at han sumla bort tia og slurva frå seg gardsens arbeid. Men nedi bygda der ho kom ifrå var dei vane med so mange slag 15folk. Vane med vin og allslag moro. Ho sakna dei fine gjestebodi på Storneset, byreisene, heile live der. Ei onnor verd dernede. Rikdomar, husmennar til arbeide og bygjerd på alt –

Berit hadde vore der sopass ho visste koss det var. Men ikkje at ho treivst dernede ved den sjøbreide elva som gleid seigt og ljodlaust som olje millom flate jorde. Fjelli var so langt undan og skogen so tom liksom. Berre moar, lange, lange moar –

Ho hadde sakna songen i Hildra, trolla i skogen og fjelle med den fagre bylgjelina attum villskogen, Sirilla og dei tusund galne bekkane som dansa ned gjenom Buvin-åsen!

Og inni stovone var ingen eld som samla og spraka og lyste raudt med dansande logar. Alt var kvitt og dåmlaust. Og tvo tagalle menneskje gjekk der som skuggar når ikkje gjester fyllte huse.

Nei, heruppe var live! Her var storfossen som altid song og fjelle som skifta lit etter sky og solgang. Men kva brydde ho mor seg um det! Ho høyrde ikkje songen og såg ikkje fargespele i fjelle –

Men når han Sevat kom heim med bygdenytt, då vart ho ung att. Ung og ven –

Slik var han.

Ja – slik var han –

Ho reiv med ein gong skaute av halsen og heiv det burtpå hesja; ein vart heit som i bastulaug av denne soleimen –

– Enno stod han og røykte som ingenting i verda hasta. Han var mestsom yrin stødt. Som han hadde 16drukke. Likna på den halvgalne mor si som flaug ikring og spela på munnharpe og aldri hadde dugd til gagns arbeid!

Men kva brydde ho mor seg um det, ho som elles var ættebyrg so det mest var for mykje –

– Ho arbeidde ei stund som i feber, meir og meir forarga av å sjå han stå der med den ævlege pipa og glyre mot sola –

Men Sevat kjende seg sopass heime her no, at han kunde ta seg den moroa å småerte den byrge odelsgjenta litt. Gunhild, husfruva sjølv, høyrde på han og tok råd av han jamt. Og endå dei sta og sjølvgode grannane tok til å lye etter, når han sa noko. Jatta ikkje berre med men kunde endå koma med eit og anna spursmål til han:

«Du Sevat, som hev vore ute i verda,» sa’n Trond Bakken igår –

Han var i slikt godlag, at han kunde syngje, men veik i armane og småsvevnug so han ikkje skulde ha noko imot å rulle seg i ei høysåte og ta seg ein blund att.

Men no kom ei vindflage og førde fosseduren imot han so han kvikna i og tok tak i riva att – ja, ja berre bura du, kar; du æ kje åleine i verda! Her stend han Sevat Rønning, som du kann hende kjem til å lye etter når det lid på, du og –

Han glytte burt på Berit att. Ho var av eit anna slag ho enn Elen Bakke, henne som han fekk til å mjukna i måle igårkveld. Men kor som var, so var ho Elen Bakke ei gås. Men noko godt var det med alle gjenter, og at dei var gardgjenter var ikkje nett noko lyte.

17Mode vaks altid hjå han etter ein morokveld og draumane fekk vengjer, um han skolv eit gran i knei og fingrane var valne. Han var i ætt med all verda slik ein soldag etter dans og spel; det var som noko mjukt og vent enno smaug ikring han og gjorde han varm og veikhjarta. Lata att augo aldri so lite gjorde godt, og so kjenne ei varm lita hand i si og draga i seg dåmen av ein ung dros, den rare dåmen som var søtare enn vin –

Men her på Buvin var folke av hardt grjot. Ho Berit der, ho var byrg so ein laut læ, nord-døle av rette trollslage som kunde sitja på ein stein i tusund år med rova sveipt ikring!

Ho likna på den store kronglebjørka som stod midt i enga og breidde kruna si yvi ei reis med gamall hesjestaur – ho hadde ikkje ein stomn men mange. Og slik som den bjørka no stod der med doggvåte blad som glitra i sola og vart til skire gulle – ja, han tykte plent det var Berit der ho gjekk og rette ryggen og skein av byrgskap og gamalt kongeblod. Prinsessa, sa ho mor. Og jamen trudde dei på kongeblode sume på denne sida av Dovre og, men dei tala mindre um det enn burti Gudbrandsdalen. Ja, ja san, øysterdølen kjende seg ikkje mindremann, det fekk den tidtnok kjenne som ikkje var rasehingst uppi her!

Likevel kjende han med seg sjølv, at han hadde noko i blode som desse trolla her vanta – kor han no hadde fengje det frå.

Uf – han var lite huga til tungarbeid idag, men hadde han havt fela si her, og ei turr høysåte – 18ja då skulde ho Berit Buvin mått danse berrføtt for han!

Han studde riva mot aksla, fingra på skafte og blistra eit vek av den polskdansen ho lika so godt når ho ein hende gong var i godlag.

– Raud og harm arbeidde ho seg framyvi imot han, og no slapp han riva att og tok til å kaste siste høye av den hesja han heldt på med, og det gjekk som ein dans tilmøtes med henne.

Den raude ullskjorta hans logebrann i sola, og augo hans lo. Han likna ein gute-gap som lura på skjelms-stykke –

Med ein gong treiv ho turklæde sitt att og slengde det kring den nakne halsen – tolde ikkje augo hans på seg slik –

«Frys du?» skjemta han og såg. Såg kor ho raudna. Ho kunde slått han.

Og no var ho med ein gong Berit Buvin og snudde ein rak rygg til tenaren – fanten som aldri åtte jordtorva, men gjekk her og kjende seg husbond.

Han såg ho var sint og hadde si moro. Sette sterkare i med polskdansen og gjekk roleg framum. Slik nakke ho hadde den gjenta! Men han hadde havt ho i hendane ein gong og visste ho kunde vera mjuk som ein seljeteinung – ja, den kvelden. Men skitt – det var mjuke gjenter i kvar gard. Berre det med henne, at ho terga ein so. Gjekk der og var Buvin-gubbane upp att og såg ein i jorda, når ho var i det lage. Og slik hadde ho vore lenge no, kva som no var tids. Det var som han tykte ryggen 19vart rakare og nasen lenger for kvar dag. Ha – ho skulde ikkje vøle å blåse seg slik upp. Ingen rikdom å erve lenger på Buvin. Han Tollef hadde vore ein godsau til å hjelpe dei verste dugløysor i ætta si til han sjølv vart snau. Og kva skyna desse kvinnfolka seg på nymotens gardsbruk? Der hjelpte ikkje Buvin-blod eller lange naser; kann hende «legdguten» vart god å ha rettno, jamen ja –

Fyrr han visste av det, stod han med pipa i handa att, reiv stikke etter stikke og heiv i grase. «Fanken og – du lyt koma og halda stakken din for vind-drage, Berit» –

«En sku itte tru du visste at dyra ska eta høye, slik du hiv stikker ikring deg som en ryss.»

Han synte den kvite tanngarden sin i ein breid skøyersmil. Nei, det hadde han jadde gløymt, då han såg henne stå der i stubbstakk og skine som gull i sol! Men no skulde han plukke upp att, var so ho vilde vera blid!

Og han bøygde seg so luva datt av, det skein av håre hans, og so mjuk og ledug var han i alle rørslor. – Annleis enn alt anna folk var han, som ein unge ein måtte slå eller…

Ho vende seg fort og tok hardt i riva, som ho ein augneblink hadde gløymt.

Og no var han Hans nådd frami dei. Han hadde tenkt so mangt då han såg dei tvo stå der og drøse. Den fanten var ikkje blug. Hans tykte heile ætta vart vanvyrd ved det han såg på Buvin no um dagane –

Han var komen hit for å hjelpe Gunhild då han 20Tollef-fabro døydde, fordi ho ingen son hadde. Sjølv var han den yngste av fem brør og skulde ut åkke som. Men sopass skyna han, kor ung han var, at det gjekk attende med alt her no. Ho Gunhild sveiv mestsom i ørska, og ho Berit var ikkje lik seg ho heller på det siste –

Ho var elles ikkje god å bli klok på. Det var vel det at ho gjekk og syrgde far sin; ho var no gromgjenta hans Tollef-fabro, ho Berit. Som ingen kunde undrast på. Det gjekk ikkje mange slike gjenter heruppi dalom. Og som vel var, so snudde ho støtt rangsida til han Sevat. Synte’n kven ho var. Ho mestsom voks og rette rygg berre ho såg’n. Og lett var det å sjå, at ho mindre og mindre drog ihop med mor si. Ho var då reint forgjord i denne traven, gamle menneskje –

Hæ! Sevat Rønning! Fint sku det vera, um heile baken hang ute!

Han likna elles ikkje lite på bror hennar Gunhild, nedpå Stornese, som hadde bygd inn W.C. attmed matstugu og prenta «Skogeigar» på visitkorta sine.

Hans var raud i toppen der han gjekk. Han visste av eigi røynsle at Berit ikkje slapp nokon for nær, so for det so. Men jamen var det vondt å skyna seg på kvinnfolk, og stor hugnaden var det allvisst ikkje ved å gå her slik på uvissa med alle ting –

Ikkje var det noko å lære heller som var gagn i. Han Sevat hadde stått på butik og vore dreng hjå ein storelvdøl på Dakotapreria, men kom heimatt, 21pengelaus og helselaus og full av lygn og skryt. Den lærdomen han hadde sanka derburte høvde som salt i sure augo her i dalom. Skamhogge skogen var det einaste han kunde; tenkte minst på at det kom folk etter ein på ein gard. Men sa du eit ord, so fekk du høyre, at du var heimføding og dumskolt –

Hans bråstana og sputta. Var komen eit stykke framum dei, snudde seg og såg attende. Ja beiskede gjekk ikkje karen uppetter bakken med pipa i kjeften. Berit hadde stogga, stod og kvilte seg på riva.

«Vart’n trøtt alt ‘n Sevat?» Hans turka andlite med trøye-erme og smilte aldri so lite. «Skulde på tur att,» svara Berit utan å sjå upp, «forretningar.»

«Ja det vet du.» Hans grein og sputta, «tru vårherre vilde ta’n» –

«Det var pent sagt,» smålo Berit, «men han ser itte akkurat feig ut.»

No vart Hans alvorsam – «nei men alle kann full sjå at detta går den vegen høna sparkar.» Han tok eit veldugt høyfang og dei dreiv på tagalle ei stund. Han skyna ho vilde ikkje ha meir prat um dette. Men då ho stogga eit grand, stogga han og. Tok upp ein høydott og såg på’n. Dei var komne burti kløvereng no.

«Vi får itte kløverfrø iår – det vart som je sa. Fanns itte homle i sammar» –

Då kom ei ljos framslengje nedyvi bakken med rive i handa. Det var Signe-syster. Ho var lettføtt og lita etter alderen, mor si uppatt.

22«Sjå der kjem varamannen has Sevat,» smolla Hans.

Signe kasta på nakken.

«Kor skulde han av no’då – Berit slengde det or seg og tok til med riva att.

«På skogmøte vel –

«Ja det ska du få meg til å tru,» lo Hans.

Signe tok til å pirke litt i høye. Dei blanke augo såg inn i ei verd av eventyr.

«Og kanskje han skal radt til Storneset. Sjå på ei rar maskin han mobro har kjøpt. Men me sku ha bil me og, segje’n; det tek so reint for mykje tid med gamp dei lange vegane» –

Ho mest dansa, der ho stod, var ikkje roleg ein augneblink med den mjuke framslengje-kroppen. Heile gjenta var som ei levande solstråle med det gule blanke silkehåre og dei forlivande blå augo. «Hadde me bil, kunde me køyre til stasjon på en time, segje’n» –

Hans måtte læ. Jau, det var guten sin som kunde, han Sevat –

«Du da, hemfødingen,» sa Signe, «du som trur at jorda er rund som ei pannekake» –

«Agt deg sjølv du,» sa Berit; «du som ikkje eingong kann halde ei rive skikkeleg» – Denne ungen vart ut-skjemd på all vis. Sjølv fekk ho ta annleis i med arbeid, då ho var på den alderen, endå det var velstand på garden i den tida. Og ikkje var det drops i store kræmarhus kvargong nokon hadde vore nedyvi. Ho Signe gjekk og togg støtt, og so vart det tannverk, og so slapp ho gjera 23noko. Enno hadde ho aldri mjølka ei ku, men sjølv mjølka ho fysste kua då ho var so lita, at ho mest ikkje rokk uppunder kumagen.

No vilde ho syne systera koss ho skulde halde riva, men Signe såg i hytt og vêr og hosta og sa ho vart våt på føtene, og so vart ho krimfull og fekk tannverken att.

Og ho hosta i forklæsnippen og heldt på å setje dropsen i vrangen; ho lengta berre uppå loftrome sitt att til den gilde boka Sevat hadde lånt henne, og ikkje var det lenge fyrr ho var på veg uppyvi bakken att, ho og –

Berit vart gangande og stire inn i sitt. Tenkte på kor underleg alting var her på garden no. Ho Signe hadde liksom ikkje Buvin-blod i årom, ho, var lettliva og glad som ein fugl. Men ikkje vilde ho byte lel. Ho kjende seg i ætt med dei tvo bjønnsterke brørne som rudde her eingong, og det var karar som dugde. Kunde ho berre bli dei lik!

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.