Skogen

– Heiemo kvad, det song i li
det høyrde nøkken på have skrid,
tvo rosor søve derinne –

Ho Gunhild Buvin var ikkje lik seg lenger. Ho sveiv i so mange slag tankar og draumar, at det tok på; ho var ikkje van med å tenkje so mykje utanum ringen sin –

Eit var no dette med storfossen, som han Sevat hadde teke til å kalle Gullkvenna, og som han meinte skulde gjera Buvin til ein herregard større og rikare enn nokon annan i Øysterdalom. Ja, sjølve Storneset skulde bli reine husmannsplassen mot Buvin, um det no vart noko med dette nye selskape som spekulerte på å ta upp att drifti i Findals-gruvom. Den som berre visste –

At fjøse gav lite kontantar, det hadde han sagte rett i. Kvar mjølkeskvetten ein dreg or kua er blanke tape, sa’n. Og han sette upp reknestykke so det gjekk rundt for ei stakars kjering.

Når ho tenkte etter, so var det nå skogen han Tollef berga seg med og, når det kneip, kor mykje han sa, at fjøse fødde dei.

Sume gonger gjekk tankane i vase for henne, og ho sette seg ende ned og visste korkje ut hell inn.

44Det var som grunnen gleid unda føtane hennar, og ho kunde korkje fylgje eller halda att.

Og ikkje gjekk det Berit stort betre der ho gjekk millom dei gamle husa og freista ta i og jamne ut der det mest trongdest.

Det hjelpte ikkje lenger at han far stod attum, og dei fyre han. Det nye som braut seg fram slapp ein ikkje utanum; tvil og uvisse slog kloa i ein.

Men aldri let ho nokon sjå den striden ho stod i med seg sjølv.

Enno såg ho dei for seg dag og natt alle dei sterke andlita og alle dei tunge nevane til Buvinkarane som bygde denne heimen som ho elska; ho kjende dei i seg som eit sårt samvit og strenge augo fylgde henne kvar ho gjekk.

Stundom freista ho å rive seg laus, og kasta seg i straumen som drog og lokka, kjende seg stundom so veik, at ho vart rædd. Det var som ho låg i hengjemyr og stridde for live. Ho vilde so gjerne leva og vera glad som dei andre. Og ho kunde bli harm og segje til seg sjølv, at denne garden var ein kross som var på henne lagd.

Men so skjemdest ho att. Ei norsk odelsgjente som gjekk der og var som ein våt klut! Um han far kunde sjå henne no! Han som sette all si von til henne, då han sjølv måtte sleppe det som hadde vore live for han. Og ho hugsa kva gamallpresten sa i gravøle etter han: Ja no Berit, sa han, lyt du stå rak og fast som ei ung fjellfuru. Men kva kunde ho gjera når storskrida kom, ho, åleine mot allverda?

45Sundagen etter siste lo-lasse var innkøyrd, reiste Gunhild til kyrkja. Ho skulde vera fadder til ein nykomar i bygda.

Hans køyrde, for mor til ungen var av ætta hans, og han var sjølvskriven gjest.

I dumpa på den gule giggen sat Signe med fjørhatt og blanke kaupeskor og blå bandsløyfer på flettom. Ho stira høgtidsam frametter vegen og var glad for kvar stabbestein dei la bakum seg. Ei kyrkjeferd var største moroa ho visste, for dernedi bygda var alt det som stort og gildt var i verda!

Ved kyrkja råka dei kjenningar og der var so mykje fint å sjå og høyre. Der var doktarfruva og lensmannsfrøkna i full puss, og orgelspel og song og bilæt-tavlor på veggene.

Men meste moroa var likevel etterpå, når dei vart innbedd i gardom på middag og kaffi, og det vart leik på låven og båttur yvi storelva –

Og idag var det storlag på Bruvoll!

– Men heime gjekk Berit og stelte med sitt. Dyr og husfolk skulde ha si røkt sundag som kvardag, og idag var Berte-Marja, budeigja heime frå setra på vitjing; det vart rjomegraut til dugurds på gamal sundagsvis, og Berit mol på kaffien med sundagsmål for den vyrde og velkomne gjesten.

Berte-Marja var gamal i garden, meir enn tjuge år hadde ho vore einerådug i setra um sumaren og stelte alt som sitt eige. Finare avdrått førde inga gardkjering heim, og det var mange meistrar i seterstell millom dei. Oftast var det «Sjølva» som låg i setra heruppi Nord-dalom, eller eldste dottera. Og 46småbåna fekk vera med og hadde si herlegaste tid deruppe.

Men på Buvin var det so, at Gunhild helst vilde vera heime, og etter Berit vart vaksi trong gofar henne. Berre åre etter ho var framsloppe fekk ho vera vinteren på folkehøgskulen nedi dalen. Det var viljen til far hennar fyrr han døydde; for han var sjølv gamall ven av høgskulefolke. Mang ein Norddals-ungdom gjekk den vegen, og det sette merke; men dei fôr stilt med det som med alt anna. Sjeldan høyrde ein prat um skulen. Men dei las, – på det kjende ein dei. Dei kunde si soge, og dei vart idealistar på sin eigen måte. Skulen vart ei indre uppleving og frigjering, og det romantiske drage som gjekk gjenom upplæringa råka noko av det djupaste i deira eigi natur, som enno var skog- og fjellmannens. Av jegar- og fiskarfolk var dei komne, og jordbrukarar av same slage som flatbygdbonden var dei ikkje. Sumaren var stutt, korn og jordeple laut dei mest kaupe; so vart fjøse og skogen det visse –

– Då dei no hadde matstelt seg denne blanke haustsundags-morgonen, tok Berte-Marja «Ljomen» og la seg på senga; ein god høgsdagsblund fekk ho helst når ho fysst las eit grand.

Men dagen var so fin, at Berit måtte tilskogs.

Ho elska skogen; den var hennar kyrkje. Alt godt kom frå skogen. Hus og alt som i husi var, ljos og varme, gull og gagnsvyrke; der treivst buskapen og der hadde fuglane sitt paradis.

– Ho hugsa eit vers av Wergeland der ho 47gjekk stigen uppetter millom dei høge furu-leggane som sola gylte:

Hvad ord den susende musik
i åsens dybe skove!
Den mand er ei i Norge fød,
som den ei gjør om hjertet blød,
det er hans vuggesang som lød
ifra de dybe skove!

Ja slik var det. Det hende so ofte at ho fann si eigi kjensle att i vers, og difor var versbøker best.

Men neimen um det var sannt, at skogen stengde; han gøymde det gode og heldt det vonde ute, slik kjende ho det. Alt som vent var tok form og farge frå skogen. Og lærde ikkje spelemannen slåttane sine der, av fuglen, av bekken og fossen? Ein vart eit anna menneskje når ein kom inn i skogen, koss det no kunde ha seg –

– Uppi lia var lauve no som gull å sjå millom dei myrke furutrea.

Her hadde ho leikstova si i barndomen. Og no rann det på henne so vekjømeleg, kor lenge det var sidan. Ei gamal gjente var ho no, og leiken var slutt.

Og idag var ho trøytt og leid av alt der heime. Sundagane var verre enn andre dagar – ein hadde meir tid til å tenkje. Og lengte etter glede og hugnad. Der heime låg dei hell sat og las i bladi sine og tagde. Tala dei, so var det um pengar og skattar og tømmerprisar.

Ho tok vegen mot fossen. Han bar yvi bekkar 48og seljesnar, og kvite reinmoserabbar, der ein måtte setje seg og kvile og sjå. Ingen vokster var som reinmosen med raude koralknuppar i finaste sylvfiligran, og yrsmå dverg-bikar, der fjørlett fly drakk seg utyste –

Og ho vassa i mose og lyng som loga i tusund fargar, frå vinraudt, karmosin og myrtegrønt, til rose og bleikt linæa, knallgult og bronsebrunt, – ein fargefest som berre skogen åtte –

Ho sette seg under ei hengjebørk som draus gulle sitt nedyvi henne, når ei lita vindflage fór susande gjenom skogen –

Ja, inni denne huldreheimen var ho kjend; her var det som ho høyrde grase gro og blomen anda. Ho studde hovude mot den kvite bjørkeleggen og gleid burt i draumar –

«Før skal hvert tre bære frukter av gull,
før jeg nogen ungersvend vorder huld,
ha, ha, ha, så, så, så, så –

Da Roselil ned i den urtegård tren,
da hang der en gullring på hver den gren –
ha, ha, ha –

Uf nei, ho måtte lenger! Høgare upp! Til ho kjende gufsen av vidda –

– Snart var ho i det vide rjupesnaret, der sylvvia stod so tett, at ho gøymde stigen, og ein måtte tvinge seg fram steg for steg. Ho var rædd for orm heruppi, og lyfte foten varsamt –

49Ho tenkte på Signe når ho såg sylvvia; det blenkte og skein, og bladi vende seg etter vinddrage, so det vart slikt underlegt spel av ljos og skugge – plent som i augo til Signe. Ho var so vakker, ho.

So bar det nedyvi i eit dalsøkk med storfuru att. Eit tre var det venaste i verda! Men kongen av alle tre var malmtolla som skaut stomnen rak og byrg mot himlen og stod urikkeleg på kjemperøtene sine – sterk som sjølve fjelle. Slik ei toll var han gofar. Men bjørka var brura med gylt lauv i kruna. Ven og veik og skjelvande, vinglande i vinden – ho mor!

Og kronglefurua, ja ho var trollkjeringa som vreid seg i lått yvi noko ingen visste –

Ingen visste… ingen visste… det var mykje ingen visste. Ein gjekk og lurde på so mangt, men like langt kom ein.

Ho gleid ned på ein mosegrodd stein; kjende seg med ein gong so trøytt og gamal.

Idag då ho kom inn til fyredugurd sat han Sevat ved borde, og ho mor stod attmed han so ung og ljos og skjenkte kaffi. Dei var so blanke i augo, men stogga låtten då ho kom inn. Det var som dei sette henne utanfor døri att når dei bråtagde slik.

Og ho hugsa med ein gong ein fuglunge ho fann her i skogen i vår, ein som var utor reire fallen og ikkje kunde flyge. Soleis var det med henne no. Ho kunde ikkje flyge, og aldri vilde nokon lyfte henne inn i reire att.

Nei, ho kunde ikkje flyge. Der låg han gofar.

50Og der var han far og dei andre. Og um ho sveik dei og flaug, kvart skulde ho ta vegen?

Men so rette ho seg brått og rispa ein lyngdott av tuva attmed seg.

Tull-tankar! Ein var då vaksi og kunde reise bust. Ho sprang upp, beit tennane ihop og steig med faste steg frå tuve til tuve, rispa fulle nevar med blåbær, søte som små fullmogne druvor, og frisk blodraud tyting ibland. Det svala, var meir ljuvlegt enn malurtvinen hans Sevat. Aldri meir – aldri meir smaka den –

Den syrlege angen av myra bakanfyre vekte henne. Måtte sjå um det var molte å finne. Vandra so utpå, halvt i draum, steig frå tuve til tuve, såg av gamall vane etter orm. Den styggedomen var ein aldri trygg for.

Moltegras og kjerringris brann i vinraude liter millom mose og myrk småtoll alt upp åt myrkjølen, og myrfivilen breidde sitt kvite slør yvi søkk og sump so langt ein såg. Men molte var du fri for. Slik hadde det vorte no, at karten vart avplukka av ramp som kom rekandes lenge fyrr det var saft i bæri. Men i byen kaupte dei skinnfeldmolta i god tru –

Heruppe tok setervegen til; i den kjende ho kvar stein og kvart myrhol, men då ho var lita var verdsens ende nett der ho no stod.

Men himmerike var Hildre-nuten. Ho såg gullhatten på øvste toppen, og litt av den djupblå skuggen nedanfyre. Men so høgt nådde ho ikkje idag. Ja, idag kjendest det heller som ho aldri skulde nå so høgt meir.

51Ho var so underleg likesæl.

Men uppunder Hildre-nuten låg gildaste Buvinskogen, Rust-teigen, med kjempetre tett i tett til vern og verja for alt nedanfyre – den som han Sevat no tala um å hogge. Det skulde bli vakre kontantar for den teigen, um han vart rett utnytta, sa dei.

Men Rust-teigen var gullgruva på garden, sa han far – god å taka til når det trongs; det var sylve på kistebotnen, ein heilagdom og ei gudsgåve til trygd for ætta.

Ætta?

Ho vreid munnen til ein bitter smil. Kva brydde han Sevat seg um ætter, han som sjølv inga ætt hadde. Han var blåsen hit som fræet til den villrosa som voks inni vika uppmed Sirilsjøen – den einaste i desse grendar.

– Ho visste ikkje av seg fyrr ho stod ved Storhamaren, der ho hadde so gild ei leikstove eingong.

Inngangen vende mot sørhalle, der stigen tok av til fossen.

Her var fint rudd for kvist og skat, for her var gildehallen, der ho leika hulder og var tussebrur. Tett ved inngangen var ei perlande uppkome som rann ut i ein ørliten bekk, kanta med gul-sildre. Han mulla og song med same tunne bånslege tonen idag som då. Ho måtte setje seg ned og lye –

Inni leikstova våga ho seg ikkje. Det budde gjerne udyr derinne no. Ho Signe brydde seg ikkje um slike dokkestugu’r. Ho var skogrædd og heldt seg helst i tune, so her hadde ikkje folk vore inne på lenge.

52Ein gamall fjøskrakk låg med føtane i vêre derinne, og ho skimta rosute kruskopp-brot. Desse broti med rosor og teikningar på var eingong meir enn perlor og gull for henne –

Og nett her under Storhamaren hadde skogen so mange mål. Det pjutra og prata og song under torv og stein, i kjørr og røys. Men burti «sylvskogen», der blåvikka klengde seg til gråvia låg «Sora Mori» slotte, som var tekt med gull men ikkje større enn eit hundehus. Den steinen hadde enno so tydelegt eit gulltak –

– Men no høyrde ho omen av eit sterkt mål langt burte –

Storfossen!

Ja, no song storfossen upp. Vart med ein gong so høgmælt og streng i målet.

Jaso, ho gjekk her og tenkte tull-tankar! Kva vilde ho! Kvi hamra hjarta i henne so ho sat og heldt på det. Visste ho ikkje, at ho det gjorde? Og no lo han ein veldug lått! Visste ho kanskje heller ikkje, at ho sat der og tenkte på å røme? Sat og hugsa, at doktarfruva gjerne vilde ha henne med seg til bygda utmed havet der langt vest?

Hæ, var det der ho var sett av vårherre?

Ho stira inn i noko løyndomsfullt; det vart skrive teikn framfyre henne, som ho ikkje kunde tyde. Dei skifte lit og skap som fjukande skyar.

– Eingong var skogen som ei kjempebok med stor grei skrift for henne, og han far hadde lært henne å lese i denne boka. Mang ei herleg soge las dei saman der. Um dyra som budde i holor og 53djuv, under torv og stein, um fuglane som bygde i tre og torvmyr og um rikdomen skogen gav menneskja, når ein stelte han rett. Skogen gav mest alt ein trong, berre ein gav han fred til å leva live sitt etter naturi si lov. Han var so kunnug i naturlovane han far. Han las i stjernehimlen som han las dyresoga på sporsnøen um vinteren.

Ja skogen var som alt anna livandes, tok ein av grunn-kapitalen vart han utarma, og vi lyt hugse det kjem folk etter øss, sa’n far –

Men seg det til dei som no styrde! Nei, ho visste det no, denne skogen som var heilagdomen hans far, han var dømd. Ho var åleine um å verje han, og ho var som ein maur mot eit skre –

Han far hadde eingong sagt «je ha ingen son, men je har’a Berit» – Stakars far!

Ho såg upp, vilde reise seg; då stod han Sevat framfyre henne med pipa i munnen og hendane i broklumma og lo.

«Du sit og drøymer midt på blanke dagen» – Ho raudna og vart harm på seg sjølv for det. «Du kjem på kattelabbar,» sa ho, og rispa mose.

Han lest ikkje høyre, snudde seg på hælen og tok eit kringsyn. «Fin teig, Rust-teigen,» sa han; «je ha rekne trea; vi fekk 2000 forskudd på flekken» –

«Denne teigen ska stå, sa’n far» –

«Ja du vet dengongen» –

«No som dengongen, meiner eg» –

«Ja ja» –

Han tok nokre kvasse drag av pipa og slengde 54seg ned attmed henne, likesæl å sjå på, «du vet det æ itte min skog.»

«Nei som væl er» –

Han smilte litt. «Men han æ no som ein gravkjillar snart. Det bleske råta lang veg inni her Men æ det likare det so» –

«En få’ hogge det som trengst, sopass vet full je og» –

«Ja, du vet mer hell andre kvinnfolk du, Berit – du æ meir hell andre på all vis. Men je vet litt je og, og kunde me hjelpast åt, so» –

Ho lo. Hjelpast åt dei! Det vart full helst med å dra i kvar sin ende, det –

Men no var han alvorsam; skalv litt på handa han heldt pipa med, og det glimta kvast i augo. Det var ein ting ho skulde hugse; og det var at sola var burte 6 viker vintertida på Buvin. Dei som kom til her vanta noko – noko i blode –

Hæ – neimen um ho det hadde visst.

Nei, det var det. Moldvarpen visste ikkje, at han var blind hell, «hugs eg hev sagt det» –

Han sat urikkeleg med ryggen halvt imot henne og drog lange drag av pipa millom orda. «De treng noko utanfrå» –

Ho reiste seg, vart so urimeleg høg der ho stod framfyre han. «Vi treng deg, meiner du.»

«Meg hell ein annan» –

«Eg’ trur mor di treng deg betre enn vi» –

Då beit han seg i lippa, so merke sat att. «Teg deg med ho mor; ho er god nok for seg. Og treng 55de meg ikkje her, so vert eg ikkje gjerandlaus for det» –

Han slengde seg upp: «Det er graut ti årom på dykk uppi her; alt lyt vera måsså-grodd!»

Dermed strauk han –

Ho stod att og skolv so ho ikkje kunde flytje foten.

Skamdjervingen!

Men med ein gong kjende ho seg so veik, at ho vilde sige i kne. Og augo hennar vart hangande ved den mjuke ryggen som vart burte millom trea – Det gjekk på skade! Med henne sjølv og alt –

Og ho tumla heimyvi som ein svevngangar. Hadde han Sevat rett? Var dei fødd med graut i årom! Trongs det noko nytt? Nytt blod – No for han til fossen att, vilde lære kallen å spela ein ny slått –

Boken er utgitt av bokselskap.no

Last ned

Last ned hele boken til mobil/nettbrett i .epub-format eller som .mobi.
Du kan også skrive ut boken som .pdf eller html.